Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych 25 marca 2015 r. 1 Przewodnicząca Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych Grażyna Wróblewska

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Regionalne izby obrachunkowe, będące państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej, sprawują nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych określonych w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1113, z późn. zm.) oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych podmiotów wymienionych w art. 1 ust. 2 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych. 2

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Samodzielność finansowa jst Jedną z konstytutywnych cech podmiotowości samorządu terytorialnego jest samodzielność finansowa jst Do istoty samodzielności finansowej należy: -zapewnienie jst dochodów pozwalających na realizowanie zadań publicznych tym jednostkom przypisanych, -pozostawienie jst swobody kształtowania wydatków (z uwzględnieniem zastrzeżeń ustawowych) -stworzenie odpowiednich gwarancji formalnych i proceduralnych w tym zakresie 3

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Samodzielność finansowa jst Zasada samodzielności finansowej gmin znalazła wyraz przede wszystkim w art. 167 Konstytucji Art. 167 ust. 3 zastrzega dla określenia źródeł dochodów tryb ustawowy, co stanowi istotną gwarancję samodzielności finansowej samorządu terytorialnego. Art. 167 ust. 4 deklaruje, iż zmiany w zakresie zadań i kompetencji jst następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. 4

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Samodzielność finansowa jst Ocena, czy prawodawca zachował odpowiednie proporcje między udziałem w dochodach publicznych a zakresem zadań przypadających jst danego szczebla, musi uwzględniać m.in. możliwości finansowania zadań z określonych źródeł dochodów Wyrok NSA z r., sygn. akt III SA 2017/92, ONSA 1993 Nr 4, poz. 113 (…) do działalności organów samorządowych nie stosuje się zasady „co nie jest zakazane, jest dozwolone”, lecz zasadę „dozwolone jest tylko to, co prawo wyraźnie przewiduje” (…) 5

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych Zadania publiczne służące zaspokajaniu zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jst jako zadania własne Ustawy mogą nakładać na jst obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej (art. 8 ust. 1 usg, art. 4 ust. 4 usp, art. 14 ust. 2 usw) Zadania z zakresu administracji rządowej jst mogą wykonywać również na podstawie porozumienia z organami tej administracji (art. 8 ust. 2 usg, art. 5 ust. 1 usp) 6

Zadania zlecone z zakresu administracji rządowej stanowią zadania obligatoryjne jednostek samorządu terytorialnego Przekazanie w drodze ustawy do właściwości samorządu terytorialnego określonego rodzaju spraw nie pozostawia mu swobody w podjęciu decyzji o realizacji bądź odmowie realizacji przekazanych zadań Przepisy nie pozostawiają organom administracji rządowej możliwości przejęcia zadań przekazanych jst w drodze ustawy i podjęcia czynności w razie zaniechania ich wykonywania przez samorząd Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 7

Zasada wyłączności ustawy w nakładaniu zadań publicznych na jst Zasada wyłączności ustawowej nakładania zadań publicznych na jst jest określona w art. 166 ust. 2 Konstytucji wskazującym, że jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jst wykonywanie innych zadań publicznych Zasada ta jest uznawana za gwarancję samodzielności samorządu terytorialnego w sprawach związanych z ustrojem, zakresem zadań i sposobem funkcjonowania samorządu terytorialnego 8

Zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego. Gminy Zadania z zakresu administracji publicznej, obejmujące: zadania związane z ewidencją działalności gospodarczej, utrzymanie w gminach stanowisk pracy realizujących zadania z zakresu administracji rządowej, wydawanie dowodów osobistych, prowadzenie ewidencji ludności, wydawanie koncesji i zezwoleń, realizacja zadań w zakresie należącym do kierownika urzędu stanu cywilnego wynikających z ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego. Wybory powszechne: prowadzenie stałego rejestru wyborców, przeprowadzenie wyborów do rad gmin, wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, referenda gminne, oraz wybory do Parlamentu Europejskiego. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 9

Zadania z zakresu: obrony narodowej bezpieczeństwa publicznego oświaty i wychowania ochrony zdrowia pomocy społecznej oraz pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej Zwrot podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej (ustawa z dnia 10 marca 2006 r. o zwrocie podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej; Dz. U. z 2006 r. Nr 52, poz. 379 z późn. zm.) Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 10

