Ogólnopolska konferencja „Społeczne wyzwania edukacji statystycznej” Gdynia, marca 2016 Stanisław Drzażdżewski, radca generalny Departament Strategii i Współpracy Międzynarodowej Ministerstwo Edukacji Narodowej Wyzwania w zakresie statystyki wczesnego kończenia nauki i uczenia się dorosłych

Porządek prezentacji 1.Potrzeba szerszej polityki edukacyjnej 2.Duże różnice w procesach szeroko pojmowanej edukacji w Polsce 3.Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o zjawisku wczesnego kończenia nauki 4.Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o uczeniu się i edukacji osób dorosłych 2

Potrzeba szerszej polityki edukacyjnej  Współczesne systemy edukacji umożliwiają wszystkim uzyskanie wykształcenia co najmniej na poziomie średnim lub zasadniczym (upper secondary): osoby, które do 18 r.ż. zeszły ze ścieżki takiego kształcenia i do 24 r.ż. nie próbują tego nadrobić, uważa się za wcześnie kończące naukę  Uzyskanie takiego wykształcenia jest tylko wstępem do dalszego uczenia się, niekoniecznie w szkołach i uczelniach  Nie tylko systemy edukacji, ale także inne sektory, włączane są w tworzenie możliwości zorganizowanego uczenia się w różnych formach i miejscach, także osobom po 24 r.ż.: jeśli takie osoby uczą się w sposób zorganizowany poza programami kształcenia w szkołach i uczelniach, to uczestniczą w tzw. edukacji pozaformalnej – głównym środowisku instytucjonalnego uczenia się osób dorosłych po ukończeniu typowych ścieżek edukacji formalnej 3

Potrzeba szerszej polityki edukacyjnej  Do obserwacji procesów wczesnego kończenia nauki i zorganizowanego uczenia się dorosłych, które należą do trzonu polityki na rzecz uczenia się przez całe życie, służy wiele wskaźników  Dwa z nich uzyskały szczególne znaczenie polityczne: w zakresie wczesnego kończenia nauki celem do osiągnięcia w UE do roku 2020 jest ograniczenie odsetka osób w wieku lat z tym problemem do najwyżej 10% (w Polsce do 4,5%) w zakresie uczestnictwa w edukacji (kształceniu i szkoleniu) – podobnym celem w UE jest zwiększenie odsetka osób w wieku lat uczestniczących w edukacji w okresie 4 tygodni przed badaniem do co najmniej 15% (w Polsce do co najmniej 10%) 4

 Wyniki tych dwóch wskaźników obserwowane dotychczas w Polsce znacznie się różnią  Różnice te nie są dostrzegane w analizach, w których edukację ogranicza się do typowych ścieżek kształcenia realizowanych najczęściej do 24 r.ż.  Stają się one bardziej widoczne jeśli: edukację traktujemy jako proces uniwersalny (realizowany nie tylko w systemie edukacji) i trwający przez całe życie edukację w kraju analizujemy na tle międzynarodowym Duże różnice w procesach szeroko pojmowanej edukacji w Polsce 5

6 Odsetek osób w wieku lat z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym nie uczestniczących w kształceniu i szkoleniu w okresie 4 tygodni przed badaniem (wykaz uporządkowany jest według wyników w roku 2015) Odsetek osób w wieku lat uczestniczących w kształceniu i szkoleniu w okresie 4 tygodni przed badaniem (wykaz uporządkowany jest według wyników w roku 2015) Polska należy do liderów w UE w ograniczeniu zjawiska wczesnego kończenia nauki Jednocześnie należy do ostatniej grupy państw UE w uczestnictwie dorosłych w wieku lat w edukacji (kształceniu i szkoleniu)

Duże różnice w procesach szeroko pojmowanej edukacji w Polsce  Różnica wyników tych dwóch wskaźników jest przejawem szerszego zjawiska w Polsce  Pomijając jakość edukacji, którą nadal trudno się mierzy i porównuje, można stwierdzić, że ważniejsze osiągnięcia edukacji w Polsce odnoszą się głównie do edukacji organizowanej dla osób młodszych (do wieku ok. 24 lat)  Osiągnięcia te dotyczą zwłaszcza wskaźników uczestnictwa w edukacji formalnej 7

