Praca z Kadrą w ZHP w II RP

Prezentacja na temat: "Praca z Kadrą w ZHP w II RP"— Zapis prezentacji:

1 Praca z Kadrą w ZHP w II RP
II Ogólnopolska Konferencja Instruktorska „Dobre Praktyki w Kształceniu Kadry” Praca z kadrą w ZHP w II RP Praca z Kadrą w ZHP w II RP – przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych dr Kamil Wais 1

2 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Plan prezentacji Praca z kadrą w ZHP w II RP Drużynowi i instruktorzy Administracja sprawami kadrowymi Kształcenie Konferencje instruktorskie Wskaźniki ilościowe dr Kamil Wais 2

3 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Drużynowi i Instruktorzy Praca z kadrą w ZHP w II RP Obowiązki drużynowych i opiekunów drużyn Już w latach drużynowi obejmujący swe funkcje składali pisemne oświadczenia. Oświadczenia te były potwierdzane pieczęciami zwierzchnich komend i centralnie gromadzone przez Sekretariat Generalny Naczelnictwa ZHP. Analogiczne, pisemne oświadczenia składali również opiekunowie drużyn – w tym nauczyciele i dyrektorzy szkół. „Niniejszym oświadczam, że obowiązki drużynowego/opiekuna drużyny przyjmuję z całą świadomością praw organizacyjnych, w pełni poczucia odpowiedzialności za swą pracę. Ściśle (bezwzględnie) stosować się będę do Statutu, regulaminów i instrukcji ZHP, a w szczególności: będę przestrzegał, aby członkowie drużyny uznawali (szanowali) Prawo Harcerskie, mundur i oznaki organizacyjne, a w razie wystąpienia, aby zwrócili takowe, a dowody świadczące o przynależności do organizacji, oddawali do unieważnienia, będę prenumerował co najmniej 1 egzemplarz pisma oficjalnego instruktorskiego („Harcmistrz”), będę regularnie składał raporty miesięczne Komendzie Hufca, a roczne Komendzie Chorągwi i Naczelnictwu ZHP, będę opłacał dziesięcinę w wysokości 10% od wszystkich dochodów drużyny do kasy Zarządu Oddziału, będę opłacał pogłówne (w wysokości [...]) od członka drużyny rocznie do kasy Naczelnictwa ZHP. Nie opuszczę drużyny, zanim nie wywiążę się z obowiązków, wynikających z mego organizacyjnego stanowiska i nie zostanę zwolniony przez odnośne władze.” dr Kamil Wais 3

4 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Drużynowi i Instruktorzy Praca z kadrą w ZHP w II RP Trudna droga do funkcji drużynowego We wszystkich chorągwiach Organizacji Harcerek można zauważyć „dużą ostrożność w przyznawaniu prób, co wyraża się stosunkowo małą liczbą przyznawanych prób w porównaniu do liczb uczestniczek obozów drużynowych” (Sprawozdanie ZHP za rok 1936). W 1937 r. zostaje opublikowana Instrukcja w sprawie próby drużynowego i wodza gromady zuchowej. Instrukcja precyzowała także zasady przeprowadzania takich prób — „Dopuszczenie do próby podharcmistrza nie jest uzależnione od uprzedniego złożenia niniejszej próby [drużynowego] [...] pożądane jest, by obok drużynowych i wodzów próbę odbywali także przyboczni, wzgl. zastępcy tak, aby w razie zmiany drużynowego lub wodza, brak odpowiedniego następcy nie powodował przerw w pracy drużyny lub gromady [...] praca drużyny harcerzy i gromady zuchów, których kierownicy nie złożą próby w wyznaczonym im terenie, musi być zawieszona, aż do czasu znalezienia odpowiedniego kierownika [...] w razie ustąpienia drużynowego lub wodza, zastępca, jeżeli nie jest instruktorem czy działaczem spośród harcerzy lub nie składał próby, może objąć drużynę lub gromadę jako tymczasowy kierownik; i otrzymuje termin złożenia próby, który nie może przekraczać 8 tygodni, gdyby zaś powyższy warunek nie został spełniony, praca drużyny lub gromady ulega zawieszeniu, [...] jeżeli osoba po próbie nie prowadzi drużyny lub gromady ani nie jest przybocznym wzgl. zastępcą przez okres 2 lat, a po upływie tego czasu ponownie ma prowadzić drużynę lub gromadę, wówczas hufcowy może zażądać powtórzenia próby”. dr Kamil Wais 4

5 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Drużynowi i Instruktorzy Praca z kadrą w ZHP w II RP Drużynowi wśród instruktorów (i odwrotnie) W 1938 r. 90% drużynowych w Organizacji Harcerzy, którzy pełnili funkcje od 1 września tego roku, odbyło próbę drużynowego. Tylko 35% kierowniczek kręgów starszoharcerskich posiadało kwalifikacje zgodne z instrukcją – tj. minimum kwalifikacje drużynowej. Pod koniec 1922 r. wśród wszystkich drużynowych było zaledwie 30% mianowanych instruktorów. Dlaczego? „Instruktorzy nie pracując nad sobą – sami wyczerpują się – więc wyczerpuje się ich zapas wiadomości wskutek ciągłego udzielania ich młodzieży harcerskiej – jednym słowem kończą się. Zaczynają wówczas szukać stanowisk mniej uciążliwych i absorbujących umysł, np. w Komendzie Hufca – jako jej personel kancelaryjny […]”. (W. Nowak, Jak podnieść poziom instruktorów, 1926) W 1928 r. zaledwie 8,12% drużyn było kierowanych przez harcmistrzów i podharcmistrzów – „ogromne to pole pracy dla harcmistrzów i podharcmistrzów, z których niestety bardzo wielu nie pracuje w drużynach. Musimy zmienić ten stan i wyraźnie powiedzieć: kto nie bierze udziału w pracy wychowawczej, nie może być harcmistrzem i nie może mieć na kierunek tej pracy takiego wpływu, jaki należy się tym, co udział w niej biorą” („Harcmistrz”). „[…] Jak widzimy powiązanie harcmistrzów z pracą jest stanowczo niedostatecznie. A przecież oni właśnie przez udział w Zjazdach Walnych decydują o losach Związku [...]” (A. Olbromski – Naczelnik Harcerzy, 1932). dr Kamil Wais 5