Powiaty Zadania z zakresu: leśnictwa transportu i łączności gospodarki nieruchomościami geologii, geodezji i kartografii nadzoru budowlanego administracji publicznej wyborów powszechnych gospodarki wodnej obrony narodowej bezpieczeństwa publicznego i ochrony przeciwpożarowej oświaty i wychowania ochrony zdrowia pomocy społecznej oraz pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 11

Województwa Zadania z zakresu: rolnictwa transportu geologii, geodezji i kartografii administracji publicznej wyborów powszechnych gospodarki wodnej ochrony zdrowia pomocy społecznej oraz pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej obrony narodowej gospodarki komunalnej i ochrony środowiska Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 12

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Działalność nadzorcza Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o r.i.o. – w zakresie działalności nadzorczej właściwość rzeczowa regionalnych izb obrachunkowych obejmuje uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego, w tym w sprawach budżetu i jego zmian. Nadzór nad uchwałami dokonywany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem. 13

Zakres kontroli w toku działalności nadzorczej i opiniodawczej: zgodność kwot dotacji na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami z informacjami przekazywanymi przez dysponentów, w szczególności przez urzędy wojewódzkie kierunki wydatkowania otrzymanych dotacji na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa. Dokumenty jst objęte kontrolą:  projekty uchwał budżetowych,  uchwały budżetowe i ich zmiany,  informacje o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze,  sprawozdania budżetowe,  sprawozdania z wykonania budżetu. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 14

Stopień realizacji zadań finansowanych dotacjami celowymi oceniany jest przede wszystkim na podstawie sprawozdań budżetowych i przesyłanych regionalnym izbom obrachunkowych do wiadomości sprawozdań Rb-50 o dotacjach / wydatkach związanych z wykonywaniem zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami. Zadania te realizowane są przede wszystkim przez: urzędy gmin (starostwa powiatowe) ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie szkoły – w zakresie wyposażenia w podręczniki, materiały edukacyjne i materiały ćwiczeniowe powiatowe służby, straże, inspekcje (KP PSP, PINB) Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 15

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Uchwała budżetowa W planie dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego wyodrębnia się m.in. dochody i wydatki związane z realizacją: 1)zadań z zakresu administracji rządowej i innych zleconych jednostce samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami 2)zadań wykonywanych na mocy porozumień z organami administracji rządowej (art. 237 ust. 2 pkt 1-2 ufp) Uchwałę w sprawie budżetu i jego zmian podejmuje organ stanowiący jst W toku wykonywania budżetu zarząd może dokonywać m.in. zmian w planie dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego polegających na zmianach planu dochodów i wydatków związanych ze zmianą kwot lub uzyskaniem dotacji przekazywanych z budżetu państwa (art. 257 pkt 1 ufp) 16

Wojewodowie informują jst o kwotach dotacji przyjętych w projekcie ustawy budżetowej, a o ostatecznej wielkości dotacji jst są informowane odrębnymi pismami po podpisaniu przez Prezydenta RP ustawy budżetowej. Przekazując informację o planowanych kwotach dotacji celowych wojewodowie informują także jst o przyjętej do kalkulacji wysokości dotacji na wynagrodzenia. Dotacje celowe na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i innych zleconych przekazywane były w 2014 r. przez dysponentów terminowo tj. w sposób umożliwiający terminowe wykonywanie zadań: -dotacja na postępowanie w sprawie zwrotu podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej – przekazywana w dwóch ratach: pierwsza do 26 kwietnia, druga do 26 października, co umożliwia gminom dokonywanie stosownych wypłat rolnikom z tego tytułu, -inne dotacje przekazywane w ratach miesięcznych Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 17

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Działalność nadzorcza Ujawnione nieprawidłowości: brak zgodności zaplanowanych kwot dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jst odrębnymi ustawami z informacjami dysponenta, w tym: -zaniechanie zaplanowania dochodów i wydatków na zadania związane z realizacją zadań zleconych np. w rozdziałach: Urzędy wojewódzkie, Kwalifikacja wojskowa, Rodziny zastępcze (brak zaplanowania wydatków na zadania koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej) Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze -zaplanowanie wydatków w wyższych kwotach niż wynikające z informacji dysponenta np. w rozdziałach: Ośrodki wsparcia, Świadczenia rodzinne, świadczenie z funduszu alimentacyjnego oraz składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z ubezpieczenia społecznego (zaplanowanie wydatków w wyższych kwotach niż wynikające z informacji dysponenta) 18

