Sposób żywienia a ryzyko chorób nowotworowych

Prezentacja na temat: "Sposób żywienia a ryzyko chorób nowotworowych"— Zapis prezentacji:

1 Sposób żywienia a ryzyko chorób nowotworowych
Prof. dr hab. Teresa Leszczyńska

2 Nieprawidłowe odżywianie
jest, po paleniu tytoniu, drugą przyczyną chorób nowotworowych. Stanowi drugą po chorobach układu krążenia, przyczynę zgonów w Polsce – powoduje ponad 26% zgonów mężczyzn i 23% zgonów kobiet.

3 DEFINICJA NOWOTWORU Nowotwór (neoplasma) - nieprawidłowy rozrost tkanki niepodporządkowany prawidłowym czynnościom organizmu. Nieprawidłowe komórki wypierają tkanki zajętego narządu, niszcząc je. Z czasem komórki nowotworowe z pierwotnego ogniska przenoszą się przez naczynia limfatyczne i krwionośne do innych części organizmu, tworząc ogniska wtórne: czyli przerzuty. Leczenie polega na niszczeniu komórek nowotworowych różnymi metodami: zabiegami chirurgicznymi, radioterapią, chemioterapią, hormonoterapią, zabiegami z zastosowaniem lasera. Stres jest bodźcem do wzrostu komórek nowotworowych. Zmniejsza zdolność organizmu do ich niszczenia.

4 PRZYCZYNY POWSTAWANIA NOWOTWORÓW: ŁĄCZNIE DO 70% NOWOTWORÓW
Sposób żywienia (30-40%, nawet do 70%)‏ Alkohol Aktywność fizyczna Nadwaga i otyłość ŁĄCZNIE DO 70% NOWOTWORÓW Palenie tytoniu (30%)‏ Ekspozycja zawodowa Zanieczyszczenia środowiska Leki medyczne Czynniki infekcyjne Naturalne czynniki geofizyczne Skłonności genetyczne (5-10%)‏ 4

5 ROLA PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH jako źródeł składników funkcjonalnych W PREWENCJI NOWOTWORÓW
warzywa, owoce, nasiona roślin strączkowych mięso i produkty mięsne mleko i produkty mleczne czekolada napoje używki

6 SKŁADNIKI PRZECIWNOWOTWOROWE OWOCÓW I WARZYW

7 WARZYWA i OWOCE Zawierają olbrzymie ilości składników odżywczych, które mogą mieć znaczenie w zapobieganiu chorobom nowotworowym. Są głównym źródłem żywieniowym witamin, składników mineralnych i innych składników pokarmowych. Podstawowe, ochronnie działające składniki odżywcze, to m.in. witamina C, beta-karoten (prowitamina A), likopen, witamina E, witaminy z grupy B, selen i inne.   Te składniki odżywcze chronią DNA przed uszkodzeniem oksydacyjnym i/lub hamują aktywację kancerogenów obecnych w organizmie. Warzywa i owoce nie zawierające skrobi chronią przed nowotworami.   

8 ROŚLINY HAMUJĄCE PROCESY NOWOTWOROWE
Ć Czosnek Kapusta Lukrecja Soja, imbir Warzywa roślin baldaszkowatych Cebula, herbata, kurkuma Owoce cytrusowe Pszenica, len, ryż ( brązowy )‏ Pomidory, oberżyna, pieprz Brokuły, kalafior, brukselka Owies, mięta, oregano, ogórek Rozmaryn, szałwia, ziemniaki, tymianek, goździki Bazylia, jęczmień, jagody

9 PRODUKTY ZBOŻOWE Z PEŁNEGO PRZEMIAŁU
Bardzo dobre źródło: Błonnika Witamin z grupy B Składników mineralnych Fitynianów

10 FITYNIANY zaliczane są do grupy synergentów, czyli wspomagających działanie naturalnych przeciwutleniaczy obniżają poziom tłuszczów w wątrobie, pobudzają ruchy perystaltyczne (robaczkowe) jelit, Ich właściwości przeciwutleniające polegają na chelatowaniu (wiązaniu) składników mineralnych szczególnie prooksydacyjnych, np. jonów żelaza, które biorąc udział w reakcji Fentona powodują tworzenie niebezpiecznych rodników wodorotlenowych. hamują rozwój raka jelita grubego.

