ZASADY ŻYWIENIA RÓŻNYCH GRUP LUDNOŚCI CZYLI ZRÓŻNICOWANIE DIET U DZIECI I DOROSŁYCH

stanów fizjologicznych. „Zaspokojenie potrzeb żywieniowych człowieka jest najbardziej podstawowym prawem, warunkiem jego egzystencji, rozwoju, wydajności pracy, stosunku do otoczenia, a nawet do życia.” wg WHO/FAO Podstawową zasadą jest żywienie zgodne z zalecanymi normami żywienia w zależności od: wieku, płci, aktywności fizycznej, stanów fizjologicznych.

Podstawowe zalecenia dla żywności w Polsce 1. Jedz regularnie co najmniej 3 posiłki dziennie, każdy dzień rozpoczynając od śniadania. 2. Twoje codzienne pożywienie powinno zawierać różnorodną żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. 3. Spożywaj codziennie produkty zbożowe oraz warzywa i owoce. Warzywa najlepiej jeść na surowo lub krótko gotowane. 4. Dwa, a najlepiej trzy razy dziennie spożywaj mleko, biały ser lub jogurty bądź kefiry o obniżonej zawartości tłuszczu. 5. Mięso i jego przetwory jedz w ilościach umiarkowanych dwa lub trzy razy w tygodniu. Wybieraj mięso chude. W pozostałe dni jedz dania z. ryb i roślin strączkowych (fasola, groch, soja). 6. Ograniczaj ilość spożywanego tłuszczu. Do przyrządzania potraw tłuszcze zwierzęce zastępuj olejami lub oliwą z oliwek. 7. Ograniczaj spożycie soli kuchennej. Jedna płaska łyżeczka soli dziennie dodawana do potraw powinna ci wystarczyć. Nie dosalaj. 8. Zachowaj umiar w jedzeniu cukru i słodyczy. Zamiast słodyczy, jedz więcej owoców i warzyw. 9. Bądź aktywny ruchowo. Pomoże ci to utracić nadmiar dostarczonej z pożywieniem energii (kalorii). Pamiętaj, że ruch może często zastępować lekarstwo, a żadne lekarstwo nie zastąpi ruchu.

Żywienie dzieci w wieku 1-3 lat Zmniejsza się tempo wzrostu, co wpływa na mniejsze zapotrzebowanie energetyczne – 90 kcal/kg masy ciała. 50% energii jest wykorzystana na zmniejszoną aktywność fizyczną. Dziecko ma mniejszy apetyt, co jest spowodowane rozwojem zainteresowania otoczeniem. Zaleca się stopniową zmianę konsystencji pożywienia, wprowadzanie szerszego asortymentu produktów spożywczych i potraw, co umożliwi pokrycie zapotrzebowania energetycznego oraz składników odżywczych według zalecanych norm żywienia dla dzieci w wieku 1-3 lat.

Potrawy należy przyrządzać metodą gotowania. Stopniowo można wprowadzać potrawy duszone z małym dodatkiem oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego bezerukowego. Nie zaleca się potraw smażonych. Nowe produkty i potrawy powinny być podawane w małych ilościach, nie należy zmuszać dzieci do ich spożycia. Ważne jest urozmaicanie jadłospisu pod względem doboru produktów, różnorodności smaku, konsystencji i barwy. W żywieniu małych dzieci nie należy ograniczać tłuszczu i cholesterolu ze względu na prawidłowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego.

Zgodnie z Polskim Consensusem Tłuszczowym dzieciom do 3 lat nie należy ograniczać tłuszczu. Powinno się podawać masło i oleje roślinne, takie jak: oliwa z oliwek, słonecznikowy i sojowy. Powyżej 3 roku życia zaleca się ograniczenie tłuszczu do 30% pokrycia zapotrzebowania energetycznego, zmniejszenie spożycia tłuszczów zwierzęcych (kwasy tłuszczowe nasycone do 10% energii), należy natomiast zwiększyć spożycie olejów roślinnych i wielonienasyconych niezbędnych kwasów tłuszczowych.