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Działalność nadzorcza Ujawnione nieprawidłowości – cd.: brak spójności zaplanowanych wydatków między załącznikami brak spełnienia wymogów art. 237 ust. 2 ustawy o finansach publicznych w zakresie wyodrębnienia dochodów i wydatków na zadania z zakresu administracji rządowej i innych zleconych jst odrębnymi ustawami naruszenie przepisów rozporządzenia w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych: -w rozdz Szkoły podstawowe - zaplanowano wydatki na zakup książek w § 4210 Zakup materiałów i wyposażenia zamiast § 4240 Zakup pomocy naukowych, dydaktycznych i książek 19

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Działalność nadzorcza Ujawnione w toku działalności nadzorczej nieprawidłowości w uchwałach budżetowych i ich zmianach były podstawą prowadzenia przez kolegia regionalnych izb obrachunkowych postępowania nadzorczego: wskazania nieprawidłowości w uchwale organu stanowiącego jst w trybie art. 12 ustawy o r.i.o. lub wskazania na nieistotne naruszenie prawa w uchwale lub zarządzeniu 20

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Działalność opiniodawcza Przepisy art. 13 ustawy o r.i.o. stanowią podstawę do wydawania przez składy orzekające opinii, w tym o: przedkładanych projektach uchwał budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, przedkładanych przez zarządy powiatów i województw oraz przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) informacjach o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze o sprawozdaniach z wykonania budżetu wraz z informacjami o stanie mienia jednostek samorządu terytorialnego i objaśnieniami. 21

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Działalność opiniodawcza Ujawnione nieprawidłowości: w projekcie uchwały budżetowej brak zgodności zaplanowanych kwot dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jst odrębnymi ustawami z informacjami dysponentów brak objaśnień projektowanych wielkości wymaganych uchwałą w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej w informacji za I półrocze, sprawozdaniu rocznym z wykonania budżetu brak zgodności zaplanowanych i wykonanych kwot dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jst odrębnymi ustawami z informacjami dysponentów niezgodności pomiędzy sprawozdaniami, w tym w zakresie dotacji celowych brak spójności kwot dotacji i wydatków na zadania zlecone wykazywane w załączniku do uchwały budżetowej 22

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Działalność kontrolna Przedmiot kontroli: gospodarka finansowa, w tym realizacja zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne jst Kryteria kontroli: zgodność z prawem (legalność) zgodność dokumentacji ze stanem faktycznym Kontrola gospodarki finansowej jst w zakresie zadań administracji rządowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień, dokonywana jest także z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności. 23

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej Izby kontrolują: 1)jednostki samorządu terytorialnego; 2)związki międzygminne; 3)stowarzyszenia gmin oraz stowarzyszenia gmin i powiatów; 4)związki powiatów; 5)stowarzyszenia powiatów; 6)samorządowe jednostki organizacyjne, w tym samorządowe osoby prawne; 7)inne podmioty, w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. 24

Rodzaje kontroli: 1)kompleksowe, obejmujące całość gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego; 2)problemowe, obejmujące wybrane zagadnienia w jednej lub kilku jednostkach kontrolowanych; 3)doraźne, podejmowane w razie potrzeby, 4)sprawdzające wykonanie wniosków pokontrolnych Zakres kontroli kompleksowej został ustalony Uchwałą Nr 2/2011 Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych z dnia 17 marca 2011 r. w sprawie ramowego zakresu kontroli kompleksowej gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 25

Kontrola ma na celu porównanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym przy wykorzystaniu następujących dokumentów: ksiąg rachunkowych, dowodów księgowych, stanowiących podstawę ujmowania dotacji w budżecie jst, operacji w księgach rachunkowych. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 26