6 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Drużynowi i Instruktorzy Praca z kadrą w ZHP w II RP Trudna droga do stopnia instruktorskiego Wprowadzenie kilkustopniowego systemu stopni instruktorskich i związanego z nim systemu kształcenia starszyzny było dorobkiem harcerstwa, który znacznie odbiegał od wzorów zagranicznych (S. Sedlaczek). W 1936 r. GKH-y deklarowała chęć upowszechnienia stopnia podharcmistrzowskiego wśród harcerzy w wieku lat – zwłaszcza wśród kierowników podstawowych jednostek harcerskich. Procedura nominacyjna: wnioski nominacyjne na instruktorów zgłaszały poszczególne komendy do Komisji Osobowej Głównej Kwatery, która badała same wnioski, kwalifikacje kandydatów itp., a następnie przedstawiała swoją opinię Naczelnikowi, który z kolei zgłaszał swój wniosek do NZHP, gdzie drogą uchwały następowała nominacja, ogłaszana następnie w rozkazie NZHP. Od 1922 r. część kursów instruktorskich organizowały chorągwie, jednak dalej prowadzenie prób instruktorskich odbywało się pod nadzorem GKM i pod kierunkiem jej delegata. W Organizacji Harcerek z 1936 r. za przebieg próby odpowiedzialne były dwie doświadczone harcmistrzynie wyznaczone przez GKH-k w porozumieniu z komendą chorągwi. Rozkaz Naczelniczki Harcerek upoważniał wybrane instruktorki w stopniu harcmistrza do prowadzenia prób instruktorskich na terenie chorągwi. Czasami przydzielano po dwie instruktorki w charakterze opiekunek jednej próby instruktorskiej, żeby w ten sposób zagwarantować właściwą opiekę nad realizacją próby. W 1938 r. w Organizacji Harcerek rozpatrzono 69 wniosków nominacyjnych na stopnie instruktorskie. Wszystkie wnioski zakończyły się nominacjami. dr Kamil Wais 6

7 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Drużynowi i Instruktorzy Praca z kadrą w ZHP w II RP Jak zostać harcmistrzem w 1924 r.? Harcmistrzem mógł zostać: „HR na samodzielnym stanowisku w społeczeństwie lub ustalony w zawodzie i zaawansowany w życiu społecznym”. Wymogi próby przy mianowaniu były następujące: „a) studia pedagogiczne lub kurs teoretyczny i praktyczny przy Instytucie Pedagogicznym, kurs wychowania fizycznego lub praca pisana z dziedziny wychowania; b) dowód kultury wychowawczej przez dłuższą, owocną pracę na samodzielnym wyższym stanowisku organizacyjnym (np. komend. chorągwi), przez prowadzenie kursu instruktorskiego; c) samodzielna praca pisana z jednego z działów wiadomości instruktorskich: technika, teoria harcerstwa, historia harcerstwa, organizacja harcerstwa lub jako sprawozdanie z pracy organizacyjnej lub wychowawczej przez siebie prowadzonej; d) znajomość dokładna zasad i metod pracy najważniejszych organizacji skautowych innych narodów oraz stosunków międzynarodowych skautowych; e) co najmniej 5 lat podharcmistrzostwa czynnego”. Uwaga: w razie szczególnie pomyślnego zadośćuczynienia wymaganiom punktów „b” i „c” – niespełnienie warunków punktu „a” może nie stanowić przeszkody w mianowaniu harcmistrzem, a punkt „d” może być ograniczony do jednej organizacji zagranicznej. dr Kamil Wais 7

8 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Drużynowi i Instruktorzy Praca z kadrą w ZHP w II RP Instrukcja w sprawie przekazywania drużyny (1930) „przekazanie drużyny może nastąpić dopiero po zwolnieniu drużynowego przez Komendanta Chorągwi. W tym celu drużynowy ustępujący, względnie przełożony Hufcowy, nadsyła do Komendanta Chorągwi należycie umotywowaną prośbę o zwolnienie oraz wniosek nominacyjny i wykaz służby proponowanego następcy [...] zwolnienie ustępującego drużynowego i mianowanie nowego rozkazem komendanta chorągwi może nastąpić dopiero po nadesłaniu podpisanego oświadczenia p.o. drużynowego oraz protokołu przejęcia drużyny, co należy uskutecznić w terminie dziesięciodniowym. [...] wszelkie konsekwencje wynikłe z opuszczenia drużyny bez uprzedniego uzyskania zwolnienia lub bez protokolarnego przekazania drużyny następcy, nie wyłączając materialnej odpowiedzialności za ewentualnie zaginiony lub popsuty inwentarz, ponosi ustępujący drużynowy [...]”. W przypadku niespodziewanej zmiany drużynowej właściwa Komenda Chorągwi miała od roku prawo, nie zawieszając drużyny, „zostawić drużynowej pół roku dla wypełnienia wszystkich warunków [...], gdy K.Ch. stwierdzi, że drużyna nie odpowiada wymaganiom [...] zawiesza drużynę i przesyła wniosek do Naczelnictwa o jej rozwiązanie”. dr Kamil Wais 8