Apetyt dziecka i aktywność fizyczna powinny regulować spożycie posiłków przez dziecko i zapobiegać przekarmianiu lub niedożywieniu. W celu obniżenia masy ciała nie należy stosować rygorystycznych ograniczeń w żywieniu. Dziecko powinno spożywać 4-5 posiłków dziennie, nie podjadać między posiłkami, szczególnie słodyczy.

Proporcje białka roślinnego do zwierzęcego w racji pokarmowej powinny kształtować się jak 1 : 2. Zaleca się ograniczenie spożycia cukru, słodyczy i soli. Słodycze zastępuje się owocami i warzywami, które są źródłem błonnika pokarmowego (zaleca się do 5 g dziennie). Nie poleca się stosowania diet wegetariańskich i innych niekonwencjonalnych, które mogą prowadzić do niedoborów pokarmowych. Ważne jest kształtowanie prawidłowych zachowań dziecka przy posiłkach, przykładem może być starsze rodzeństwo i rodzice.

Należy dbać o estetyczne podanie posiłków, spokojną atmosferę. Nie wolno pozwalać na zabawę przy jedzeniu. Poważnym problemem w tym okresie u dziecka jest brak apetytu. Nie można dziecka zmuszać do spożycia posiłku. Przed posiłkiem dobrze jest dziecko napoić, dziecko spragnione mniej chętnie je. Wyrobienie u dziecka w wieku 1 -3 lat prawidłowych nawyków żywieniowych daje gwarancję zachowania ich przez całe życie.

Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym Okres ten charakteryzuje się aktywnym rozwojem fizycznym i umysłowym. W żywieniu należy zapewnić dowóz zalecanej ilości energii i składników odżywczych zgodnie z normami żywienia. Szczególnie zwraca się uwagę na produkty spożywcze dostarczające białko o wysokiej wartości biologicznej, wapń, żelazo, witaminy.

Dzieci powinny spożywać wszystkie potrawy z ograniczeniem: ciężko strawnych, bardzo tłustych, smażonych, wzdymających, np. bigos lub fasolka po bretońsku. Potrawy te mogą być wykonane z małą ilością tłuszczu i podawane na obiad. Dziecko powinno spożywać regularnie 4-5 posiłków.

Białko najlepiej jest podawać w postaci mleka i różnych jego przetworów, chudego drobiu, ryb. Najważniejsze jest urozmaicenie jadłospisu, uczenie dziecka spożywania wszystkich potraw, które należy łagodnie przyprawiać. Dzieci uczęszczające do przedszkola powinny w domu spożyć małe I śniadanie. Wskazane jest, aby opiekunowie dziecka znali skład posiłków podawanych w przedszkolu, aby w kolacji uzupełnić realizację dziennej racji pokarmowej.

Żywienie w przedszkolu powinno pokrywać około 70% dziennej normy zalecanej dla dziecka w tym wieku. Należy przestrzegać wszystkich zasad żywienia podanych dla pierwszego okresu. Należna masa ciała i prawidłowy wzrost w stosunku do wieku są najlepszymi wskaźnikami prawidłowego żywienia.

Żywienie dzieci w wieku szkolnym i młodzieży Realizacja norm żywienia zalecanych dla tego okresu zapewnia: prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny, dobre wyniki w nauce. Należy brać pod uwagę aktywność fizyczną w wieku 13-18 lat i zapewnić odpowiednie dostarczenie energii. Wskazane jest, aby młodzież spożywała od 4 do 5 posiłków dziennie.

Ważne są II śniadania w szkole, które powinny składać się z pieczywa, dodatku białkowego, warzyw (np. pomidora, papryki) i owoców sezonowych. Nie zaleca się na II śniadania słodkiego pieczywa, ciastek i innych słodyczy. W szkole powinna być możliwość otrzymania napojów mlecznych lub owocowych.

