KRAJOBRAZY POLSKI PAS POBRZEŻY Anna Romańska SP 130 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi

Pas pobrzeży, zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (wg. J Pas pobrzeży, zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (wg. J. Kondrackiego), należy do Regionu Pobrzeży Południowobałtyckich. To szeroki na kilka do kilkunastu kilometrów pas, wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku. Rozciąga się od niemieckiej Zatoki Kilońskiej aż po Zalew Wiślany.

Na terenie Polski w pasie pobrzeży wyróżnia się trzy makroregiony: Pobrzeże Gdańskie Pobrzeże Koszalińskie Pobrzeże Szczecińskie

Mniejszymi jednostkami, które można wyróżnić w obrębie pobrzeży są mezoregiony. Do mezoregionów graniczących bezpośrednio z Morzem Bałtyckim należą: Uznam i Wolin Wybrzeże Trzebiatowskie Wybrzeże Słowińskie Mierzeja Helska, Pobrzeże Kaszubskie Mierzeja Wiślana

Krajobraz Pas pobrzeży z mierzejami, odgrodzonymi zatokami, płytkimi zalewami i piaszczystymi plażami, rozciąga się od Zalewu Szczecińskiego na zachodzie po Zatokę Gdańską. Jest to najniżej położona część Polski, przylegająca do Morza Bałtyckiego. Zarówno krajobraz jak i działalność człowieka na tym obszarze są ściśle związane z morzem.

Większość omawianego obszaru, to niziny płaskie, nieznaczny obszar obejmują niziny pagórkowate. Nadmorskie krajobrazy tego pasa dzielą się na: wydmowy, deltowy, jeziorno-bagienny, i wysoczyznowy (nadmorskie urwiska). Poza krajobrazami nadmorskimi, region obejmuje również pocięte siecią pradolin równiny morenowe, położone poniżej 100 m n.p.m. z nielicznymi wzgórzami. Na Żuławach Wiślanych występują depresje (Raczki Elbląskie -1,8 m p.p.m.)

W przeszłości obszar pobrzeży podlegał wielokrotnym zlodowaceniom W przeszłości obszar pobrzeży podlegał wielokrotnym zlodowaceniom. Pozostałością tego okresu są pokłady gliny zwałowej tworzącej morenę denną, oraz pasy moren czołowych np. w okolicy Gdańska. W rzeźbie terenu można również zauważyć pozostałości pradolin polodowcowych np. pradolina Redy – Łeby. Na pewnych fragmentach wykorzystują je współczesne rzeki biegnąc w kierunku równoleżnikowym.

Współcześnie krajobraz pasa pobrzeży kształtowany jest przez siły zewnętrzne z których najważniejsze to: działalność morza (kształtowanie linii brzegowej) działalność wiatru (powstawanie wydm nadmorskich) działalność rzek (powstawanie delt)

Działalność morza Głównym czynnikiem modelującym wybrzeże są fale i prądy przybrzeżne. Niszcząca działalność morza powoduje powstawanie wybrzeża wysokiego (klifowego), a budująca wybrzeża niskiego (wydmowego)

Klif -. stroma, często pionowa ściana brzegu, utworzona wskutek Klif - stroma, często pionowa ściana brzegu, utworzona wskutek podmywania brzegu przez fale, zachodzącego u jej podstawy na styku z platformą abrazyjną. Polskie klify buduje polodowcowa glina zwałowa.

Obszary nad Bałtykiem z wybrzeżem klifowym Ustronie Morskie Jastrzębia Góra Kołobrzeg Puck ok. J. Wicko Orzechowo - Poddąbie Mechelinki Trzęsacz Gdynia - Orłowo Wolin

Klif wykorzystywany jest chętnie przez miłośników paralotniarstwa Klif wykorzystywany jest chętnie przez miłośników paralotniarstwa. Sprzyjają temu wiatry wiejące znad morza. Na zdjęciu klif w Chłapowie Podmywanie klifu przez fale morskie jest powodem wielu zniszczeń. Człowiek chcąc umacniać cofający się brzeg buduje betonowe ostrogi. Na zdjęciu niszczony brzeg w Ustroniu Morskim

Rok 1895 Rok 1902 Rok 1994 Doskonałym przykładem niszczącej działalności morza jest Trzęsacz z jego słynnymi ruinami kościoła zabieranego po kawałku przez morze. XV wieczny kościół pierwotnie stał w odległości 2 km od linii brzegowej. W XVIII w. morze zabrało część cmentarza przykościelnego, a 100 lat później odległość ściany kościoła od brzegu zmniejszyła się do 1 metra. Pierwsza ściana runęła do morza w 1900 roku. Obecnie stoi już tylko połowa ściany południowej i niewielki fragment prezbiterium. Dla ochrony ruin wzmocniono klif. Rok 2004