11 MIĘSO I PRZETWORY MIĘSNE
Produkty te są dobrym źródłem białka o wysokiej wartości odżywczej oraz wielu cennych innych składników, m.in. sprzężonych dienów kwasu linolowego (mięso zwierząt przeżuwających) . Jednak po spożyciu czerwonego mięsa (np. wołowiny, wieprzowiny, jagnięciny) wzrasta w organizmie zawartość związków azotowych, prawdopodobnie ze względu na wysoką zawartość w tych produktach hemu i żelaza. Wiele przetworzonych produktów mięsnych, takich jak szynka, bekon, wędzonki, kiełbasy i hot-dogi zawiera azotany, azotyny i inne substancje utrwalające, dodawane podczas ich produkcji. Spożywanie w nadmiernych ilościach azotanów i azotynów powoduje w organizmie powstawanie kancerogennych N-nitrozoamin.

12 TŁUSZCZE I CHOLESTEROL
Mięso i przetwory mięsne są źródłem tłuszczu i cholesterolu, składników, których duże spożycie prowadzi do wzrostu syntezy w jelicie grubym kancerogennych estrogenów. Stałe, wysokie spożycie czerwonego mięsa i wyrobów mięsnych zwiększa ryzyko raka jelita grubego. Wysokie spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego przyczynia się do zwiększenia ryzyka raka piersi.

13 dieta bogatotłuszczowa,
Ocenia się, że główną żywieniowo zależną przyczyną nowotworów jelita grubego, gruczołów piersiowych, trzustki, prostaty oraz jajników jest dieta bogatotłuszczowa, oparta na bazie smażonych posiłków z małą podażą błonnika z warzyw i owoców.

14 Należy ograniczyć w diecie pokarmy
pikantne, solone, smażone i wędzone, albowiem ich spożywanie zwiększa ryzyko zachorowania na raka żołądka.

15 OBNIŻAJĄC RYZYKO NOWOTWORÓW
RYBY Kwasy tłuszczowe omega-3, zawarte w tłuszczu rybim, przyczyniają się do produkcji naturalnych związków przeciwzapalnych, OBNIŻAJĄC RYZYKO NOWOTWORÓW Źródłem są przede wszystkim: - ryby (łosoś, tuńczyk, makrela, dorsz sardynki), - owoce morza, ale i - produkty pochodzenia roślinnego, takie jak: oleje roślinne, orzechy włoskie, siemie lniane, szałwia hiszpańska

16 MLEKO I PRODUKTY MLECZNE zwiększają naturalną odporność organizmu.
Podstawowymi składnikami mleka i produktów mlecznych jest wysokowartościowe białko i wapń. Białka mleka m.in lizozym, Immunoglobuliny, laktoferyna, zwiększają naturalną odporność organizmu.

17 MLEKO I PRODUKTY MLECZNE
Mleko i produkty mleczne mają działanie ochronne w stosunku do raka jelita grubego; istnieją również ograniczone dane na temat ochronnego działania mleka w stosunku do raka pęcherza moczowego. Prawdopodobnie istnieje zależność przyczynowa pomiędzy wysokim spożyciem wapnia a rakiem prostaty. Ważne działanie profilaktyczne może mieć codzienne spożywanie produktów bogatych w wapń, zwłaszcza chudego mleka i przetworów mlecznych.

18 TŁUSZCZE, OLEJE, CUKRY PROSTE
Tłuszcze i cukry proste są składnikami wielu produktów i napojów o wysokiej wartości energetycznej, które mogą przyczyniać się do wzrostu masy ciała i nadwagi, co zwiększa ryzyko niektórych chorób nowotworowych. Tłuszcze zwierzęce są źródłem kalorii. Tłuszcze roślinne są źródłem: - witamin, głównie wit. E i - niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT)‏

19 WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE (WNKT)‏
Źródłem są niektóre oleje roślinne (bezerukowy olej rzepakowy, oliwa z oliwek), ryby morskie, orzechy oraz kakao. U osób spożywających właściwe ilości NNKT spada ryzyko zachorowania na raka jelita grubego oraz raka płuc Badania doświadczalne wykazują hamujące działanie NNKT na wielu etapach rozwoju guza, począwszy od jego wzrostu, poprzez tworzenie naczyń krwionośnych, aż po przerzut.