Zakres kontroli dotacji i wydatków na zadania zlecone: plan finansowy zadań zleconych zgodność kwot i klasyfikacji otrzymanych dotacji z zawiadomieniami dysponentów zgodność kwot wykazanych w jednostkowym sprawozdaniu Rb-50 z ewidencją księgową prawidłowość wykorzystania dotacji – wg kryteriów: legalności, celowości, rzetelności, gospodarności, z uwzględnieniem stosowania przepisów o zamówieniach publicznych Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 27

Zakres kontroli dotacji i wydatków na zadania zlecone – cd.: przestrzeganie zasad gospodarowania środkami publicznymi określonych art. 44 oraz art. 261 ufp: Art Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w: 1) ustawie budżetowej; 2) uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego; 3) planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. 2. Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 28

Cd. 3. Wydatki publiczne powinny być dokonywane: 1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad: a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, b)optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów; 2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań; 3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. 4. Jednostki sektora finansów publicznych zawierają umowy, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane, na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Art Kierownik samorządowej jednostki budżetowej może, w celu realizacji zadań, zaciągać zobowiązania pieniężne do wysokości kwot wydatków określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 29

Plan finansowy zadań zleconych Obowiązek opracowania planu finansowego zadań zleconych wynika z przepisów art. 249 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z tym przepisem w terminie 21 dni od dnia podjęcia uchwały budżetowej zarząd jst zobowiązany jest m.in. sporządzić plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jst odrębnymi ustawami, przyjmując jako podstawę dla tego planu kwotę dotacji przyznanych na ten cel w roku budżetowym oraz wielkość dochodów związanych z realizacją tych zadań, które podlegają przekazaniu do budżetu państwa. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 30

Prawidłowość wykorzystania dotacji Kontrola prawidłowości wykorzystania dotacji obejmuje ustalenie, czy: niewykorzystane kwoty dotacji zwrócono na rachunek dysponenta (art. 168 ust. 1 ufp), od kwot dotacji zwróconych po terminie naliczono odsetki (art. 168 ust. 3 ufp), otrzymane dotacje wykorzystano zgodnie z przeznaczeniem, czy nie wystąpiły przypadki dotacji pobranych nienależnie czy w nadmiernej wysokości (art. 169 ust. 1 ufp), kwoty dotacji niewykorzystanych, dotacji nienależnie udzielonej lub pobranej w nadmiernej wysokości zostały zwrócone do budżetu państwa wraz z odsetkami (art. 169 ust. 4 i 5 ufp). Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 31

Stwierdzone w toku kontroli nieprawidłowości w zakresie realizacji przez jst zadań zleconych z zakresu administracji rządowej: nieprawidłowości w procedurze sprzedaży nieruchomości gruntowych niezabudowanych (stanowiących mienie Skarbu Państwa) w formie przetargu ustnego nieograniczonego: -posłużenie się nieaktualnym operatem szacunkowym, określającym wartość nieruchomości (w tym brak klauzuli aktualności umieszczonej przez rzeczoznawcę) -brak zamieszczenia opisu nieruchomości w wykazach nieruchomości przeznaczonych do zbycia -podanie do publicznej wiadomości ogłoszenia o przetargu na sprzedaż nieruchomości przed upływem obowiązujących terminów, -niezamieszczenie w ogłoszeniach o przetargu na sprzedaż nieruchomości informacji o braku zobowiązań, których przedmiotem była nieruchomość, informacji o braku obciążeń nieruchomości, -niezamieszczenie w informacji o wyniku przetargu liczby osób dopuszczonych do uczestniczenia w przetargu oraz ceny wywoławczej nieruchomości Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 32

Stwierdzone nieprawidłowości – cd.: zaniechanie sporządzenia i podania do publicznej wiadomości wykazu dotyczącego sprzedaży nieruchomości gruntowej zabudowanej stanowiącej własność Skarbu Państwa, przeznaczonej do sprzedaży bezprzetargowej przy sprzedaży nieruchomości w trybie bezprzetargowym na rzecz Skarbu Państwa ustalenie ceny sprzedaży w oparciu o operat szacunkowy sporządzony na zlecenie nabywcy nieruchomości, dokonanie sprzedaży nieruchomości w trybie przetargów pisemnych nieograniczonych działek, pomimo że jedyne kryterium oceny ofert stanowiła cena, wprowadzenie do umowy zlecenia w przedmiocie przygotowania i przeprowadzenia przetargów na sprzedaż nieruchomości Skarbu Państwa, zapisów uprawniających do zatrzymania połowy wadium przez zleceniobiorcę, w wykazach nieruchomości przeznaczonych do dzierżawy brak ujęcia wysokości opłat z tytułu dzierżawy, terminu wnoszenia opłat, zasad aktualizacji opłat, zaniechanie powiadomienia na piśmie nabywców nieruchomości o terminie i miejscu podpisania aktu notarialnego Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 33