Piaszczysty brzeg morski typu wydmowego stanowi blisko 2/3 długości polskiego wybrzeża. Wybrzeże wydmowe zaczęło tworzyć się po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego. Powstaje ono pod wpływem działania fal przybrzeżnych, które niszcząc klif zabierają materiał piaszczysto-żwirowy, przenoszą go i osadzają na odcinkach brzegu niskiego. Budowa wybrzeża wydmowego Powyżej plaży znajdującej się w bezpośrednim zasięgu działania fal morskich, napotkać można kilka równolegle ułożonych szeregów wzniesień (2-3 lub więcej)

Pierwsze napotkane wzniesienia stanowi wydma biała zwana również przednią. Charakteryzuje się ona jasną barwą i znikoma roślinnością. Dalsze wzniesienie jest w pewnym stopniu osłonięte przed działaniem wiatru, w związku z tym jest bardziej pokryte roślinnością. Jest to wydma szara, jej piasek ma zabarwienie popielate, co świadczy o zawartości materiałów organicznych.

Idąc dalej w głąb lądu można dojść do wydm porośniętych nadmorskim borem sosnowym. Drzewa tworzące ten las są niższe niż w głębi lądu. Ich pokrój jest często asymetryczny, kształtowany pod wpływem wiatrów wiejących znad morza.

Formy terenu charakterystyczne dla wybrzeża niskiego to: Mierzeja - przedłużenie zasadniczego lądu stałego, lub jego półwyspu, usypane przez morskie fale przybrzeżne, tworzące piaszczystą barierę oddzielającą zalew lub zatokę od morza np. Mierzeja Wiślana Przykładem nietypowej mierzei, zwanej kosą, która nie biegnie wzdłuż lądu, lecz wchodzi daleko w głąb morza, jest Mierzeja Helska.

Jeziora przybrzeżne - ich powstanie tłumaczy się odcięciem zatok morskich piaszczystymi mierzejami, utworzonymi w wyniku akumulacyjnej działalności morza. Po latach, z powodu braku dostępu do wody słonej, woda w jeziorach wysładza się. Najwięcej jezior tego typu jest na Wybrzeżu Słowińskim, z których największe to Jamno, Gardno i Łebsko

Działalność wiatru Podstawową rolę w procesie tworzenia wybrzeża wydmowego odgrywa wiatr. Na polskim wybrzeżu wieją przeważnie wiatry NW i W a więc od strony morza, przyczyniając się do tworzenia wydm czyli piaszczystych wzniesień usypanych przez wiatr. W naszym klimacie powstają głównie wydmy paraboliczne. Charakteryzują się one tym, że mają kształt łuku, o ramionach skierowanych pod wiatr. Jej centralna część jest ruchoma. Wędrówka wydm na terenie Polski odbywa się z prędkością około 3 -10 m/rok. Największą wysokość wydmy paraboliczne osiągają w miejscu zagięcia łuku czyli tzw. czole. Najwyższa ruchoma wydma znajduje się na terenie Słowińskiego PN - Wydma Łącka - 42 m n.p.m.

Przyczyną powstawania ruchomych wydm jest niszczenie zwartej pokrywy roślinnej. Wystarczy zaledwie wydeptanie ścieżki, aby w czasie sztormu wiatr uruchomił piaski nie związane systemem korzeniowym roślin. Piasek przenoszony na sąsiednie wydmy szare powoduje zagładę istniejącej tam roślinności. W najbliższym sąsiedztwie częstym zjawiskiem jest zamierający las zasypywany przez wydmy, pod naporem których giną wszystkie drzewa. Po latach, gdy wydma przesunie się odsłania jedynie martwe zbutwiałe pnie.

Osobliwością nadmorskich plaż jest bursztyn Osobliwością nadmorskich plaż jest bursztyn. Znajdowane tu bryłki są zastygłą żywicą drzew iglastych. Żywica wydostawała się ze zranień, pęknięć pni i gałęzi drzew. O tym, że bursztyn jest żywicą, świadczą odciski fragmentów drewna i kory wewnątrz bryłek. Bursztyn bałtycki od najdawniejszych czasów był używany jako kamień ozdobny i leczniczy. Handlowano nim w całej Europie. Niezwykłym powodzeniem cieszył się w Cesarstwie Rzymskim. Wyprawy po niego były organizowane od V w. p.n.e. i wiodły tzw. szlakiem bursztynowym od Adriatyku do wybrzeży M. Bałtyckiego.

