I NSP Przygotowa ł a Iwona Dy ś

Parlament – naczelny organ państwowy złożony z demokratycznie wybieranych przedstawicieli narodu, realizujący władze ustawodawczą i sprawujący kontrolę nad funkcjonowaniem władzy wykonawczej. Istotą parlamentu jest jego ukształtowanie jako organu reprezentacji narodu – jest on jedynym organem powoływanym w taki sposób, że jego skład odzwierciedla podstawowe orientacje i preferencje polityczne ogółu wyborców. Przedstawicielski charakter parlamentu – wszyscy jego członkowie pochodzą z wyborów, choć są pewne odrębności w wyłanianiu izb.

Działalność Parlamentu reguluje przede wszystkim: Konstytucja Regulamin Sejmu i Regulamin Senatu Niektóre kwestie natomiast są tez normowane ustawowo: Ustawa z dnia 9 maja 1996r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora Ustawa z dnia 21 sierpnia 199r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne Ustawa z dnia 21 stycznia 1999r. o sejmowej komisji śledczej

Zasada autonomii parlamentu ( jego izb ) Aspekt formalny –autonomia regulaminowa Aspekt materialny:  Autonomia personalna ( ustalanie składu organów wewnętrznych)  Autonomia budżetowo – finansowa ( ustalanie budżetu i decydowanie o sposobie jego wykonywania)  Autonomia terytorialna ( odrębność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania swoim terenem )  Autonomia jurysdykcyjna ( wyłączność decyzji w sprawach immunitetowych i dyscyplinarnych )

Regulaminy izb normują: Ich wewnętrzną organizację Porządek prac Tryb powoływania i działalności ich organów Sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec danej izby Regulaminy parlamentarne uchwalane są w formie uchwał, nie ustaw! Regulaminów Izb nie można zatem traktować jako źródeł prawa powszechnie obowiązującego

STRUKTURA PARLAMENTU: ZASADA DWUIZBOWOŚCI W większości państw demokratycznych Parlament ma strukturę dwuizbową. Stany Zjednoczone: Izba Reprezentantów i Senat Wielka Brytania : Izba Gmin i Izba Lordów Francja : Zgromadzenie Narodowe i Senat Włochy : Izba Deputowanych i Senat RFN : Parlament Federalny i Rada Federalna Rosja : Duma Państwowa i Rada Federacji Polska : Sejm i Senat Parlamenty jednoizbowe: Dania, Islandia, Szwecja

Dwuizbowość to nie tylko złożona struktura parlamentu, ale także określenie wzajemnych relacji tych izb i ich kompetencji. Konstytucja Rzeczypospolitej jako organy władzy ustawodawczej przyjmuje Sejm i Senat ( art. 10 ust. 2 i art. 95 ust. 1 ) Sejm : 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym ( art. 96 ) Senat : 100 senatorów, wybieranych w wyborach powszechnym, bezpośrednich, w głosowaniu tajnych. ( art. 97 )

Konstytucja nie przyjmuje zasady równouprawnienia izb Parlamentu. Pozycja izby silniejszej przydana jest Sejmowi. Senat nazywany jest niekiedy izbą refleksji. Byt Senatu zależy od istnienia Sejmu, kadencje tych organów zależą od kadencji Sejmu, a rozwiązanie Sejmu powoduje automatyczne rozwiązanie Senatu.

