UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE
dr hab. Marek Szczepański, prof. PP

TEMATYKA WYKŁADÓW Geneza i rys historyczny ubezpieczeń. Rola ubezpieczeń w gospodarce rynkowej i polityce społecznej. Zalety, wady i funkcje ubezpieczeń. Problematyka podstaw teorii ryzyka ubezpieczeniowego i teorii ubezpieczeń. Negatywne następstwa realizacji ryzyka jako przedmiot ubezpieczenia. Podstawy prawne ubezpieczeń. Podstawy prawne i zasady działalności finansowej w ubezpieczeniach gospodarczych. Zasady ubezpieczeń w Polsce. Instytucje ubezpieczeniowe w Polsce i poza Polską. Wolny rynek ubezpieczeniowy. Nadzór ubezpieczeniowy.

TEMATYKA WYKŁADÓW Ochrona ubezpieczeniowa przedsiębiorstwa logistycznego – program ubezpieczeniowy. Wybrane ubezpieczenia gospodarcze: - ubezpieczenia transportowe - ubezpieczenia komunikacyjne - ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych - ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem i rabunku - ubezpieczenia potencjału kapitałowego (business interruption, all risks)

LITERATURA Obowiązkowa:
Marek Szczepański, Ubezpieczenia w logistyce, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011 2. Ubezpieczenia podręcznik akademicki, red. J.Handschke, J.Monkiewicz, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2010.

LITERATURA Uzupełniająca:
Ewa Wierzbicka, Ubezpieczenia non-life, CeDeWu Wydawnictwo Fachowe, Warszawa 2010. Jan Łazowski, Wstęp do nauki ubezpieczeń, Wydawnictwo Prawnicze, Sopot, 1998. Ubezpieczenia w zarządzaniu ryzykiem przedsiębiorstwa –Podstawy, t.1, red. B.Hadyniak, J.Monkiewicz, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2010.

Sposoby sprawdzenia efektów kształcenia
Jedno kolokwium sprawdzające stan wiedzy podczas ćwiczeń (test z pytaniami otwartymi i zamkniętymi, zadania) – w połowie semestru - 20% oceny końcowej. Projekt przygotowywany w grupach – program ubezpieczeniowy dla wybranej firmy - 20% oceny końcowej. Aktywność na zajęciach – 20% oceny końcowej. Test końcowy sprawdzający wiedzę z całości programu przedmiotu (pytania zamknięte i otwarte, zadania – np. kalkulacja wysokości odszkodowania w różnych systemach odpowiedzialności ubezpieczyciela) – 40% oceny końcowej (pod warunkiem uzyskania pozytywnego wyniku).

Wykład 1: Geneza, istota i funkcje ubezpieczeń

Agenda Etymologia pojęcia „ubezpieczenia”.
Ubezpieczenie jako jedna z metod postępowania z ryzykiem. Rys historyczny ubezpieczeń. Funkcje ubezpieczeń. Zasady ubezpieczeń. Ubezpieczenia jako element systemu finansowego.

ETYMOLOGIA SŁOWA „UBEZPIECZENIE”
securitas (łac.) – bezpieczeństwo securus, secura, securum (łac.) – bezpieczny assecuramentum (łac.) – ubezpieczenie sine cura vivere (łac.) – żyć bez troski i obawy Insurance (ang.), Versicherung (niem.) l’Assurance (fr.), Assicurazione (wł.), Seguro (hiszp.), Pojišteni (czes.), Страхование (ros.) Ubezpieczenie ≈ Asekuracja

Ubezpieczenie jako jedna z metod postępowania ryzykiem
Odwieczny problem – negatywne następstwa zdarzeń losowych. Zdarzenia losowe ujemnie wpływające na działalność gospodarczą człowieka – zmniejszenie dochodu lub możliwości jego uzyskania Powstanie potrzeby majątkowej wskutek zdarzenia losowego. Możliwość powstania tego typu potrzeby – ryzyko.

Zdarzenie losowe Realizacja ryzyka Potrzeba majątkowa

Inne niż ubezpieczeniowa metody postępowania z ryzykiem
Metody tłumiące (represyjne) Metody zapobiegawcze (prewencyjne) Te metody obrony przed negatywnymi następstwami zdarzeń losowych w niektórych sytuacjach sprawdzają się, ale w innych – zawodzą.

