Wykład 7 Prawo bankowe

Czynności bankowe - Problematyka definicyjna Operacje bankowe, usługi bankowe, czynności bankowe Wszelkie rodzaje usług świadczonych poprzez banki można nazwać czynnościami bankowymi. Stosunki umowne między bankiem a klientem, w których bank oferuje usługi, a klient jest usługobiorcą (W. L. Jaworski) W myśl regulacji Unii Europejskiej, usługi bankowe są to oznaczone rodzaje czynności (enumeratywnie określone w prawie wspólnotowym) oraz określone rodzaje aktywności instytucji finansowych.

Produkty i czynności bankowe Oferta bankowa to nic innego jak propozycja wykonania przez bank odpowiednich czynności - operacji bankowych. Operacje bankowe można określić jako stosunki umowne pomiędzy bankiem i klientem, w których bank oferuje swoje usługi, a klient jest usługobiorcą. Operacje bankowe mające określony związek z finansami często określa się jako produkty bankowe. Operacje bankowe są realizowane w ramach rachunków bankowych.

Operacje pośredniczące Operacje bankowe Operacje pośredniczące Operacje bierne Operacje czynne

Czynności bankowe Banki komercyjne pełnią 3 podstawowe funkcje. Są to: funkcja kredytowa – udzielanie pożyczek i kredytów, funkcja pieniężna – tworzenie pieniądza bankowego, funkcja lokacyjna – przyjmowanie oszczędności i rezerw. Operacje finansowe banków komercyjnych ze względu na przedmiot działania można podzielić na: czynne (aktywne), bierne (pasywne), pośredniczące (zlecone) i pozostałe. W ramach operacji czynnych bank udziela kredytów, lokuje pieniądze na rynku międzybankowym oraz kupuje papiery wartościowe. Działania te mają na celu zwiększenie dochodu banku przez pobieranie opłat wynikających z oprocentowania i prowizji. Operacje bierne to przede wszystkim działalność depozytowa banków. Banki gromadzą depozyty klientów, zaciągają pożyczki na rynku międzybankowym oraz emitują obligacje bankowe. Operacje te mają na celu pozyskanie środków pieniężnych służących bankom do przeprowadzania operacji aktywnych. Operacje pośredniczące bank wykonuje na zlecenie swoich klientów (zjawisko synergii). Do operacji tych należą m.in. rozliczenia pieniężne, obrót papierami wartościowymi, doradztwo finansowe, udostępnianie skrytek bankowych. Usługi te z jednej strony zwiększają zakres usług oferowanych przez banki, a z drugiej strony – przyciągają klientów i kapitał.

Klasyfikacja usług bankowych Usługi czynne (aktywne) Polegają na lokowaniu zgromadzonych funduszy w różnego rodzaju korzystne przedsięwzięcia, głównie kredyty. Przeprowadzane są przez banki na własny rachunek i własne ryzyko. Usługi bierne (pasywne) Polegają na wykonywaniu czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banku. Usługi pośredniczące Są to np. rozliczenia pieniężne wynikające ze zleceń płatniczych klientów, zakup papierów wartościowych na zlecenie klienta, itp. Banki wykonują je na zlecenie rachunek i ryzyko klienta. Inne usługi bankowe Świadczenie usług nie będących operacjami bankowymi, np. wynajem skrytek sejfowych, itp.

Przykładowe usługi bankowe Usługi czynne (aktywne) Udzielanie kredytów i pożyczek Udzielanie bankowych gwarancji i poręczeń Zakup papierów wartościowych na rachunek banku Akredytywa Dyskonto weksli Factoring Leasing Usługi bierne (pasywne) Gromadzenie depozytów Emitowanie własnych papierów wartościowych Usługi pośredniczące Rozliczenia pieniężne, wynikające ze zleceń płatniczych klientów Prowadzenie rachunków bankowych Zakup i sprzedaż papierów wartościowych na rachunek kienta Inne usługi bankowe Domowe usługi bankowe (home banking) Bezpośrednia obsługa bankowa (direct banking) Doradztwo finansowo-bankowe Usługi maklerskie Wynajmowanie skrytek bankowych Inkaso środków płatniczych

Czynności bankowe Usługi bankowe ze względu na swój specyficzny charakter odznaczają się takimi cechami, jak: niematerialność – która wiąże się bezpośrednio z zaufaniem do banków (zazwyczaj nie widzimy pieniędzy, które mamy na swoim koncie, tylko wierzymy bankowi, że tam są); niejednorodność – która wiąże się z udziałem personelu banku w procesach sprzedaży oraz wynikającym z tego subiektywnym podejściem do procedur bankowych (dlatego w jednym banku mogą nam odmówić udzielenia kredytu, a w innym banku ten kredyt dostaniemy); rozciągłość – oznaczająca rozciągnięcie konsumpcji usługi bankowej w czasie (z usług bankowych korzystamy nieraz nawet kilkadziesiąt lat, np. przy zaciągnięciu kredytu na zakup mieszkania).