Zgromadzenie Narodowe: Sejm i senat obradując wspólnie działają jako Zgromadzenie Narodowe ( art. 114 ust. 1 Konstytucji ) Nie są to wspólne posiedzenia posłów i senatorów, w ramach których ni można podejmować aktów prawnie wiążących. Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu

Działa w przypadkach określonych w Konstytucji ( kompetencje ZN ): Przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta ( art. 130) Stwierdzenie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu z względu na stan zdrowia ( art. 131 ust. 2) nie dotyczy to jednak sytuacji gdy niezdolność ma charakter przejściowy Stawianie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunał Stanu ( art. 145 ust.2 ) Wysłuchiwanie orędzia Prezydenta ( art. 140 )

Kadencja parlamentu Kadencja to okres na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw i w jakim realizuje on swe zadania, funkcjonuje w chwilowym składzie pochodzącym z jednych wyborów. Dzisiaj w przeważającej części parlamenty są kadencyjne, wyjątki są nieliczne i zazwyczaj dotyczą tylko jednej izb. „Na treść zasady kadencyjności składają się trzy podstawowe elementy (…) po pierwsze, nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram czasowych. Po drugie, wymienione ramy nie mogą przekraczać pewnych rozsądnych granic. Po trzecie, kadencyjność oznacza nakaz ustanowienia regulacji prawnych, które zapewnią ukonstytuowanie się nowo wybranego organu tak, aby mógł on rozpocząć wykonywanie swoich funkcji bez nadmiernej zwłoki”. TK z 26 maja 1998 r. K 17/98

Sejm i Senat wybierane na czteroletnie kadencje. - art. 98 ust. 1 Kadencja rozpoczyna się w dniu zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie po wyborach, w tym samym dniu rozpoczyna się kadencja Senatu, nawet jeżeli jego posiedzenie ma miejsce później. Zapewnia to ciągłość istnienia Parlamentu Kadencja Sejmu kończy się w dniu poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Wtedy też kończy się kadencja Senatu. Nie zawsze musi wynosić ona równe 4 lata – patrz art. 98 ust 2 i art. 109 ust. 2

Przedłużenie kadencji nie jest możliwe na gruncie obecnej Konstytucji. Wyjątek - stan nadzwyczajny – art. 228 ust. 7 – zakaz przeprowadzania wyborów w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego i w okresie 90 dni po jego zakończeniu. Skrócenie kadencji jest możliwe w dwóch sytuacjach: 1.Art.98 ust. 3 – decyzja własna Sejmu, „samorozwiązanie”. Decyzja należy do Sejmu a skrócenie kadencji Sejmu oznacza też skrócenie kadencji Senatu.

2. Art.98 ust. 4 - zarządzenie Prezydenta. Może to nastąpić w dwóch przypadkach: 2.1. Art. 155 – obligatoryjnie w procesie tworzenia rządu, w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez prezydenta lub niezdolności do wybrania własnego składu rządu 2.2. Art. 225 – fakultatywnie w procesie uchwalania ustawy budżetowej, w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w okresie 4 miesięcy

Skutki prawne skrócenia kadencji : przedterminowe zarządzenie i przeprowadzenie wyborów do Sejmu i Senatu – patrz art. 98 ust. 5 Kadencja poprzedniego Sejmu i Senatu trwa nadal, do dnia poprzedzającego zebranie się Sejmu nowej kadencji. Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych: Związana z upływem kadencji Sejmu i Senatu Upływ kadencji oznacza bowiem nie tylko przerwanie ciągłości personalnej, ale przerwanie materialnej ciągłości jego prac Wszelkie sprawy, wnioski, przedłożenia niezakończone w Sejmie lub Senacie traktuje się jako ostatecznie niezałatwione w sensie niedojścia do skutku, nie są one przekazywane nowemu parlamentowi

Charakterystyczna dla parlamentu, nie donosi się do Prezydenta czy rządu Zasada te nie jest zapisana w żadnym akcie prawnym, ale traktuje się ją jako istniejącą. Spór dotyczy tylko tego czy ma charakter normatywny czy jest utrwalonym zwyczajem konstytucyjnym Powoduje, że cała procedura ustawodawcza musi być zainicjowana od początku Uwalnia nowy parlament od konieczności zajmowania się zaległościami, stwarza okazję do pozbycia się projektów ustaw, których nie chciano utrwalić ani odrzucić.