Oddziaływanie na zdarzenie losowe w celu zmniejszenia jego intensywności (metody tłumiące) lub zmniejszenie prawdopodobieństwa jego powstania (prewencja). Mimo to wydarzenia losowe występują, więc niezbędne także inne metody odnoszące się do skutków zdarzeń losowych.

Problem – jak zgromadzić środki na pokrycie potrzeb majątkowych wywołanych przez te wydarzenia? Indywidualne gromadzenie oszczędności – nie zawsze możliwe lub nieefektywne. Lepsze – zrzeszenie się wielu jednostek zagrożonych tym samym rodzajem ryzyka, tworzenie wspólnoty ryzyka.

Definicja ubezpieczenia: „Ubezpieczeniem nazywamy urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez zdarzenia losowe odznaczające się pewną prawidłowością, w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym zagrażają te same zdarzenia losowe” [J.Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach, Wydawnictwo Prawnicze, Sopot 1948 ].

ASPEKTY I DEFINICJE UBEZPIECZENIA
ASPEKT ORGANIZACYJNO-FINANSOWY Ubezpieczenie jest to forma organizacji scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego, ze źródeł zdecentralizowanych - wpłat uczestników

ASPEKT PRAWNY Ubezpieczenie jest to wiążący ubezpieczyciela z ubezpieczającym stosunek prawny, na podstawie którego ubezpieczyciel zobowiązuje się, w razie wystąpienia określonego zdarzenia losowego, do wypłacenia odszkodowania lub świadczenia pieniężnego, ubezpieczający zaś obowiązany jest do uiszczenia ubezpieczycielowi określonej kwoty pieniężnej tytułem składki ubezpieczeniowej.

ASPEKT ZARZĄDZANIA RYZYKIEM Ubezpieczenie jest to metoda mieszana zarządzania ryzykiem polegająca na kombinacji metod: zatrzymania ryzyka, transferu ryzyka, dyspersji ryzyka, kontroli i prewencji ryzyka.

ASPEKT EKONOMICZNY Ubezpieczenie jest to urządzenie gospodarcze, zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe, w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia losowe zagrażają.

ARCHETYPY HISTORYCZNE UBEZPIECZEŃ
Ubezpieczenia wzajemne Majątkowe Ubezpieczenie karawan kupieckich (Kodeks Hammurabiego), Awaria wspólna w żegludze (Koinonia, Lex Rhodia de iactu). Osobowe Ubezpieczenie na życie: kasy pogrzebowe, rzemieślnicze i artystyczne (collegia funeraticia, c.fabricia, c.tenuiorum, c.artificum). Ubezpieczenia komercyjne pecunia traiecticia, foenus nauticum, f. quasi-nauticum Hazard, gra Gra w kości, zakłady na życie dostojników, stypulacje

HISTORIA UBEZPIECZEŃ Czasy starożytne i średniowiecze do połowy XIV w.
Zrzeszanie się zainteresowanych podmiotów w celu wspólnego ponoszenia ryzyka i wzajemnej pomocy; Oparcie działalności ubezpieczeniowej na zasadach wzajemności i solidarności; Brak wyodrębnienia ubezpieczeń z działań typu podstawowego (statutowego). Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady: umowy uczestników karawan kupieckich w Babilonie, Indiach i krajach Bliskiego Wschodu, fenickie i greckie zrzeszenia w transporcie morskim (awaria wspólna), instytucja pożyczki morskiej (foenus nauticum), instytucja pożyczki bodmeria (rodzaj pożyczki morskiej pod zastaw statku), instytucja pożyczki w transporcie lądowym (foenus quasi nauticum), ubezpieczenia w starożytnym Rzymie wspólnoty zawodu, religii (np. collegia opificium, artificum, tenuiorum, funeratica), ubezpieczenia w rzymskich kolegiach wojskowych, średniowieczne ubezpieczenia w gildiach kupieckich, cechach rzemieślniczych, średniowieczne kasy i bractwa czeladnicze, brandgildie, związki chłopskie średniowieczna instytucja kupna dożywotniej renty (annuity).