Czynności bankowe Po uwzględnieniu powyższych zmiennych uznaje się, że głównymi cechami usług bankowych są: zróżnicowanie, co wiąże się głównie z różnym poziomem rozwoju banków (banki bardzo się różnią np. ofertą); występowanie specyficznych preferencji poszczególnych klientów bankowych (usługi są bardzo specjalistyczne, np. obsługa tylko dla rolników); podejmowanie decyzji dotyczących usług bankowych według regulowanego mechanizmu rynkowego (bank podlega Prawu bankowemu i niektóre decyzje są podejmowane w sprzeczności z prawami podaży i popytu).

Czynności bankowe Banki oferują zatem bardzo zróżnicowany pakiet usług, zależny od oczekiwań klienta i specyfiki danego banku. Najogólniej można jednak podzielić wszystkie usługi bankowe na: operacje finansujące, związane ze zwiększeniem środków płatniczych klientów, operacje depozytowe, umożliwiające klientom złożenie w bankach wolnych środków pieniężnych, usługi powiązane z obsługą transferów płatniczych, realizowanie zleceń klientów, wykonywanie operacji płatniczych oraz rozrachunkowych na rachunkach bankowych, usługi różne, obejmujące wszelkie inne świadczenia dla klientów, np.: usługi doradcze i konsultacyjne, wynajem skrytek, pośredniczenie na rynkach kapitałowych, dostarczanie informacji.

Klasyfikacja usług finansowych

Wartość depozytów gospodarstw domowych w bankach (dane w mld zł) w latach 1997–2013

Rachunek bankowy Podstawowe usługi oferowane przez banki to: prowadzenie rachunków bieżących, udzielanie kredytów złotówkowych i walutowych, udostępnianie bankowych lokat terminowych. Przez umowę rachunku bank zobowiązuje się względem klienta do przechowywania środków pieniężnych (przez czas oznaczony lub nie) oraz przeprowadzania rozliczeń na Wasze zlecenie. Stronami rachunku jest klient (jako jego posiadacz) oraz bank – czyli osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Rachunek bankowy Banki mogą prowadzić w szczególności następujące rodzaje rachunków bankowych: 1)   rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze; 2)   rachunki lokat terminowych; 3)    rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, w tym rachunki rodzinne, oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych; 4)   rachunki powiernicze. Rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla: 1)   osób prawnych; 2)   jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną; 3)   osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla osób będących przedsiębiorcami.

Rachunek bankowy Rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych mogą być prowadzone wyłącznie dla: 1)   osób fizycznych; 2)   szkolnych kas oszczędnościowych; 3)   pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych.

Rachunek bankowy Posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia ograniczające swobodę dysponowania tymi środkami. Bank dokłada szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przechowywanych środków pieniężnych. Rachunek bankowy, z wyjątkiem rachunku rodzinnego, może być prowadzony dla kilku osób fizycznych, kilku jednostek samorządu terytorialnego albo stron umowy o współpracy w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2016 r. poz. 1131) - rachunek wspólny.

Rachunek bankowy W przypadku rachunku wspólnego prowadzonego dla osób fizycznych, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej: 1)   każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku; 2)   każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy. Rachunek wspólny dla jednostek samorządu terytorialnego może być prowadzony wyłącznie w związku ze wspólnym wykonywaniem zadań publicznych, w tym dla realizacji przedsięwzięć współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. Umowa rachunku wspólnego prowadzonego dla jednostek samorządu terytorialnego powinna określać cel, dla którego rachunek jest prowadzony. Zasady dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku wspólnym prowadzonym dla jednostek samorządu terytorialnego oraz zasady wypowiadania umowy tego rachunku określa umowa rachunku bankowego.