Bardzo poważnym problemem wśród dziewcząt jest odchudzanie, stosowanie nieracjonalnego odżywiania, często jednostronnego, co prowadzi do niedoborów pokarmowych. Przy indywidualnym planowaniu żywienia dla młodzieży należy zwrócić szczególną uwagę na zachowanie należnej masy ciała zarówno przez dziewczęta, jak i chłopców.

mleko i produkty mleczne, mięso, ryby, drób, wędliny, jaja, Planując jadłospisy, trzeba dbać o ich urozmaicenie, wykorzystując produkty z podstawowych grup, takich jak: produkty zbożowe, mleko i produkty mleczne, mięso, ryby, drób, wędliny, jaja, owoce i warzywa w postaci sałatek i surówek. Tłuszcze wskazane są w ograniczonej ilości z przewagą tłuszczów roślinnych. Żywienie młodzieży zgodnie z przedstawionymi zaleceniami zapewnia prawidłowy rozwój organizmu i chroni w przyszłości przed chorób cywilizacyjnymi.

Wytyczne żywienia osób dorosłych Realizacja norm żywienia dla poszczególnych grup wiekowych z uwzględnieniem aktywności fizycznej zapewnia dostarczenie odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych. Białko, składniki mineralne i witaminy ważne dla odbudowy zużytych tkanek. Witaminy antyoksydacyjne C, -karoten oraz flawonoidy hamują procesy starzenia się i zapobiegają chorobom nowotworowym.

Zaleca się spożywanie 4-5 posiłków, ponieważ rozłożenie dziennej racji pokarmowej na mniejsze porcje wpływa korzystnie na utrzymanie prawidłowej masy ciała. Przy 2 lub 3 posiłkach dziennie szybciej odkłada się tkanka tłuszczowa. Dla osób dorosłych ważne jest zachowanie zerowego bilansu energetycznego.

BMI = ---------------------- Należną masę ciała, niedożywienie, nadwagę, otyłość można określić podstawie wskaźnika masy ciała: Masa ciała (kg) BMI = ---------------------- Wysokość (m)2 WHO proponuje następującą klasyfikację dla określenia masy ciała i różnych stopni otyłości: BMI poniżej 20 niedowaga 20-25 masa ciała należna 25-30 nadwaga 30-40 otyłość powyżej 40 otyłość dużego stopnia

słodyczy, soli kuchennej. W żywieniu osób o zajęciu siedzącym należy zwrócić uwagę na spożywanie błonnika pokarmowego w ilości 30-40 g dziennie, przede wszystkim w postaci: pieczywa razowego, warzyw i owoców surowych, nasion roślin strączkowych. Należy pamiętać o: ograniczeniu tłuszczu szczególnie pochodzenia zwierzęcego, słodyczy, soli kuchennej. Osoby ciężko pracujące powinny otrzymywać napoje bogate w składniki mineralne w celu uzupełnienia strat z potem (wody mineralne niegazowane).

Żywienie kobiet w ciąży i karmiących Żywienie kobiety w ciąży i karmiącej ma znaczący wpływ na prawidłowy rozwój dziecka i przyszłe jego zdrowie. Zapotrzebowanie energetyczne dla kobiety ciężarnej wzrasta o 300 kcal w II i III trymestrze ciąży w stosunku do normy w zależności od: wieku, masy ciała, aktywności fizycznej.

dziewczęta: w wieku 16-18 lat 2800 kcal Przy aktywności fizycznej umiarkowanej i masie ciała 60 kg zapotrzebowanie energetyczne jest następujące: dziewczęta: w wieku 16-18 lat 2800 kcal kobiety: w wieku 19-25 lat 2650 kcal w wieku 26-60 lat 2600 kcal Zapotrzebowanie energetyczne dla kobiety karmiącej wzrasta o 500 kcal. Norma na białko wg poziomu zalecanego spożycia: dla kobiety w ciąży wynosi 95 g/osobę/dobę, dla kobiety karmiącej wynosi 110 g/osobę/dobę.