9 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Drużynowi i Instruktorzy Praca z kadrą w ZHP w II RP Zapewnianie zaplecza zawodowego „Potrzebny do Białegostoku instruktor, któryby się poświęcił prawie wyłącznie pracy harcerskiej. Zapewniona posada w dowolnym dziale pracy w urzędach samorządowych oraz mieszkanie.” „Referat zatrudnienia KGH posiada kilka wolnych posad w Warszawie, potrzebni są od nowego roku szkolnego nauczyciele fizyki, łaciny, robót ręcznych i rysunków. Kwalifikacje nauczycieli szkół średnich oraz instruktorskie i zobowiązanie do pracy harcerskiej”. Wspólnoty instruktorskie Jak zauważano w 1924 r. w „Harcmistrzu”: „kilka dotychczasowych prób tworzenia klubów instruktorskich prowadziło z reguły do przeciwstawiania się ich komendantom i do grupowania w klubach opozycji”. W 1926 r. Główna Kwatera Męska stwierdziła bardzo słabą działalność komend chorągwi, a jednym z głównych problemów w pracy na szczeblu chorągwianym był: „brak instruktorskiej grupy wsparcia”. Różnorodna działalność Chorągwianych Klubów Instruktorskich w Organizacji Harcerek. dr Kamil Wais 9

10 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Zarządzanie Kadrą Praca z kadrą w ZHP w II RP Administracja sprawami kadrowymi W styczniu 1923 r. uchwała odprawy komendantek chorągwi mówiła o corocznym przeprowadzaniu na terenie chorągwi, okręgów i hufców rejestracji instruktorek. Wprowadzono również zwyczaj zobowiązujący wszystkich nowo mianowanych przodowników, komendantów chorągwi i samodzielnych hufcowych do przedstawiania się Naczelnikowi (Naczelniczce) GK, a nowo mianowanych podharcmistrzów i harcmistrzów – Naczelnikowi (Naczelniczce) GK i Przewodniczącemu ZHP przy pierwszym pobycie w Warszawie. Postulowano również, aby komendanci chorągwi komunikowali sobie nawzajem o instruktorach przyjeżdżających z ich terenu na inny, dołączając o nich swoją opinię. Obejmować to miało, zarówno instruktorski mianowane, jak i p.o. instruktorek, od przybocznych począwszy. Zgodnie z rozkazem NZHP, z końca 1924 r., wszyscy instruktorzy i kandydaci na instruktorów zostali zobowiązani do podawania komendom chorągwi i Głównym Kwaterom swoich dokładnych adresów oraz do meldowania każdorazowej ich zmiany, najpóźniej w ciału tygodnia, po zmianie miejsca zamieszkania. Na podstawie Wskazówek dla instruktorek odpowiedzialnych za kształcenie starszyzny w poszczególnych chorągwiach z 1937 r., komendy chorągwi winny prowadzić teczki instruktorek, które były narzędziem monitoringu i kontroli ścieżki rozwoju instruktorki. Teczka miała być zakładana w momencie rozpoczęcia próby na drużynową i w razie wyjazdu instruktorki na teren innej chorągwi wysyłana w ślad za nią, do odpowiedniej komendy. W teczce miały się znajdować wykazy pełnionej służby oraz opinie z kursów instruktorskich i wizytacji. dr Kamil Wais 10

11 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Kształcenie Praca z kadrą w ZHP w II RP Problemy w kształceniu (wg. KCh Wielkopolskiej Harcerek) zmiana miejsca zamieszkania przez drużynowe, będące bezrobotnymi nauczycielkami w poszukiwaniu pracy; harcerki, biorące udział w formach szkoleniowych, nie odpowiadały wymaganiom stawianym drużynowym; rotacja na funkcji co dwa lata, gdy drużynowymi były uczennice szkół średnich. Wysiłek organizacyjny vs. wysiłek kształceniowy Zlot w Spale zdaniem władz naczelnych „wpłynął negatywnie na przebieg letniej akcji kształcenia starszyzny zuchowej. O ile w lecie 1934 odbyło się w Polsce 92 kursy instruktorskie i wodzowskie, o tyle w 1935 r. zaledwie 25. Ponieważ zaś praca kierownicza w gromadach zuchowych wyczerpuje prędzej wodzów i instruktorów, niż praca na innych odcinkach harcerskich (płynie to ze specyficznych właściwości pracy z dziećmi) – stracony wielki sezon przygotowania nowych kadr starszyzny zuchowej zaważył fatalnie na stanie liczbowym naszych kadr wodzowskich i instruktorskich”. Kontrola jakości Kurs w Staszowie w 1918 r., był wizytowany przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Naczelnego Wizytatora Higieny Szkolnej. W 1936 r. Wydział Kształcenia Starszyzny zwizytował wszystkie, odbywające się w tym roku kursy podharcmistrzowskie i wiele innych. W 1938 r. zorganizowano w Górkach Wielkich 3 kursy dla kierowników pracy skautowej, które ukończyło 112 uczestników. Skontrolowano później pracę 24 uczestników tych kursów „w formie wizytacji i objazdów terenowych”. dr Kamil Wais 11

