Opracowano na podstawie: Kpt. poż. inż. Andrzej Wojnarowski Sporządził: asp. Sztab. Chojnowski Mariusz

Rys historyczny Ratownictwa Chemicznego w Polsce. „ RATOWNICTWO CHEMICZNE” jest to organizacja powołana do prowadzenia działalności organizacyjno - technicznej, zmierzającej do zapobiegania awariom chemicznym, a w przypadku ich powstania, w sposób zorganizowany, wyuczony i bezwypadkowy, ratowanie poszkodowanych i zagrożonych, likwidowania awarii chemicznych i ich skutków. Rozwój przemysłu i coraz większy stopień chemizacji gospodarki, stosowanie i magazynowanie przez zakłady coraz to większych ilości substancji toksycznych i niebezpiecznych, przewóz tych materiałów stwarzają wzrost potencjalnego zagrożenia zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska. Powyższy stan zagrożenia dokumentowało szereg awarii i katastrof chemicznych. Dostrzegając narastający stan zagrożenia 1967 roku, z inicjatywy Dyrektora Zjednoczenia Przemysłu Azotowego mgr inż. Jerzego FAZANA i Dyrektora Technicznego Zakładów Azotowych w Tarnowie mgr inż. Zbigniewa SZCZYPIŃSKIEGO zorganizowano w Tarnowie pierwsze / kiedy ? / spotkanie osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo w Przemyśle Azotowym. Wszyscy obecni zgodzili się, że koniecznością jest powołanie służby interwencyjnej ratownictwa chemicznego, na wzór ratownictwa górniczego.

Poza w/w osobami do twórców polskiego ratownictwa chemicznego należy zaliczyć inż. Jerzego Solarskiego, koordynatora w Ministerstwie Przemysłu Chemicznego d/s ratownictwa chemicznego, inż. Eugeniusza Wielgusa z Zakładów Azotowych w Tarnowie, mgr inż. Adama Stolińskiego z Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku, inż. Stanisława Kostkę Jałoszyńskiego z Zakładów Chemicznych „Zachem” w Bydgoszczy, inż. A. Satanowskiego z Zakładów Chemicznych „Oświęcim” w Oświęcimiu. Efektem działań tej grupy były: - Uchwała Rady Ministrów Nr 82/68 z 15 marca 1968 roku w sprawie dalszej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy. Uchwała powyższa, w § 16 pkt. 1 zobowiązywała Ministra Przemysłu Chemicznego i Ministra Przemysłu Ciężkiego do zorganizowania awaryjnych służb ratowniczych w zakładach o szczególnym stopniu zagrożenia. - Uchwała Rady Ministrów Nr60/70 z dnia 06 MAJA 1970 ROKU w sprawie zwalczania skutków związanych z przewozem substancji toksycznych i niebezpiecznych w komunikacji lądowej. Z tego też względu 06 MAJA 1970 ROKU jest oficjalną datą powołania RATOWNICTWA CHEMICZNEGO W POLSCE.

Od tej chwili w rejestrze urzędowym oprócz dobrze znanych służb ratowniczych : - Polskiego Ratownictwa Okrętowego - Ratownictwa Górskiego - Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego - Sanitarnego Pogotowia Ratunkowego pojawia się: RATOWNICTWO CHEMICZNE które posiada własne godło w postaci okrągłego znaczka z wpisanym niebieskim krzyżem maltańskim na białym tle z żółtą obwódką, zawierającą napis: ”Ratownictwo Chemiczne”, oraz treść Roty Przyrzeczenia: „ Wstępując w szeregi ratowników chemików przyrzekam, że na każde wezwanie władz ratownictwa lub bezpośredniego przełożonego, bez względu na porę dnia, stawię w oznaczonym miejscu i czasie, z odpowiednim sprzętem ochrony osobistej, gotowy do udziału w akcji ratowniczej. Przyrzekam wypełniać sumiennie i gorliwie wszystkie polecenia przełożonych lub kierownika akcji, pamiętając, że od mego postępowania i skuteczności działania zależy uratowanie życia ludzkiego i mienia. W pełni świadomości przyjętych na siebie trudnych obowiązków i na znak dobrej woli, powyższe przyrzeczenie składam „.

Dalsze uregulowania prawne: Celem usprawnienia przebiegu akcji ratowniczej, na podstawie § 3 Uchwały Rady Ministrów Nr 60/70 Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z ministrami: Przemysłu Chemicznego, Komunikacji i Opieki Społecznej wydał Zarządzenie Nr 171/71 z dnia r w sprawie organizacji zwalczania skutków wypadków związanych z przewozem substancji toksycznych w komunikacji lądowej. Następnie, Zarządzenie Nr 22/72 z dn r. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie jednolitego systemu organizacji ratownictwa i zwalczania skutków awarii, wybuchów i pożarów w zakładach i w transporcie materiałów toksycznych, cieczy palnych oraz materiałów wybuchowych, rozszerzyło postanowienia Zarządzenia Nr 171/71 na awarie, pożary i wybuchy w zakładach i transporcie materiałów toksycznych, cieczy palnych oraz materiałów wybuchowych. Nie ma wątpliwości, że głównym sprawcą zagrożenia chemicznego były zakłady przemysłowe. Wynika to ze specyfikacji przemysłu, który w swych procesach przemysłowych operuje substancjami o właściwościach toksycznych, wybuchowych, żrących i parzących; a same procesy przebiegają pod wysokim ciśnieniem i przy wysokiej temperaturze. Te wszystkie elementy decydują o wystąpieniu wysokiego, potencjalnego zagrożenia na terenie zakładów, na terenach przyległych / strefach / oraz w transporcie.

