mgr Małgorzata Dziwoki

 Odpowiednie stosowanie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (art KC)  Wspólność majątku to współwłasność rzeczy oraz współuprawnienie pozostałych praw.  Współposiadanie i współkorzystanie – każdy ze spadkobierców jest uprawniony do współposiadania przedmiotów należących do spadku oraz współkorzystania z nich w takim zakresie, w jakim da się to pogodzić z uprawnieniami pozostałych spadkobierców (art. 206 KC) CHYBA ŻE powołany został wykonawca testamentu (art. 988 KC) lub ustanowiony został kurator spadku nieobjętego (art. 667 par 2 w zw. z art. 935 par. 1 KPC).

 W razie naruszenia praw współspadkobierców do współposiadania i współkorzystania z majątku wspólnego każdemu z nich przysługują środki ochrony określone w przepisach regulujących współwłasność w częściach ułamkowych.  Każdy ze spadkobierców może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa (art. 209 KC).

 Współspadkobierca może swobodnie rozporządzać udziałem w spadku (art zd 2 KC) ALE!  Rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku wymaga zgody pozostałych spadkobierców (art KC odmiennie aniżeli art. 198 KC).

 Sankcja w przypadku braku zgody?  Rozporządzenie jest ważne, tj. własność udziału w przedmiocie należącym do spadku przysługuje kupującemu, obdarowanemu itp.  Niemniej jednak w stosunku do pozostałych spadkobierców traktuje się sprzedawcę, darczyńcę itp. jakby udział w przedmiocie należącym do spadku nadal mu przysługiwał (art zd. 2 KC).

 Kolejna odmienność – brak domniemania z art. 197 KC, że udziały współwłaścicieli są równe.  W przypadku majątku spadkowego udziały poszczególnych spadkobierców określa ustawa lub testament (bądź też jedno i drugie).

 Na czym polega?  Najpierw należy określić wartość całego majątku spadkowego. Następnie określa się wielkość sched poszczególnych spadkobierców. Przedmioty spadkowe otrzymane wskutek działu przez poszczególnych spadkobierców powinny mieć wartość równą ustalonym schedom.  Sposoby działu – umowny oraz sądowy.

 Wymaga zgody wszystkich spadkobierców co do: chęci podziału, formy podziału oraz sposobu jego dokonania.  Forma umowy: dowolna, CHYBA ŻE w skład spadku wchodzi prawo, którego przeniesienie wymaga zachowania formy szczególnej, np. własność przedsiębiorstwa, własność nieruchomości.

 Treść umowy: obowiązuje zasada swobody umów (art. 353 indeks 1 KC) za wyjątkiem określenia wielkości udziałów spadkowych.  Umowa może obejmować dział całego majątku spadkowego, bądź też jego części.  Do umowy znajdą zastosowanie przepisy o wadach oświadczeń woli, przy czym że wada w postaci błędu określona w art KC została uregulowana odmiennie niż w art. 84 KC – uchylenie się od skutków prawnych umowy będzie możliwe tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy.

 Umowa powinna zawierać postanowienia odnoszące się do wzajemnych roszczeń pomiędzy spadkobiercami z takich tytułów jak posiadanie przedmiotów spadkowych, pobranie i nierozliczenie pożytków oraz poczynione nakłady. Brak stosownego postanowienia w umowie może prowadzić do uznania, że strony zrzekły się tychże roszczeń (sporne w doktrynie).  Umowa powinna także zawierać postanowienia dotyczące zaliczenia darowizn oraz zapisów windykacyjnych.

 Postępowanie nieprocesowe  Podmiot legitymowany do złożenia wniosku: a) Spadkobierca b) Nabywca udziału w spadku c) Wierzyciel, który dokonał zajęcia praw spadkowych swego dłużnika w drodze egzekucji  Wystąpienie z wnioskiem nie jest ograniczone czasowo (sporne czy można wyłączyć możliwość domagania się działu spadku analogicznie do art. 210 KC).

 Do wniosku należy dołączyć spis inwentarza (jeśli został sporządzony),postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, a także informacje nt. sporządzonych testamentów.  W przypadku braku spisu inwentarza należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu (art. 680 par 1 zdanie 2 KPC). Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd (art. 684 KPC).  Gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, do wniosku należy dołączyć także dowody stwierdzające, że stanowiła ona własność spadkodawcy (art. 680 par. 2 KPC).

 W razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie sporu miedzy spadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd spadku może wydać postanowienie wstępne (art. 685 KPC).  Jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego (art. 681 KPC).

 Sąd rozstrzyga takie kwestie jak: istnienie zapisów zwykłych, wzajemne roszczenia o miedzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków, poczynionych nakładów oraz spłaconych długów spadkowych.  Po wszczęciu postępowania działowego nie jest dopuszczalne wszczęcie odrębnego postępowania co do powyższych roszczeń.  Po wydaniu prawomocnego wyroku w postępowaniu działowym, jego uczestnik nie może dochodzić tychże roszczeń, nawet jeśli nie były zgłoszone w postępowaniu o dział spadku (art. 618 par 3 w zw. z art. 688 KPC).

 Jeśli uczestnicy zgodnie wskazują sposób podziału (tj. podział fizyczny lub podział cywilny) sąd jest związany ich wnioskiem, chyba że jest on sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony interes osób uprawnionych (art. 622 par 2 KPC).

 Art KC Na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców sąd może wydzielić im schedy spadkowe w całości lub w części w taki sposób, że przyzna im pewien przedmiot lub pewne przedmioty należące do spadku jako współwłasność w określonych częściach ułamkowych.

 Postępowanie działowe powinno objąć cały majątek spadkowy. Tylko z ważnych powodów podział może zostać ograniczony do części spadku (art par 1 KC).

 Art. 689 KPC Jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu.

Art KC Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także na wypłacalność dłużnika.

 Ustawodawca reguluje tzw. successio anticipatia, tj. przekonanie, że darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz zstępnych oraz małżonka, czynione są na poczet przyszłego spadku. Wobec tego przy ustalaniu sched poszczególnych spadkobierców winne one być brane pod uwagę.  Zaliczenie dotyczy wyłącznie dziedziczenia ustawowego – jest wyłączone przy dziedziczeniu na podstawie testamentu.

 Spadkodawca może wyłączyć obowiązek zaliczenia darowizn lub zapisów windykacyjnych (podobnie okoliczności zawarcia umowy darowizny lub uczynienia zapisu windykacyjnego mogą wyłączyć tenże obowiązek) – art par. 1 KC.  Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia także na spadkobiercę niebędącego jego zstępnym czy małżonkiem.

§ 1. Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu. § 2. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku. § 2 indeks 1. Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili działu spadku. § 3. Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego.

 Art KC Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.  Art KC Przepisy o zaliczeniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Opracowano na podstawie: E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2011.