Historia polskich symboli narodowych. Opracował: Zbigniew Syska

Symbole narodowe Godło Barwy Hymn

Symbole narodowe - Godło Godło państwowe to wizerunek będący symbolem określonego państwa, umieszczany na fladze państwowej, pieczęciach państwowych i monetach.

Godło – legendarny początek Legenda o Lechu, który założył gród w miejscu, gdzie „ na wysokich i wyniosłych drzewach znalazł orle gniazdo ”, do dziś pozostaje tylko legendą i do dzisiaj nie jest wiadome dlaczego godłem państwa polskiego stał się biały orzeł. Historycy Polscy nie są do końca pewni, czy orzeł był znakiem dynastii Piastów. Na pierwszych bitych monetach króla Polski Bolesława Chrobrego widnieje wprawdzie ptak, ale nie da się jednoznacznie ustalić, czy jest to orzeł, czy może paw.

Godło pierwszych Piastów . Po raz pierwszy w naszej historii rysunek ptaka pojawił się na denarach Bolesława Chrobrego. z około 1000 roku. (Trzeba jednak zaznaczyć, ze niektórzy widzą na tym denarze wizerunek innego ptaka: gołębia, koguta albo pawia.)

Godło Polski w okresie rozbicia dzielnicowego Posługiwali się nim zarówno książęta piastowscy na Mazowszu jak i na Śląsku. Najstarsze przedstawienie orła w postaci zbliżonej do heraldycznej znajduje się na brakteacie Kazimierza Sprawiedliwego (1198-1202).

Przemysł II 1257-1296 Orzeł w koronie polskiej po raz pierwszy pojawił się podczas koronacji Przemysława II w 1295 r., kiedy to stał się godłem zjednoczonego Królestwa Polskiego. Od połowy XIV w. znak ten zaczął figurować na pieczęciach koronnych, fladze koronnej i monetach.

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIV WIEKU. Orzeł na pieczęci Wacława II (1300-1305)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIV WIEKU. Władysław Łokietek ozdobił tarczą z białym orłem miecz koronacyjny (1320 r.) tzw. Szczerbiec

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIV WIEKU. Orzeł z pieczęci majestatycznej Kazimierza Wielkiego (1336)

Godło - Jagiellonów 1386-1572 Z nastaniem dynastii jagiellońskiej pojawiła się nowa sytuacja. Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie utworzyło nowe państwo - Rzeczpospolita Obojga Narodów. Orzeł Biały oczywiście pozostał herbem Królestwa Polskiego (Korony). choć nie był już herbem dynastycznym, gdyż Jagiellonowie używali własnego. Jednak od czasów Zygmunta Starego orzeł ponownie nabrał znaczenia herbu dynastii, co podkreślano przez umieszczanie monogramów na jego piersi: S - Zygmunt (Sigismundus) Stary, SA - Zygmunt August, A - Anna Jagiellonka.

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI WIEKU. Orzeł Władysława Jagiełły (wg wawelskiego grobowca króla)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI WIEKU. Orzeł Kazimierza Jagiellończyka (wg nagrobka dłuta Wita Stwosza)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI WIEKU. Orzeł Zygmunta Starego - wg drzeworytu Hieronima Wietora (1521)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI WIEKU. Orzeł Zygmunta Augusta na arrasie wawelskim (1553)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI WIEKU. Orzeł z modlitewnika Anny Jagiellonki

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV i XVI WIEKU. Orzeł w niszy nad grobowcem Anny Jagiellonki

KRÓLOWIE ELEKCYJNI 1573-1795 W czasach panowania królów elekcyjnych Orzeł Biały pozostaje herbem Królestwa Polskiego (Korony). Z biegiem czasu zmienia się rysunek orła, kształt noszonej przez niego korony (korona zamknięta, zwieńczona krzyżem w miejsce stosowanej do tej pory korony otwartej). Na piersi umieszczany jest herb panującego.

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH Orzeł Stefana Batorego (wg ryciny z herbarza Paprockiego - 1582) Talar koronny Stefana Batorego

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH Orzeł Zygmunta III Wazy

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH Orzeł Jana III Sobieskiego (wg wizerunku w Kościele Mariackim w Krakowie)

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH Orzeł z czasów Augusta II Mocnego (wg ryciny z herbarza Niesieckiego - 1728) Najwyższe odznaczenie polskie Order Orła Białego ustanowił król August II Mocny 1 listopada 1705 roku.