Stwierdzone nieprawidłowości – cd.: nieodprowadzenie, nieterminowe odprowadzenie lub odprowadzenie w nieprawidłowej wysokości dochodów związanych z realizacją zadań zleconych, w tym nieprzekazanie pobranych dochodów budżetowych z tytułu opłat eksploatacyjnych uiszczanych przez najemców i dzierżawców nieruchomości Skarbu Państwa na rachunek bieżący dochodów dysponenta części budżetowej - wojewody nieterminowe przekazywanie pobranych dochodów budżetowych związanych z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostce samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami na rachunek bieżący dochodów urzędu wojewódzkiego, np. wpłat funduszu alimentacyjnego, dochodów z tytułu udostępniania danych osobowych, uzyskanych dochodów z najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa, opłat za specjalistyczne usługi opiekuńcze nieterminowe ujmowanie operacji gospodarczych związanych z odprowadzeniem dochodów Skarbu Państwa na rachunek bankowy Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 34

Stwierdzone nieprawidłowości – cd.: wykorzystanie dotacji celowej, otrzymanej na przygotowanie i przeprowadzenie wyborów na Prezydenta RP, na wynajem sal od jednostek oświatowych, sprawujących trwały zarząd nieruchomości gminnych, podczas gdy jednostki te są zobowiązane do bezpłatnego udostępnienia pomieszczeń wykorzystanie dotacji celowej, otrzymanej na realizację zadań bieżących z zakresu Urzędu Stanu Cywilnego, na oprawę Dzienników Ustaw, Monitorów Polski oraz oprawę rejestru działalności gospodarczej i rejestrów alfabetycznych, podczas gdy prowadzenie spraw związanych z ewidencją działalności gospodarczej stanowi zadanie własne gminy niepotrącenie należnych jst dochodów w wysokości 5% za specjalistyczne usługi opiekuńcze wykonywane przez Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej jako dochodów związanych z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jst Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 35

Stwierdzone nieprawidłowości – cd. : przy wydawaniu decyzji dotyczącej zwrotu podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej do wyliczenia ilości zużytego oleju napędowego przyjęto fakturę VAT dokumentującą zakup oleju grzewczego zaniechanie umieszczenia adnotacji o treści „przyjęto w dniu... do zwrotu części podatku akcyzowego” na fakturach VAT dołączanych do wniosków o zwrot podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej, stanowiących dowód zakupu oleju napędowego w okresie 6 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku dokonywanie wypłat zwrotu podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej dokonywano z opóźnieniem błędne ustalenie limitu zwrotu podatku akcyzowego w cenie oleju napędowego w wydanych decyzjach nieprawidłowe obliczenie kwoty zwrotu podatku akcyzowego (zaniżenie litrów zakupionego oleju) Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 36

Stwierdzone nieprawidłowości – cd. : zaliczkowe wypłacanie diet dla członków obwodowych komisji wyborczych, przed dokonaniem czynności związanych podczas gdy powinny być wypłacane po przyjęciu protokołów głosowania w obwodach przez właściwą okręgową komisję wypłacanie pracownikom urzędu gmin świadczeń za zapewnienie obsługi administracyjnej obwodowej komisji wyborczej bez zawarcia umów cywilnoprawnych z tymi osobami oraz bez naliczenia zobowiązań publicznoprawnych wynikających z przepisów prawa przekroczenie planu wydatków, w tym na skutek dokonania wydatków dotyczących wypłat producentom rolnym zwrotu podatku akcyzowego w terminie nieprawidłowe sporządzenie sprawozdań w zakresie realizacji przez jst zadań z zakresu administracji rządowej (Rb-27ZZ i Rb-50) Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 37

