Pierwszy pakiet Delorsa ( )

Plan wykładu: 1.Przyczyny reformy funduszy strukturalnych 2.Zasady polityki spójności 3.Regionalne i funkcjonalne cele priorytetowe 4.Inicjatywy wspólnotowe 5.Akcje innowatorskie 6.Organy konsultacyjne w zarządzaniu środkami strukturalnymi 7.Efekty przeprowadzonej reformy

Przyczyny reformy funduszy strukturalnych

Przełom we wspólnotowej polityce regionalnej przyniosła przygotowana w 1988 roku reforma funduszy strukturalnych (EFRR, EFS, EFUGR-U). Była ona następstwem postanowień Jednolitego Aktu Europejskiego, który wszedł w życie 1 lipca 1987 roku. Reforma była skutkiem kryzysu strukturalnego w latach 70-tych i wynikiem dwóch poszerzeń w latach 80-tych.

Reformie funduszy towarzyszyła połączona z reformą budżetową decyzja o zwiększeniu ich wysokości z 7 mld ecu w 1987 roku do 14,5 mld ecu w 1993 roku. Decyzja o zwiększenie rozmiarów funduszy strukturalnych zapadła w ramach tzw. umowy instytucjonalnej będącej porozumieniem między Parlamentem, Radą i Komisją. Zawarte uzgodnienia określa się mianem pakietu Delorsa.

W ramach pakietu Delorsa ustalono górną granicę dochodów budżetowych Wspólnot na poziomie 1,2% PKB krajów członkowskich oraz wprowadzono czwarte źródło dochodów, wykorzystywane jedynie w sytuacjach wyjątkowych w postaci bezpośrednich wpłat krajów członkowskich obliczanych według jednolitego „opodatkowania” PKB.

Z wprowadzonymi zmianami wiązało się traktatowe usankcjonowanie polityki regionalnej. Polityka regionalna dzięki Jednolitemu Aktowi Europejskiemu została wprowadzona do Traktatu Rzymskiego jako nowy Tytuł XIV.

W Tytule trzy fundusze strukturalne zostały określone jako narzędzia polityki regionalnej, zaś EFRR powierzona została misja korygowania głównych dysproporcji przestrzennych we Wspólnotach poprzez wspieranie dostosowań strukturalnych w regionach opóźnionych w rozwoju i rekonwersji regionów przemysłu schyłkowego.

Bezpośrednią przyczyną zwrotu w europejskiej polityce regionalnej była perspektywa powstania jednolitego rynku i związane z nią obawy o nasilenie się nierówności międzyregionalnych w związku ze spodziewanym wzrostem konkurencji od 1 stycznia 1993 roku.

Raport Padoa-Schioppa (10 kwietnia 1987) wskazywał, że liberalizacja rynków niesie ze sobą poważne ryzyko pogłębienia nierówności regionalnych i zalecał bezwzględną potrzebę istotnego zwiększenia funduszy strukturalnych

Myślą przewodnią reformy stało się zdefiniowanie nowej filozofii zarządzania i wykorzystania funduszy strukturalnych oraz nakierowanie działań na ograniczoną liczbę celów priorytetowych tak, aby dzięki zwiększonym środkom doszło do uruchomienia dynamiki wzrostu w regionach najbardziej zacofanych.

Zasady polityki spójności

Najważniejsze zmiany wprowadzone w 1988 roku znalazły wyraz w sformułowanych i obowiązujących do dzisiaj zasadach polityki spójności. Zmiany dotyczyły:  skoncentrowania środków na ograniczonej liczbie celów, z których jedne stanowiły priorytety polityki regionalnej (cele nr 1, 2, 5b), inne miały charakter funkcjonalny i odnosiły się do całego obszaru Wspólnot

 oparcia selekcji regionów mogących korzystać z pomocy finansowej na wspólnotowych a nie krajowych kryteriach  przyznania pierwszeństwa działaniom objętym programami wieloletnimi (a nie pojedynczym projektom) i rozciągnięciu na wszystkie trzy fundusze strukturalne obowiązek sporządzania trzy-pięcioletnich planów zawierających analizę regionalną, strategię rozwoju, źródła finansowania oraz szacunek wnioskowanej pomocy wspólnotowej

 wprowadzenia do procedury programowania dokumentu pod nazwą Wspólnotowe Ramy Wsparcia (WRW), stanowiącego rodzaj kontraktu wiążącego obie strony, sporządzanego wspólnie przez Komisję i państwo członkowskie na podstawie krajowych planów regionalnych  wzmocnienie koordynacji między funduszami strukturalnymi a innymi instrumentami finansowymi Wspólnot, ujmowanymi łącznie w WRW