Działalność rzeki W pasie pobrzeży dominuje akumulacyjna działalność rzek, które w sprzyjających warunkach tworzą delty. Jest to ujście rzeki w postaci kilku odnóg, tworzących obszar nizinny o charakterze bagiennym np. Żuławy Wiślane. Żuławy Wiślane stanowią holoceńską równinę. Proces narastania delty rozpoczął się około 5 tysięcy lat temu. Zbudowane są z iłów, mułków, piasków i torfów. Występują tu bardzo urodzajne gleby, głównie mady i gleby torfowe.

Wody gruntowe są płytkie, zasolone i zanieczyszczone Wody gruntowe są płytkie, zasolone i zanieczyszczone. Podmokłe depresyjne obszary objęte zostały procesami melioracyjnymi już w XIV wieku. Z czasem powstała gęsta sieć rowów (17 tys. km) i kanałów (3 tys. km) oraz grobli i wałów przeciwpowodziowych, mających na celu zabezpieczenie Żuław przed wylewami Wisły. Regulacja stanowisk wodnych, prowadzona przez kilkaset lat, stworzyła dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa. Pierwotny krajobraz wilgotnych lasów łęgowych i olsowych, bagien i rozlewisk wodnych, został przekształcony w pola uprawne i łąki, przecięte kanałami, czyli tak zwanymi polderami.

Klimat Klimat nad Bałtykiem jest łagodniejszy niż w głębi kraju. Zimy są cieplejsze a lata chłodniejsze. Chłodniej niż w pozostałej części kraju jest tu wiosną, bo morze nagrzewa się powoli, za to cieplej jesienią, gdyż Bałtyk powoli oddaje ciepło. Morze wywiera wpływ na klimatyczne pory roku. Najdłuższa jest jesień, najkrótsza zima. W styczniu średnie temperatury dobowe wahają się od 0 do -5 stopni C , w lipcu od 15 nad brzegiem do 25 stopni C w części południowej. Średnie miesięczne temperatury powietrza w Szczecinie

Wysunięcie linii brzegowej w morze, sprzyja wzrostowi sumy opadów, w miarę przemieszczania się z SW na NE. Średnie roczne sumy opadów wahają się od około 550 mm w rejonie Szczecina do ponad 700 mm w rejonie Ustki i Łeby. Duże natężenie opadów letnich sprawia, że najwięcej ich notuje się w czerwcu i lipcu a najmniej w lutym. Pomimo dużych sum opadów najpogodniejszymi miesiącami są: maj, lipiec i czerwiec. Średnie miesięczne sumy opadów w Szczecinie

Wiatry nadciągają z różnych stron w zależności od pory roku Wiatry nadciągają z różnych stron w zależności od pory roku. Zimą wieje głównie znad lądu, latem z W i NW. Wiatry sztormowe pojawiają się głównie zimą i osiągają prędkości do 120 km/h, przynosząc duże zniszczenia linii brzegowej. W wąskim pasie wybrzeża o szerokości 30 km odczuwalne są bryzy .

Wody powierzchniowe Bałtyk - jest morzem młodym (zaczął się tworzyć około 10 000 lat temu) . Jest to morze płytkie, śródlądowe o małym zasoleniu wahającym się w granicach od 2 – 12‰.

Rzeki – dwie wielkie rzeki główne Polski: Odra i Wisła oraz szereg mniejszych rzeczek biorących początek na morenowych wzniesieniach południowego wybrzeża i pojezierzy. Tworzą one rzeki przymorza (Rega, Parsęta, Grabowa, Wieprza, Słupia, Łupawa, Łeba, Reda, Wisła , Pasłęka). Ujście Redy

Jeziora – głównie jeziora przybrzeżne Łebsko, Gardno, Jamno, Sarbsko, Dołgie Wielkie i Małe, deltowe – Drużno oraz rynnowe - Żarnowieckie

Torfowiska i mokradła – często związane z odcinkami pradolin lub zarastaniem jezior przybrzeżnych. Mogą być soligeniczne - porośnięte roślinnością słonolubną (Bielawskie Błota, Karwieńskie Błota). W okolicach Kołobrzegu są żródłem wykorzystywanej leczniczo borowiny.

Roślinność Występują tu sosnowe bory nadmorskie tzw. bory bażynowe, (charakterystyczne rośliny to: bażyna czarna, turzyca piaskowa, wierzba piaskowa). bażyna czarna turzyca piaskowa wierzba piaskowa

W pasie oddalonym nieco od morza lub na wysokich klifach rosną lasy bukowe i bukowo – dębowe. Głównym gatunkiem jest tu buczyna nadmorska, w runie leśnym dominują trawy np. śmiałek pogięty. Las bukowy porastający Lisi Jar w Jastrzębiej Górze Śmiałek pogięty