Wzrasta norma zalecana na witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: witamina A - równoważnik retinolu: dla kobiety ciężarnej 1250 g/osobę dla kobiety karmiącej 1600 g/osobę witamina E - dla kobiety ciężarnej 12 mg/osobę dla kobiety karmiącej 14 mg/osobę

Dla witamin rozpuszczalnych w wodzie norma zalecana wzrasta znacznie dla kwasu askorbinowego i witaminy B12. Kobieta ciężarna: witamina C - 80 mg/osobę witamina B12 - 4 g/osobę Kobieta karmiąca: witamina C - 100 mg/osobę witamina B12 - 4,0 g/osobę Również zaleca się większe spożycie pozostałych witamin z grupy B, szczególnie kwasu foliowego, ze względu na zapobieganie wadom wrodzonym. Należy szczególną uwagę zwrócić na spożycie składników mineralnych.

Norma zalecana dla wapnia wynosi 1200 mg, zarówno dla kobiety ciężarnej, jak i karmiącej. Mleko i przetwory mleczne dostarczają najlepiej przyswajalnego wapnia. Spożycie 1 litra mleka zapewnia dostarczenie 1200 mg wapnia. W celu urozmaicenia jadłospisów zaleca się jogurty naturalne, owocowe, kefir, sery twarogowe. Zalecana norma na magnez dla kobiety ciężarnej i karmiącej wynosi 350-380 mg/osobę.

Bardzo ważne jest pokrycie zapotrzebowania na żelazo - zalecana norma wynosi dla kobiety ciężarnej 26 mg/osobę, dla karmiącej 20 mg/osobę. Żelazo jest magazynowane w wątrobie płodu na okres wczesnego niemowlęctwa, ponieważ mleko kobiece jest ubogie w żelazo. Dobrym źródłem żelaza, jak również magnezu i witaminy A, jest wątróbka kurczaka - 100 g wątróbki dostarcza 9,5 mg żelaza.

Jadłospisy dla kobiety ciężarnej i karmiącej powinny być: łatwo strawne, atrakcyjne pod względem składu, smaku i barwy. Pod koniec ciąży należy ograniczyć sól. Posiłki powinny były spożywane 4-5 razy dziennie. W jadłospisach należy planować produkty dostarczające białko pełnowartościowe, jak chudy drób, ryby, cielęcinę oraz warzywa i owoce bogate w witaminę C, jak: owoce jagodowe, cytrusowe, kiwi, surówki i sałatki z warzyw kapustnych z dodatkiem koperku i zielonej pietruszki.

Kobiety karmiące powinny wypijać zwiększoną ilość płynów. W czasie ciąży i karmienia wskazana jest kontrola masy ciała, aby nie doprowadzić do otyłości. W tym celu ogranicza się spożywanie w nadmiernych ilościach: potraw mącznych, słodkich ciast, czekolad. Zwiększa się spożycie owoców. Bardzo błędne jest powiedzenie, że „kobieta w ciąży i karmiąca powinna jeść za dwoje".

Żywienie w wieku podeszłym Osoby starsze mają zmniejszoną podstawową przemianę materii, jak również zmniejszoną aktywność fizyczną. W związku z tym ludzie w wieku podeszłym mają zmniejszone zapotrzebowanie energetyczne, które przy umiarkowanej aktywności fizycznej wynosi od 2000-2650 kcal. Spożycie białka zaleca się w ilości 65-70 g.

Masło należy zastąpić margarynami miękkimi w kubkach. Należy ograniczyć tłuszcz do 25% pokrycia zapotrzebowania energetycznego. Wskazane są tłuszcze roślinne w postaci oleju, rzepakowego niskoerukowego, sojowego, słonecznikowego, oliwy z oliwek. Masło należy zastąpić margarynami miękkimi w kubkach. Ze względu na gorsze uzębienie i upośledzone trawienie pokarmu oraz zmniejszony apetyt planuje się posiłki: łatwo strawne, bardzo urozmaicone pod względem doboru produktów, konsystencji, smaku i barwy.