Działalność kontrolna – kontrola sprawozdań Zgodnie art. 9a ustawy o r.i.o. izby kontrolują pod względem rachunkowym i formalnym kwartalne sprawozdania z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz wnioski o przyznanie części rekompensującej subwencji ogólnej. Jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zadań zleconych sporządzają sprawozdania:  Rb-50 - sprawozdanie o dotacjach / wydatkach związanych z wykonywaniem zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami  Rb-27ZZ - sprawozdanie z wykonania planu dochodów związanych z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami Odbiorcami ww. sprawozdań są dysponenci przekazujący dotacje. Regionalne izby obrachunkowe otrzymują je do wiadomości. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 38

Na podstawie art. 10 ustawy o r.i.o. Prezes Izby ma obowiązek przekazać informację o stwierdzonych nieprawidłowościach w zakresie danych dotyczących naliczania subwencji i rozliczeń dotacji celowych - organom dokonującym podziału tych środków. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 39

Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 168): 1) wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację; 2) nierozliczenie w terminie otrzymanej dotacji; 3) niedokonanie w terminie zwrotu dotacji w należnej wysokości. stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 40

Struktura wydatków przeznaczanych przez jst na zadania własne i zlecone od lat pozostaje bez zmian. Przeciętnie we wszystkich jst dotacje celowe ogółem stanowiły w 2013 r. 22,0% dochodów, przy czym 9,2% to dotacje na realizację zadań z zakresu administracji rządowej. W strukturze wydatków gmin i powiatów, które w największym stopniu realizowały zadania zlecone, wydatki te stanowiły, odpowiednio 11,0% i 11,9% wydatków ogółem. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 41

Wykonanie dotacji na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej w 2014 r. wyniosło tys. zł tj. 98,4% planu. (w oparciu o dane ze sprawozdań za miesiąc grudzień 2014 r.). W stosunku do 2013 r. wykonanie dotacji na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej wzrosło o tys. zł tj. 6,2%. Zadania, na które jst w 2014 r. otrzymały najwięcej środków, realizowane były w następujących działach klasyfikacji budżetowej: 852 – Pomoc społeczna tys. złtj. 58,7% dochodów ogółem 010 – Rolnictwo i łowiectwo tys. złtj. 11,9% dochodów ogółem 754 – Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa tys. złtj. 11,4% dochodów ogółem Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 42

Zgodnie z przepisem art. 49 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 1115, z późn. zm.) jednostka samorządu terytorialnego wykonująca zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami otrzymuje z budżetu państwa dotacje celowe w wysokości zapewniającej realizację tych zadań. Dotacje celowe powinny być przekazywane w sposób umożliwiający pełne i terminowe wykonanie zlecanych zadań. W przypadku niedotrzymania warunku przekazania dotacji jednostce samorządu terytorialnego przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia wraz z odsetkami w wysokości ustalonej jak dla zaległości podatkowych, w postępowaniu sądowym. Jednostki samorządu terytorialnego mogą tylko w określonych ustawami szczególnymi przypadkach wspierać działalność administracji rządowej, np. w zakresie zadań realizowanych przez powiat możliwe jest dofinansowanie komend powiatowych (miejskich) Państwowej Straży Pożarnej poprzez wpłaty na Fundusz Wsparcia PSP. Możliwe jest także dofinansowanie zadań realizowanych z budżetu Państwa poprzez wpłaty na Fundusz Wsparcia Policji lub Fundusz Wsparcia Straży Granicznej. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 43

Dofinansowanie realizacji zadań zleconych środkami własnymi jst „(…) Brak jest (…) przepisu, który umożliwiałby jednostce samorządu terytorialnego, nawet czasowe, finansowanie zadań zleconych środkami własnymi (…)”. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 3 lipca 2014 r. sygn. akt: V SA/Wa 1276/14 Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 44

Dofinansowanie realizacji zadań zleconych środkami własnymi jst „(…) Określony w ustawie o finansach publicznych oraz ustawie o dochodach samorządu terytorialnego sposób wykonywania przez jednostki samorządu terytorialnego zadań zleconych ustawami ma na celu zapewnienie pełnego pokrycia przez Państwo kosztów realizacji jej zadań, a tym samym ochronę finansów jednostki samorządu terytorialnego (…)”. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 18 lipca 2013 r. sygn. akt: V SA/Wa 1475/13 Wyrok NSA z dnia 4 lutego 2015 r. sygn. akt: II GSK 2338/13 Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 45