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH Orzeł Stanisława Augusta Poniatowskiego

Okres rozbiorów Po III rozbiorze Polski (1795) Orzeł Biały pozostawał w ukryciu lub na emigracji. Orzeł wrócił wraz z wojskami napoleońskimi - na sztandarach, znakach wojskowych i w herbie Księstwa Warszawskiego Po upadku Napoleona (w 1815) podzielono Księstwo Warszawskie, ale powstało Królestwo Polskie zjednoczone z Cesarstwem Rosji (tzw. Królestwo Kongresowe). Wojska Królestwa zachowały odrębne znaki wojskowe z Orłem Białym. W czasie powstania listopadowego (1830-1831) często używano tych samych znaków. Po upadku powstania listopadowego Orzeł Biały powracał na sztandary w czasie powstania w 1848 i powstania styczniowego 1863.

ORZEŁ PAŃSTWOWY - KSIĘSTWO WARSZAWSKIE Biały Orzeł w herbie Księstwa Warszawskiego (w drugim polu za herbem Saksonii).

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIX WIEKU Orzeł w herbie Królestwa Polskiego (1815-1830)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIX WIEKU Godło Polski i Litwy z okresu powstania listopadowego 1830 Odznaka z powstania listopadowego

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIX WIEKU ze sztandaru z czasu powstania w 1848 r.

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIX WIEKU Orzeł ze sztandaru z czasu powstania styczniowego (1863)

XX WIEK Po wybuchu w 1914 roku I wojny światowej Orzeł Biały pojawił się we Francji na sztandarach polskich żołnierzy w armii Hallera. Niemcy i Austriacy pozwolili na używanie znaku Orla na terenach okupowanych przez siebie terenach byłego Królestwa Kongresowego. W 1916 roku cesarze Austrii i Niemiec ogłosili utworzenie Królestwa Polskiego. W 1917 roku na wyemitowanych banknotach umieszczono wizerunek Orła, który można uznać za pierwsze od kilkudziesięciu lat oficjalne użycie Orła jako godła państwowego. Po odzyskaniu niepodległości (w 1918) próbowano wprowadzić wizerunek Orła bez korony. Ostatecznie w 1919 roku przyjęto wzór Orła nawiązujący do Orła sprzed rozbiorów.

XX WIEK- I WOJNA ŚWIATOWA (1914-1918) Orzeł legionowy z okresu I wojny światowej

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH 1917-1939 Orzeł na banknocie Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej - 1917

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH 1917-1939 Orzeł z plakatu - jesień 1918

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH 1917-1939 Herb Polski 1919-1927

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH 1918-1939 W 1927 roku przyjęto nowy wzór herbu państwowego wg projektu Zygmunta Kamińskiego. Herb Polski od 1927 roku

Okres Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej 1944-1989 Wraz z władzą komunistyczną w Polsce pojawił się orzeł bez korony. Pierwszym takim wizerunkiem był orzeł zaprojektowany przez Janinę Broniewską dla I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Ostatecznie w PRL używano poprawianych rysunków orła Zygmunta Kamińskiego - zawsze bez korony.

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH 1944-1989 Orzeł Janiny Broniewskiej dla I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH 1944-1989 Herb Polski po II wojnie światowej

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH 1944-1989 Herb PRL - wzór z 1955

ORZEŁ PAŃSTWOWY III RP Rząd Rzeczypospolitej na Uchodźstwie oraz wszelkie ruchy niepodległościowe używały zawsze herbu z orłem w koronie. Dlatego też w 1989 roku przywrócono herb Polski przedstawiający ukoronowanego Orła Białego wg wzoru przedwojennego (z niewielkimi zmianami).

ORZEŁ PAŃSTWOWY NA UCHODŹSTWIE Herb Polski ustanowiony przez Rząd na Uchodźstwie w 1956

ORZEŁ PAŃSTWOWY III RP Herb Polski wg wzoru z 1990 roku

Symbole narodowe - Flaga

Symbole narodowe - Flaga Pierwotnie polską barwą narodową był karmazyn uważany za najszlachetniejszy z kolorów. Wykorzystywany był on jako symbol dostojeństwa i bogactwa. Z uwagi na cenę barwnika potrzebnego do uzyskania tego koloru mało kto mógł sobie na niego pozwolić dlatego też był on wykorzystywany jedynie przez najbogatszą szlachtę i dostojników państwowych.

Symbole narodowe - Flaga Barwy biała i czerwona zostały uznane za narodowe po raz pierwszy 3 maja 1792. Podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Ustawy Rządowej damy wystąpiły wówczas w białych sukniach przepasanych czerwoną wstęgą, a panowie nałożyli na siebie szarfy biało-czerwone. Nawiązano tą manifestacją do heraldyki Królestwa Polskiego – Białego Orła na czerwonej tarczy herbowej.

Symbole narodowe - Flaga Po raz pierwszy polskie barwy zostały skodyfikowane uchwałą Sejmu Królestwa Polskiego z 7 lutego 1831 Artykuł 1. Kokardę Narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym. Artykuł 2. Wszyscy Polacy, a mianowicie Wojsko Polskie te kolory nosić mają w miejscu gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były.

