Reformacja i kontrreformacja w Europie.

Sytuacja w Kościele XV-wiecznym - Rywalizacja hierarchii kościelnej po wielkiej schizmie zachodniej – światem chrześcijańskim rządzą dwa ośrodki- Rzym i Awinion na czele z papieżem lub antypapieżem; Tendencja do odzyskania niezależności politycznej; Wzmacnianie autorytetu papieskiego m.in. Przez mecenat sztuki; Wzrost świadczeń (annatów i świętopietrza) na rzecz Kościoła; świadczenia te zostały przekazane na odbudowę Bazyliki św. Piotra zniszczonej w trakcie pożaru; Rozkwit nepotyzmu; Wystawne życie stanu duchownego Rozluźnienie obyczajów kleru;

Wystąpienie Marcina Lutra -poszukiwanie środków na wystawne życie zmusiło Kościół do poszukiwania ich w taki sposób, który stał się rażący dla ludności żyjącej zgodnie z nakazami Kościoła; -Kościół popierał opłaty za handel relikwiami, odpusty, modlitwy…itd.. Postępowanie takie wzbudziło opór wiernych oraz wielu duchownych, jednym z nich był teolog z Wittenbergi – Marcin Luter.

Marcin Luter (1453 – 1546)

Wystąpienie Lutra Marcin Luter żyjący zgodnie z naukami Kościoła wszedł w spór z biskupem Moguncji, gwałtownie sprzeciwiając się kupczeniu odpustami. 31 X 1517 r. ogłosił on 95 tez, w których wyraził poglądy dotyczące organizacji Kościoła i moralnego stanu duchowieństwa. Tezy te miały zostać przybite do drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze.

Działalność Lutra Kopie 95 tez szybko rozprzestrzeniły się po kraju i przysporzyły Marcinowi Lutrowi wielu zwolenników. Jako teolog głosił, że tylko wiara w Boga może zapewnić człowiekowi zbawienie. Twierdził również, że chrzest zrównuje wszystkich, przez co zanegował wyższość papieża nad biskupami i biskupów nad resztą duchownych i wiernych.

Kościół wobec Lutra Tezy Marcina Lutra wzburzyły środowisko kościelne. Początkowo on sam nie miał zamiaru zrywać ze Stolicą Apostolską, ale w 1520 papież wystosował doń bullę, w której wzywał do odwołania herezji. Luter spalił bullę publicznie, za co papież nałożył na niego ekskomunikę.

Poglądy Lutra Swoje poglądy Marcin Luter zawarł w tzw. Dużym Katechizmie (1529): Autorytetem w sprawach wiary jest Pismo Święte, a nie papież i sobory; Opowiadał się za komentowaniem zapisów Biblii przez każdego wiernego indywidualnie; Ograniczył liczbę sakramentów do chrztu i eucharystii Domagał się likwidacji klasztorów Żądał zniesienia celibatu księży i odebrania majątków Kościołowi;

Losy Lutra Wyklęty przez Kościół Luter zrzucił habit i ożenił się a resztę życia spędził na przetłumaczeniu Biblii na język niemiecki i pisaniu polemik doktrynalnych. Poglądy Lutra zyskały ogromną popularność, zwłaszcza dzięki upadkowi autorytetu Kościoła. Dokonująca się w Europie reformacja popierana była przez monarchów, którzy wykorzystali zamieszki i zmiany w Kościele by wprowadzić silną centralną władzę w państwie niezależnej od Kościoła, na której czele stał jedynie monarcha.

Reformacja w Rzeszy Niemieckiej Wystąpienie Lutra podzieliło Rzeszę na dwa zwalczające się obozy – luterański i katolicki; Cesarz Karol V Habsburg domagał się aby protestanci (nazwa od protestu książąt na Sejmie Rzeszy w 1529 r w Spirze) podporządkowali się w kwestiach religijnych oraz by wstrzymali się od decydowania o wyznaniu w swoich państwach. Stąd reformacja w Rzeszy miała dwa nurty- książęcy oraz chłopski. Ci drudzy domagali się zmian społecznych.

Wojny religijne w Rzeszy Efektem reformacji w Rzeszy były m.in. wojna chłopska oraz wojna domowa. Ta pierwsza trwała w latach 1524-25 i zakończyła się totalną klęską powstańców. W latach 1547 – 48 trwała I wojna religijna – tzw. wojna szmalkaldzka zwrócona przeciwko cesarzowi Karolowi V. Nie przyniosła ona jednak zwycięstwa żadnej ze stron. Niezakończone sprawy zaowocowały II wojną religijną w latach 1552-1555. Zakończyła się ona podpisaniem pokoju w Augsburgu i wprowadzeniem zasady „cuius regio, eius religio”. Pokój ten potwierdził polityczny i religijny podział Rzeszy.

Reformacja we Francji We Francji popularny stał się przede wszystkim kalwinizm, a jego zwolenników nazywano hugenotami, wśród których znalazło się wielu przedstawicieli szlachty i książąt. Wierni katolicyzmowi pozostali Walezjusze – członkowie rodziny królewskiej. Podobnie jak W rzeszy kraj podzielił się na stronników katolicyzmu na czele z Walezjuszami i hugenotów, na których czele stali Burbonowie. Wzajemne wali zaogniły sytuacje w państwie, a jej kulminacja stała się rzeź hugenotów w noc świętego Bartłomieja tj. 23/24 sierpnia 1572 r. Zaogniło to sytuację zwłaszcza w sferach rządzących. O koronę zaczęli rywalizować Walezjusze w osobie Henryka III i Burbonowie –a szczególnie król Nawarry Henryk.