Z tego też względu ogłoszone zostało: - Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dn roku w sprawie organizacji jednostek ratownictwa chemicznego dla likwidacji zagrożenia spowodowanego działaniem substancji toksycznych w wyniku awarii powstałych w przewozie środkami transportu lądowego. Na mocy w/w Zarządzenia powołane zostały Jednostki Ratownictwa Chemicznego w następujących zakładach: 1. Zakłady Azotowe „Azoty” w Tarnowie 2. Zakładach Chemicznych „Oświęcim” w Oświęcimiu 3. Zakłady Azotowe „Puławy” w Puławach 4. Zakładach Chemicznych „Zachem” w Bydgoszczy 5. Nadodrzańskich Zakładach Przemysłu Organicznego „Rokita” w Brzegu Dolnym 6. Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku.

Natomiast: -Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dn roku w sprawie awaryjnych grup ratownictwa chemicznego powołało w 33 zakładach podległych nadzorowi Ministra Przemysłu Chemicznego. Ze względu na brak możliwości dotarcia do oryginalnego dokumentu trudno jest w chwili obecnej sporządzić wykaz tych zakładów. Dalsze uregulowania prawne dotyczyły: - Polskich Kolej Państwowych które Zarządzeniem Ministra Komunikacji z dnia roku w sprawie kolejowych służb technicznych do uczestnictwa w akcjach zwalczania skutków wypadków związanych z przewozem substancji toksycznych w transporcie kolejowym i wyposażeniu tych jednostek. - Straży Pożarnych, które Zarządzeniem Komendanta Głównego Straży Pożarnych z dnia roku w sprawie wyznaczenia jednostek straży pożarnych, obowiązanych do uczestnictwa w akcji zwalczania skutków wypadków związanych z przewozem substancji toksycznych.

Na tym zakończył się proces legislacyjny tworzenia służb ratownictwa chemicznego w Polsce na etapie lat 70 - tych. Problematyka Ratownictwa Chemicznego pojawia się ponownie, z chwilą uchwalenia przez Sejm Ustawy z dnia roku o ochronie i kształtowaniu środowiska /Dz.U.Nr 3 poz.6/. Ustawa ta wprowadza pojęcie Nadzwyczajnego Zagrożenia Środowiska. Zgodnie z treścią art.104 Ustawy przez Nadzwyczajne Zagrożenie Środowiska rozumie się: zagrożenie spowodowane gwałtownym zdarzeniem, nie będącym klęską żywiołową, które może wywołać znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu, stanowiące powszechne niebezpieczeństwa dla ludzi i środowiska. Wykonując niniejszy zapis Ustawy Minister Administracji Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska pismem znak OS /342/8 z dn r określił jednolity system postępowania w przypadkach występowania Nadzwyczajnego Zagrożenia Środowiska.

Natomiast Główny Inspektor Ochrony Środowiska pismem znak ZI / 106 / 82 z dn r. powołał Krajowy System Przeciwdziałania Nadzwyczajnemu Zagrożeniu Środowiska zobowiązując wszystkie zakłady szczególnie uciążliwe dla środowiska do: - niezwłocznego informowania służb ochrony środowiska o nadzwyczajnym zagrożeniu środowiska, - zgromadzeniu niezbędnych materiałów i środków na wypadek wystąpienia nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, - opracowanie, wprowadzenie i upowszechnienie instrukcji / planów / postępowania w przypadkach nadzwyczajnego zagrożenia środowiska. W kontekście w/w dokumentów oraz w związku ze zmianą zakresu działania i kompetencji resortów gospodarczych nastąpiła dalsza regulacja prawna zagadnień ratownictwa chemicznego poprzez: -Zarządzenie Nr 18 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 15 maja 1984 roku w sprawie organizacji i działania służb ratownictwa chemicznego, likwidacji zagrożenia awaryjnego w macierzystych zakładach pracy i na terenie kraju, uzupełnione: -Zarządzeniem Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 07 maja 1986roku w sprawie jak wyżej. W/w Zarządzenia nakładały obowiązek opracowania zakładowych planów awaryjnego ratownictwa chemicznego, zapewnienia tam, gdzie to było wymagane jednostek lub awaryjnych grup ratownictwa chemicznego, określały zasady i uprawnienia tych służb.

