Assessment of damages in the district heating pipe cartel Katarzyna Gąska Łukasz Stępkowski.

Prezentacja na temat: "Assessment of damages in the district heating pipe cartel Katarzyna Gąska Łukasz Stępkowski."— Zapis prezentacji:

1 Assessment of damages in the district heating pipe cartel Katarzyna Gąska Łukasz Stępkowski

2 Czym jest kartel?  Kartel to grupa przedsiębiorstw które zmówiły się w celu kontrolowania ceny i wielkości podaży na jakimś rynku. Celem kartelu jest zapewnienie członkom zysku monopolowego. Istnienie kartelu pociąga także za sobą zyski pośrednie, dla tworzących go przedsiębiorstw. Zmniejsza się wówczas niepewność związana z zachowaniem konkurentów i możliwe staje się wzniesienie dodatkowych barier, utrudniających wejście nowym przedsiębiorstwom:  Z punktu widzenia firm, nawiązanie współpracy z konkurencją jest pożądane, gdyż pozwala zbliży się do pozycji monopolisty,  Z punktu widzenia dobrobytu społecznego, wręcz przeciwnie,  Czynnikiem wpływającym na powstawanie karteli jest istnienie rynku oligopolowego, na którym istnieje niewielka liczba podmiotów gospodarczych. Następuje wówczas łatwa możliwość komunikowania się konkurentów i minimalizowanie ryzyka nieprzewidzianych zachowań klienta, odmiennie niż jest to w warunkach naturalnej rywalizacji;  Do utworzenia kartelu zwykle dążą firmy efektywne kosztowo. 2

3 Rodzaje karteli  Porozumienia poziome (kartele horyzontalne) - charakteryzują się tym, że są zawierane pomiędzy konkurentami, a więc podmiotami funkcjonującymi na tym samym stopniu produkcji lub obrotu. Jako przykłady takich porozumień można wskazać uzgodnienia między konkurentami cen, zasad ich ustalania w stosunkach z osobami trzecimi, podział rynku wg kryteriów terytorialnych, asortymentowych, podmiotowych, a także ustalanie lub ograniczanie wielkości produkcji, sprzedaży lub skupu towarów;  Porozumienia pionowe (kartele wertykalne) - do tych porozumień należą porozumienia polegające na ustalaniu cen odsprzedaży, porozumienia dyskryminujące niektóre kategorie podmiotów, porozumienia służące wymuszaniu transakcji wiązanych;  Do typowych karteli zaliczyć należy: kartele cenowe, kartele podziałowe (dzielące rynek zbytu lub zaopatrzenia), kartele kontyngentowe, kartele ograniczające dostęp do rynku lub zmierzające do eliminacji konkurentów. 3

4 Proces powstawania kartelu  Kartel jest wynikiem dwu-etapowej gry niekooperacyjnej: I. Najpierw przedsiębiorstwa decydują w sposób jednoczesny i niezależny od siebie czy zostać uczestnikiem kartelu, czy raczej pozostać poza nim; II. Po dokonaniu tego wyboru firmy, które utworzyły kartel wspólnie decydują o poziomie ceny maksymalizującej ich łączny zysk. Natomiast każda z firm, która postanowiła pozostać poza kartelem przyjmuje cenę ogłoszoną przez kartel jako daną i wybiera poziom produkcji maksymalizujący jej indywidualny zysk;  W gałęzi składającej się z przedsiębiorstw o heterogenicznej strukturze kosztów możliwe jest utworzenie kartelu, który będzie pełnił funkcję lidera cenowego. Ponadto, uczestnictwo w kartelu przyjmą przedsiębiorstwa najbardziej efektywne kosztowo w danej gałęzi, zaś przedsiębiorstwa mniej efektywne wybiorą funkcjonowanie w segmencie konkurencyjnym;  Dokładna liczba uczestników kartelu jest uzależniona od konkretnych parametrów kosztowych oraz popytowych. 4