Do sporządzania zup i sosów nie zaleca się stosowania tłustych wywarów z kości i mięsa. Stosuje się przyprawy ziołowe, takie jak: bazylia, estragon, majeranek, tymianek. Osoby starsze powinny spożywać posiłki małe objętościowo 4-5 razy dziennie (ostatni posiłek na 2-3 godziny przed snem). Przy planowaniu żywienia należy brać pod uwagę współistniejące choroby. Ze względu na czynnik ekonomiczny pożywienie osób starszych często jest jednostronne, prowadzi to do niedoborów pokarmowych. Zdrowe żywienie osób starszych ma bardzo duży wpływ na zahamowanie procesów starzenia.

Metody oceny sposobu żywienia Przez sposób żywienia określa się zespół zachowań dotyczących odżywiania człowieka, tzn. obejmuje: wybór produktów spożywczych, sposób ich przygotowania do spożycia, podział na poszczególne posiłki, regularność i częstotliwość ich spożywania, zwyczajową porę ich spożywania, upodobania lub zwyczaje w zakresie stosowania przypraw, słodzenia, solenia itp.

Sposób żywienia informuje: w jakich ilościach, jak często, w jakiej formie jest spożywane pożywienie przez człowieka w określonym przedziale czasowym.

Oceny sposobu żywienia można dokonać za pomocą różnych metod: 1. Metody jakościowe - metoda punktowa metoda ankietowa 2. Metody ilościowe inwentarzowa wagowa teoretyczna analityczna szacunkowa 3. Metody jakościowo-ilościowe wywiadu metoda bieżącego notowania

Metody oceny stanu odżywienia społeczeństwa Stan odżywienia w świetle międzynarodowej terminologii jest to stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego spożycia żywności, wchłaniania i wykorzystania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działania czynników patologicznych wpływających na te procesy. Celem oceny stanu odżywienia jest określenie realizacji zaleceń prawidłowego żywienia, wykrycie błędów w żywieniu, przyczyn niedożywienia i otyłości. Badania wykonane przy ocenie stanu odżywienia umożliwiają ocenę stanu zdrowia oraz stwierdzenie przyczyn choroby.

Oceny stanu odżywienia dokonuje się na podstawie: • wywiadu żywieniowego, • badań lekarskich, • badań antropometrycznych, • badań biochemicznych. Wywiad żywieniowy powinien być przeprowadzony przez dietetyka. Ocenia się sposób odżywiania, liczbę posiłków, rodzaj spożywanych produktów. Wywiad jest podstawą do stwierdzenia błędów w żywieniu.

Badania lekarskie obejmują: • wywiad dotyczący stanu zdrowia, • historię choroby, • sytuację społeczno-ekonomiczną.

Badania antropometryczne obejmują pomiar: • masy ciała, wysokości, • obwodu czaszki, klatki piersiowej, grubości mięśni ramienia, • fałdów skórno-tłuszczowych w różnych miejscach ciała. Rozmieszczenie tłuszczu podskórnego w organizmie ma znaczenie u osób otyłych. Obliczenie wskaźnika WHR (Waist/Hip Ratio) jest podstawą do określenia typu otyłości. Pomiary antropometryczne umożliwiają ocenę zmian wywołanych niedoborem lub nadmiarem spożycia energii i składników odżywczych, a zatem wystąpienie wychudzenia lub otyłości.

• test dotyczący stężenia albumin w surowicy krwi, Badania biochemiczne przeprowadza się na podstawie testów stwierdzających zawartość odpowiednich składników odżywczych w płynach ustrojowych, surowicy krwi, moczu, ślinie, np.: • test dotyczący stężenia albumin w surowicy krwi, • test na wydalanie witamin z moczem, • test na stężenie kwasu foliowego, kwasu askorbinowego, żelaza w surowicy krwi.

Testy informują o zmianach w organizmie na tle niedoborów żywieniowych. Badania biochemiczne są bardzo pomocne w obiektywnej ocenie stanu odżywienia. Wyniki badań antropometrycznych i biochemicznych należy porównać z normą wyznaczoną dla płci i wieku. Ocenę stanu odżywienia pacjentów w szpitalach przeprowadza się w celu ustalenia wskazań do leczenia żywieniowego. Wydaje się słuszne, aby dietetyczki aktywnie uczestniczyły w badaniach dotyczących oceny stanu odżywienia chorych w szpitalach.