Symbole narodowe – Flaga 1918-1939 Po odzyskaniu niepodległości barwy narodowe uchwalił sejm odrodzonej Polski 1 sierpnia 1919. W ustawie podano: Za barwy Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się kolor biały i czerwony w podłużnych pasach równoległych, z których górny – biały, dolny zaś – czerwony.

Symbole narodowe – Flaga 1918-1939 Z ustawy z 1919 nie wynikało, jaki ma być odcień czerwieni. Dopiero dwa lata później ukazała się wydana przez Ministerstwo Spraw Wojskowych, opracowana przez Stanisława Łozę broszura "Godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej" z barwnymi wizerunkami znaków państwowych. Czerwień miała tam odcień karmazynu. Jednakże w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z13 grudnia1927 odcień czerwieni zmieniono na cynober.

Symbole narodowe - Flaga Polska Rzeczpospolita Ludowa W latach PRL barwy Polski nie były dokładnie sprecyzowane, ograniczono się wyłącznie do ich słownego opisu. W Dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych w art. 2 zapisano, że "Barwami Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej są kolory biały i czerwony w dwóch poziomych pasach równoległych równej szerokości i długości, z których górny jest biały a dolny czerwony, odpowiadający barwie cynobru."

Symbole narodowe – Flaga Okres III RP Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. w art. 28 określiła, że barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony.

Symbole narodowe - Hymn Hymn to uroczysty i podniosły utwór pochwalny, pierwotnie sławiący bóstwo, później także bohaterskie czyny, wielkie idee, otoczone powszechnym szacunkiem wartości i instytucje. Źródłem europejskiej tradycji były antyczne hymny greckie. W średniowieczu rozwinął się hymn kościelny, związany z tradycją i liturgią chrześcijańską. Hymn państwowy to tradycyjna pieśń patriotyczna, będąca symbolem jedności i odrębności narodowej.

Symbole narodowe - Hymn Pierwszym polskim hymnem była pieśń „ Gaude Mater Polonia ” ( Raduj się, Matko Polsko), napisana w połowie XIII stulecia przez Wincentego z Kielc ku czci św. Stanisława Szczepanowskiego. Cały hymn liczy 11 zwrotek, w których opowiedziane jest męczeństwo Świętego oraz cuda jakie miały miejsce za jego przyczyną.

Symbole narodowe – Gaude, Mater Polonia, Gaude, Mater Polonia, Prole fecunda nobili, Summi Regis magnalia Laude frequenta vigili. Cuius benigna gratia Stanislai Pontificis Passionis insignia Signis fulgent mirificis Tyranni truculentiam Qui dum constanter arguit Martyrii victoriam.  

Symbole narodowe - Hymn Najstarszą zachowaną pieśnią w języku polskim, która w średniowieczu pełniła rolę hymnu narodowego jest Bogurodzica. Była ona śpiewana w czasie koronacji Jagiełły w 1386, przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 i pod Nakłem w 1431, oraz pod Warną w 1444. Dokładny czas jej powstania nie jest znany. Pochodzenie Bogurodzicy stanowi zawiły problem, którym zajmowali się wybitni badacze kultury i języka. Legenda literacka głosi, że jej autorem był św. Wojciech, zamordowany w czasie chrystianizacji Prus. Na ogół jednak językoznawcy na podstawie analizy tekstu ustalają czas powstania na pierwszą połowę XIII wieku.

Symbole narodowe - Bogurodzica Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja, Zyszczy nam, spuści nam. Kiryjelejzon. Twego dziela krzciciela, Bożyce, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy, A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kiryjelejzon

Symbole narodowe - Hymn Kolejną słynną pieśnią był „ Hymn Szkoły Rycerskiej ” Ignacego Krasickiego z XVIII wieku znany także od pierwszych słów jako „ Święta miłości kochanej ojczyzny ”. Pisany po gorzkich doświadczeniach konfederacji barskiej i I rozbioru, wiąże po raz pierwszy "świętą miłość" ojczyzny z ofiarą i cierpieniem.

Symbole narodowe – Hymn do miłości ojczyzny Święta miłości kochanej ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe! Dla ciebie zjadle smakują trucizny, Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe. Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny, Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe, Byle cię można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.

Symbole narodowe - Hymn „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Gdy w 1797 roku w Lombardii powstały Legiony Polskie, żołnierze skarżyli się jednak na brak odpowiedniej pieśni bojowej . Tak było do połowy 1797 roku. Wtedy to do głównej kwatery legionowej przybył Józef Wybicki, poeta, publicysta i gorący patriota. Ujrzawszy w odległej włoskiej krainie polskie wojsko, w narodowych mundurach i pod rodzimymi sztandarami, wzruszony napisał „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Jako podkład muzyczny zaproponował popularną w Polsce anonimową melodię przypominającą mazurka.