20 Zachowaj jednak umiar. Zjedz nie więcej niż 1–2 kostki dziennie.
GORZKA CZEKOLADA Czekolada o zawartości powyżej 70% kakao jest bogatym źródłem polifenoli (tabliczka zawiera niemal tyle samo cennych przeciwutleniaczy, ile ma szklanka zielonej herbaty). Składniki te: spowalniają wzrost komórek nowotworowych i hamują dopływ krwi do naczyń krwionośnych, odżywiających je. Wybieraj gorzką czekoladę, mleczna zawiera znacznie mniej składników antynowotworowych. Zachowaj jednak umiar. Zjedz nie więcej niż 1–2 kostki dziennie. Czekolada dostarcza bowiem dużo cukru i kalorii, a one sprzyjają nadwadze, co może zwiększać ryzyko chorób nowotworowych.

21 NAPOJE Na pierwszym miejscu powinna być woda mineralna.
Ale właściwości przeciwnowotworowe mają też świeże soki (bo w takich nie doszło jeszcze do przemiany azotanów w szkodliwe azotyny), głównie warzywne, przede wszystkim z kapusty i czerwonych buraków, ale i owocowe niesłodzone. Pijmy także zieloną herbatę, mieszanki ziołowe (z dzikiej róży, głogu, pokrzywy).

22 ZIELONA HERBATA Składniki zawarte w zielonej herbacie mają również wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej, ze względu na obecność katechin, a także niektórych witamin i składników mineralnych. 22

23 SÓL KUCHENNA Sól (chlorek sodu) jest niezbędny do składnikiem dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Znajduje się głównie w produktach przetworzonych, do których utrwalania stosowana jest sól, takich jak solone mięso, ryby, oliwki, wędliny, produkty gotowe do spożycia, sosy oraz chipsy, orzechy i inne pikantne przekąski. Wysokie spożycie soli uszkadza błonę śluzową żołądka, zwiększa wytwarzanie związków N-nitrozowych i jest czynnikiem zwiększającym ryzyko raka żołądka. Ryzyko raka żołądka, zwiększa dieta wysokosolna, z równoczesnym dużym spożyciem marynat oraz niskim spożyciem wit. C z warzyw i owoców i polifenoli z herbaty.

24 KARMIENIE PIERSIĄ Im dłużej kobieta karmi piersią, tym silniejszy jest efekt ochronny przed wystąpieniem u niej raka piersi (w każdym wieku, w tym również po menopauzie). Przypuszcza się, że odpowiedzialne za ten efekt są zmiany dotyczące wydzielania hormonów związanych z cyklem miesiączkowym.

25 ROLA SUPLEMENTACJI Stosowanie dużych dawek suplementów (tabletek witaminowo-mineralnych) zwiększa ryzyko powstawania nowotworów. Wszystkie witaminy, mające znaczenie w zmniejszaniu ryzyka rozwoju nowotworów, powinny być dostarczane w naturalnej postaci z dietą. W przypadku witaminy D pewną rolę ma także umiarkowana ekspozycja słoneczna. Nadmierne spożycie beta-karotenu z suplementami u palaczy zwiększa ryzyko nowotworu płuc.

26 WIELOPIERŚCIENIOWE WĘGLOWODORY AROMATYCZNE
dibenzoantracen, benzopiren, benzoantracen i benzofluoranten. Występują głównie w produktach mięsnych, które są poddawane procesom: WĘDZENIA, GRILOWANIA (w czasie topienia tłuszczu z mięsa). Znajdują się również w warzywach liściastych pochodzących z ogródków położonych przy ruchliwych drogach i zakładach przemysłowych. Liczne badania toksykologiczne i epidemiologiczne wskazują na zależność między ekspozycją na te związki a ryzykiem zachorowania na liczne nowotwory.