FORMY UBEZPIECZEŃ ASEKURACJA (UBEZPIECZENIE): KOASEKURACJA:
UBEZPIECZAJĄCY ↔ UBEZPIECZYCIEL KOASEKURACJA: UBEZPIECZAJĄCY ↔ UBEZPIECZYCIEL 1 UBEZPIECZAJĄCY ↔ UBEZPIECZYCIEL 2 ... REASEKURACJA: UBEZPIECZYCIEL ↔ REASEKURATOR (Cedent, Reasekurowany) (Cesjonariusz) RETROCESJA: REASEKURATOR ↔ REASEKURATOR (Retrocedent) (Retrocesjonariusz)

Ubezpieczenie (asekuracja) a reasekuracja - różnice
Umowa nazwana Umowa nienazwana Umowa jednostronnie kwalifikowana Umowa dwustronnie kwalifikowana Strony: ubezpieczający, ubezpieczyciel Strony: cedent (z.u.), cesjonariusz (reasekurator) Występuje umowa na rzecz osoby 3. i na cudzy rachunek Nie występuje Dopuszczalne nieoznaczenie imienne ubezpieczającego Bezimienność nie stosuje się Tworzenie scentralizowanego funduszu Brak Bezpośredni stosunek prawny Brak bezpośredniego stosunku prawnego Zawarcie umowy wymaga zgody ubezpieczającego Reasekuracja dochodzi do skutku niezależnie od zgody Prawo do regresu Nie występuje regres Przewaga stosunków krajowych Przewaga stosunków międzykrajowych Umowy masowe Brak masowego charakteru Umowy konsumenckie Brak charakteru konsumenckiego Może mieć charakter niekomercyjny (wzajemny) Nie ma charakteru wzajemnego Mogą być obowiązkowe Brak obowiązku Reguła: charakter adhezyjny umów (na podstawie o.w.u.) Brak adhezyjnści Dotyczy ryzyk jednego podmiotu Obejmuje całość ryzyk Spory rozstrzygają sądy powszechne Spory rozstrzygane są polubownie Umowy zawierane w siedzibie ubezpieczyciela Umowy zawierane także na giełdach reasekuracyjnych Ubezpieczający otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie Reasekurowany otrzymuje także prowizję i udział w zysku Warunkiem umowy nie jest złożenie zabezpieczenia Stosowane są depozyty reasekuracyjne

HISTORIA UBEZPIECZEŃ Okres od połowy XIV w. do XVIII w.
Występowanie osób fizycznych w roli ubezpieczycieli; pojawienie się pośredników ubezpieczeniowych (maklerów - brokerów); Dynamiczny rozwój morskich ubezpieczeń transportowych; Początki form ubezpieczeń majątkowych, lądowych (ogniowych); Podstawy rozwoju ubezpieczeń życiowych. Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady: umowy, polisy prywatne ubezpieczenia morskiego (polizza) w XIV w. (Półwysep Apeniński: Genua, Pizza, Florencja), ubezpieczenia morskie w XV - XVI w. w Hiszpanii, Holandii, Francji, Niemczech, Anglii: powstanie korporacji Lloyd's, instytucja tontyn (pomysł Lorenzo Tonti z Neapolu) - państwowych ubezpieczeń życiowych we Francji w XVII w., później w Holandii, Anglii i Niemczech, instytucje kas pogrzebowych, przełom XVII/XVIII w.: podstawy matematyczne badań nad śmiertelnością (teoria ubezpieczeń życiowych J. de Witta, tablice śmiertelności K.Neumanna, E.Halleya), początki ubezpieczeń majątkowych (kasy ogniowe, powodziowe), powstanie instytucji socjet - zakładów ubezpieczeń ogniowych w Niemczech.

HISTORIA UBEZPIECZEŃ Okres od XVIII w. do XIX w.
Wykształcenie się typu zawodowego i komercyjnego ubezpieczyciela; Rozszerzenie zasięgu terytorialnego i rzeczowego organizacji ubezpieczeniowych (spółki akcyjne, publiczne zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracyjne); Powstanie i rozbudowa nowych działów, grup i rodzajów ubezpieczeń osobowych i majątkowych; Powstanie systemu ubezpieczenia społecznego - era polityki socjalnej państwa; Powstanie rynku ubezpieczeniowego i konkurencji; Nierównomierny rozwój światowy (dominacja Europy i USA). Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady: ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenia maszyn, szkód wodociągowych, ubezpieczenia rolne, ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, ubezpieczenia kredytu.