5 Kartel rur ciepłowniczych  Kartel producentów rur ciepłowniczych powstał w Danii na przełomie listopada i grudnia 1990 r. i rozszerzył się na Włochy i Niemcy w 1991 r., a następnie został zreorganizowany w 1994 r. obejmując cały obszar wspólnego rynku;  Uczestnicy kartelu ustalali geograficzny podział rynku w oparciu o granice krajów, zawierali porozumienia cenowe oraz ustawiali przetargi;  Ponadto umawiali się wspólnie co do sposobów osłabiania pozycji jedynego niezależnego od kartelu rywala, szwedzkiej firmy Powerpipe;  Stwierdzono również, że wykorzystywano standardy przemysłowe do opóźnienia wdrożenia nowej, tańszej technologii. 5

6 Rynek rur ciepłowniczych w Europie Zachodniej (1990 – 1999) Uczestnicy kartelu cztery firmy duńskie: ABB I.C. Møller (ABB), Løgstør Rr (LR), Dansk Rørindustri (DRI), Tarco; trzy firmy niemieckie: Henss/Isoplus, Pan – Isovit, Brugg Rohrsysteme; fińska firma KWH; włoska firma Sigma Tecnologie. Trzon kartelu stawiły firmy duńskie, które posiadały 50% całkowitych mocy wytwórczych w UE. 6

7 Krótka charakterystyka rynku  Rynek rur ciepłowniczych w Europie Zachodniej jest wysoce skoncentrowany. W 1999 r. współczynnik koncentracji CR4 wynosił ok. 86, zaś Indeks Herfindahla- Hirschmana – ok. 2461. Zatem nawet bez formalnego kartelu konkurencja na tym rynku jest znacznie ograniczona;CR4 wynosił ok. 86, zaś Indeks Herfindahla- Hirschmana – ok. 2461  Fakt, że klienci dokonują większych zamówień poprzez przetargi mógłby przyczynić się do zwiększenia konkurencji między przedsiębiorstwami, gdyby nie było porozumienia kartelowego;  W dniu 28 czerwca 1995 r. Komisja Europejska dokonała niespodziewanej rewizji w siedzibach dziewięciu z 10 członków kartelu po tym, jak firma Powerpipe poinformowała o nieprawidłowościach na rynku rur ciepłowniczych. Znaleziono dowody na współpracę w ramach kartelu od 1990 r. Później stwierdzono, że uczestnicy kartelu spotykali się w bardziej zakonspirowany sposób aż do marca 1996 r. 7

8 Klasyczne wskaźniki koncentracji czterech przedsieb. - odsetek sprzedaży obliczony dla czterech największych firm działających na rynku lub w gałęzi. Całkowite stężenie: 100% Wysokie: 80-100% Średnie: 50-80% Niskie:0-50% Brak koncentracji:0% Wskaźnik Herfindahla- Hirschmana - def. jako suma podniesionych do kwadratu udziałów rynkowych wszystkich przedsiębiorstw: HHI=s1^2+s2^2+...+sn^2 Wskaźnik HHI przyjmuje wartości od 0 dla rynku na którym działa nieskończenie wiele bardzo małych przedsiębiorstw, do 10 000 dla czystego monopolu, którego udział w rynku wynosi 100% Przykładowe wskaźniki koncentracji rynku 8

9 Istota przedsięwzięcia  Jedno z pierwszych podjętych działań miało polegać na koordynacji podnoszenia cen zarówno na rynku duńskim, jak i na rynkach eksportowych. Dla celów podziału rynku duńskiego ustalono i stosowano kwoty, kontrolowane przez „grupę kontaktową” składającą się z osób odpowiedzialnych w zainteresowanych przedsiębiorstwach za sprzedaż. W przypadku każdego projektu handlowego przedsiębiorstwo, któremu grupa kontaktowa przydzieliła projekt, informowało pozostałych uczestników o cenie, jaką zamierzało zaproponować, i ci uczestnicy przedkładali wówczas wyższą ofertę, by w ten sposób chronić dostawcę wyznaczonego przez kartel;  W 1994 r. do porozumienia co do kwot dla całego rynku europejskiego. Ten kartel europejski zorganizowany miał być dwupoziomowo. „Grupa dyrektorów” skupiająca prezesów lub dyrektorów generalnych przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu miała dokonywać przydziału kwot dla każdego przedsiębiorstwa zarówno na całym rynku, jak i na poszczególnych rynkach krajowych, a mianowicie na rynkach: austriackim, duńskim, fińskim, niderlandzkim, niemieckim, szwedzkim i włoskim. 9