27 SUBSTANCJE RAKOTWÓRCZE
A UŻYWKI PAPIEROSY ALKOHOL

28 PALENIE PAPIEROSÓW Palenie tytoniu jest bezsprzeczną
i potwierdzoną w wielu badaniach przyczyną nowotworów. Dym tytoniowy zawiera około 4 tys. substancji szkodliwych, z czego 40 to udowodnione kancerogeny. Palenie bierne również jest szkodliwe. Bezsprzeczny związek z paleniem wykazano w: 90% zachorowań na raka płuc, 80-90% zachorowań na raka jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, 30% zachorowań na raka pęcherza moczowego i trzustki.

29 ALKOHOL Ryzyko rozwoju nowotworów wzrasta
wraz z ilością spożywanego alkoholu. Nie ustalono tzw. bezpiecznej ilości alkoholu, która nie zwiększałaby tego ryzyka. Nawet niewielkie ilości alkoholu, dość często spożywane, stwarzają zagrożenie rozwojem niektórych nowotworów . Picie 1 drinka (6-8 g czystego etanolu) dziennie zwiększa ryzyko raka piersi o 7-11%. Spożycie 2 drinków dziennie zwiększa ryzyko raka jelita grubego o 8%. U osób spożywających alkohol i jednocześnie palących ryzyko jest jeszcze większe: 10-krotnie zwiększa się ryzyko raka wątroby 100-krotnie zwiększa się ryzyko rozwoju raka przełyku.

30 ALKOHOL Alkoholu nie powinny pić kobiety w ciąży!
Badania amerykańskie wykazały, że u dzieci kobiet spożywających alkohol w ciąży zwiększone jest ryzyko zachorowania na białaczkę. Osoby spożywające alkohol powinny ograniczyć jego konsumpcję: mężczyźni do 2 drinków dziennie (20-30 g czystego etanolu), kobiety do 1 drinka (10-15 g czystego etanolu)‏

31 CZERWONE WINO Od dawna wiadomo, że niewielkie ilości wina nie szkodzą zdrowiu. Badania potwierdziły, że mogą być skutecznym środkiem zmniejszającym ryzyko raka trzustki. Wino dostarcza dużo polifenoli, a wśród nich resweratrol, który wzmacnia organizm i hamuje rozwój komórek nowotworowych.

32 „FRANCUSKI PARADOKS” Francuzi wraz z posiłkiem mięsnym spożywają niewielkie ilości wina czerwonego, głównie gronowego, które, jak się okazało, ma zbawienny wpływ na organizm, i to właśnie dzięki zawartości dużej ilości antyoksydantów. Z tego tytułu Francuz rzadziej niż przeciętny Europejczyk zapada na choroby nowotworowe i sercowo-naczyniowe. Zjawisko paradoksu francuskiego można wytłumaczyć działaniem resweratrolu (3,4’,5-trihydroksystilben)– RES.

33 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA I MASA CIAŁA
Badania naukowe jednoznacznie potwierdziły związek nadmiernej masy ciała [BMI > 25, BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m2)] z wyższą zachorowalnością na nowotwory i śmiertelnością. Szczególnie silny wpływ wskaźnika BMI na ryzyko wystąpienia nowotworu zaobserwowano w przypadku raka przełyku, jelita grubego, trzustki, piersi, macicy oraz nerek. Nieco słabsze powiązania, ale jednak występujące, zaobserwowano dla raka pęcherzyka żółciowego.

34 NADMIERNA MASA CIAŁA Otyłość jest stanem charakteryzującym się występowaniem przewlekłej reakcji zapalnej o małym nasileniu. Stan zapalny jest fizjologiczną odpowiedzią na uraz lub infekcję i wtedy jest korzystny dla organizmu. Jednak przewlekły stan zapalny może powodować uszkodzenie DNA i rozwój chorób nowotworowych. Otyłość, a zwłaszcza otyłość brzuszna, przyczynia się do podwyższenia stężenia hormonów i czynników wzrostu, które sprzyjają rozwojowi komórek nowotworowych. Na przykład zwiększone wydzielanie insuliny zwiększa ryzyko raka jelita grubego i trzonu macicy, a prawdopodobnie również raka trzustki i nerki, natomiast zwiększone wydzielanie leptyny jest związane z występowaniem raka jelita grubego i prostaty.