HISTORIA UBEZPIECZEŃ Okres od połowy XIX w. do dzisiaj
Koncentracja ubezpieczeń; Interwencjonizm państwa; Rozwój reasekuracji; Rozwój polityki inwestycyjnej (lokacyjnej); Ubezpieczenia socjalistyczne; Nowe rodzaje ubezpieczeń. Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady: porozumienia kartelowe i porozumienia typu pool, koncern ubezpieczeniowy jako forma centralizacji i koncentracji kapitału, struktury holdingowe w ubezpieczeniach (spółki macierzyste, np. Allianz, Hamburg-Mannheimer, Victoria, Colonia, Gerling, Gothaer, SBR Gruppe), fuzje zakładów ubezpieczeń, zintegrowana strefa ubezpieczeniowa Unii Europejskiej, państwowy nadzór ubezpieczeń (system nadzoru publikacyjnego, system koncesyjno-normatywny, system nadzoru materialnego), rozwój reasekuracji czynnej (niewidzialny eksport), reasekuracji biernej (niewidzialny import), powstawanie narodowych reasekuratorów (dla ochrony własnych interesów), fuzje i wykup zakładów reasekuracyjnych, powstawanie zawodowych reasekuratorów (np. Niemcy: Muenchener Rueckversicherungeselschaft, Szwajcaria: Swiss Re, USA: Employers Re), ingerencja państwa w politykę lokacyjną zakładów ubezpieczeń.

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ OCHRONNA PREWENCYJNA FINANSOWA WYCHOWAWCZA

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ FUNKCJA OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ
Funkcja kompensacyjna: finansowa ochrona ubezpieczającego - wypłata świadczenia lub odszkodowania. Funkcja gotowości do pokrycia szkody: utrzymywanie przez zakład ubezpieczeń w czasie trwania stosunku ubezpieczenia stałej gotowości do pokrycia szkody powstałej w przedmiocie ubezpieczenia.

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ FUNKCJA PREWENCYJNA
Funkcja prewencji materialnej: finansowanie przez zakład ubezpieczeń przedsięwzięć prewencyjnych. Funkcja prewencji niematerialnej: działalność zmierzająca do zmniejszenia szkód losowych poprzez instrumenty systemu bonus-malus, instytucji udziału własnego, ograniczenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, regresu oraz instrumenty legislacyjne.

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ FUNKCJA FINANSOWA
Akumulacyjna i redystrybucyjna: kumulowanie i proporcjonalne rozdzielanie środków finansowych pomiędzy własnych adresatów. Fiskalna: dostarczanie państwu i innym podmiotom publicznym dochodów w postaci płaconych podatków. Lokacyjna: inwestowanie chwilowo wolnych środków finansowych zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe, np. akcje, obligacje, lokaty bankowe, w celu osiągnięcia dochodów. Interwencyjna (stymulacyjna): stworzenie bodźców zmierzających do polepszenia ryzyka, zmniejszenia zagrożenia ubezpieczonego, skłonienie ubezpieczonego do większej dbałości o przedmiot oraz stymulowanie rozwoju nowych dziedzin gospodarki poprzez postęp naukowo-techniczny. Kontrolna: kontrola postępowania ubezpieczającego z przedmiotem ubezpieczenia oraz weryfikacja wartości przedmiotu ubezpieczenia.

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ FUNKCJA WYCHOWAWCZA
Przewidywania przyszłych zdarzeń: przezorność, umiejętności przewidywania skutków działań. Oszczędności: kształtowanie umiejętności oszczędzania - odkładania konsumpcji. Wspólnoty niebezpieczeństwa: zasada: "jeden za wszystkich wszyscy za jednego„.

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ FUNKCJE PODSTAWOWE
OCHRONA PREWENCJA AKUMULACJA KAPITAŁOWA Poprzez funkcje podstawowe (obiektywnie istniejące w ubezpieczeniach) realizowane są funkcje pomocnicze (pozostałe - formułowane w teorii ubezpieczeń).