Najpospolitszymi roślinami na wydmach są wydmuchrzyca piaskowa i mikołajek nadmorski (wymierający, objęty ścisłą ochroną). Rośliny te przystosowały się do trudnych warunków bytowych. Mikołajek nadmorski - cała roślina jest mięsista, naga, pokryta grubą warstwą wosku, który tworzy dodatkową ochronę przed nadmiernym wysychaniem. Ma zdrewniałe i pełzające kłącze, aby utrzymać się w lotnym podłożu. Wydmuchrzyca piaskowa - posiada długie i liczne rozłogi podziemne, dzięki którym doskonale stabilizuje podłoże Roślinności tej nie wolno niszczyć, ponieważ chroni ona wydmę przed wiatrem, który może przesypywać piasek i wywołać wędrówkę wydmy . Na wydmy morskie utrwalone przez roślinność obowiązuje zakaz wstępu !

Zwierzęta Nad brzegiem morza często spotkamy żerujące ptaki: Mewa szara Mewa srebrzysta Mewa śmieszka Kaczka krzyżówka

W lasach, nad brzegami jezior i terenów podmokłych, występuje ponad 200 gatunków ptactwa, z których najcenniejsze to: orzeł bielik (1), puchacz (2), rybołów (3), bocian czarny (4), kormoran (5), ohar (6), zimorodek (7) i batalion(8). 1 7 2 4 5 3 6 8

W pasie pobrzeży licznie występują owady reprezentowane m. in W pasie pobrzeży licznie występują owady reprezentowane m.in. przez rzadkie motyle i chrząszcze, płazy ( jaszczurki, ropuchy, żaby, padalce), gady (żmija zygzakowata, zaskroniec). 1 7 2 Ropucha szara 4 Padalec Żmija zygzakowata Zaskroniec 6 8

Wśród ssaków liczne są jelenie, sarny, dziki, jenoty, zające, borsuki, wydry i bobry. W morzu spotkać można fokę szarą. Foka szara Jenot 1 7 2 4 Borsuk 6 8 Bóbr Wydra

Działalność człowieka Rolnictwo: typowe obszary rolnicze to wspomniane wcześniej Żuławy Wiślane. Są to jedne z najważniejszych regionów rolniczych. Występują tam żyzne gleby typu mady . Na mniej urodzajnych glebach uprawia się ziemniaki, żyto, na lepszych pszenicę, buraki cukrowe . Hoduje się również bydło. Przemysł rozwijający się nad morzem jest ściśle związany z jego zasobami. Na wybrzeżach zlokalizowane są stocznie, zakłady przetwórstwa rybnego, czy importowana drogą morską ropa naftowa. Jest tu dużo portów obsługujących morski handel zagraniczny. Największymi portami są Gdynia, Gdańsk, Szczecin, Świnoujście, Kołobrzeg. Gdańsk – Nowy Port Ludność mieszkająca w małych miejscowościach zajmuje się głównie rybołówstwem i obsługą ruchu turystycznego.

Turystyka rozwijała się nad Bałtykiem już od dawna Turystyka rozwijała się nad Bałtykiem już od dawna. Ludzi przyciągają uroki morza, leczniczy wpływ jodu zawartego w powietrzu, imprezy kulturalne, zabytki, parki krajobrazowe i narodowe (Słowiński i Woliński). Najważniejsze nadmorskie miejscowości turystyczne to: Międzyzdroje (1), Kołobrzeg (2), Ustronie Morskie, Mielno, Darłowo, Ustka, Jarosławiec, Władysławowo, Sopot, miejscowości Mierzei Helskiej - Chałupy, Kuźnica, Jastarnia, Jurata (3), Hel 1 3 2

Charakterystyczną cechą krajobrazu nadmorskiego są latarnie morskie Charakterystyczną cechą krajobrazu nadmorskiego są latarnie morskie. Na polskim wybrzeżu jest ich 15. Większość jest udostępniona zwiedzającym i stanowi ogromną atrakcję turystyczną. Niechorze Hel Gąski Stilo Rozewie

Bibliografia „Wybrzeże 4 Pobrzeże Kaszubskie i Hel – przewodnik dookoła Polski” – E. Tomczyk; wyd. Pascal „Przyroda dla klasy piątej” – J. Ślósarczyk, R. Kozik, F. Szlajfer; wyd. Nowa Era „Geografia Polski Mezoregiony fizycznogeograficzne” – J. Kondracki; wyd. PWN „Geomorfologia” – M. Klimaszewski; wyd. PWN Strony Internetowe www.wikipedia.pl http://www.magnolia.net.pl/trzesacz.php http://polskiemorze1988.webpark.pl/ http://www.fotografie.waw.pl/ http://www.foto-przyroda.pl/ http://www.naturfoto-cz.de/ www.morze.net.pl http://www.salamandra.org.pl/

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 