12 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Kadra Kształcąca Praca z kadrą w ZHP w II RP Środowisko akademickie Na kursie lwowskim w 1912 r. wykłady i ćwiczenia prowadzili: dr Kazimierz Wyrzykowski, prof. Ludwik Bykowski, dr Alfred Burzyński, prof. Kazimierz Panek, prof. Eugeniusz Romer oraz szwedzki por. Oswald Kragh, który właśnie przebywał we Lwowie. Władze naczelne Dziesięciodniowy kurs harcmistrzowski w 1933 r., w którym udział wzięły 22 uczestniczki, prowadzony był przez samą Naczelniczkę GKH-k. Z kolei związkowy kurs harcmistrzowski w Łękawie koła Radomska prowadził Naczelnik GKM – Stanisław Sedlaczek. Dokumenty wewnętrzne wprost zalecały angażowanie w charakterze organizatorów lub wykładowców – instruktorów głównych kwater. Analogicznie, na kursach chorągwianych kształcili: komendanci i członkowie komend chorągwi, a także zaproszeni instruktorzy z innych chorągwi. Wyspecjalizowani kształceniowcy W 1933 r. Wydział Zuchowy przejął hm. A. Kamiński. Zainicjował on dużą akcję szkoleniową, opartą na kierownikach wydziałów zuchowych w poszczególnych chorągwiach. W czasie wakacji odbył się II Związkowy Kurs Zuchowy, a w jego ramach kurs dla komendantów kursów chorągwianych. W 1937 r. opracowano Wskazówki dla instruktorek odpowiedzialnych za kształcenie starszyzny w poszczególnych chorągwiach. Wskazówki zalecały, aby „w każdej komendzie chorągwi były 3 instruktorki odpowiedzialne za kształcenie starszyzny” (od drużynowych, podharcmistrzyń i harcmistrzyń, instruktorek specjalności)”. dr Kamil Wais 12

13 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Rodzaje Kursów Praca z kadrą w ZHP w II RP STAŁE KURSY ORAZ OBOZY LETNIE I ZIMOWE (w budynkach lub pod namiotami, szałasami, igloo) – np. kurs organizowany w 1921 r. przez Naczelnictwo ZHP pod kierownictwem S. Sedlaczka w Piwnicznej z 77 uczestnikami. KURSY I OBOZY WĘDROWNE – połączenie obozu wędrownego ze szkoleniem instruktorskim. Jednym z pierwszych takich kursów był w 1921 r. zorganizowany przez Naczelnictwo ZHP tatrzański kurs wędrowny. KURSY INFORMACYJNE – jedno lub kilkudniowe formy szkoleniowe, które miały za zadnie uzupełnić wiedzę, wprowadzić w nową tematykę lub przygotować do zmian. Wczesnym przykładem takiego kursu był zorganizowany w kwietniu 1913 r. czterodniowy kurs informacyjny dla kierowniczek pracy skautowej. Później organizowane były, informacyjne kursy dla nauczycieli (np. ogólnopolski kurs informacyjny dla nauczycieli zorganizowany przez Wydział Kształcenia Starszyzny OH-y w 1938 r.) KURSY WIECZOROWE (LUB WEEKENDOWE) – w początkach funkcjonowania ZHP organizowane były np. w 1922 r. na terenie Chorągwi Śląskiej dla zastępowych i drużynowych. KURSY KORESPONDENCYJNE – po raz pierwszy wprowadzono zimowy kurs korespondencyjny jako teoretyczną część kursu Związkowego GK w Piwnicznej w 1923 r. Celem teoretyczne przygotowanie do obozu starszyzny i do prób instruktorskich. System „wici” wśród absolwentów kursów np. drużyny wiciowe absolwentek szkoły instruktorskiej na Buczu. Także system pisemnych dyskusji opracowany np. w 1933 r. w Chorągwi Poleskiej z harcerkami realizującymi próbę na drużynową. Osoba przesyłała otrzymane wypowiedzi do następnej harcerki po dołączeniu swojej własnej odpowiedzi. dr Kamil Wais 13

14 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Subsydiarność Praca z kadrą w ZHP w II RP Pomocniczość w kształceniu W 1922r. organizacja kursów instruktorskich została częściowo przekazana chorągwiom, przy zachowaniu możliwie jednolitego programu kursów. W 1926 r. – w celu zapewnienia możności kształcenia instruktorów dla słabszych chorągwi – na kursach instruktorskich wprowadzono zasadę rezerwowania 10% miejsc do dyspozycji GKM. Z kolei GKM obsadzała te miejsca członkami tych chorągwi, które nie prowadziły własnej działalności kształceniowej. W 1936 r. pomimo tego, że Wydział Kształcenia Starszyzny zorganizował 4 kursy ogólnozwiązkowe, Chorągiew Wielkopolska uzyskała zgodę władz naczelnych na przeprowadzenie dodatkowo własnego kursu harcmistrzowskiego dla swoich instruktorów. W sprawozdaniu GKH-y z 1934 r. mowa jest o procesie delegowania kompetencji kształceniowych na chorągwie i hufce: „Rozwój wypadków łączy się w kierunku decentralizacji życia związkowego. W konsekwencji szkolenie drużynowych i wodzów gromad przechodzi na komendy hufców, komendy chorągwi kształcić będą instruktorów, działających na terenie chorągwi i orientujących się w całokształcie jej spraw, GK pozostawałoby szkolenie instruktorów związkowych”. Najsilniejszym chorągwiom GK zezwoliła na organizację kursów podharcmistrzowskich, pozostałe chorągwie wysyłały swoich kursantów na kursy sąsiednich chorągwi. dr Kamil Wais 14