ZASADY UBEZPIECZEŃ Zasady podstawowe
Zasady ubezpieczeń to określone wymagania, jakie są stawiane usługom ubezpieczeniowym. Część z tych wymagań ma charakter bezwzględnie obowiązujących (bezwzględnie przestrzegane i realizowane), część ma charakter względnych i postulatywnych. REALNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ PEŁNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ POWSZECHNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ MINIMALIZACJA CZASU KOMPENSACJI SKUTKÓW

ZASADY UBEZPIECZEŃ Realność ochrony ubezpieczeniowej
Ubezpieczający może - nie popełniając błędu ekonomicznego i prawnego - liczyć na to, że skutki zdarzeń losowych będą kompensowane (np. poprzez wyrównanie straty) przez ubezpieczyciela i zgodnie z obowiązującymi go warunkami. Realność ochrony ubezpieczeniowej zapewniona jest poprzez gwarancje prawne i ekonomiczne.

ZASADY UBEZPIECZEŃ Pełność ochrony ubezpieczeniowej
Ubezpieczenie powinno w pełni pokrywać szkody powstałe w wyniku zdarzeń losowych. Miarami realizacji zasady pełności w ubezpieczeniach majątkowych są: stosunek odszkodowania do wartości szkody, wysokość odszkodowania. W praktyce występują trzy przypadki: niedoubezpieczenia, pełnego ubezpieczenia, nadubezpieczenia.

ZASADY UBEZPIECZEŃ Powszechność ochrony ubezpieczeniowej
Ideą jest ekstensywny rozwój ubezpieczeń (maksymalizacja upowszechnienia usług ubezpieczeniowych). Powszechność to możliwość: uzasadnionego korzystania z ubezpieczenia przez każdy podmiot (osobę), uzasadnionego ubezpieczenia każdego przedmiotu ubezpieczenia i ubezpieczenia w zakresie realnie zagrażających ryzyk.

ZASADY UBEZPIECZEŃ Minimalizacja czasu kompensacji
Wypłaty świadczeń oraz odszkodowań przez instytucje ubezpieczeniowe do tego powołane powinny być realizowane niezwłocznie, bez opóźnień. Zasada ta stanowi podstawowe kryterium efektywności świadczonej ochrony ubezpieczeniowej.

ASPEKT ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ASPEKT EKONOMICZNY ASPEKT ORGANIZACYJNO-FINANSOWY ASPEKT PRAWNY

CECHY INSTYTUCJI UBEZPIECZENIOWEJ (SPECYFIKA SYSTEMU FINANSOWEGO) Porównanie: przedsiębiorstwo - zakład ubezpieczeń - bank Celowy charakter funduszu ubezpieczeniowego Specyficzne metody tworzenia i rozdziału funduszu ubezpieczeniowego, oparte na ocenie ryzyka Działalność ubezpieczeniowa prowadzona jest przez zakłady ubezpieczeń (specjalizacja) Jednorodność rodzaju prowadzonej działalności ubezpieczeniowej Istnienie ściśle określonej formy organizacyjno-prawnej zakładu ubezpieczeń (TUW, S.A.) Koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej i/lub reasekuracyjnej Szczegółowa normatyzacja prawa systemu finansowego i gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń

Wykład 2: Podstawy teorii ubezpieczeń
.

Agenda Podmioty świadczące usługi ubezpieczeniowe i reasekuracyjne.
Pojęcie działalności ubezpieczeniowej. Cechy zdarzeń losowych nadających się do ubezpieczenia (ubezpieczalnych). Model finansów ubezpieczeń. Podstawowe wskaźniki sytuacji ubezpieczeniowej towarzystwa ubezpieczeniowego.

Zasada ściśle określonej formy organizacyjno-prawnej
ZASADY OKREŚLANIA PODMIOTÓW DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ I REASEKURACYJNEJ Zasada ściśle określonej formy organizacyjno-prawnej Zasada koncesjonowania działalności ubezpieczeniowej i/lub reasekuracyjnej Zasada ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności w ubezpieczeniach Zasada branżowości

POJĘCIE DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ
Działalność ubezpieczeniowa jest to wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych (Art. 3, ust. 1 Ustawy). Czynności ubezpieczeniowe to (Art. 3, ust. 3, 7 Ustawy): Czynności, które mogą być wykonywane wyłącznie przez zakłady ubezpieczeń (np. reasekuracja, zawieranie i wykonywanie umów, itp.), Czynności ubezpieczeniowe, których wykonanie zakład ubezpieczeń może zlecić innemu podmiotowi (np. PPE), Czynności, które są czynnościami ubezpieczeniowymi, jeżeli wykonuje je zakład ubezpieczeń. Wykonanie tych czynności również może być zlecane na zewnątrz (np. outsourcing). Czynności inne na wniosek innego zakładu, UFG (np. tzw. komisarka awaryjna), Czynności akwizycyjne na rzecz OFE