 odstąpienie od zasady przyznawania kwot należnych państwom członkowskim, ułatwiającej im „refinansowanie” wydatków ponoszonych na krajową politykę regionalną na rzecz zasady „dodawania” środków wszystkich zainteresowanych stron  ustanowienia procedury monitorowania i oceny realizowanych przedsięwzięć

wzmocnienie zasady partnerstwa poprzez współudział społeczności niższych szczebli w opracowywaniu i realizacji programów zastąpienie wstępnego rozdzielenia EFRR przez Radę – repartycją przez Komisję 85% jego środków pomiędzy państwa członkowskie i trzy subwencjonowane cele

Repartycja 85% środków EFRR w latach (w %) L.p.PaństwoCel nr 1Cel nr 2Cel nr 5bOgółem 1.Belgia-4,31,20,7 2.Dania-0,40,70,1 3.Francja2,118,337,26,3 4.Grecja16,2--13,0 5.Hiszpania32,620,77,229,5 6.Holandia-2,62,20,5 7.Irlandia5,4--4,3 8.Luksemburg-0,20,010,03 9.Portugalia17,5--14,0 10.RFN-8,927,52,7 11.Wielka Brytania1,738,37,5 12.Włochy24,56,316,421,4

 przekazania Komisji przez Radę uprawnień w zakresie podejmowania programów transnarodowych, określonych mianem Inicjatyw Wspólnotowych, proponowanych krajom członkowskim odnośnie do przedsięwzięć nie objętych planami narodowymi, a mających szczególne znaczenie dla Wspólnot

Regionalne i funkcjonalne cele priorytetowe

Regionalne cele priorytetowe zostały zorientowane na:  promowanie zmian strukturalnych w regionach opóźnionych w rozwoju, w których wskaźnik PKB/mieszkańca (wyliczony na podstawie danych z ostatnich 3 lat) kształtował się poniżej przeciętnej wspólnotowej (cel nr 1)

 rekonwersję regionów dotkniętych schyłkiem tradycyjnych przemysłów, charakteryzujących się wyższą od przeciętnej stopą bezrobocia, wyższym od przeciętnego (33%) udziałem zatrudnienia w przemyśle oraz zmniejszaniem się liczby przemysłowych miejsc pracy (cel nr 2)

 rozwój przeludnionych lub peryferyjnie położonych obszarów wiejskich, o niskich dochodach ludności i relatywnie niskim wskaźniku PKB/mieszkańca, zdegradowanym środowisku naturalnym, wysokiej „wrażliwości” na skutki reformy wspólnej polityki rolnej itp. (cel nr 5b)

Cele funkcjonalne (horyzontalne), nie mające geograficznego ukierunkowania zostały skoncentrowane na:  walce z długookresowym bezrobociem (trwającym ponad rok) w odniesieniu do osób powyżej 25 roku życia (cel nr 3)  włączenie w życie zawodowe ludzi młodych, którzy nie przekroczyli 25 roku życia (cel nr 4)

 przekształceniach strukturalnych w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie (zarówno w produkcji, jak i jej przetwarzaniu i komercjalizacji), pomocy w ochronie środowiska, pokonywaniu naturalnych słabości obszarów wiejskich (np. w rolnictwie górskim) (cel nr 5a)

Do celu nr 1 zaliczono:  Grecję, Portugalię i Irlandię  włoskie Mezziogiorno  4/5 terytorium Hiszpanii  cztery francuskie departamenty zamorskie  Korsykę i Irlandię Północną

W regionach celu nr 1 zamieszkiwało 21% ludności Wspólnot, której liczba wzrosła w 1991 roku o mieszkańców landów wschodnioniemieckich. Lista regionów opóźnionych została ustalona przez Radę (przy zachowaniu zasady jednomyślności) i załączona w aneksie do regulaminu ramowego funduszy strukturalnych z zastrzeżeniem, iż będzie ona podlegać weryfikacji przed końcem 1993 roku czyli na następny okres planistyczny w wyniku głosowania większościowego

Głównymi beneficjentami pomocy w ramach celu nr 2 według malejącej kolejności uzyskanych subwencji stały się:  Wielka Brytania  Hiszpania  Francja  RFN  Włochy  Belgia

Cel nr 2 objął łącznie 16% ludności Wspólnot Regiony zostały wybrane przez Komisję w 1989 roku w wyniku delegowania jej uprawnień przez Radę. Ustaliła ona kryteria delimitacji mogące podlegać modyfikacji w wyniku głosowania większościowego po upływie 3 lat.