Wyjątki od zasady dyskontynuacji : Projekt ustawy wniesionej w ramach obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej Sprawozdanie sejmowej komisji śledczej, którego nie zdążono rozpatrzyć na posiedzeniu Sejmu Niezakończone w Sejmie postępowanie w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej Niezakończone postępowanie w sejmowej komisji do Spraw Unii Europejskiej – patrz art. 148e regulaminu Sejmu, chodzi przede wszystkim o opiniowanie projektów aktów prawnych Unii Europejskiej

Punktem wyjścia dla nowej kadencji Sejmu i Senatu jest pierwsze posiedzenie Sejmu. Zwołuje je Prezydent na dzień przypadający w okresie 30 dni od dnia wyborów – patrz art. 109 ust. 2, a jeżeli wybory były rezultatem skrócenia kadencji to w ciągu 15 dni od dnia wyborów. Jest to obowiązek Prezydenta, za który ponosi on odpowiedzialność konstytucyjną.

Pierwsze posiedzenie: Ma na celu ukonstytuowanie się nowo wybranego Sejmu lub Senatu Przewodniczy Marszałek Senior powoływany przez Prezydenta spośród najstarszych wiekiem posłów – patrz art. 1 ust 1 Regulaminu Sejmu Złożenie ślubowania przez posłów – patrz art. 2 regulaminu Sejmu – jest to warunek niezbędny aby przystąpić do wykonywania mandatu

Następnie przeprowadzany jest wybór Marszałka Sejmu – patrz art. 4 regulaminu Sejmu, następnie pod przewodnictwem nowego Marszałka wybór wicemarszałków i sekretarzy Sejmu – art. 5 i 6 regulaminu Sejmu. Można już mówić o ukonstytuowanie się sejmu, chociaż koniecznym jest jeszcze wybór wszystkich organów, zwłaszcza komisji stałych. Urzędująca Rada Ministrów składa dymisję – patrz art. 162 ust.1 Nie później niż w ciągu miesiąca nowy premier przedstawi Sejmowi wniosek o udzielenie wotum zaufania nowemu gabinetowi – patrz art. 154 ust. 1 i 2

Sposób funkcjonowania parlamentu: 1.Zasada sesyjności 2.Zasada permanencji

Zasada sesyjności – w ramach kadencji wyodrębnia się krótsze odcinki czasowe ( z reguły kilkumiesięczne ) tzw. sesje, w ramach których izby mogą zbierać się na posiedzenia plenarne. Natomiast w okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania posiedzenia izby, chyba że zostanie zwołana sesja nadzwyczajna. Prawo zwoływania sesji przysługuje zazwyczaj głowie państwa a w ramach sesji możliwość zwoływania posiedzeń przysługuje zwykle organom parlamentarnym – prezydium, przewodniczący. Współcześnie terminy zwoływania sesji regulowane prawnie, głowa państwa nie może już ich ustalać dowolnie. System ten obowiązuje w większości państw, w Polsce do 1989 roku.

Zasada permanencji – kadencja parlamentu ma charakter ciągły, jednolity, nie istnieje podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. W całym okresie prezydium lub przewodniczący może zwoływać jej posiedzenia, organ pozaparlamentarny ( głowa państwa ) nie ma to wpływu. Ten system obecnie obowiązuje w Polsce – patrz. art. 109

Posiedzenie Sejmu jest to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym. Dla określenia jego ram czasowych znaczenie ma zakres porządku dziennego – posiedzenie trwa tak długo, jak porządek zostanie wyczerpany. Faktycznie takie posiedzenie może być przerywane, może trwać kilka dni. Posiedzenie może być zebrane w każdym czasie, co odróżnia ten system od systemu sesyjnego

Posiedzenia odbywają się w terminach ustalanych przez Prezydium Sejmu lub przez całą izbę – patrz art. 173 ust 1 regulaminu Sejmu Posiedzenia zwołuje Marszałek Sejmu patrz art. 10 ust. 1 pkt. 3 regulaminu Sejmu Porządek dzienny obrad ustala Marszałek Sejmu po wysłuchaniu Konwentu Seniorów – patrz art. 173 ust. 2-5 regulaminu Sejmu

