Dysleksja rozwojowa Pojęcia, objawy, formy pomocy

Terminologia  Dysleksja rozwojowa – zespół specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Określenie rozwojowa oznacza, że jej symptomy występują na każdym etapie rozwojowym, a opisane trudności nie pojawiają się nagle i występują od początku nauki szkolnej. Określenie specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu podkreśla, że występują one u dzieci o prawidłowej inteligencji.

Trudności w czytaniu i pisaniu mogą występować w trzech formach w postaci izolowanej lub łącznie. Są to: DYSLEKSJA – (w wąskim rozumieniu) specyficzne trudności w czytaniu DYSORTOGRAFIA – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni ( w tym błędy ortograficzne) DYSGRAFIA – trudności w opanowaniu pożądanego, to znaczy czytelnego poziomu graficznego pisma.

Ze względu na zaburzenia określonych funkcji wyróżnia się następujące typy dysleksji: DYSLEKSJA „WZROKOWA” - uwarunkowana zaburzeniami rozwoju funkcji wzrokowych i wzrokowo- przestrzennych; DYSLEKSJA „SŁUCHOWA” – uwarunkowana zaburzeniami rozwoju funkcji słuchowo-językowych; DYSLEKSJA „MIESZANA” – (wzrokowa i słuchowa); DYSLEKSJA „INTEGRACYJNA” – uwarunkowana zaburzeniami współdziałania funkcji.

Dysleksja rozwojowa a inne przyczyny niepowodzeń w nauce czytania i pisania Diagnozę dysleksji rozwojowej stawia się, gdy stwierdzono:  Prawidłowy rozwój umysłowy;  Opóźnienia w rozwoju funkcji słuchowo- językowych, wzrokowo-przestrzennych, ruchowych i integracji tych funkcji;  Wczesne występowanie trudności w nauce czytania i pisania;  Że trudności te są nasilone i długotrwałe oraz nie ustępują one po podjęciu terapii pedagogicznej

Nie rozpoznaje się dysleksji rozwojowej, gdy trudności w czytaniu i pisaniu:  Są jedynie wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłu (niedosłuchem lub wadą wzroku);  Należą do zespołu symptomów inteligencji niższej niż przeciętna, upośledzenia umysłowego;  Są skutkiem schorzenia neurologicznego (mózgowe porażenie dziecięce, epilepsja);  Są wyłącznie wynikiem zaniedbania środowiskowego i błędów dydaktycznych.

Symptomy dysleksji rozwojowej  Objawy dysleksji mają swoją dynamikę – zmieniają się wraz z wiekiem i nowymi wymaganiami dydaktycznymi;  Zależą od sprawności intelektualnej ucznia, czasu trwania terapii pedagogicznej oraz rozległości i głębokości zaburzeń funkcji odpowiedzialnych za trudności w czytaniu i pisaniu;

Czytanie Zaburzenia analizatora wzrokowego  trudności z zapamiętywaniem kształtu liter  mylenie liter o podobnym kształcie ( a-o, a-ą, e-c, e-ę, ł-l-t, m-n, u-n, m-w )  różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej ( p-b )  różniących się położeniem w stosunku do osi poziomej ( w-m, n-u, b-p, d-g )  zapominanie pisowni niektórych dużych liter ( szczególnie L, Ł, W, F, G )  pomijanie znaków diakrytycznych ( kropki, ogonki, kreseczki )  opuszczanie liter, cząstek wyrazów, znaków interpunkcyjnych  błędy ortograficzne ( pomimo znajomości zasad pisowni )  niewłaściwe planowanie graficzne wyrazów w stosunku do strony w zeszycie  nieodpowiedni wybór linijek

Zaburzenia analizatora słuchowego  długo utrzymuje się technika literowania oraz kłopoty z syntezą dźwięków  nieuwzględnianie znaków przestankowych  opuszczanie liter i sylab  mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu  zniekształcanie słów ( odczytywanie jednej części wyrazu, a zgadywanie drugiej )  trudności w rozumieniu przeczytanych treści  fonetyczna deformacja słów  uczenie się czytania na pamięć