10 Istota przedsięwzięcia  Jako jeden z elementów kartelu decyzja przedstawia w szczególności przyjęcie i wykonanie uzgodnionych działań zmierzających do wyeliminowania jedynego dużego przedsiębiorstwa, które w nim nie uczestniczyło, tj. Powerpipe. Niektórzy uczestnicy kartelu przyjęli do pracy „kluczowych pracowników” Powerpipe i dali mu do zrozumienia, że powinno wycofać się z rynku niemieckiego. W następstwie przydzielenia Powerpipe dużego projektu niemieckiego w marcu 1995 r. miało odbyć się w Düsseldorfie spotkanie, w którym miało wziąć udział sześciu wyżej wskazanych producentów i Brugg. Według Komisji podczas tego spotkania postanowiono o zastosowaniu zbiorowego bojkotu klientów i dostawców Powerpipe. Bojkot ten następnie przeprowadzono. 10

11 Wpływ kartelu na cenę dobra 11  W wyniku rozbicia kartelu cena rur ciepłowniczych spadła średnio o ok. 55% Indeks cen towarów dostarczanych przez firmę ABB z dwóch okręgów (1999=100) Źródło: raport KPMG Aalborg, Århus, Odense og Københavns Kommuner: Rapport om erstatningsopgørelser i forbindelse med kommunernes handel med Alstom Power Flowsystems A/S I perioden 1991-1998

12 Postanowienie Komisji Europejskiej 12  W odniesieniu do najbardziej istotnego aspektu przedstawionych spraw, a mianowicie kwestii obliczenia grzywien nałożonych na spółki, Komisja przyjęła, iż zachowanie wyżej wymienionych spółek na europejskim rynku rur ciepłowniczych spełniało przesłanki bardzo poważnego naruszenia art. 81 ust. 1 WE, co uzasadnia nałożenie grzywny w ryczałtowej kwocie podstawowej równej 20 milionów EUR na każde przedsiębiorstwo;  Po ustaleniu podstawowej kwoty grzywny w oparciu jedynie o wagę stwierdzonego naruszenia Komisja oceniła następnie szczególną wagę i tym samym rzeczywisty wpływ na konkurencję niedozwolonego zachowania poszczególnych przedsiębiorstw w celu:  a) dostosowania kwoty grzywny do faktycznej zdolności sprawców naruszenia do wyrządzenia znacznej szkody konkurencji;  b) zapewnienia sankcji wystarczająco odstraszającego skutku.

13 Postanowienie Komisji Europejskiej 13  Następnie dla każdego z tych przedsiębiorstw Komisja ustaliła kwotę grzywny, biorąc pod uwagę: a) czas trwania uczestnictwa w kartelach i b) ewentualne okoliczności łagodzące lub obciążające. W przypadku gdy obliczona w ten sposób kwota grzywny przekroczyła 10% światowego obrotu danego przedsiębiorstwa, Komisja obniżyła kwotę grzywny w taki sposób, by nie przekraczała ona tego progu Firma Firma Kary nałożone przez KE Kary nałożone przez Sąd pierwszej instancji ABB Ltd70 000 00065 000 000 Brugg Rohrsysteme GmbH925 000 Dansk Rorindustri A/S1 475 000 Henss/Isoplus4 950 000 Ke-Kelit Kunstoffwerk GmbH360 000 Oy KWH Tech AB700 000brak apelacji Logstor Ror A/S8 900 000 Pan-Isovit GmbH1 500 000brak apelacji Sigma Tecnologie di Rivestimento Srl400 000300 000 Tarco Energi A/S3 000 000brak apelacji RAZEM92 210 00087 110 000

14 Uzasadnienie postanowienia KE 14  W uzasadnieniu decyzji Komisja stwierdziła istnienie począwszy od końca 1990 r. serii porozumień i uzgodnionych praktyk sprzecznych z art. 81 WE wprowadzonych w życie przez wnoszące odwołanie, które początkowo ograniczone były jedynie do rynku duńskiego (zwane dalej „kartelem duńskim”), a następnie zostały rozszerzone na cały rynek europejski (zwane dalej „kartelem europejskim”) w sektorze rur ciepłowniczych, przy czym ich celem było zasadniczo:  a) podzielenie rynku europejskiego pomiędzy różnych producentów za pomocą systemu kwot;  b) wyeliminowanie jedynego bezpośredniego konkurenta (Powerpipe AB) nienależącego do kartelu;  c) ustalanie cen produktów;  d) przyznawanie projektów z góry ustalonym producentom;  e) manipulowanie procedurami przetargowymi.