Największe subwencje w ramach celu 5b uzyskały regiony francuskie i niemieckie. Celem 5b objęto 5% mieszkańców Wspólnot. Regiony zostały wyselekcjonowane przez Komisję w porozumieniu z krajami członkowskimi na podstawie przyjętych jednomyślnie kryteriów, aczkolwiek ogólnie sformułowanych

Selekcja regionów podlegała presji ze strony państw członkowskich, które dążyły do rozszerzenia pomocy na nowe regiony. Planami objęto 131 mln ludności. Ponadto proporcje rozdziału środków uległy przesunięciu na korzyść regionów mniej zamożnych. Do głównych beneficjentów zaliczała się Hiszpania, Włochy, Portugalia i Grecja, które otrzymały ¾ środków z 85% EFRR przeznaczonych dla mniej niż ¼ ludności.

Inicjatywy wspólnotowe

Inicjatywy wspólnotowe zaowocowały 14 programami, na które przeznaczono około 8% środków funduszy przeznaczonych na lata Inicjatywy zostały uruchomione z opóźnieniem (w latach 1990 i 1991) w związku z czym realizacja niektórych programów przesunęła się na następny okres planistyczny.

Inicjatywy wspólnotowe w latach L.p.NazwaCel programuAdresatŚrodki (mln ecu) RECHARRekonwersja stref górnictwa węglowego Regiony celu nr 2 i zagłębia węglowe 367,5 2.RETEXRekonwersja stref przemysłu tekstylnego Regiony celu nr 2 i 5b 85,4 3.KONVERRekonwersja stref przemysłu zbrojeniowego Regiony celu nr 2 i 5b + specjalne 125,1 4.NOWProgram transnarodowy na rzecz równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy i w kształceniu zawodowym 155,4 5.EUROFORMProgram transnarodowy w zakresie kształcenia i nowych kwalifikacji Cel nr 3 i 4300,4 6.HORIZONIntegracja społeczno- zawodowa osób niepełnosprawnych i upośledzonych Cel nr 3 i 4304,8

7.LEADERRozwój wiejskiRegiony celu nr 1 i 5b 449,6 8.INTERREGWspółpraca przygranicznaRegiony celu 1, 2 i 5b oraz inne 1031,6 9.PRISMAInfrastruktura usługowa, certyfikacja i zamówienia publiczne Regiony celu nr 1113,7 10.TELEMATIQUERozwój nowoczesnych usług telekomunikacyjnych Regiony celu nr 1233,0 11.REGISRozwój regionów ultraperyferyjnych Regiony celu nr 1234,0 12.REGENRozwój wewnętrznego rynku energetycznego Regiony celu nr 1347,0 13.ENVIREGOchrona środowiska w strefach nadbrzeży Regiony celu nr 1, 2 i 5b 580,0 14.STRIDEBadania i rozwójRegiony celu nr 1 i 2 460,0

Akcje innowatorskie

Komisja Europejska mogła także podejmować tzw. akcje innowatorskie czyli przedsięwzięcia o mniejszej skali, które zawierały elementy innowatorskie. Mogły one obejmować studia dotyczące:  konsekwencji przestrzennych podejmowanych przez kraje członkowskie działań, których skutki wykraczają poza granice jednego państwa

 środków mających zaradzić specyficznym problemom regionów przygranicznych (wewnętrznych i zewnętrznych w stosunku do Unii)  identyfikowania elementów niezbędnych przy opracowywaniu perspektywicznego planu zagospodarowania przestrzeni europejskiej, a ponadto prowadzenie projektów pilotażowych takich jak: stymulowanie inwestycji w przedsiębiorstwach i przedsięwzięć infrastrukturalnych czy promowanie wymiany doświadczeń i współpracy w zakresie rozwoju między regionami i inne

W latach wybrano 4 dziedziny akcji priorytetowych:  zagospodarowanie przestrzeni europejskiej  współpracę transgraniczną  współpracę międzyregionalną  programy pilotażowe w miastach dotyczące rozwiązywania problemów społecznych, środowiskowych i aktywizacji gospodarczej centrów historycznych

Działania Komisji podjęte w ramach akcji innowatorskich w latach (w mln ecu) Wyszczególnienie Ogółem Europa 20000,22,91,91,06,912,9 Współpraca przygraniczna 19,71,938,964,216,0140,7 Współpraca międzyregionalna -18,839,81,610,070,2 Projekty miejskie-34,226,322,618,1101,2 Różne0,2 0,7-0,41,5 Ogółem20,158,0107,689,451,4326,5

Akcje innowatorskie wzbogacają politykę regionalną w nowe rozwiązania i koncepcje czego przykładem jest program INTERREG podjęty w 1991 roku czy inicjatywa wspólnotowa URBAN (programy miejskie – od 1994 roku).