Duże różnice w procesach szeroko pojmowanej edukacji w Polsce  Po przekroczeniu granicy dwudziestu kilku lat wiele wskaźników rozwoju edukacji w Polsce wskazuje na wyzwania, na które dotychczas nie ma wystarczająco skutecznej odpowiedzi  Odnosi się to zwłaszcza do: uczestnictwa w edukacji pozaformalnej, jako głównego środowiska edukacji osób dorosłych małego otwarcia edukacji formalnej na potrzeby gospodarki, rynku pracy, życia pozagospodarczego i pozazawodowego mało przejrzystych systemów kwalifikacji (do wdrożenia Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji) 8

Duże różnice w procesach szeroko pojmowanej edukacji w Polsce 9 Odsetek młodzieży w wieku lat uczestniczących w kształceniu i szkoleniu w okresie 4 tygodni przed badaniem (wykaz uporządkowany jest według wyników w roku 2014) Odsetek osób w wieku lat uczestniczących w kształceniu i szkoleniu w okresie 4 tygodni przed badaniem (wykaz uporządkowany jest według wyników w roku 2015) W Polsce notuje się największą w UE różnicę między uczestnictwem w edukacji osób wchodzących w dorosłość (15-19 lat) i osób pod koniec kariery zawodowej (55-64 lat)

Duże różnice w procesach szeroko pojmowanej edukacji w Polsce  Różnice w procesach edukacji wiąże się przede wszystkim z następującymi cechami osób: poziomem wykształcenia wiekiem statusem na rynku pracy statusem społecznym i rodzinnym miejscem zamieszkania płcią  Różnice te mogą wypływać także z założeń i sposobu badań 10

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o zjawisku wczesnego kończenia nauki  W przypadku osób wcześnie kończących naukę badanie ich problemów stanowi wyzwanie dla administracyjnych baz danych: z badania BAEL/LFS wiemy, że choć tych osób w Polsce jest mniej niż w większości państw UE, to wykazują one niepokojące cechy więcej niż średnio w UE jest wśród nich mężczyzn, osób jedynie z wykształceniem podstawowym, bezrobotnych i mieszkańców niektórych regionów (w zakresie wskaźnika wczesnego kończenia nauki różnice regionalne w Polsce są większe niż średnio w UE)  Znamy problemy tych osób na podstawie badań reprezentacyjnych, ale mamy trudności z ich indywidualnym monitorowaniem i wspieraniem 11

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o zjawisku wczesnego kończenia nauki Wyzwanie stanowią także założenia badań wczesnego kończenia nauki na ograniczenie zjawiska wczesnego kończenia nauki wpływa w istotnej mierze upowszechnienie wykształcenia co najmniej średniego lub zasadniczego ważne są tutaj definicje poziomów wykształcenia, zwłaszcza zawodowego 12 Odsetek osób w wieku lat wcześnie kończących naukę Odsetek osób w wieku lat z wykształceniem co najmniej średnim lub zasadniczym

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o uczeniu się i edukacji osób dorosłych  W przypadku uczestnictwa osób po 24 r.ż. w edukacji wyzwanie badawcze stanowi szczegółowa i łatwo zrozumiała dla respondentów definicja edukacji pozaformalnej  Na znaczenie tego wyzwania wskazują co najmniej trzy okoliczności: 1)w Europie edukacja pozaformalna jest głównym środowiskiem zorganizowanego uczenia się osób po 24 r.ż. 2)w Polsce edukacja pozaformalna nie odgrywa jeszcze takiej roli 3)w ponad połowie państw UE dokonały się skokowe wzrosty w statystyce uczestnictwa osób dorosłych w edukacji, w zasadzie wyłącznie w zakresie edukacji pozaformalnej 13

