Jak sporządzić bibliografię? Przygotowanie do części ustnej egzaminu maturalnego z języka polskiego oprac. Ilona Glatzel

Maturzysto, przed przystąpieniem do części ustnej egzaminu z języka polskiego: jesteś zobowiązany 4 tygodnie przed rozpoczęciem sesji egzaminacyjnej przedstawić wykaz bibliografii wykorzystanej do opracowania wybranego tematu oraz informację o materiałach dodatkowych i środkach technicznych, które zamierzasz wykorzystać podczas egzaminu; możesz przygotować plan prezentacji i dostarczyć go tydzień przed egzaminem. Plan prezentacji powinien być poprzedzony bibliografią, tą samą, której wykaz zdecydowałeś się zgłosić, i sporządzony na jednej stronie kartki formatu A-4.

Bibliografia powinna być podzielona na: literaturę podmiotu (teksty kultury: utwory literackie, filmy, obrazy, utwory muzyczne, w wypadku prezentacji dot. nauki o języku – artykuły, nagrania itp. zawierające analizowany materiał językowy); literaturę przedmiotu (opracowania, np. artykuły, książki, dokumenty elektroniczne będące źródłem informacji o wykorzystanych tekstach kultury lub materiałach językowych).

Ważne pojęcia Opis bibliograficzny – zespół informacji o dokumencie niezbędnych do jego zidentyfikowania. Dokument bibliograficzny  każdy tekst, obraz, film, opracowanie itp., którego opis bibliograficzny sporządzamy. W każdej z wyróżnionych części bibliografii (literatura podmiotu i literatura przedmiotu) należy zachować porządek alfabetyczny dokumentów, który polega na zestawieniu w jednym szeregu alfabetycznym opisów bibliograficznych dokumentów wg nazwisk ich autorów i  w wypadku prac zbiorowych i anonimowych  wg tytułów dokumentów.

Zasady opisu bibliograficznego Wszystkie elementy opisu, z wyjątkiem miejsca i roku wydania oraz tytułu czasopisma i roku, należy rozdzielać przecinkami. Opis powinien być zakończony kropką. Tytuły i podtytuły rozdziela się kropką. Wszystkie tytuły, z wyjątkiem tytułów czasopism, wyróżnia się kursywą. Tytuły czasopism podaje się w cudzysłowie.

Zasady opisu bibliograficznego Należy stosować skróty dotyczące tzw. (wg terminologii bibliograficznej) współpracowników, których dane podaje się po tytule: red. - redaktor; tłum., przeł. lub przekł. - tłumacz, wyb. - wyboru dokonał(-a), oprac. – opracował (-a). Inne często stosowane skróty: nr lub z. – zeszyt (w wypadku czasopism), t. – tom, rozdz. – rozdział, s. – strona(-y). Zgodnie z Polską Normą opis bibliograficzny książek powinien zawierać nr ISBN, jednakże w bibliografii przygotowanej na użytek egzaminu można z niego zrezygnować, zwłaszcza że w ten sposób oszczędza się miejsce na karcie przeznaczonej na plan prezentacji (jedna strona A-4).

Opis bibliograficzny książki Opisu bibliograficznego książki dokonuje się na podstawie karty tytułowej, niekiedy także metryki (stopki) drukarskiej, która bywa umieszczana na drugiej stronie karty tytułowej lub na ostatniej stronie publikacji. Jeśli nie podano roku wydania, należy podać rok ukończenia druku (patrz: metryka drukarska) lub rok uzyskania praw autorskich (copyright).

Opis bibliograficzny książki Kolejność elementów opisu: Nazwisko i imię (lub jego inicjał) autora(-ów), tytuł, imię (lub jego inicjał) i nazwisko współpracownika(- ów) (np. redaktora, autora wstępu, posłowia, tłumacza), nr tomu (w wypadku wydawnictwa wielotomowego, gdy korzystamy z wybranego tomu), miejsce wydania i nazwa wydawnictwa (którą zwykle się opuszcza) oraz rok wydania , nr i/lub tytuł rozdziału (jeśli korzystamy z całego wybranego rozdziału), numery stron (jeśli korzystamy z wybranych stron).

Opis bibliograficzny książki Kolejność: nazwisko i imię, a nie zwyczajowa – imię i nazwisko obowiązuje tylko w spisach alfabetycznych. Należy pamiętać, że rozdział książki traktujemy tak samo, jak jej zakres określony przez numery stron – jako fragment i informację o tym umieszczamy na końcu opisu bibliograficznego.

Opis bibliograficzny książki - przykłady Jean Cassou, Encyklopedia symbolizmu, przeł. i oprac. Joanna Guze, Warszawa 1992. Stanisław Lem, Fantastyka i futurologia, t. 1, Kraków 2003, s. 20 – 56. Antonina Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa 2006, rozdz. 2. Ramy społeczne kultury masowej. H. G. Wells, Historia świata, przekł. J. Parandowski, wstęp i przypisy J. K. Palczewski, Wrocław 1983.