Zaburzenia analizatora kinestetczno – ruchowego ( motoryka)  nieprzyjemny ton głosu czytającego, a niekiedy gwałtowna jego zmiana ( przy zaburzeniach w motoryce narządów artykulacyjnych - nadmierne lub zbyt małe napięcie mięśniowe organów mownych Zaburzenia procesu lateralizacji i orientacji przestrzennej  przestawianie i opuszczanie liter, sylab całych wyrazów a nawet linijek druku  wolne tempo czytania, niekiedy od strony prawej do lewej  błędne odczytywanie liter (b-d, g-p, u-n, m-w )  błędy inwersji dynamicznej ( np. czytanie „od” jako „do”, „wór” jako „rów” )  mylenie liter kształtnopodobnych, lecz o innym położeniu ( np. „b” czytane jako „d” )  odwracanie porządku liter w krótkich wyrazach zmieniające ich sens

Rysowanie Zaburzenia analizatora wzrokowego  kłopoty z odwzorowywaniem prostych figur geometrycznych, a także z odtwarzaniem ich układów  niewłaściwe proporcje między elementami  trudności w rozplanowywaniu Zaburzenia analizatora kinestetczno – ruchowego ( motoryka)  rysunki niestaranne, ubogie w szczegóły, prymitywne, schematyczne  przewaga linii prostych  zbyt duży lub zbyt mały nacisk ołówka na papier  przy rysowaniu często występują synkinezje ( współruchy, np. wysuwanie języka )  rysunki często zamazane

Zaburzenia procesu lateralizacji i orientacji przestrzennej  zmiany kierunku w rysowaniu (np. rysownie szlaczków od strony prawej do lewej, linii pionowych z dołu do góry.  zakłócenia proporcji elementów, stosunków przestrzennych  rysunki sprawiają wrażenie chaotycznych, są uproszczone, zawierają małą liczbę szczegółów

Matematyka  trudności w rozwiązywaniu zadań tekstowych mimo prawidłowego myślenia matematycznego ( problemy z odczytywaniem ze zrozumieniem ich treści )  błędne przepisywanie np. słupków, znaków działań ( w nieodpowiednich miejscach co może wpływać na prawidłowość obliczeń )  brak wyobraźni przestrzennej, trudności w zapamiętywaniu kształtów figur i kątów  słabe rozumienie pojęć ( góra-dół, wyżej-niżej )  zmiany kierunku w rysunkach ( np. w wektorach )  niezamierzone zmiany w kolejności cyfr w liczbach  mylenie znaków nierówności  zapisywanie liczb od prawej do lewej  problemy w pamięciowym uczeniu się ( tabliczka mnożenia, wzory)

Geografia  utrudnione czytanie mapy  niewłaściwa orientacja w stronach świata

Języki obce  szczególne problemy w nauce tych języków, które cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią  mylenie liter mających w języku polskim inne brzmienie  problemy z rozumieniem mowy ze słuchu, zwłaszcza odtwarzanej z kaset lub płyt w wykonaniu native speakera  problemy z akcentem i intonacją  wszystkie trudności występujące w nauce języka polskiego

Historia  problemy w zapamiętywaniu dat, chronologii zdarzeń

Technika, plastyka  trudności w zespoleniu pojedynczych ruchów w całość ( np. podczas wycinania, lepienia, rysowania )  błędne kierunki odwzorowywania  niezamierzona niestaranność

Wychowanie fizyczne  nieudolność w grach zręcznościowych  pomyłki przy zmianach kierunku w rzędzie i w szeregu ( słaba orientacja w schemacie ciała i przestrzeni )  problemy w koordynacji ruchu z muzyką  problemy w ćwiczeniach z przyrządami ( np. ze skakanką, z poręczą )

Dostosowanie wymagań do możliwości edukacyjnych ucznia  W naszym kraju obowiązują regulacje prawne zapewniające uczniowi z dysleksją równe szanse edukacyjne. Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007r. W sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych /Dz. U. Nr 83,poz. 562, z późn. zm./

 W przepisach jest mowa o dostosowaniu wymagań do psychofizycznych możliwości ucznia, a nie o ich obniżeniu;  Dostosowanie wymagań to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowaniu ucznia;  Stwierdzenie dysfunkcji nie zwalnia uczniów z obowiązków szkolnych. Przeciwnie: uczeń taki powinien wykazać się samodzielną pracą, wykonywać dodatkowe zadania i ćwiczenia, zalecone specjalnie dla niego.