Podsumowanie Jednostki samorządu terytorialnego w większości prawidłowo ujmowały w uchwałach budżetowych na lata kwoty dotacji otrzymywanych z budżetu Państwa na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami Organy wykonawcze jst zgodnie z dyspozycją art. 237 ust. 2 pkt 1 ustawy o finansach publicznych sporządzają plany finansowe w zakresie wydatków finansowych z dotacji oraz dochodów budżetowych związanych z realizacji zadań z zakresu administracji rządowej. W planach finansowych uwzględniane są kwoty dochodów związanych z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz dotacji celowych przeznaczonych na realizację zadań z zakresu administracji rządowej w wysokościach zgodnych z zawiadomieniami przekazywanymi przez Wojewodów. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 46

Podsumowanie Jednostki samorządu terytorialnego na podstawie informacji przekazywanych przez dysponentów na bieżąco dokonują zmian wysokości kwot dotacji w uchwałach budżetowych zarówno po stronie planu dochodów, jak i wydatków w drodze uchwał zmieniających budżet podejmowanych przez organy stanowiące lub w drodze zarządzeń (uchwał) organów wykonawczych. W ciągu roku jst otrzymują od kilku do ponad dwudziestu zawiadomień zmieniających plan dotacji, co w konsekwencji powoduje konieczność zmiany uchwały budżetowej. Regionalne izby obrachunkowe nie stwierdziły aby jst dokonały podziału otrzymanych środków na zadania zlecone niezgodnie z zawiadomieniem Wojewody. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 47

Gminy Po bardzo wysokiej dynamice dotacji celowych w 2010 r. (135,0%), w roku 2011 wystąpiło radykalne jej obniżenie do poziomu 103,9%, a główną przyczyną był spadek dynamiki dotacji na zadania zlecone. W 2013 r. w porównaniu do 2012 r. udział w dochodach uzyskiwanych przez jst w formie dotacji celowych obniżył się w gminach – o 2,2 punktu procentowego, ale nadal pozostaje na wysokim poziomie (41,3%), co świadczy o dużym obciążeniu jednostek tego typu zadaniami zleconymi lub przejętymi w drodze porozumień (dotacje na zadania własne stanowiły tylko 8,8% dochodów gmin). W ramach rządowego programu wspierania niektórych osób pobierających świadczenia pielęgnacyjne osobom uprawnionym wypłacana jest, niezależnie od dochodu, pomoc finansowa w wysokości 200 zł miesięcznie (w 2012 r. było 100 zł). Pomoc wypłacana jest przez gminy jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 48

tabela: dochody budżetowe gmin w 2013 r. (str. 239 „Sprawozdania…”) Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 49

W 2013 r., podobnie jak w 2012 r., zmianie uległ udział poszczególnych rodzajów dotacji w strukturze dotacji celowych. W 2011 r. spłaszczeniu uległa struktura dotacji. Różnica między udziałem dotacji na zadania zlecone i własne wyniosła tylko 2,4 punktu procentowego, natomiast w 2012 r. różnica ta wyniosła już 7,7 punktu procentowego, a w 2013 r. 9,7 punktu procentowego. Wzrost o 1,1 punktu procentowego w stosunku do 2012 roku udziału dotacji na zadania zlecone (52,3% udziału) i spadku o 0,9 punktu procentowego udziału dotacji na zadania własne (42,6%) spowodowały tak dużą różnicę. Dotacje celowe dla gmin obniżyły się o 3,1% w stosunku do roku 2012, przy czym dotacje na zadania własne były niższe o 5,1%, a na zadania zlecone o 0,9%. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 50

Miasto Stołeczne Warszawa W strukturze dotacji otrzymanych w 2013 r. przez miasto stołeczne Warszawa, większość otrzymanych środków stanowiły dotacje na zadania własne – tys. zł (66,7% ogółu otrzymanych dotacji) oraz dotacje na zadania z zakresu administracji rządowej – tys. zł (28,0%). Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 51