15 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Kształcenie Centralne Praca z kadrą w ZHP w II RP Kształcenie w chorągwiach vs. centralne W 1928 r. na 60 harcmistrzów mianowanych pod warunkiem ukończenia centralnego kursu związkowego, zgłosiło się na taki kurs zaledwie trzech. Jako powód podawano opinię o niskim poziomie centralnych kursów związkowych, z którą nie zgadzała się Główna Kwatera. Na Międzynarodowej Konferencji Skautowej, która miała miejsce 6-7 sierpnia 1929 r. w Arrowe Park podkreślano, że „unifikacja kształcenia instruktora jest najważniejszym czynnikiem jedności Ruchu”. W 1938 r. w Organizacji Harcerek zorganizowano odprawę instruktorek odpowiedzialnych za kształcenie starszyzny w chorągwiach, ustalając jednocześnie wytyczne kształcenia – wspólne dla wszystkich chorągwi. Rola centralnych ośrodków szkoleniowych W kształceniu odgrywały dużą rolę centralne ośrodki szkoleniowe, jak np. Szkoła Instruktorska na Buczu, które ujednolicały kształcenie w całej organizacji i inicjowały jego nowe kierunki. W ciągu całego okresu pracy Szkoły Instruktorskiej – od 1932 r. do roku 1939 – zrealizowano w przybliżeniu 171 kursów i innych form szkoleniowych, skupiających łącznie uczestniczek. Kolonii dziecięcych cztero- i sześciotygodniowych odbyło się około 60, uczestniczyło w nich około dzieci. Na Buczu przez cały rok szkolny przebywały kolonie dzieci rodziców bezrobotnych, przysyłane przez Śląski Urząd Wojewódzki. „Szkoła pragnie i innymi drogami nawiązać i utrzymać kontakt z ogółem i poszczególnymi jednostkami grona instruktorskiego. [...] Dlatego stale rozporządza kilkoma miejscami dla instruktorek pragnących spędzić na Buczu krótszy lub dłuższy okres, zapoznać się z pracą, porozumieć co do potrzeb i zagadnień własnego środowiska lub działu pracy”. dr Kamil Wais 15

16 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych kształcenie chorągwiane Praca z kadrą w ZHP w II RP Wymagania stawiane chorągwianym kursom instruktorskim Kurs mógł być uznany za Kurs Instruktorski przy Komendzie X i otrzymać komisję próby instruktorskiej, o ile: odbywać się będzie w obozie obejmującym nie więcej niż 40-tu uczestników program będzie oparty całkowicie na systemie zastępowym przy zastępowych, mających kwalifikacje instruktorskie skład kierownictwa uzna NZHP za dający należyte gwarancje pomyślnego przeprowadzenia kursu w składzie kierownictwa kursu będzie przynajmniej jeden instruktor, który ukończył „Wyższy Kurs Instruktorski” NZHP program kursu obejmować będzie przynajmniej zakres wymagań ustalonych przez ZHP [...] i rozłożony zostanie co najmniej na 4 tygodnie kursu w obozie”. Intensywność kształcenia w chorągwiach Chorągiew Lwowska – sam Referat Zuchowy zorganizował w 1938r. trzy kursy metodyczne dla drużynowych zuchów. Spowodowane to było także tym, że jeden kurs miał przeciętnie kursantów, a zapotrzebowanie na szkolenia drużynowych i instruktorów było dużo większe. Z tych też powodów, od roku 1928, Męska Chorągiew Śląska organizowała corocznie co najmniej dwa kursy podharcmistrzowskie. W 1931 r. Główna Kwatera wysunęła na rok następny zadanie, by doprowadzić liczbę zuchów do liczby harcerzy w chorągwiach. Środkiem prowadzącym do tego celu miało być wyszkolenie jak największej liczby instruktorów do pracy z zuchami. Dlatego też komendantom chorągwi zalecono organizowanie „krótkich, parodniowych kursów zimowych”. Efektem zintensyfikowania akcji kształceniowej w 1933 r. w Organizacji Harcerzy było zorganizowanie na szczeblu chorągwianym około 200 różnych rodzajów kursów zuchowych. dr Kamil Wais 16

17 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych kształcenie 1936 rok Praca z kadrą w ZHP w II RP Kursy w Organizacji Harcerzy: 9 kursów ogólnych dla nauczycielek, 2 kursy instruktorek administracji, 2 kursy harcmistrzowskie 2 kursy instruktorek służby samarytańskiej, 28 kursów podharcmistrzowskich 6 kursów nauczycielskich kurs harcmistrzyń. 2 kursy instruktorów zuchowych Kształcenie zastępowych w Organizacji Harcerzy 30 kursów wodzów gromad zuchowych 45 kursów drużynowych harcerskich 92 kursy zastępowych 92 kursy zastępowych z uczestnikami, 1 kurs drużynowych starszoharcerskich zastępów około: , Kursy w Organizacji Harcerek: w ciągu jednego roku do pełnienia funkcji zastępowego przeszkolono ponad 2,7 razy więcej harcerzy niż wynikałoby to z bieżącego zapotrzebowania organizacji. 23 kursy podharcmistrzowskie, 15 kursów metodycznych drużynowych harcerek, 18 kursów metodycznych drużynowych zuchów, kurs kierowniczek pracy harcerskiej na wsi, dr Kamil Wais 17