Opis bibliograficzny książki, która jest pracą zbiorową Za pracę zbiorową uważa się książkę autorstwa więcej niż trzech osób. Opis bibliograficzny pracy zbiorowej od opisu innych książek różni się tylko tym, że pierwszym elementem opisu jest tytuł. Ta sama zasada obowiązuje w wypadku prac anonimowych o nieustalonym autorstwie.

Opis bibliograficzny książki, która jest pracą zbiorową - przykłady Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, red. A. Hutnikiewicz, A. Lam, t. 2, Warszawa 2000. Historia teatru, red. J. R. Brown, tłum. H. Bałtyn-Karpińska, Warszawa 1999, s. 43 – 85. Literatura źle obecna. Rekonesans. Materiały z konferencji naukowej Instytutu Badań Literackich PAN 27 X – 30 X 1981, Kraków 1981.

Opis bibliograficzny artykułu Za artykuł bibliograficzny uważa się nie tylko tekst publicystyczny czy artykuł naukowy ogłoszony w czasopiśmie lub książce, ale także wstęp np. do wydania dzieła literackiego, rozbudowane hasło słownikowe, zwłaszcza gdy zostało podpisane, utwór literacki (np. opowiadanie czy wiersz) wydany w zbiorze lub czasopiśmie.

Opis bibliograficzny artykułu w książce Kolejność elementów opisu: Nazwisko i imię (ew. inicjał) autora artykułu, tytuł, nazwisko i imię (ew. inicjał) współpracownika (np. tłumacza), w: tu podaje się dane książki, w której znajduje się artykuł, zgodnie z zasadami przedstawionymi wyżej, pamiętając o tym, czy książka jest pracą zbiorową (przykłady I) czy też nie (przykłady II). Warto też podać numery stron książki, na których znajduje się artykuł lub jego fragment. Przypominamy, że kolejność: nazwisko i imię, a nie zwyczajowa – imię i nazwisko obowiązuje tylko w spisach bibliograficznych jako podstawa porządku alfabetycznego.

Opis bibliograficzny artykułu w książce – przykłady I) Przykłady: Stanisław Barańczak, Język poetycki Czesława Miłosza, w: Poznawanie Miłosza, red. Jerzy Kwiatkowski, 1985. J. Grądziel, Świat w pułapce wiersza. (Autorefleksje a praktyka poetycka Wisławy Szymborskiej), w: Radość czytania Szymborskiej. Wybór tekstów krytycznych, oprac. S. Balbus, D. Wojda, Kraków 1996, s. 175 – 190. Zbigniew Jarosiński, Pokolenia literackie, hasło w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Alina Brodzka i in. Wrocław 1996, s. 825 – 833.

Opis bibliograficzny artykułu w książce – przykłady II) Przykłady: Zbigniew Herbert, Epos, w: Zbigniew Herbert, Wiersze zebrane, oprac. Ryszard Krynicki, Kraków 2008, s. 705 – 707. Witold Gombrowicz, Przedmowa do: Tran-Atlantyk, w: Witold Gombrowicz, Dzieła, t. 3, Kraków 1988. Jerzy Paszek, Wstęp do: Stefan Żeromski, Popioły, Wrocław 1996. W powyższych przykładach słowa „przedmowa” i „wstęp” są tytułami artykułów bibliograficznych, dlatego wyróżniono je kursywą.

Opis bibliograficzny artykułu w książce – przykłady II) Przykłady: Tadeusz Nyczek, „Pióra orle, pawie, gęsie”, wstęp do: Stanisław Wyspiański, Wesele, Kraków 1996. W powyższym przykładzie tytuł podano w cudzysłowie, bo to cytat. W przykładzie poniższym w ten sam sposób wyróżniono tytuł w tytule. Marek Bernacki, Tadeusz Konwicki „Mała apokalipsa”, w: Marek Bernacki, Mirosław Dąbrowski, Leksykon powieści polskich XX wieku, Bielsko-Biała 2002. Wojciech Karpiński, Głos Gombrowicza, posłowie do Dziennika w: Witold Gombrowicz, Dziennik, t. 3. 1961 – 1969, Kraków 2004, s. 288 – 308.

Opis bibliograficzny artykułu w czasopiśmie Kolejność elementów opisu: Nazwisko i imię (ew. inicjał) autora artykułu, tytuł, nazwisko i imię (ew. inicjał) współpracownika (np. tłumacza), „tytuł czasopisma” rok, numer na dany rok, numery stron. Przykłady: Roman Kubicki, Między źródłem a kresem człowieka, „Polonistyka” 1998, nr 1, s. 16 - 27. Jan Błoński, Wzruszenie, dialog i mądrość, „Tygodnik Powszechny” 1981, nr 4, s. 8.