Kluby, koła poselskie, grupa co najmniej 15 posłów mogą zgłaszać wnioski o uzupełnienie porządku dziennego – nad tym obraduje Konwent Seniorów, może jednogłośnie postanowić o ich przyjęciu i wtedy porządek obrad ulega odpowiednim modyfikacjom. Jeżeli Konwent Seniorów nie jest w stanie wyrazić jednogłośnej opinii, staje się to przedmiotem głosowania w Sejmie, ale Marszałek Sejmu ma aż 4 miesiące na przedstawienie tej sprawy Sejmowi – patrz art. 173 ust. 5 i 6 regulaminu Sejmu.

Jawność posiedzeń sejmowych – patrz art. 113, 124. Jawność i publiczność obrad – publiczność i środki masowego przekazu Dostępność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu czyli tych, które są dostarczane każdemu z posłów na posiedzeniu Następcza dostępność dokumentów – np. druki sejmowe, sprawozdania stenograficzne, które zawierają imienne wykazy głosowań

Zasady obradowania Sejmu i Senatu określone w regulaminach Obradami Sejmu kieruje Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie wicemarszałek mając do pomocy dwóch sekretarzy Sejmu – patrz art. 178 regulaminu Sejmu Przedmiotem obrad są kolejne punkty porządku dziennego, posłowie którzy chcą zabrać głos muszą się zapisać do sekretarza Sejmu. Marszałek Sejmu może przywoływać mówców do rzeczy, może po wyczerpaniu limitu czasowego odebrać głos, wyłączyć mikrofon, może również przywołać każdego z posłów do porządku, a nawet wykluczyć z udziału w posiedzeniu.

W posiedzeniu mogą brać udział: Prezydent, szef jego kancelarii, Prezes Rady ministrów i inni członkowie rządu ( zwyczajowo – powinni ), Prezes TK, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, PG, Prezes NIK, RPO, RPD, Prezes NBP, Przewodniczący KRRiTV, Przewodniczący KRS, Przewodniczący PKW, GIODO Po wyczerpaniu debaty przeprowadzane są głosowania. Głosowania zawsze jawne, podniesienie ręki + karty magnetyczne.

Rodzaje większości: 1. Większość zwykła – dla podjęcia uchwały musi paść więcej głosów za niż przeciw, a wstrzymujące nie mają tu znaczenia 2. Większość bezwzględna – liczba głosów za musi być większa niż suma głosów przeciw i wstrzymujących się 3.Większość kwalifikowana – liczba głosów za musi osiągnąć określony ułamek

Organizacja wewnętrzna Sejmu: Organu kierownicze : Marszałek Sejmu ( Senatu ), Prezydium Sejmu ( Senatu ), Konwent Seniorów Organy pomocnicze : komisje sejmowe ( senackie ), sekretarze Sejmu ( Senatu ) ( nie mają pozycji samodzielnego organu ) Aparat urzędniczy, zorganizowany w Kancelarię Sejmu (Senatu ) Struktury organizacyjne posłów ( senatorów ) : kluby poselskie, koła i zespoły

Marszałek Sejmu : Wybierany przez Sejm z grona posłów na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu – patrz art. 110 ust. 1 Kandydaturę może zgłosić grupa 15 posłów, wybierany bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów. W takim samym trybie powoływanie wicemarszałkowie – patrz art. 4 ust. 3 regulaminu Sejmu i art. 5 regulaminu Sejmu Zazwyczaj Marszałkiem zostaje przedstawiciel ugrupowania wchodzącego w skład koalicji większości, a wicemarszałkowie są przedstawicielami pozostałych liczących się ugrupowań, tradycja uwzględnienia opozycji