Akcje innowacyjne były proponowane przez Komisję według własnego uznania bez konsultowania się z państwami członkowskimi. Przepisy regulaminowe na lata przewidywały opiniowanie akcji innowacyjnych przez właściwy komitet zarządzający danego funduszu strukturalnego.

Organy konsultacyjne w zarządzaniu środkami

W 1988 roku zlikwidowano Komitet Polityki Regionalnej i w jego miejsce powołano Komitet Rozwoju i Rekonwersji Regionów. Stał się on organem konsultacyjnym Komisji w odniesieniu do zarządzania środkami EFRR.

W przypadku pozostałych funduszy strukturalnych i Inicjatyw Wspólnotowych powstały komitety zarządzające. W skład każdego wchodzili przedstawiciele państw członkowskich, przedstawiciel EBI (bez prawa głosu). Przewodnictwo sprawował przedstawiciel Komisji Europejskiej.

Efekty przeprowadzonej reformy

Do regionów najbardziej opóźnionych została skierowana pomoc porównywana z powojennym planem Marshalla. Ponadto Wspólnoty przeznaczyły 3 mld ecu (0,3% wspólnotowego PKB i ¼ unijnego budżetu) na pomoc strukturalną dla landów wschodnich Niemiec

W okresie pomoc europejska przyczyniła się do utworzenia lub utrzymania około 500 tys. miejsc pracy (2,5% ogólnego zatrudnienia) i pociągnęło za sobą roczny wzrost gospodarczy rzędu 0,7% w Portugalii, 0,5% w Grecji i Irlandii oraz 0,3% w innych krajach. Dzięki wsparciu Wspólnot w Grecji uległy podwojeniu wydatki infrastrukturalne, w Portugalii pięciokrotnie wzrosły wydatki na badania naukowe, a 45% wydatkowanych środków wróciło do najbogatszych krajów w formie zamówień publicznych.

Wskaźniki społeczno-ekonomiczne w regionach wspomaganych przez Wspólnoty w latach Regiony Zatrudnienie (1986=100) Stopa bezrobocia (w %)PKB/mieszkańca (UE12=100) Lata Cel nr ,414,316, Cel nr ,710,812, Cel nr 5b1078,36,17, Inne regiony1068,46,48, Europa ,78,510,4100

Ograniczone efekty polityki spójności tłumaczy się tym, że zmiany strukturalne wymagają dłuższego czasu i ogromnych nakładów. Ponadto do Wspólnoty przystąpił dwa opóźnione w rozwoju państwa. W latach do czterech najmniej zamożnych państw zostało skierowanych 50% pomocy materialnej.

W 60 regionach celu nr 2, w latach każdy milion ecu zmobilizował dodatkowo 2 mln ecu środków państwowych, które spowodowały zaangażowanie środków prywatnych w wysokości sięgającej 20% ogółu wydatków poniesionych na realizację programów rekonwersji regionów.

Liczbę miejsc pracy brutto w ciągu 5 lat w regionach rekonwersji oceniono na 850 tys. z czego 570 tys. (67%) przypadało na regiony korzystające ze środków EFRR (pozostałe z EFS). Około ¾ miejsc pracy przypadało na Francję, Hiszpanię i Wielką Brytanię.

Dzięki programom celu nr 2 stworzono od 0,9% do 1,8% więcej miejsc pracy od możliwych do uzyskania bez europejskiej pomocy strukturalnej. Za sukces uznano uniezależnienie regionów celu nr 2 od sektorów tradycyjnych. Ponadto wskazywano na rozwój partnerstwa w regionach czy nabywanie umiejętności programowania i zarządzania rozwojem regionalnym.

W okresie wzrostowi znaczenia polityki regionalnej towarzyszyło wzmocnienie polityki konkurencji, bardziej rygorystycznie kontrolującą pomoc publiczną przyznawaną przedsiębiorstwom w państwach członkowskich. Przyznawanie pomocy zarówno przez władze centralne jak i samorządowe musi być podporządkowane systemowi notyfikacji i uzgodnień z Komisją bądź też musi respektować zasady klauzuli de minimis.

Dziękuję za uwagę