Symbole narodowe - Hymn „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Po raz pierwszy została odśpiewana dla uświetnienia uroczystości pożegnania odchodzących z miasta legionistów. Tekst ogłoszono w Mantui w lutym 1799 r. w gazetce pisanej "Dekada Legionowa". Swoja karierę - od okolicznościowej piosenki żołnierskiej do hymnu narodowego - zawdzięcza Mazurek Dąbrowskiego przede wszystkim zawartej w celnej formule wstępnego dwuwiersza myśli o trwaniu narodu mimo utraty bytu państwowego. Myśl ta stała się fundamentem świadomości narodowej czasu niewoli.

Symbole narodowe - Hymn „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Jej popularność wzrosła po wkroczeniu armii napoleońskiej na tereny Polski. W 1806 r. ukazał się w Warszawie jej pierwodruk. Za czasów Księstwa Warszawskiego melodia Mazurka Dabrowskiego była często utrwalana na walcach modnych wówczas pozytywek.

Symbole narodowe - Hymn Mazurek Dąbrowskiego współzawodniczył w kilkoma innymi pieśniami pretendującymi do miana hymnu narodowego. Po 1863 z "Boże, coś Polskę" Antoniego Felińskiego. Z "Rotą" Marii Konopnickiej napisaną w 1908. Muzykę do „Roty”napisał Feliks Nowowiejski w 1910 r. Utwór powstał na wskutek strajku antygermanizacyjnego we Wrześni (1901-1902). Wykonano ją 15.III 1910r, w uroczystość odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego Krakowie. Przed I wojną światową była hymnem narodowym.

Symbole narodowe - "Boże, coś Polskę" "Boże, coś Polskę" Antoniego Felińskiego, śpiewana bardzo chętnie zwłaszcza w latach 1860-62, a także w okresie stanu wojennego ze zmienionymi słowami „ (...) Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie”

Symbole narodowe - ROTA Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród. Nie damy pogrześć mowy, Polski my naród, polski lud, Królewski szczep piastowy. Nie damy, by nas gnębił wróg. Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg! Do krwi ostatniej kropli z żył Bronić będziemy ducha, Aż się rozpadnie w proch i pył Krzyżacka zawierucha. Twierdzą nam będzie każdy próg. Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg! Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz, Ni dzieci nam germanił, Orężny wstanie hufiec nasz, Duch będzie nam hetmanił. Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg. Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg

Symbole narodowe - Hymn Po odzyskaniu niepodległości odżyła sprawa hymnu państwowego. W 1921 r przy MWRiOP powołano komisję, która odnalazła w Muzeum Wojska Polskiego pozytywkę z czasów Księstwa Warszawskiego, tam zanotowaną melodię Jeszcze Polska uznano za pierwowzór. Po dojściu do władzy w 1926 r. eks-legionistów, uważających się za spadkobierców idei i czynów żołnierzy generała J.H. Dąbrowskiego, "Mazurek Dąbrowskiego" został zatwierdzony jako hymn państwowy 26 lutego 1927. Po II Wojnie Światowej "Mazurek Dąbrowskiego" uznano ponownie, ale już urzędowo jako hymn państwowy w 1948 r. Obowiązujący tekst hymnu i jego zapis nutowy zawiera Ustawa Sejmowa z 31 stycznia 1980 r. Również po odzyskaniu niepodległości w 1989 r. w konstytucji z 1997 r. potwierdzono że hymnem narodowym Polski jest „Mazurek Dąbrowskiego”

Symbole narodowe - Hymn Tekst według pisowni rękopisu Wybickiego Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy. Co nam obca moc wydarła, szablą odbijemy. Marsz, marsz, Dąbrowski do Polski z ziemi włoski za Twoim przewodem złączem się z narodem. Jak Czarnecki do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze. Marsz, marsz, Dąbrowski... Aktualna treść Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem Złączym się z narodem. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy.

Symbole narodowe - Hymn Marsz, marsz, Dąbrowski... Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę będziem Polakami dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy. Marsz, marsz, Dąbrowski... Niemiec, Moskal nieosiędzie, gdy iąwszy pałasza, hasłem wszystkich zgoda będzie jak ojczyzna nasza. Marsz, marsz, Dąbrowski... Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany: "słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany." Marsz, marsz... Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Marsz, marsz... Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany.

Opracował: Zbigniew Syska WOM 2007 Polskie symbole narodowe wyrażają miłość Polaków do ojczyzny i dążenie do jedności narodu. Są znamionami tożsamości, honoru, dumy i godności Polaków. To one zapewniają nam godne miejsce wśród innych narodów i państw. Opracował: Zbigniew Syska WOM 2007