Jednoosobowy organ kierowniczy izby, szereg kompetencji: Reprezentowanie Sejmu, przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym konstytucyjnym organom państwa, stoi na straży praw i godności Sejmu, wyraża opinię w przedmiocie rozwiązania Sejmu przez Prezydenta - patrz art. 98 ust. 4 Konstytucji Zwoływanie posiedzeń Sejmu, ustalanie wstępne porządku dziennego posiedzenia, przewodniczenie obradom, podejmowanie bieżących decyzji co do sposobu procedowania oraz dotyczących dyscyplinowania należytego przebiegu posiedzenia Kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie posiedzeniom Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów

Czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu, nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom innych organów państwa, decydowanie o sposobie przeprowadzenia pierwszego czytania projektów ustaw lub uchwał – patrz art. 37 regulaminu Sejmu Udzielanie posłom pomocy w ich pracy np. czuwanie nad wykonywaniem obowiązków organów administracji rządowej i samorządowej ich obowiązków wobec posłów Administrowanie Sejmem – piecza nad porządkiem i spokojem na całym obszarze Sejmu, powoływanie i odwoływanie szefa Kancelarii Sejmu ( konieczna opinia Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich )

Oprócz tego tzw. zewnętrzne działania konstytucyjne: Przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu ( art. 144 ust. 1 ) Sprawuje zastępstwo Prezydenta gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opróżnienia urzędu Prezydenta ( art. 131 ) Zarządza wybory prezydenckie (art. 128 ust. )

Prezydium Sejmu Brak podstawy konstytucyjnej, wymienione tylko w regulaminie Sejmu, Ustawie o wykonywanie mandatu posła i senatora i innych Marszałek i wicemarszałkowie ( art. 11 regulaminu Sejmu ) Nie można odwołać Prezydium jako takiego, ale jego skład może się zmieniać w trakcie kadencji

Kompetencje: Związane z organizacją prac Sejmu: ustalanie planu pracy Sejmu, ustalanie tygodni w których maja odbywać się posiedzenia, ustalanie terminów odbywania posiedzeń Związane z pracami organów Sejmu: organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działań Związane z tokiem prac sejmowych: opiniowanie skierowania przez Marszałka projektu ustawy do Komisji Ustawodawczej Związane z sytuacją prawną posłów: stosowanie kar ( art. 21 regulaminu Sejmu ) decydowanie o dietach i ryczałtach poselskich Związane z regulaminem Sejmu: dokonywanie jego wykładni i inicjowanie zmian

Konwent Seniorów Skład: Marszałek Wicemarszałkowie Przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich Przedstawiciele porozumień liczących co najmniej 15 posłów Przedstawiciele kół parlamentarnych które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą

Regulamin Sejmu w art. 14 określa Konwent Seniorów jako organ zapewniający współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmowych. W praktyce jest to organ doradczy wobec Prezydium Sejmu. Wydaje opinie dotyczące: Projektów porządków dziennych obrad i terminów posiedzeń Sejmu Trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego Wniosków co do wyboru przez Sejm jego organów

Komisje sejmowe Wyspecjalizowane organy wewnętrzne Sejmu, zajmujące się rozpatrywaniem, opiniowaniem, przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu Przygotowują akty i rozstrzygnięcia, które potem są podejmowane przez Sejm. Zazwyczaj akty te przyjmowane są na posiedzeniu plenarnym właśnie w takim kształcie, jaki nadała im komisja.