Rachunek bankowy Umowa rachunku bankowego jest zawierana na piśmie. Umowa rachunku bankowego powinna określać w szczególności: 1)   strony umowy; 2)   rodzaj otwieranego rachunku; 3)   walutę rachunku; 4)   czas trwania umowy; 5)   o ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku - wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a także terminy wypłaty, postawienia do dyspozycji lub kapitalizacji należnych odsetek; 6)   wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz przesłanki i tryb ich zmiany przez bank; 7)   formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji; 8)   przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy; 9)   przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego; 10)  zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku.

Rachunek bankowy Do obliczania należnych odsetek od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku przyjmuje się, że rok liczy 365 dni, chyba że umowa stanowi inaczej. Środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego, w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2015 r. poz. 2008 oraz z 2016 r. poz. 1265), przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy.

Rachunek bankowy W przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków: 1)   kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza rachunku osobie, która przedstawiła rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów - w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku; 2)   kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Kwota wypłacona nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. Posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).

Rachunek bankowy Bank jest obowiązany przy zawieraniu umowy rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej poinformować w sposób zrozumiały dla posiadacza rachunku o możliwości wydania przez niego dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz o treści art. 56. W przypadku powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku, który wydał dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, bank jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić wskazane przez posiadacza rachunku osoby o możliwości wypłaty określonej kwoty.

Rachunek powierniczy Rachunek powierniczy jest szczególnym typem rachunku bankowego. Regulacja dotycząca rachunku powierniczego stanowi więc próbę normatywnego uregulowania kwestii, które dotychczas pozostawione były postanowieniom umownym. Na rachunku powierniczym mogą być gromadzone wyłącznie środki pieniężne powierzone posiadaczowi rachunku - na podstawie odrębnej umowy - przez osobę trzecią. Odrębna umowa może mieć postać zarówno umowy dwustronnej, jak i umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Uznano, że na takim rachunku środki pieniężne mogą być nie tylko przechowywane, ale również wykorzystywane do przeprowadzania rozliczeń

Rachunek powierniczy Na rachunku powierniczym mogą być gromadzone wyłącznie środki pieniężne powierzone posiadaczowi rachunku - na podstawie odrębnej umowy - przez osobę trzecią. Stronami umowy rachunku powierniczego są bank i posiadacz rachunku (powiernik). Umowa określa warunki, jakie powinny być spełnione, aby środki pieniężne osób trzecich wpłacone na rachunek mogły być wypłacone posiadaczowi rachunku lub aby jego dyspozycje w zakresie wykorzystania tych środków mogły być zrealizowane. Rachunek powierniczy jest prowadzony w sposób umożliwiający w każdym czasie identyfikację osób trzecich, które wpłaciły środki pieniężne na ten rachunek, oraz obliczenie ich udziału w kwocie zgromadzonej na rachunku powierniczym. W razie wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko posiadaczowi rachunku powierniczego - środki znajdujące się na rachunku nie podlegają zajęciu. W razie ogłoszenia upadłości posiadacza rachunku powierniczego - środki pieniężne znajdujące się na tym rachunku podlegają wyłączeniu z masy upadłości. W przypadku śmierci posiadacza rachunku powierniczego zgromadzone na tym rachunku kwoty nie wchodzą do spadku po posiadaczu rachunku.

Rachunek bankowy Postanowienia art. 60 pr. bank. mają zastosowanie do każdego typu (rodzaju) rachunku bankowego, a więc w tym znaczeniu mają charakter uniwersalny. Umowa rachunku bankowego, o ile nie stanowi ona inaczej, ulega rozwiązaniu, gdy w ciągu 2 lat nie dokonano na rachunku żadnych obrotów, poza dopisywaniem odsetek, a stan środków pieniężnych na tym rachunku nie przekracza kwoty minimalnej określonej w tej umowie. Pojęcie "obrotów" należy rozumieć jako wszelkie operacje finansowe dokonywane na danym rachunku bankowym, tzn. wpłaty oraz wypłaty środków, w tym o charakterze gotówkowym, jak i bezgotówkowym, jeżeli ich skutkiem jest zmiana stanu środków ewidencjonowanych na rachunku. Obecnie pod względem przedmiotowym zasada ta odnosi się do każdej umowy rachunku bankowego, a ponadto okres, w którym zaistnienie wymienionych w ustawie przesłanek uzasadnia rozwiązanie umowy, skrócono z 5 do 2 lat. Należy przy tym zaznaczyć, że chodzi o ewentualne dopisywanie odsetek do środków na tym konkretnym rachunku, a nie o ich przekazywanie na inny rachunek tej samej osoby będącej posiadaczem rachunku.