Prof. Jan K. Kostrzewski - inicjator epidemiologii chorób niezakaźnych

Epidemiologia chorób niezakaźnych – badania i nauczanie Zasługi Profesora Kostrzewskiego dla rozwoju w Polsce nowoczesnej epidemiologii, stanowiącej podstawę zdrowia publicznego są nie do przecenienia. Dzięki Jego inicjatywom i działalności Jego uczniów w latach 60-tych i 70-tych XX wieku, nowoczesna epidemiologia chorób niezakaźnych zaczęła się rozwijać w Polsce z relatywnie niewielkim opóźnieniem w stosunku do krajów Europy Zachodniej i dużo wcześniej niż w innych krajach Europy Wschodniej.

Już w dniu 6 października 1964 r Już w dniu 6 października 1964 r. w Krakowie na wspólnym posiedzeniu PTEiLChZ oraz Komitetu Higieny i Organizacji Ochrony Zdrowia PAN przedstawił wspólnie z prof. Kazimierzem Lachowiczem programowy referat pt. „Zadania i perspektywy epidemiologii w Polsce”. Główne tezy: Doświadczenia, które zdobyto w działalności przeciwepidemicznej i w badaniu szerzenia się i zapobiegania chorobom zakaźnym mogą być zastosowane w badaniach występowania chorób niezakaźnych oraz sposobów zapobiegania i zwalczania tych chorób. Konieczne jest podjęcie badań w zakresie opracowania metodologii, planowania analizy występowania oraz oceny wskaźników informujących o stanie zdrowia ludności, czynnikach ryzyka i odległych skutkach działania czynników szkodliwych.

Długofalowe epidemiologiczne badania przewlekłych nieswoistych chorób układu oddechowego w Krakowie 1968(1965)-1973-1991 Trzy badanie terenowe: I - 1968 – 4355 wywiadów (94% próby), 3063 (70%) badanie przedmiotowe (antropometria, spirometria) II - 1973 – 3688 wywiadów (85% I), 2593 (70%) przedmiotowe 1968 i 1973 Fabryka supertomasyny „Bonarka” III – 1981 – 3082 wywiady (71% I), 1780 spirometria (58% I spir.) 1966-1977 umowa polsko-amerykańska - granty National Center for Health Statistics, Rockville, MD (PI - F. Sawicki, O. Sagen, P. Lawrence) 1980-1988 grant National Heart, Lung and Blood Institute, Bethesda, MD (PI – M. Wysocki, C. Lenfant, S. Hurd) W. Jędrychowski, J. Kopczyński, M. Krzyżanowski, B. Wojtyniak

Badania nad przewlekłymi nieswoistymi chorobami układu oddechowego Przewodniczący Rady Programowo-Naukowej Badań nad Przewlekłymi Chorobami Układu Oddechowego w Krakowie; („sprawował pieczę naukową nad organizacją i przebiegiem badań, służył radą i pomocą w rozwiązywaniu i usuwaniu trudności jakie napotykano w toku realizacji badań” F. Sawicki) Jako Przewodniczący Komisji Epidemiologii Komitetu Ekologii Człowieka PAN był współinicjatorem (z F. Sawickim, Z. Brzezińskim, J. Leowskim) Międzynarodowego Sympozjum „Ekologiczne uwarunkowania występowania przewlekłych nieswoistych chorób układu oddechowego” Warszawa, IX 1971, – uczestnicy z 14 krajów; Przewodniczący Konferencji Okrągłego Stołu „Epidemiologia Przewlekłych Nieswoistych Chorób Układu Oddechowego” VI Zjazd PTEiLChZ, Szczecin, IX 1972 r.