Możemy wyróżnić komisje stałe i nadzwyczajne ( art. 110 ust. 3 ): Komisje stałe – ich utworzenie jest przewidziane w regulaminie Sejmu. Sejm ma obowiązek je utworzyć, istnieją one przez całą kadencję. Obecnie jest ich 29. W ramach komisji możemy wyróżnić takie, które działają resortowo, ich zadania są określane przy użyciu kryterium przedmiotowego. Są to np.: Komisja Obrony Narodowej, Komisja Spraw Zagranicznych, Komisja do spraw Unii Europejskiej, Komisja do Spraw Służb Specjalnych. Ponadto możemy wyróżnić niektóre komisje w oparciu o poszczególne funkcje czy zadania Sejmu: Komisja Ustawodawcza, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich, Komisja Etyki Poselskiej, Komisja Finansów Publicznych

Komisje nadzwyczajne – tworzone przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą (sprawami). Sejm określa cel, tryb, zasady ich działania. Komisja zostaje rozwiązana po wypełnieniu ciążącego na niej zadania. W praktyce najczęściej powoływane do rozpatrzenia lub przygotowania określonego projektu ustawy. KN do spraw zmian w kodyfikacjach, KN do spraw związanych z ograniczeniem biurokracji, KN do rozpatrzenia projektów ustaw z zakresu prawa spółdzielczego, KN do spraw energetyki i surowców energetycznych, KN do rozpatrzenia niektórych projektów ustaw z zakresu zabezpieczenia społecznego, KN do rozpatrzenia poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy Kodeks karny wykonawczy i rządowego projektu ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób

Organizacje posłów i senatorów: Kluby, koła, zespoły Kluby i koła są zorganizowane na zasadzie politycznej – art. 8 ust. 1 regulaminu Sejmu i art. 21 regulaminu Różnica między kołem a klubem: charakter ilościowy, klub – 15 posłów/ 7 senatorów, koło – 3 posłów/senatorów Stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć. Spoiwem jednolitości jest dyscyplina klubowa. Skutki nietrzymania się dyscypliny klubowej: brak poparcia w następnych wyborach, wycofanie ze składu komisji, wykluczenie z klubu – ale nie ma to wpływu na dalsze wykonywanie mandatu.

Status prawny posła i senatora Konstytucja Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora z dnia 9 maja 1996 r. Dz. U Nr 73 poz. 350 ze zm. Mandat przedstawicielski to stosunek polityczno prawny zachodzący pomiędzy reprezentantem a jego wyborcami. Mandat nabywa się z chwilą stwierdzenia wyboru danej osoby tzn. od dnia ogłoszenia wyników wyborów i już wówczas nabywa ona pewne istotne uprawnienia np. immunitet. Obejmuje zaś mandat po złożeniu ślubowania, to umożliwia mu rozpoczęcie sprawowania funkcji.

Immunitet parlamentarny Immunitet to przywilej przysługujący przedstawicielowi, przyznany mu ze względu na charakter wykonywanych przez niego funkcji i oznaczający ujemną przesłankę procesową: ograniczenie względnie wyłączenie odpowiedzialności sądowej. W Polsce immunitet regulowany jest w Konstytucji i ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

Wyróżnia się 2 rodzaje immunitetu: Nieodpowiedzialności (materialny) – parlamentarzysta nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. W tych przypadkach odpowiada tylko przed właściwą izbą. Tutaj chodzi o działalność przedstawiciela związaną z wypełnianiem jego obowiązków i funkcji izby, której jest członkiem. Dotyczy to odpowiedzialności zarówno karnej jak i cywilnej. Można wobec niego stosować odpowiedzialność dyscyplinarną i kary przewidziane w regulaminie izby

Nietykalności (formalny) – od momentu ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu parlamentarzysta nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody izby. Nie może być także zatrzymany lub aresztowany z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku, jeżeli było to niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu informuje się niezwłocznie marszałka izby, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Każde postępowanie wszczęte bez uchylenia immunitetu zostaje umorzone. Jeżeli wobec parlamentarzysty toczy się postępowanie rozpoczęte przed uzyskaniem mandatu może on wnioskować do izby o żądanie przez nią zawieszenia postępowania (zawieszeniu ulegają także terminy przedawnienia). Wniosek nie możne dotyczyć zawieszenia wykonania prawomocnie orzeczonej kary