18 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych kursy wigierskie Praca z kadrą w ZHP w II RP (Kursy Chorągwi Warszawskiej i Mazowieckiej – od 1926 roku obozy instruktorskie nad Wigrami) Specyficzny cykl szkoleń kurs teoretyczny w Warszawie, trzydniowy kurs dyskusyjny w Domu Harcerskim, praktyka w innej drużynie, obóz wigierski, obóz zimowy w górach. Charakter i ewaluacja kursów „co roku ulepszały metody szkolenia, wprowadzając między innymi styl puszczański, w systemie zaś pracy, dając przewagę metodyki nad techniką” (W. Błażejewski). „W obozownictwie puszczaństwo zaznaczyło się usunięciem różnych szczegółów, przyjętych przez harcerstwo z obozownictwa wojskowego [...] ukryte w gąszczu namioty okładano mchem i porostami [...] likwidowało bezlitośnie wojskowe formy porządku dnia i wewnętrznej organizacji zajęć. Nikt nie grał pobudki na trąbce, nikt nie stawał w wyrównanych szeregach zbiórek, nie było raportów i meldunków [...] nikt nie używał tytułów organizacyjnych. Można było przebyć cały kurs i nie dowiedzieć się, kto był harcmistrzem, a kto nie [...] nie było nad Wigrami kar. Wypadki drobnego nawet nieposłuszeństwa były niesłychanie rzadkie – dosłownie kilka w przeciągu kilkunastu lat”(H. G. Wechsler). „ciekawym przejawem współpracy uczestników z komendą kursu były tam ankiety, dające dużo materiału doświadczalnego do wykorzystania w przyszłości” (W. Błażejewski). dr Kamil Wais 18

19 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych czas trwania kursów Praca z kadrą w ZHP w II RP Czas trwania kursów Kurs w Skolem w 1913 r., trwał 3 tygodnie, zgromadził 98 uczestników, którzy pochodzili ze wszystkich trzech zaborów. Inny zorganizowany w 1914 r., miał trwać 6 tygodni. Czas trwania kursów zastępowych wynosił około 2 tygodni, a kursów drużynowych i instruktorskich około 4 tygodni. Przeciętny czas trwania obozu dla drużynowych wynosił dla niektórych chorągwi 3 tygodnie. W całym Związku dość często jednak zdarzały się szkoleniowe obozy wakacyjne, które trwały dłużej niż miesiąc, ale bardzo rzadko takie obozy trwały krócej niż trzy tygodnie. Krytyka czasu trwania kursów W 1925 r. zwracano uwagę na kłopoty z przeciążonym programem kursów. Pojawiały się głosy, że program obozu instruktorskiego jest tak obszerny, że nie sposób go zrealizować w przewidzianym czterotygodniowym wyjeździe (!) – „część jego bywa przerabiana zbyt powierzchownie, nieraz po łebkach i wtedy program zostaje wypełniony, ale jak?”. „W Anglii, słynne kursy gilwelowskie trwają najczęściej parę dni, a ułożony przez Baden Powella wzorowy program dla wzorowego kursu instruktorskiego […] jest obliczony na cztery końcówki niedzieli. Wyraźnie: cztery półsoboty plus cztery niedziele! To tylko my Polacy, robimy z harcerstwa jakiś niedościgły do ogarnięcia system pedagogiczny!” („Harcmistrz” 1932). Obozy instruktorskie na stopnie podharcmistrzowskie i harcmistrzowskie w 1930 r. skrócono do 14 dni. dr Kamil Wais 19

20 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych kształcenie funkcje i stopnie Praca z kadrą w ZHP w II RP Kształcenie zastępowych Kurs zastępowych w 1937 r. liczył 100 uczestników i trwał 28 dni. „robi się kursy zastępowych, dające zupełnie nie to, o co chodzi – teorię – podczas gdy zastępowemu na gwałt trzeba metodyki. Metodykę powinna mu dać drużyna i w ogóle drużyna powinna być normalną szkołą, w której zastępowy znajdzie wszystko, nie szukając wcale innych bogów poza nią” (A. Pawełek ). W 1938 r. Wydział Kształcenia Starszyzny OH-y zalecił zaprzestanie organizowania centralnych kursów zastępowych. Kształcenie drużynowych Dwutorowe kształcenie drużynowych – podstawą wyszkolenia i przygotowania były wakacyjne obozy drużynowych, dające ogólną wiedzę o harcerskich metodach wychowawczych. Uzupełniały je kursy metodyczne skupiające się na pracy z określoną grupą wiekową dzieci i młodzieży. Kursy te często powiązane były z organizowaniem życia obozowego i prowadzeniem pracy wychowawczej w równolegle odbywających się np. koloniach zuchowych. Kursy drużynowych drużyn wiejskich. W 1935 r. uczestniczyło w takim kursie około 98 osób. Podczas tego kursu rozpoczęto prace nad nowymi sprawnościami przeznaczonymi dla drużyn wiejskich oraz „określono formy obozowania tych drużyn w mieście”. dr Kamil Wais 20