Miasta na prawach powiatu Odnotowana w 2013 r. blisko siedmioprocentowa różnica między dotacjami prognozowanymi a zrealizowanymi była przede wszystkim wynikiem występującego od lat niskiego stopnia wykonania części gminnej dotacji celowych (91,6%), co z kolei zostało spowodowane przez odbiegający aż o 11,0 punktów procentowych od planu poziom realizacji dotacji na zadania własne. Korzystniej ukształtowało się natomiast wykonanie części gminnej dotacji na zadania z zakresu administracji rządowej, które pozyskano w stopniu zbliżonym do planu (98,6%). W jeszcze większym zakresie powiaty grodzkie zrealizowały część powiatową dotacji celowych (wskaźnik wykonania dochodów w relacji do planu wyniósł w tej grupie dochodów 99,3%), w tym w szczególności dotacji przeznaczonych na zadania z zakresu administracji rządowej (99,7%). Pozostałe dotacje celowe zostały przekazane do budżetów miast w 97,4%. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 52

Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej tabela: dynamika i struktura dochodów miast na prawach powiatu w latach 2012 i 2013 (str. 285 „Sprawozdania…”) 53

Uzyskane przez miasta na prawach powiatu dochody z tytułu dotacji celowych cechowała dynamika niższa niż odnotowana w zakresie dochodów własnych. Przede wszystkim jednak wskaźnik dynamiki dotacji celowych, który w 2013 r. wyniósł 105,3%, był zdecydowanie niższy niż rok wcześniej, gdy osiągnął poziom 123,5%. Dochody z tytułu dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej wzrosły w 2013 r. w porównaniu do 2012 r. o 4,5%. W 2013 r. dotacje na zadania z zakresu administracji rządowej stanowiły 6,6% dochodów ogółem oraz 36,4% wszystkich dotacji celowych otrzymanych przez miasta na prawach powiatu. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 54

Powiaty Udział dotacji celowych w dochodach ogółem w 2013 r. zwiększył się o 0,3 punktu procentowego i wyniósł 25,6%. W porównaniu do 2012 roku nieznacznie zmieniła się struktura dotacji celowych. Udział dotacji na realizację zadań z zakresu administracji rządowej wzrósł o 0,3 punktu procentowego, na zadania własne o 0,1 punktu procentowego, a obniżył się o 0,1 punktu procentowego dotacji z funduszy celowych. Większość środków stanowiły dotacje na zadania z zakresu administracji rządowej – 46,1% otrzymanych dotacji oraz na zadania własne – 40,2%. Dochody z tytułu subwencji ogólnej i dotacji celowych na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz na zadania własne stanowiły 66,6% dochodów ogółem. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 55

tabela: dochody budżetowe powiatów w latach 2012 i 2013 (str. 316 „Sprawozdania…”) Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 56

Województwa Samorządowe Dochody z tytułu dotacji celowych wykonano w 89,5%. Wszystkie otrzymane dotacje, tj. na zadania własne, na zadania z zakresu administracji rządowej, na zadania realizowane na podstawie porozumień z organami administracji rządowej, z funduszy celowych oraz na zadania realizowane na podstawie porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego – wykonano poniżej planu. Dotacje na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej w strukturze dochodów ogółem województw samorządowych stanowiły 10,1%, ich kwota zmalała o 0,6% i wyniosła tys. zł. W poszczególnych województwach udział dotacji na wykonanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej w strukturze dochodów był zróżnicowany i wynosił od 4,8% w śląskim do 16,1% w lubuskim. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 57

Dotacje na zadania zlecone dotyczyły zadań bieżących i inwestycyjnych. Dotacje na inwestycje w ramach realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej wyniosły tys. zł i stanowiły w strukturze dochodów ogółem 3,1%. Z tych środków finansowano wydatki związane z budową i utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych podstawowych, usuwaniem skutków powodzi z 2010 r., krajowymi pasażerskimi przewozami autobusowymi, ratownictwem medycznym, prowadzeniem i organizowaniem ośrodków adopcyjnych, wykonaniem zadań samorządu województwa wynikających z ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz realizacją Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) w latach Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 58

Tabela: Plan i wykonanie dotacji na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej na podstawie sprawozdań za miesiąc grudzień 2014 r. w podziale na województwa Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 59

Tabela: Plan i wykonanie dotacji na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej na podstawie sprawozdań za miesiąc grudzień 2014 r. w podziale na działy Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej 60

Dziękuję za uwagę 61