Zasada niepołączalności mandatu ( incompatibilitas) realizacja zasady podziału władz w aspekcie personalnym – wyjątki art. 103 ust. 1 konstytucji realizacja zasady podziału władz w aspekcie organizacyjnym i funkcjonalnym zapewnienie niezależnego sprawowania mandatu art. 102 i 103 konstytucji art. 107 konstytucji – zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora: art. 34 ust. 1 - zakaz zarządzania działalnością gospodarczą lub bycia przedstawicielem bądź pełnomocnikiem w jej prowadzeniu; art. 33 ust. 1 - powiadomienie Marszałka Izby o zamiarze podjęcia dodatkowych zajęć, z wyjątkiem działalności podlegającej prawu autorskiemu lub prawom pokrewnym; art. 33 ust. 2 - zakaz podejmowania dodatkowych zajęć lub otrzymywania darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców do wykonywania mandatu zgodnie z prawem; art to rozwinięcie postanowień konstytucyjnych co do funkcji jakich nie wolno łączyć. Osoby wykonujące pracę na podstawie stosunku pracy w administracji rządowej i samorządu terytorialnego, z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru. Ponadto nie mogą posiadać pakietu większego niż 10 % udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych lub podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą takie osoby.

Prawa parlamentarzysty czynne uczestnictwo w pracach Sejmu lub Senatu oraz ZN prawo wyrażania stanowiska oraz zgłaszania wniosków w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach czynne i bierne prawo wyborcze do organów Izby prawo zwracania się do prezydium Izby o rozpatrzenie określonej sprawy przez izbę lub jej komisję prawo zwracania się do komisji izby o rozpatrzenie określonej sprawy prawo uczestniczenia w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych

prawo uczestniczenia w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez izbę lub jej komisję prawo uzyskiwania od członków RM oraz przedstawicieli właściwych organów i instytucji informacji i wyjaśnień prawo zrzeszania się w kluby, koła lub zespoły, prawo do uzyskiwania informacji i wgląd do materiałów organów adm. rządowej i samorządowej, prawo podejmowania interwencji w tych organach prawo do uczestniczenia w sesjach sejmiku samorządowego prawo tworzenia biur poselskich prawo do ryczałtu na funkcjonowanie biura prawo do bezpłatnego przejazdu

Prawo do interpelacji, zapytań i pytań w sprawach bieżących – art. 115 Interpelacja:  kierowana do członków RM  zajęcie przez posła stanowiska w sprawach o zasadniczym charakterze  zawiera krótkie przedstawienie stanu faktycznego  w formie pisemnej do MS  odpowiedź w formie pisemnie w terminie 21 dni  można żądać dodatkowych wyjaśnień w terminie 30 dni od dostania odpowiedzi, wyjaśnienia udzielone w terminie 21 dni.

zapytanie : w sprawach o charakterze jednostkowym dotyczących polityki RM oraz zadań publicznych realizowanych przez adm. rządową, nie przewidziano co do niego debaty, forma pisemna pytania w sprawach bieżących : ustne i wymagają bezpośredniej odpowiedzi, nie przeprowadza się nad nimi dyskusji. Prawo do pytania dodatkowego dla zadającego pytanie

Obowiązki parlamentarzysty uczestniczenie czynne w pracach izby obowiązek informowania wyborców o własnej pracy i działaniach organu do którego został wybrany obowiązek przyjmowania opinii, postulatów oraz wniosków wyborców i ich organizacji oraz brania ich pod uwagę obowiązek usprawiedliwiania nieobecności na posiedzeniach izb i ich organów obowiązek nienaruszania dóbr osobistych innych obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym marszałkowi izby w terminie 30 dni od objęcia mandatu i później corocznie do 31 marca oraz raz na 2 miesiące przed datą wyborów do Sejmu i Senatu obowiązki wynikające z zakazów wprowadzonych zasadą niepołączalnością mandatu.