15 Kartele w Polsce  W czerwcu 2006 r. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ujawnił, że w Polsce istnieje kartel cementowy (tzw. Grupa 7). UOKiK prowadził postępowanie w tej sprawie jeszcze trzy lata, ale już 21 czerwca 2006 r. spółka Lafarge Cement przyznała się do udziału w zmowie;  W latach 2007–08 Lafarge Cement i Górażdże Cement przekazały prezesowi UOKiK setki informacji, gdzie i kiedy uzgadniano ceny, wielkość produkcji, jak dzielono między siebie rynek. Powstawał szczegółowy obraz działania kartelu. Jednocześnie ceny cementu rosły. W sieci Polskich Składów Budowlanych wzrost ten sięgał w ciągu roku 4–13 proc. Dopiero w końcu 2009 r. cement podzielił los większości materiałów budowlanych: staniał o 3–5 proc.;  Łączna suma kar wyniosła 339 mln zł. 15

16 Kartele w Polsce  Polifarb Cieszyn – Wrocław, producent farb budowlanych, ustalił ceny minimalne na swoje chodliwe wyroby, a markety zobowiązały, się że nie zejdą poniżej ustalonych kwot. W zamian otrzymywały specjalne rabaty. Dyscyplinę (z którą ponoć różnie bywało) egzekwowano poprzez odbieranie zniżek, a nawet pozbawianie dostaw towaru;  Działanie kartelu (wytropionego przez media) przerwała akcja policyjna połączona z jednoczesnym przeszukaniem biur jego uczestników. Łączna suma kar wyniosła 110 mln zł. Polifarb, jako inicjator, i sieć Leroy Merlin, jako największy uczestnik, dostały kary najwyższe – każdy ponad 32 mln zł;  Castorama skorzystała z instytucji leniency (odpowiednik instytucji świadka koronnego w prawie karnym)  Kary uniknie tylko ten, kto zgłosi się jako pierwszy; decydować może nawet godzina złożenia wniosku. Następnych dwóch – o ile będą lojalnie współpracować z UOKiK – może liczyć na 50 i 30 proc. obniżki kary. Z programu wyłączony jest jednak inicjator oraz członkowie nakłaniający innych;  W tym przypadku Castorama została ukarana „symbolicznie” (kara w wysokości 50 tys. zł) 16

17 Pytania 17 Nadrzędnym celem uczestników kartelu jest: a) udoskonalenie procesu produkcji; b) maksymalizacja utargu krańcowego; c) osiągniecie zysku na poziomie zysku monopolisty; d) wzniesienie nowych barier wejścia; Kartel horyzontalny: a) dotyczy kooperujących przedsiębiorstw,działających na różnym poziomie obrotu; b) jest de facto innym określeniem na syndykat; c) jest znacznie mniej szkodliwy społecznie aniżeli kartel wertykalny; d) żadne z powyższych; Wskaźnik Herfindahla-Hirschmana: a) Mierzy siłę rynkową lidera kartelu; b) Opisuję stratę społeczną z tytułu funkcjonowania kartelu; c) Jest to inaczej tzw. luka cenowa (różnica pomiędzy średnią cena produktu w okresie funkcjonowania kartelu a ustabilizowaną ceną produktu po rozbiciu kartelu); d) Jest przykładowym wskaźnikiem koncentracji rynku; Określenie leniency odnosi się do: a) łagodnego wzrostu cen danego dobra związanego z pojawieniem się kartelu na rynku; b) odszkodowania, jakie zostaje zasądzone na rzecz firm poszkodowanych w wyniku działalności kartelu; c) instytucji prawa konkurencji, polegająca na możliwości zmniejszenia lub uniknięcia przez przedsiębiorstwo kary pieniężnej nakładanej przez odpowiedni organ; d) strategii rynkowej firm, będących poza kartelem; Jaki jest główny motyw braku uczestnictwa w kartelu (przykład szwedzkiej firmy Powerpipe w latach 90.) a) obawa przed utratą reputacji; b) niska efektywność kosztowa; c) strach przed karą urzędu antymonopolowego; d) żadne z powyższych.