Obejmowało to zakłady: 01. Zakłady Chemiczne „Oświęcim” w Oświęcimiu 02. Zakłady Azotowe w Chorzowie 03. Zakłady Azotowe w Tarnowie 04. Zakłady Chemiczne „Blachownia „ w Kędzierzynie - Koźlu 05. Zakłady Azotowe „Kędzierzyn” w Kędzierzynie - Koźlu 06. Zakłady Azotowe „Puławy” w Puławach 07. Zakłady Azotowe „Włocławek” we Włocławku 08. Śląskie Zakłady Rafineryjne 09. Gdańskie Zakłady Rafineryjne w Gdańsku 10. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne „Petrochemia” w Płocku 11. Podkarpackie Zakłady Rafineryjne w Jaśle 12. Zakłady Chemiczne „Organika - Zachem „w Bydgoszczy 13. Zakłady Chemiczne „Organika - Sarzyna” w Nowej Sarzynie 14. Zakłady Chemiczne „Organika - Azot” w Jaworznie 15. Zakłady Przemysłu Barwników „Organika - Boruta” w Zgierzu 16. Nadodrzańskie Zakłady Przemysłu Organicznego „Organika - Rokita” w Brzegu Dolnym 17. Zakłady Chemiczne „Organika - Benzyl” w Skarżysku - Kamiennej 18. Poznańskie Zakłady Nawozów Fosforowych w Luboniu k / Poznania 19. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Elana” w Toruniu 20. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Anilana” w Łodzi

21. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Celwiskoza „ w Jeleniej Górze 22. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Wistom” w Tomaszowie Mazowieckim 23. Grodzkie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Grodzisku Mazowieckim 24. Starogardzkie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Starogardzie Gdańskim 25. Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Tarchominie k/ Warszawy 26. Zakłady Chemiczne „Police” w Policach k/ Szczecina 27. Zakłady Chemiczne „Tarnowskie Góry” w Tarnowskich Górach 28. Zakłady Chemiczne „Alwernia” w Kwaczale / Krakowa 29. Centrala Produktów Naftowych „CPN” w Warszawie 30. Kopalnia Siarki „Siarkopol” w Grzybowie 31. Dolnośląskie Zakłady Chemiczne „Organika” w Żarowie 32. Zakłady Aparatury Chemicznej „Metalchem” w Opolu 33. Pabianickie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Pabianicach 34. Kutnowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Kutnie 35. Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Warszawie 36. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Stilon” w Gorzowie Wlkp. 37. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Wiskord” w Szczecinie 38. Chodakowskie Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex” w Sochaczewie 39. Wrocławskie Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex” we Wrocławiu 40. Zakłady Celulozy i Papieru w Świeciu n/ Wisłą 41. Zakłady Celulozowo - Papiernicze we Włocławku 42. Zakłady Celulozowo - Papiernicze w Kwidzyniu 43. Kostrzyńskie Zakłady Papiernicze w Kostrzynie Odrzańskim 44. Kaletańskie Zakłady Celulozowo - Papiernicze w Kaletach 45. Niedomieckie Zakłady Celulozy w Niedomicach 46. Zakłady Papiernicze w Krapkowicach.

W tym również czasie problematyka zagrożenia chemicznego znalazła się w polu widzenia władz administracyjnych Miasta Łodzi. Dopiero jednak, gdy 28 maja 1988r. na Stacji Kolejowej Łódź - Olechów doszło do wykolejenia cysterny zawierającej 47 ton ciekłego chloru, prace nad powołaniem w województwie specjalistycznej służby ratownictwa chemicznego nabrały tempa. W efekcie tych działań, już od 02 lutego 1991 roku, w strukturze ówczesnej Komendy Wojewódzkiej Straży Pożarnych podjął służbę wydzielony ODDZIAŁ RATOWNICTWA TECHNICZNO - CHEMICZNEGO. Dowódcą oddziału jest mjr.poż.inż.Marek Płotica, a specjalistą ds. ratownictwa chemicznego inż. Andrzej Wojnarowski. Natomiast uchwalenie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 24 sierpnia 1991r. dwu ustaw: - o ochronie przeciwpożarowej - o Państwowej Straży Pożarnej stało się punktem zwrotnym w doktrynie ratowniczej kraju również w zakresie ratownictwa chemicznego.

Wynika to z Art.2 ust.1 który brzmi: Państwowa Straż Pożarna jest koordynatorem Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego, mającego na celu ochronę życia, zdrowia oraz mienia podczas: 1/ walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, 2/ ratownictwa technicznego 3/ ratownictwa chemicznego 4/ ratownictwa medycznego. Nałożone na Państwową Straż Pożarną zadania w zakresie ratownictwa chemicznego nie wykluczają możliwości funkcjonowania w Krajowym Systemie Ratowniczo - Gaśniczym innych służb specjalistycznych, takich jak Zakładowe Służby Ratownictwa Chemicznego.