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o uczeniu się i edukacji osób dorosłych Ad 1) Edukacja pozaformalna jako główne środowisko zorganizowanego uczenia się osób po 24 roku życia 14 Według wyników dwóch głównych badań europejskich edukacji dorosłych (Adult Education Survey, Labour Force Survey): uczestnictwo dorosłych od 25 r.ż. w edukacji pozaformalnej wyraźnie przeważa nad uczestnictwem w edukacji formalnej większą przewagę edukacji pozaformalnej widać w badaniu z odniesieniem uczestnictwa w edukacji do 12 miesięcy przed badaniem

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o uczeniu się i edukacji osób dorosłych Ad 2) Rola edukacji pozaformalnej w Polsce 15 Według tych samych badań oraz badania Bilans Kapitału Ludzkiego: w badaniu z odniesieniem do 4 tygodni uczestnictwo dorosłych od 25 r.ż. w edukacji pozaformalnej w Polsce istotnie nie różni się w ostatnim czasie od uczestnictwa w edukacji formalnej (przed kilku laty było nawet niższe) w dwóch badaniach z odniesieniem do 12 miesięcy uczestnictwo w edukacji pozaformalnej w Polsce jest wyższe od uczestnictwa w edukacji formalnej, ale przewaga ta jest wyraźnie niższa niż w UE

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o uczeniu się i edukacji osób dorosłych Ad 3) Skokowe wzrosty w statystyce uczestnictwa osób dorosłych w edukacji pozaformalnej w państwach UE 16  W danych Eurostat na temat uczestnictwa dorosłych w edukacji można dostrzec skokowe zmiany, głównie wzrosty, w tym podwojenia, a nawet potrojenie wyników z roku na rok  Skokowe wzrosty widoczne są od końca lat 90-tych w ponad połowie państw UE, jednak nie w Polsce  Najwięcej było ich w latach , co zbiega się z dodatkowym modułem badania LFS nt. LLL dorosłych w roku 2003  Skokowe wzrosty widoczne są w zakresie edukacji pozaformalnej – nie widać ich w zakresie edukacji formalnej  Wybijający się wzrost zanotowano we Francji: z poziomu 5,7% w roku 2012 na 17,7% w roku 2013 i utrzymaniem go do roku 2015 (18,3%)  Najnowszy taki wzrost dotyczy Węgier: z poziomu 3,2% w roku 2014 na 6,3% w roku 2015

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o uczeniu się i edukacji osób dorosłych Ad 3) Skokowe wzrosty w statystyce uczestnictwa osób dorosłych w edukacji w państwach UE – głównie w edukacji pozaformalnej 17 Skokowe wzrosty w europejskim benchmarku edukacji dorosłych – edukacja formalna i pozaformalna razem

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o uczeniu się i edukacji osób dorosłych Ad 3) Skokowe wzrosty w statystyce uczestnictwa osób dorosłych w edukacji pozaformalnej w państwach UE 18 Skokowe wzrosty w europejskim benchmarku edukacji dorosłych – edukacja formalna i pozaformalna osobno (dane Eurostat w tym podziale są dostępne od roku 2004) Skokowe wzrosty uczestnictwa w edukacji formalnej Skokowe wzrosty uczestnictwa w edukacji pozaformalnej

Wyzwania w zakresie badań i wiedzy o uczeniu się i edukacji osób dorosłych 19  W związku z powyższym warto analizować doświadczenia zebrane w toku realizacji 6 dużych badań edukacji dorosłych w Polsce (wymienionych niżej w aneksie)  Warto przy tym podjąć próby odpowiedzi na następujące pytania: czy wystarczająco identyfikujemy edukację pozaformalną w Polsce? czy nie zawężamy jej szkoleń organizowanych na podobieństwo zajęć w szkołach? czy uwzględniamy specyfikę zorganizowanego uczenia się w pracy oraz we wspólnotach obywateli innych niż organizacje pozarządowe, zwłaszcza na terenach dalekich od dużych miast? jak jednocześnie promujemy edukację pozaformalną i poszerzamy wiedzę o niej?

Aneks Uczestnictwo osób dorosłych w edukacji (kształceniu i szkoleniu) w latach w Polsce na tle UE i OECD - wyniki 6 badań prowadzonych na dużych próbach

Dziękuję za uwagę 21