35 ZALECENIA ŻYWIENIOWE Europejski Kodeks Walki z Rakiem z 2003 r.
(opublikowany w Polsce w 2007 r.) przedstawia następujące rekomendacje dotyczące: sposobu żywienia, masy ciała, aktywności fizycznej i innych elementów stylu życia.

36 Bądź tak szczupły, jak to możliwe, unikaj niedowagi i nadmiernej masy ciała (właściwa wartość BMI = 20-25) Uprawiaj codziennie aktywność fizyczną (minimum 30 minut szybkiego marszu dziennie, należy maksymalnie ograniczyć siedzący tryb życia) Ogranicz konsumpcję wysokokalorycznych potraw, dań typu fast food, słodkich napojów z dodatkiem cukru i słodkich soków owocowych (najczęściej spożywane wysokoenergetyczne potrawy to zwykle produkty wysokoprzetworzone zawierające duże ilości cukru i tłuszczu) Spożywaj głównie potrawy pochodzenia roślinnego, co najmniej 5 porcji warzyw i owoców (bezmącznych) dziennie Ogranicz spożywanie czerwonego mięsa i mięsa przetworzonego (peklowanego, wędzonego)‏

37 Nie pal Nie nadużywaj alkoholu (do dwóch drinków dziennie dla mężczyzn i jednego dla kobiet) Ogranicz spożycie soli (poniżej 5 g dziennie) i unikaj spleśniałych produktów Staraj się stosować zrównoważoną dietę a nie suplementy diety. Suplementy nie zapobiegają chorobom nowotworowym Karmienie piersią obniża ryzyko nowotworów zarówno u matki jak i u dziecka (do szóstego miesiąca życia dziecka zalecane jest wyłącznie karmienie piersią, później korzystne jest również dokarmianie piersią) Osoby ze zdiagnozowanym nowotworem, lub po wyleczeniu nowotworu, powinny również przestrzegać powyższych rekomendacji, o ile lekarz nie zaleci inaczej

38 PIRAMIDA ZDROWIA

39 Literatura Cancer: diet and physical activity’s impact-WHO publications/facts/cancer/en. Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL, W-wa, wyd. 3, 2007.   Gawęcki J. (red) . Żywienie człowieka zdrowego i chorego, PZWL, W-wa, 2000. Hopper J.A., Gallagher R.E. Tabacco cessation: new challenges, new opportunities. J. Cancer Educ. 2003, 18, Ju J. , Picinich S.C. , Yang Z., ZhaoY., Suh N., Kong , Yang C.S. Cancer preventive activities of tocopherol sand tocotrienols. Carcinogenesis, 31(4), , 2010. Klimczak A., Malinowska K., Kubiak K. Choroby nowotworowe a żywienie . Pol. Merk. Lek., 2009, XXVII, 159, . Miller E., Malinowska K., Gałecka E. i wsp. Rola flawonoidów jako przeciwutleniaczy w organizmie człowieka. Pol. Merk. Lek., 2008, 24, 144, Nalewaj J., Markowska J. Żywienie a choroby nowotworowe. Przegląd Urologiczny, /6, 29. Nowak P. Właściwości antyoksydantów w profilaktyce i leczeniu różnych procesów chorobowych ze szczególnym uwzględnieniem chorób układu krążenia oraz nowotworów. Śląska Akademia Medyczna w Zabrzu Katedra i Zakład Farmakologii. Arterioscler. Thromb., 1993, 13, Papas A.M. Chemoprevention for gynecological cancer high risk patients.EAGC 2nd International Congress on Gynecological Malignancies, 2004, abstr Peckenpaugh N.J. Nutrition Essentials and Diet Therapy. Wyd. Elsevier, 2011.  Wei Q., Shen H., Wang L.E. i wsp.: Association between low dietary folate intake and suboptimal cellular DNA repair capacity. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev., 2003, 12, Wojtukiewicz M. Z., Sierko C. Alkohol a nowotwory. Nowotwory, 2000, 50, 1, WCRF/AICR (2007). Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer–a Global Perspective. Washington D.C. Available from   

40 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