TRADYCJE I OBYCZAJE W POLSCE XVII w.

KUCHNIA Kuchnia polska w XVII wieku nadal była ostra. Rozpowszechniały się różne przyprawy wschodnie. Struktura pożywienia szlachty stawała się prawidłowa (z punktu widzenia zdrowotnego), choć nie była pozbawiona wad. Spożywano zbyt dużo białka i tłuszczów a zbyt mało witaminy C. Jedzono głównie chleb żytni.

OBRZĄDEK POGRZEBOWY Niezwykle bogatą formę przybierał obrządek pogrzebowy. Były to ceremonie bardzo długo przygotowywane, nawet kilka miesięcy. Na specjalnym rusztowaniu w kościele ustawiano trumnę. Następnie był organizowany pochód, na czele którego jechał konno "ktoś" w zbroi nieboszczyka. Przekroczywszy próg kościoła przewracał się z hukiem na posadzkę - aby w ten sposób ukazać triumf śmierci nad ziemska potęgą i rycerskim męstwem. Sztuka według Sarmatów, miała głosić chwałę przodków i ich wielkie czyny. Dlatego też duże znaczenie miał portret trumienny, związany ściśle z sarmacką ceremonią pogrzebową. Zwykle był umieszczany w nogach trumny, aby zmarły sprawiał wrażenie, że patrzy na żałobników. Ceremonia pogrzebowa trwała 4 dni i kończyła się zwykle stypą, która pod wpływem nadużycia napoi alkoholowych przeradzała się w zwykłą hulankę

MUZYKA Kultywowana była muzyka ludowa. Na przykład król Jan III Sobieski utrzymywał na dworze śpiewaczkę, specjalizującą się w wykonywaniu pieśni ludowej. Uprawiany był powszechnie taniec. Swoje ludowe źródło miał polonez i mazur - ludowy taniec z Mazowsza. Dużą popularnością cieszyły się tańce ruskie na przykład kozak.

UCZTOWANIE Jedną z często opisywanych tradycji szlacheckich był zwyczaj wspólnego ucztowania przedstawicieli różnych warstw społecznych. Na wystawnych kolacjach nierzadko zapadały ważne decyzje dotyczące losów ojczyzny. Na ucztach gospodarz darzył wielkim szacunkiem przybyłych gości. W powieści Sienkiewicza zostały przedstawione opisy wielu uczt. Jedną z takich jest ta wydana na przyjęciu w Kiejdanach, zorganizowanym przez Janusza Radziwiłła. Inną ucztą opisaną w "Potopie" jest ta, urządzona po powrocie króla Jana Kazimierza do Polski. Bierze w niej udział Sapieha i Lubomirski. Ta uczta daje nadzieję na stoczenie zwycięskiej walki z oddziałami szwedzkimi. Gromadzą się na niej prawdziwi patrioci, gotowi walczyć za swoją ojczyznę. Staropolska uczta spełniała więc bardzo ważną funkcję - to na niej zapadały decyzje dotyczące wojny i pokoju. Na biesiadzie w Kiejdanach nie chodziło więc tylko o wznoszenie toastów za "zdrowie" Rzeczypospolitej, lecz o opowiedzenie się po jednej ze stron - po stronie zdrajców ojczyzny lub jej obrońców.

DWOREK Szlachta mieszkała w dworkach, głównie drewnianych. Kwitło życie dworskie. Dwory magnackie były bardzo liczne. Na tym tle postępowała pauperyzacja społeczeństwa, pogarszały się warunki życia na wskutek licznych wojen. Złe były drogi i mosty. Warszawa posiadała jeden most, trudny do używania. Polska stała się krajem wspaniałych pałaców i rosnącej liczby nędznych chałup, kilku świetnych miast (Gdańsk), lecz w sumie miast coraz gorzej wyglądających. W zachodniej części Polski pogłębiała się różnica miedzy protestanckim, mieszczańskim i sarmackim stylem życia. Chłopi mieszkali w budynkach drewnianych lub lepionych z gliny o szkielecie drewnianym.

UBIÓR Szlachecki - sarmacki ideał życia związany był z wsią, dworem będącym rodowym gniazdem, z parafią i pobliskim miasteczkiem. Polska cofa się niejako cywilizacyjnie w głąb kraju i powstaje wówczas typ kultury w idealny sposób zamkniętej. Równocześnie jednak mamy do czynienia z synkretyzmem kulturalnym (połączenie elementów rozbieżnych) na szeroką skale. Sarmatyzm powstaje bowiem w wyniku symbiozy elementów orientalnych z rodzimymi i zachodnimi. Na tym tle widoczny był proces kształtowania się ubiorów "narodowych". Strój narodowy nosiła szlachta, ale także mieszczaństwo oraz chłopi. Oczywiście w zależności od pozycji społecznej był bogatszy lub skromniejszy. Elementem stroju narodowego były: - żupany, czyli długie, dopasowane do figury, zapinane na guziki suknie - kontusz, oryginalny wytwór, nie mający odpowiedników w modzie wschodniej, ani zachodniej) - bekieszę, długie okrycie podbite futrem, zapinane na pętlicę - ferezję, suknię wierzchnią, luźną, zwykle czerwoną.

Starano się, by żupany były jaśniejsze od kontuszy Starano się, by żupany były jaśniejsze od kontuszy. Określenie "karmazyn" oznaczające szlachcica pochodziło od chętnie noszonych w tym kolorze żupanów, natomiast termin "łyk" czy "łyczek", oznaczający uboższe grupy ludności, głownie mieszczan, miał swoje źródło w żupanach skromniejszych szytych z grubego płótna (łyków konopnych). Żupany przewiązywano pasami i to właśnie w nich najsilniej uwidoczniły się wpływy orientalne. Wpływy zachodnie były widoczne także w modzie kobiecej. Rozpowszechniły się metalowe stelaże, pozwalające na rozszerzanie spódnic od pasa.

UZBROJENIE Obok ubioru wpływy orientalne dały o sobie znać w częściach uzbrojenia, którego używano w wojsku polskim: zarówno karacena (giętki pancerz z łusek metalowych naszytych na grubym, skórzanym podkładzie; kołczan; sajdak na strzały; czekan czy kindżał - wszystko to przywędrowało z Turcji. Odznaki władzy wojskowej w postaci buzdyganów (metalowych maczug z gałką gruszkowata, rozszczepioną na 6 do 8 liści zwanych piórami), buław lub buńczuków przedostały się ze Wschodu. Wszystko to znalazło swe odbicie w języku . Wyrazy w schodnie, które wchodzą do polszczyzny to przede wszystkim nazwy różnego rodzaju sprzętu wojskowego, broni, uprzęży końskiej (czaprak, kulbaka) wreszcie samych koni (bachmat, rumak, bułat czy kary).