21 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych kształcenie funkcje i stopnie Praca z kadrą w ZHP w II RP Kształcenie podharcmistrzów W OH-k kursy podharcmistrzowskie początkowo jako uzupełnienie dla już posiadających ten stopień z czasem obowiązkowo poprzedzały mianowanie. Zgodnie z Regulaminem szkolenia podharcmistrzów, wprowadzonym rozkazem Naczelnika pod koniec 1935 r., ukończenie obozu podharcmistrzowskiego było obowiązkowe dla wszystkich, natomiast w wyjątkowych wypadkach Naczelnik mógł zamiast uczestnictwa w kursie podharcmistrzowskim zaakceptować wykonanie innych zadań. np. niedopuszczalna była sytuacja żeby uczestnicy obozu podharcmistrzowskiego mieli korzystać z gotowej bazy obozowej lub niesamodzielnie przygotowywanych posiłków. Kształcenie harcmistrzów „obozy harcmistrzowskie grupują słabszych podharcmistrzów, bądź nauczycieli czy księży, którzy świeżo do harcerstwa przyszli i co najwyżej zapoznali się z jego stroną teoretyczną. Lepsi instruktorzy z reguły są nieobecni, gdyż bądź prowadzą obozy drużyn, bądź zastępy na kursach podharcmistrzowskich w chorągwiach. Powstaje paradoks, że wartościowszy instruktor jest często pozbawiony w ten sposób możliwości ukończenia obozu związkowego, a co za tym idzie zdobycia stopnia harcmistrza [...]” (A. Olbromski – Naczelnik OH-y). W swoim sprawozdaniu za 1938 r., Wydział Kształcenia Starszyzny informował, że „typ kursu harcmistrzowskiego (program, organizacja, metoda) został ostatecznie sprecyzowany i ustalony”. W tym też roku zostało zorganizowanych aż 7 kursów harcmistrzowskich, w których łącznie uczestniczyło 82 kursantów. dr Kamil Wais 21

22 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych inne formy kursów Praca z kadrą w ZHP w II RP Kursy specjalności Znany jest przypadek zorganizowania jeszcze przed 1920 r. harcerskiego kursu sanitarnego, który korzystał z praktyk w klinice uniwersyteckiej we Lwowie. W 1938 r. na Buczu kursy: instruktorek gospodarstwa domowego, usprawnienia fizycznego, kierowniczek pracy zarobkowej, instruktorek administracji, instruktorek służby łączności. W Chorągwi Wołyńskiej kursy z podstaw księgowości, konserwacji i ewidencjonowania sprzętu i materiałów, pracy zarobkowej i kalkulacji zapotrzebowania na produkty żywnościowe. Kształcenie zagraniczne i międzynarodowe W 1935 r., podczas Zlotu w Spale, zorganizowany został kurs międzynarodowy dla instruktorów drużyn wilcząt. Trwał siedem dni. Wzięło w nim udział 19 kursantów z 6 państw. Oprócz tego w Spale odbyło się 5 innych kursów: nauczycielskich, przybocznych, instruktorów i wodzów gromad zuchowych. Łącznie w tych kursach wzięło udział 458 uczestników spoza granic kraju. W 1938 r. zorganizowano obóz dla drużynowych z zagranicy w Wielkiej Puszczy k. Porąbki. Uczestniczki kursu przyjechały z Łotwy, Litwy, Czechosłowacji, Węgier, Francji, Rumunii i USA. Kursy podharcmistrzowskie, organizowane przez Wydział Kształcenia Starszyzny w 1938 r. dla skautów, były pierwszymi próbami wypracowania typu kursu podharcmistrzowskiego, który by uwzględniał bogaty dorobek wszystkich chorągwi oraz zagranicznych organizacji skautowych. dr Kamil Wais 22

23 Kształcenie nauczycieli
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Kształcenie nauczycieli Praca z kadrą w ZHP w II RP Kształcenie nauczycieli Już pierwsze kursy skautowe w 1913 r. gromadziły przeważnie nauczycieli. W pierwszym sprawozdaniu NRH z 1920 r. GKŻ dostrzegała konieczność oparcia rozwoju kadry na nauczycielkach. Dlatego też postulowała wprowadzenie do seminariów nauczycielskich zajęć z zakresu harcerstwa, obowiązkowych dla wszystkich słuchaczek. Od 1921 r. oddzielną grupę stanowiły kursy wprowadzające dla nauczycielek – opiekunek drużyn, prowadzone głównie przez Naczelny Inspektorat Harcerski. Głosy krytyczne kształcenia nauczycieli („Harcmistrz” 1926) „I. Jeśli ktoś nie przeszedł Harcerstwa w drużynie czy zastępie, to kurs go harcerzem nie zrobi, może go tylko urobić, dać znajomość metody, techniki harcerskiej, co przy znajomości ogólnej pedagogii uczyni z niego doskonałego opiekuna. II. Zwrócić baczną uwagę na harcerzy w seminariach i preparandach nauczycielskich. Z nich powstanie kadra, która wniesie do nauczycielstwa idee, zrozumienie harcerstwa, oni skutkiem swego wykształcenia pedagogicznego są dla Harcerstwa nieocenieni. III. Uczestnictwo nauczycieli – nie-harcerzy w Obozie Starszyzny jest w końcu dość przykre, dla nich i dla komendy. Nie przyzwyczajeni do harcerskiego »galopu«, ale mający świadomość swej wyższości pedagogicznej nad resztą uczestników, ociągają się, narzekają, a wreszcie czasem biorą manatki i wyjeżdżają z kursu. Są oczywiście wyjątki godne podziwu i szacunku […]. IV. Dla nauczycieli – nie-harcerzy, opiekunów, prezesów kół najodpowiedniejsza forma kursu to – Informacyjny Kurs Harcerski. W idealnych warunkach – blisko wzorowego obozu harcerskiego, gdzie mogliby się naocznie przekonać o jakości i wartości pracy harcerskiej [...]”. Konferencja nauczycieli-harcerzy podczas Zlotu w Spale w 1935 r. – referat hm dr T. Strumiłły Służba harcerstwa w szkole – projekt harcerskiego liceum pedagogicznego poparty przez M. Grażyńskiego dr Kamil Wais 23