366 dni x 419 powiatów = 153 354 powiato-dni Reprezentacyjne badanie zachorowalności i chorobowości w Polsce na podstawie zgłoszeń do lekarzy 1967/1968 J. Kostrzewski, Z. Branowitzer, M. Długasiewicz, J. Kordos, M. Miśkiewicz, F. Sawicki, J. Stegienko 1 lipca 1967 r. – 30 czerwca 1968 r. (pilotaż 1964 r. 8 pow. 2 miasta, WHO) 366 dni x 419 powiatów = 153 354 powiato-dni Wylosowano 2933 powiato-dni (1,91%) Badanie obejmowało całą służbę zdrowia bez względu na jej podporządkowanie; zakłady ambulatoryjnej i zamkniętej opieki zdrowotnej Formularz Mz/OZO-22 dla każdej stwierdzonej choroby: cechy demograficzne, praca, dział gospodarki, rozpoznanie choroby 2 338 238 kart statystycznych Miało mieć charakter cykliczny

Epidemiologia w zdrowiu publicznym „Zdrowie ludności Polski w świetle danych o chorobach i zgonach”, PZWL, Warszawa 1977 „Główną intencją tej publikacji jest zachęta lekarzy i innych pracowników służby zdrowia do rozwinięcia badań nad stanem zdrowia ludności jako podstawy dla planowania ochrony zdrowia oraz oceny wykonania zadań w tym zakresie.” „Punktem wyjścia planowania ochrony zdrowia jest wielostronna ocena zdrowia ludności. Ocena taka wymaga ekologicznego podejścia, a tym samym wykorzystania różnych źródeł informacji, różnych mierników zdrowia i odpowiedniego arsenału metod pomiarów zdrowia. Cały ten kompleks — źródeł informacji, mierników zdrowia i metod pomiarów, włączając w to także sposoby gromadzenia i przetwarzania danych — składa się na system, który z jednej strony pozwala ocenić i śledzić zmiany stanu zdrowia ludności, a z drugiej — ocenić pod względem zdrowotnym warunki środowiskowe i śledzić zmiany zachodzące w tym środowisku. Ocena zdrowotnych warunków środowiska powinna zmierzać do ustalenia wpływu czynników zewnętrznych na zdrowie ludzi.”

Epidemiologia w zdrowiu publicznym „Stan zdrowia ludności Polski — dotychczasowe wyniki i dalsze kierunki badań” referat sekretarza Wydziału Nauk Medycznych przedstawiony na sesji Zgromadzenia Ogólnego PAN w Warszawie 11 grudnia 1978 Mimo niedoskonałości tej analizy oraz ogólnego i wycinkowego jej potraktowania, wyraźnie zaznaczają się różnice częstości różnych chorób, urazów i przyczyn zgonów w zależności od wieku i płci, w zależności od miejsca zamieszkania w mieście lub na wsi oraz od warunków życia i pracy. Różnice te mają swoje przyczyny w zachowaniu ludzi, ich trybie życia, w warunkach środowiskowych i w czynnikach genetycznych. Żądaniem nauki jest wykazanie związków przyczynowych pomiędzy tymi zjawiskami, co powinno stworzyć podstawę dla opracowania programu zapobiegania i zwalczania poszczególnych chorób oraz zagrożeń zdrowia. Ochrona zdrowia ludności wymaga nie tylko pomocy leczniczej i rehabilitacyjnej, ale przede wszystkim skutecznej działalności zapobiegawczej. Skuteczność tego działania zależy od udziału różnych dziedzin nauki i różnych działów gospodarki narodowej, a nie tylko służby zdrowia. Konieczne jest również ścisłe współdziałanie nauki z praktyką medyczną. Należy również rozwinąć badania wpływu warunków środowiskowych na zdrowie ludności, a przede wszystkim skoordynować badania czynników szkodliwych w otoczeniu człowieka, prowadzone przez służbę sanitarną i instytuty resortu zdrowia, z badaniami stanu zdrowia ludności prowadzonymi w oparciu o informacje pochodzące ze szpitali, przychodni i ośrodków zdrowia. Należy zapewnić na szerszą niż dotychczas skalę współpracę medycyny z naukami społecznymi dla podjęcia takich problemów, jak zdrowie psychiczne, alkoholizm i wypadki.

Komisja Epidemiologii Komitetu Ekologii Człowieka PAN Nauczanie nowoczesnej epidemiologii Seminaria rabczańskie

Genewa, 9 XII 1979 r.