Opis bibliograficzny artykułu Opis bibliograficzny artykułu, którym jest wywiad sporządzamy, zaczynając od nazwiska i imienia osoby udzielającej wywiadu. Przykłady: Stanisław Barańczak, Metafizyczna poczta, rozmowę przepr. Maciej Zięba, „Gazeta Wyborcza” 1990, nr 59. Gustaw Herling-Grudziński, „Mój Bildungsroman”. (Rozmowa o „Innym świecie”), rozmowę przepr. Włodzimierz Bolecki, wstęp w: Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat. Zapiski sowieckie, Kraków 2000. Opis bibliograficzny recenzji można sporządzić tak samo, jak każdego innego artykułu.

Opis dokumentu elektronicznego Opisu dokonuje się na podstawie danych z ekranu, na którym wyświetlony jest tytuł dokumentu. Jeśli brak takiego źródła informacji, należy skorzystać z dokumentacji towarzyszącej lub opakowania. Opisując dokument elektroniczny, koniecznie należy podać informację o typie nośnika elektronicznego - w nawiasach kwadratowych po tytule, np. : [online] [CD-ROM] [DVD] [VHS].

Opis strony internetowej Nazwisko i imię, tytuł dokumentu (w wypadku pracy zbiorowej: tytuł, nazwy współpracowników, np. redaktorów) [online], miejsce publikacji: instytucja sprawcza rok publikacji, adres internetowy [data dostępu]. Przykłady: Stanisław Skórka, Wirtualna historia książki i bibliotek [online], Kraków: Akademia Pedagogiczna. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, http://www.ap.krakow.pl/whk [dostęp 16 lipca 2003].

Opis strony internetowej - przykłady W. Samecki, Gospodarowanie za pomocą planowania. Analiza krytyczna [online], http://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/doccontent?id=22 296&dirids=1 [dostęp 2 grudnia 2010]. Gustaw Herling-Grudziński. Inny świat [online] , htttp://inny-swiat.klp.pl/ [dostęp 23 lutego 2007] . Leopold Staff, Kowal [online], http://monika.univ.gda.pl/~literat/staff/001.htm [dostęp 17 lutego 2007].

Opis innych dokumentów elektronicznych Opis np. płyty CD, DVD powinien zawierać następujące elementy: Nazwisko i imię autora, tytuł (w wypadku pracy zbiorowej: tytuł, nazwiska współpracowników, np. redaktorów) [typ nośnika], miejsce wydania: nazwa instytucji, rok wydania. Przykłady: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich [CD-ROM], red.F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Wawelski. Tarnów: Zeto 2003. Kopaliński Władysław, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [CD-ROM], Łódź: Pro-media CD 1998.

Opis innych dokumentów elektronicznych - przykłady Dokument dźwiękowy (zapis cyfrowy), np: Ludwig van Beethoven, Piano Concertos 2 & 3 [CD], Hanower : Deutsche Grammophon 2004. Film: Tytuł filmu [film DVD] , reż. imię i nazwisko, miejsce: nazwa dystrybutora, rok produkcji. Przykład: Pan Tadeusz [film DVD], reż. Andrzej Wajda, Warszawa: Vision Distribution Company 1999. Poniżej inne rozwiązanie (gdy fragmenty filmu do prezentacji maturalnej zostały pozyskane z Internetu). Pan Tadeusz: na podstawie poematu Adama Mickiewicza, reż. Andrzej Wajda, 1999, fragm. [online] w: tu adres strony internetowej i data dostępu.

Opis dzieła sztuki plastycznej Opis np. obrazu powinien zawierać: nazwę autora, tytuł, inf. o technice malarskiej i roku powstania, po czym w zależności od źródła, z którego czerpiemy reprodukcję , podajemy: w: tu opis bibliograficzny książki; za: tu opis dokumentu elektronicznego. Przykład: Joss van Cleve, Święta rodzina (tempera, ok. 1520), reprodukcja kolor. w: Pierre Courtion, Malarstwo flamandzkie i holenderskie, przeł. Joanna Guze, Warszawa 1966, s. 47. Vermeer van Delft, Koronczarka (olej na płótnie, 1669), za: http://www.historiasztuki.com.pl/MALARSTWO-BAROK.html [dostęp 21 marca 2012].

Powodzenia!

Do przygotowania informacji o opisie dokumentów elektronicznych posłużyły mi źródła internetowe: Normy dotyczące przypisów i bibliografii załącznikowej [online], Uniwersytet Wrocławski, http://www.bu.uni.wroc.pl/e- zrodla/nauka-bibliografia-zalaczniowa [dostęp 21 marca 2012]. Zasady sporządzania opisów bibliograficznych [online], http://www.staszic.edu.pl/pliki/bibl.pdf [dostęp 21 marca 2012].