Edykt nantejski Ostatecznie po zamordowaniu króla Henryka III Walezego w 1589 r, koronę przejął Henryk IV Burbon, który przeszedł na katolicyzm („Paryż wart jest mszy”). Dla uspokojenia kraju w 1598 r. wydał tzw. edykt nantejski (edykt tolerancyjny z Nantes), który przywracał pokój religijny i gwarantował wolność wyznania hugenotom.

Reformacja w Anglii Zmiany w kościele w Anglii związane były z prywatnymi konfliktami króla Henryka VIII Tudora z papieżem Klemensem VII. Król Anglii ożeniony z Katarzyną Aragońską, nie posiadawszy męskiego potomka, postanowił rozwieść się. Papież, nie mając podstaw do unieważnienia małżeństwa nie zgodził się na plan Henryka VIII. Spór z papieżem zmusił króla do ogłoszenia się zwierzchnikiem kościoła w Anglii. Tym samym Henryk VIII sam sobie dał rozwód i ożenił się z Anną Boleyn. Papież rzucił na króla anatemę. W odpowiedzi Henryk VIII wydał tzw. Akt o supremacji (1534), który formalnie zrywał kontakty Anglii z papieżem i katolicyzmem. Tym samym Henryk VIII zreorganizował kościół angielski tworząc Kościół narodowy – anglikański, na którego czele miał odtąd stać król. Dopiero po wstąpieniu na tron córki Henryka VIII – Marii I Tudor (Krwawa Maria) nastąpiła rekatolizacja Anglii. Z uwagi na represja jakie spadły na protestantów, zdobyła przydomek „krwawa”. Po wstąpieniu na tron przyrodniej siostry Marii, Elżbiety I nastąpił ponowny zwrot ku kościołowi anglikańskiemu. Pokryło się to jednocześnie z wojna z ultra-katolicką Hiszpanią. Zwycięstwo przyniosło Anglii dominację w Europie i okres „złotego wieku”.

Reformacja w Szwecji W krajach skandynawskich władcy wprowadzili luteranizm z przyczyn politycznych. W Szwecji Gustaw I Waza po zerwaniu unii kalmarskiej, musiał zreorganizować państwo. Napotkał na opór duchowieństwa, ale i poparcie luterańskiej szlachty. W 1527 r. ogłosił luteranizm religią państwową i sekularyzował majątki kościelne i ogłosił się głową kościoła. Umożliwiło mu to wzmocnienie władzy królewskiej i ograniczenie dostępu możnych do Riksdagu.

Reformacja w Niderlandach. Reformacja w Niderlandach rozpoczęła się wraz z objęciem rządów przez Filipa II Habsburga (syna cesarza Karola V, ponieważ Niderlandy od końca XV wieku były w posiadaniu Habsburgów). Filip II był fanatycznym katolikiem, który stopniowo zaczął ograniczać prawa różnowierców w Niderlandach. W sprawę uwikłano Hiszpanię, która wysłała do Niderlandów armię pod wodzą Ferdynanda Alvareza de Toledo – ks. Alby.

Krwawe represje ks. Alby trwające w latach 1567-72 doprowadziły do wybuchu powstania antyhiszpańskiego w 1571 r. Na jego czele stanął Wilhelm – ks. Oranii. Wiele sukcesów powstańców uwieńczono w roku 1579 podpisaniem unii w Utrechcie, która powoływała do życia Zjednoczone Prowincje Niderlandów i ogłaszała ich niepodległość. Po stronie Niderlandów opowiedziała się Anglia, która w 1588 pokonała „wielką armadę” hiszpańską. W 1609 r. doszło do porozumienia hiszpańsko – niderlandzkiego, ale ostatecznie uznanie Niderlandów jako kraju niepodległego nastąpiło dopiero po zakończeniu wojny trzydziestoletniej w 1648 r.

Kontrreformacja Reakcja na wydarzenia reformacyjne była tzw. kontrreformacja, której działania zmierzały ku: przeprowadzeniu niezbędnych reform w Kościele walce z reformacją o utracone wpływy. Pierwsze reformy przeprowadził papież Paweł III, za którego pontyfikatu odnowiono inkwizycję (1542). Zmiany wprowadzali także kolejni papieże, przechodząc do ofensywy katolickiej. W 1559 r. wprowadzono tzw. Indeks Ksiąg Zakazanych.

Odnowieniu Kościoła miało służyć reformowanie starych zakonów i powoływanie nowych. Szczególna rolę odgrywać miał zakon jezuitów (powołany przez Ignacego Loyolę). Pewne zmiany miał wprowadzić powołany w latach 1545-63 sobór w Trydencie. Sprecyzowano na nim dogmaty religijne, uznano wyższość papieża nad soborem i opracowano tzw. Katechizm rzymski, czyli wykład wiary dla Kościoła katolickiego. Reformy wprowadzano stopniowo: W 1568 wprowadzono brewiarz i mszał rzymski, Wprowadzono zakaz łączenia urzędów kościelnych, Biskupom nakazano obowiązkowe wizytacje swoich parafii oraz nałożono obowiązek wizyty w Rzymie raz na 5 lat (wizyta ad limina apostolorum), W 1592 r. ogłoszono obowiązujący tekst Biblii – tzw. Wulgatę; jednocześnie interpretację Pisma Św. Pozostawiono zastrzeżona jedynie dla duchownych. Konsekwencją ruchu kontrreformacji było wzmocnienie Kościoła, dyscypliny, ujednolicenie liturgii, określenie dogmatów. Zamknęło to drogę dialogu z innymi wyznaniami i doprowadziło to do ostatecznego rozejścia się katolicyzmu z protestantyzmem.

KONIEC