Przykłady dostosowania wymagań na poszczególnych przedmiotach JĘZYK POLSKI – Czytanie:  Nie odpytywać ucznia z czytania głośnego przed zespołem klasowym. Powinien czytać tylko tekst opracowany w domu.  Nie ponaglać tempa czytania. Nie wymagać czytania na czas. Uczeń potrzebuje dłuższego czasu na analizę i syntezę czytanego tekstu, powinien wykonywać te czynności w indywidualnym tempie.  Nie należy zadawać większej ilości tekstu do czytania.  Naukę wiersza rozłożyć na fragmenty i zezwolić na zaliczanie częściami.

Pisanie:  Nie omawiać błędów ucznia wobec całej klasy.  W przypadku dysgrafii umożliwić uczniowi pisanie prac kontrolnych na komputerze. Jeśli nauczyciel nie jest w stanie odczytać pracy ucznia, to powinien to zrobić uczeń, wyjaśniając wszystkie wątpliwości ortograficzne.  W wypowiedziach słownych nie można brać pod uwagą słownictwa, ale zawartość treściową; przy ocenie prac pisemnych należy uwzględnić wartość merytoryczną pracy, umiejętność argumentacji i kompozycji. Błędy popełnione w pisaniu nie mogą obniżać wartości oceny.

HISTORIA –  Stosować ćwiczenia w czytaniu map.  Zezwolić na zastąpienie liczb rzymskich arabskimi.  Wspólne dokonywanie analiz tekstów źródłowych i tekstów zawartych w książce oraz w informacjach na mapkach doskonali umiejętność samodzielnej pracy z podręcznikiem.  W czasie odpytywania stosować pytania naprowadzające, przywołujące dany temat na zasadzie skojarzeń.  Należy oceniać ucznia przy mapie historycznej, wydłużając mu czas odpowiedzi i pozwalając na dokładne zapoznanie się z legendą.

JĘZYKI OBCE –  Korzystanie z różnych pomocy dydaktycznych.  Nie oceniać za błędy w pisowni i nieestetyczne pismo.  Wielokrotnie powtarzać wprowadzony materiał językowy.  Ćwiczenia językowe muszą być krótkie, różnorodne, ciekawe i odnoszące się do różnych sytuacji.  Nauczyciel podaje uczniowi do opracowania listę trudnych lub nowych dla ucznia słów. Przy ocenie nauczyciel nie bierze pod uwagę błędów ortograficznych.

PRZEDMIOTY PRZYRODNICZE –  Stosować metody poszukujące, obserwacyjne i badawcze.  Pozostawić więcej czasu na naukę trudnych pojęć, symboli.  Nie stosować map konturowych.  Unikać wywoływania dziecka do mapy. Nie wymagać znalezienia z pamięci konkretnego punktu na mapie.  Nie wyśmiewać, jeśli nie potrafi skojarzyć miejsca z częścią świata.  Łagodniej oceniać wykresy, mapki, rysunki, które są mniej przejrzyste i mniej starannie wykonane  Zapisywać na tablicy obce wyrazy.  Nie dyskwalifikować pracy z powodu złego wyniku arytmetycznego przy właściwym toku rozumowania – zapytać jak dziecko rozwiązało zadanie.

MATEMATYKA –  Nie dyskwalifikować zadań za błędy popełnione w rachunkach.  Pozostawić więcej czasu na naukę tabliczki mnożenia lub nauczyć mnożenia na palcach.  Upewnić się, że uczeń rozumie treść zadania.  Wspólnie czytać i analizować treści zadania.  Nie przyspieszać tempa rozwiązywania zadań.  W nauce geometrii dać dziecku czas na ułożenie w wyobraźni zmian przestrzennych.  Wprowadzić kolory do oznaczenia liczb dodatnich i ujemnych.