24 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Rodzaje konferencji Praca z kadrą w ZHP w II RP Konferencje harcerskie (1923) „Ze względu na wielką liczbę zjazdów i konferencji harcerskich NRH uważa, że należy dążyć do takiego wyznaczania ich terminów, by raczej zwoływać instruktorów na dłuższy okres narad, niż zmuszać ich do zbyt częstych, a więc zbyt kosztownych podróży”. Rodzaje konferencji konferencja opiekunek i opiekunów drużyn konferencje okręgowych kierowników KPH konferencje przewodniczących i sekretarzy ZO konferencje kierowników Komisji Dostaw Harcerskich konferencje instruktorek i instruktorów pracujących na wsi konferencje harcmistrzowskie konferencje kierowników pracy skautów konferencje drużynowych starszoharcerskich konferencje kadry drużyn żeglarskich konferencje gospodarcze konferencje starszyzny konferencje komendantek obozów starszyzny konferencje kierowników pracy zagranicznej konferencje międzynarodowe konferencje żeglarskie konferencje programowe dr Kamil Wais 24

25 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Konferencje programowe Praca z kadrą w ZHP w II RP Konferencje Programowe Władze harcerskie liczyły się z wypracowanymi przez konferencje wnioskami i w dużej części uwzględniały je przy podejmowaniu decyzji, a ich uchwały były respektowane przez ogół instruktorek (konferencje proponowały nawet kandydatki na funkcję Naczelniczki, co było akceptowane przez NZHP – wybrana tak została J. Falkowska w 1926 r.). W 1927 r. w swojej uchwale Zjazd Walny ZHP wezwał „całe harcerstwo do ograniczenia Zjazdów organizacyjno-administracyjnych, a urządzania natomiast jak najczęstszych konferencji instruktorskich na tematy programowo-metodyczne”. W latach – 15 konferencji programowych. V Konferencja Programowa w Łodzi (grudzień 1925) zgromadziła 87 uczestniczek i 182 uczestników (269 osób). Tematy konferencji programowych (wybór) Wychowanie społeczne, O służbie społecznej kobiet, Wychowanie społeczne a praca społeczna w harcerstwie, Duch obywatelski w wychowaniu młodzieży, Zasady kwalifikacji drużyn, Współzawodnictwo w Harcerstwie, sprawozdanie z IV Konferencji Światowej w USA, O kobiecie współczesnej, Religijność w harcerstwie i stosunek do różnych wyznań, Skaut przyjacielem całego świata, Wychowanie dziewcząt do zawodu, Ekspansja na tereny nie objęte ruchem harcerskim, Możliwości i zadania harcerek w dobie obecnej, Do jakiego typu człowieka zmierza wychowanie harcerskie, Próba charakterystyki dzisiejszej młodzieży, System zastępowy czy totalizm wewnątrz harcerstwa, Współpraca i współdziałanie; XVI konferencja miała być poświecona sprawom szkolenia starszyzny; dr Kamil Wais 25

26 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Wskaźniki Ilościowe Praca z kadrą w ZHP w II RP Wpływ kształcenia na rozwój liczebny organizacji Po kursie skautowym w Skolem w 1914 r. każda z 30 uczestniczek kursu otrzymała polecenie zorganizowania drużyny w miejscu zamieszkania. Po kursie żeńskim we wrześniu 1920 r. w którym wzięło udział ponad 100 uczestniczek, liczba harcerek na Śląsku w ciągu niespełna dwóch miesięcy wzrosła dziesięciokrotnie. Korelaty wzrostu liczebnego liczebność ZHP: (1920 r.) (1938 r.), średnio: nowych członków rocznie średnia liczebność drużyny – od 46,48 do 28,88 – (r=-0,646) wykwalifikowana kadra (ze stopniami instruktorskimi) – od 138 do – (r=0,966) liczba członków na jednego instruktora – od 214 do 35 – (r=-0,569) dr Kamil Wais 26

27 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Wskaźniki Ilościowe Praca z kadrą w ZHP w II RP liczebność organizacji liczba instruktorów 1938  1938  5 871 2007  2006  (bez seniorów) liczba drużyn liczba członków na jednego instruktora 1938  7 910 2007  7 109 1938  35 średnia liczebność drużyny 2006  10,51 1938  28,88 2007  17,62 dr Kamil Wais 27

28 Praca z kadrą w ZHP w II RP
Praca z kadrą w ZHP w II RP Przegląd osiągnięć i praktyk organizacyjnych Praca z kadrą w ZHP w II RP Dziękuję za uwagę dr Kamil Wais 28