ZAJĘCIA PRAKTYCZNO-TECHNICZNE I PLASTYCZNE –  Docenić chęć pokonywania trudności, wysiłek i wytrwałość w działaniu, samodzielność, ład w miejscu pracy i porządek w działaniu.  Pozostawić więcej czasu na wykonanie pracy.  Nie krytykować, stosować ocenę opisową każdej wykonanej i ukończonej pracy.  Nie dopuszczać do tego, aby dziecko na zajęciach nic nie robiło.

MUZYKA –  Stosować ćwiczenia nastawione na synchronizację ruchu z muzyką  Należy każdy wysiłek dziecka zauważyć i docenić  Można odpytać dziecko ze znajomości tekstu piosenki, ale nie zmuszać go do odtworzenia melodii (zaśpiewania)

WYCHOWANIE FIZYCZNE –  Ćwiczenia dostosować do specjalnych, zindywidualizowanych potrzeb dziecka  Uczniom nadruchliwych pozwolić na ich własna inicjatywę – nauczyciel koordynuje działania, sprawuje opiekę nad bezpieczeństwem i prawidłową formą wykonywania ćwiczeń  Należy odejść od ocen i stopni mierzonych i opartych o kategorie i zasady rywalizacji sportowej, a kierować się możliwościami psychofizycznymi ucznia i jego indywidualnymi postępami

Sławni dyslektycy Auguste Rodin (1840–1917) Jeden z największych rzeźbiarzy, twórca „Myśliciela”, był dyslektykiem. Dyrektor szkoły, do której uczęszczał młody Auguste, tak pisał do jego ojca: syn „w ogóle nie zna łaciny, jego pisownia i wypracowania są okropne. Auguste niczego się nie nauczy. Im prędzej poślesz go do pracy, tym lepiej. Wątpię jednak, czy kiedykolwiek zarobi na swoje utrzymanie”.

Thomas Alva Edison (1847–1931) Genialny wynalazca, samouk, twórca między innymi: żarówki, fonografu, kineskopu. Nigdy nie przyswoił sobie zasad ortografii, miał też problemy z arytmetyką. W szkole nie mógł sobie poradzić, o czym pisał w pamiętniku. Wspomina: „a ja niemal uwierzyłem, że jestem matołem... ”.

Albert Einstein (1879–1955) Uważany za największego naukowca wszech czasów, autor teorii względności. Bardzo późno zaczął mówić, czytać nauczył się dopiero w wieku 9 lat. Miał też problemy z pisaniem. Ze względu na słabą pamięć z trudem przyswajał wiedzę z różnych dziedzin. Duże braki wiedzy przyczyniły się do tego, że oblał swój pierwszy egzamin na studia. Dwukrotnie stracił pracę nauczyciela z powodu trudności związanych z dysleksją.

Hans Christian Andersen (1805–1875) Pisarz duński. Nawet jako osoba dorosła nigdy nie nauczył się pisać poprawnie i jego manuskrypty zawierają wiele błędów charakterystycznych dla dysleksji. W jednym z listów pisze o swoim nauczycielu: „Codziennie okazuje mi niechęć, a gdy w niedzielę rano przynoszę mu moje łacińskie ćwiczenia, przy każdym błędzie wstrząsa moją duszą, mówiąc mi najstraszliwsze prawdy. [...] Poprzedniej niedzieli przyniosłem moje zadania, a on, rozgniewany błędami, zawołał: >>Przy maturze dostanie pan pałę za takie zadanie. Sądzi Pan, że jedna litera nic nie znaczy, że to obojętne, czy napisze pan >>e >i<<? [...] Ma pan najbardziej tępy łeb, jaki kiedykolwiek widziałem, i w dodatku jeszcze pan sobie wyobraża, że pan coś wart...<<”.

Jacek Kuroń (1934–2004) Polityk i publicysta, działacz „Solidarności”, minister pracy i polityki socjalnej. W jednym z wywiadów wyznał: „Do dziś nie nauczyłem się ortografii ani żadnego języka. Jestem kiepski w tabliczce mnożenia [...]. Jestem wszak dyslektykiem [...]. W moim przypadku szkołę pozwoliła mi oswoić gigantyczna praca intelektualna”. Jacek Kuroń był honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Dysleksji.