Cechy zdarzenia losowego do ubezpieczenia
Występuje ze statystyczną prawidłowością (tzn. podlega prawu wielkich liczb, jest opisywalne matematycznie) Jest nadzwyczajne (tzn. zagraża wielu podmiotom, a zachodzi jedynie w stosunku do niektórych, zakłócając sytuację normalną) Jest losowe (tzn. zagraża różnym podmiotom, ale nie jest możliwe wskazanie podmiotu, który zostanie nim dotknięty) Ma charakter masowy (tzn. zagraża wielu podmiotom i realizuje się w skali masowej z możliwością oceny odchylenia lub błędu) Wystąpiło wbrew woli ubezpieczającego (lub nie jest zależne od woli osoby nim dotkniętej)

ZASADY USTALANIA SKŁADEK UBEZPIECZENIOWYCH Trzy „złote” reguły ubezpieczeniowe
Reguła równowagi składek i świadczeń Oznacza konieczność zagwarantowania równowagi pomiędzy funduszem ubezpieczeniowym a wypłatami świadczeń i odszkodowań. Reguła ta nie przesądza jednak o charakterze repartycji obciążeń na poszczególnych członków wspólnoty ryzyka. Reguła proporcjonalności składek i świadczeń Oznacza konieczność zachowania odpowiedniej relacji pomiędzy składką a oczekiwanym świadczeniem ubezpieczeniowym. W praktyce oznacza to, że wysokość składki jest funkcją wysokości sumy ubezpieczenia. Im wyższa jest suma ubezpieczenia, tym wyższa powinna być wnoszona składka. Reguła równowartości składek i świadczeń Reguła ta zwana jest także „zasadą składki sprawiedliwej”. Oznacza konieczność zapewnienia odpowiedniej relacji pomiędzy obciążeniem finansowym poszczególnych członków wspólnoty ryzyka a rozmiarami ryzyka wniesionego do wspólnoty ubezpieczeniowej. Oznacza to konieczność stosowania zasady indywidualizacji obciążeń w postaci składki. Pełna indywidualizacja składki następuje przy metodzie stawki zróżnicowanej, co zakłada przeprowadzenia ścisłej klasyfikacji ubezpieczonych ryzyk.

Specyfika działalności ubezpieczeniowej
MASOWOŚĆ TRANSAKCJI DŁUGOTERMINOWOŚĆ TRANSAKCJI "ODWROTNY CYKL PRODUKCYJNY" Podstawa gospodarki finansowej ubezpieczeń: odpowiednia kalkulacja składki

MODEL DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ
Zakład ubezpieczeń jako instytucja finansowa

Środki własne ubezpieczyciela: Kapitał akcyjny, Kapitał zapasowy lub rezerwowy, Fundusze i rezerwy nie przeznaczone na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań, Nie rozliczony wynik finansowy z roku poprzedniego oraz wynik za bieżący rok obrotowy w części pozostającej u ubezpieczyciela.

Przychody ubezpieczyciela: Składki z tytułu ubezpieczeń i reasekuracji czynnej, skorygowane o należne dodatki i dopłaty, Wpływy z lokat kapitałowych, w tym: kwoty należne z tytułu operacji finansowych, Przychody z nieruchomości, Odsetki bankowe od środków na rachunkach bieżących, Przychody z tytułu sprzedaży materiałów, Przychody z likwidacji środków trwałych i inwestycji, Wpływy z regresów od sprawców szkód.

Koszty ubezpieczyciela: Koszty techniczne: Odszkodowania i świadczenia, Zmiany stanu innych rezerw technicznych na udziale własnym, Premie i rabaty dla ubezpieczonych, Koszty działalności ubezpieczeniowej (akwizycji, administracyjne), Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym lub zmiany stanu rezerw (dział II); Koszty działalności lokacyjnej: Prowizje operacji bankowych, Opłaty notarialne itp., Ujemne różnice z tytułu przeszacowania (waloryzacji) lokat, Amortyzacja nieruchomości oraz koszty ich utrzymania i eksploatacji; Pozostałe koszty operacyjne: Koszty innych operacji finansowych, Koszty czynności komisarza awaryjnego, Koszty likwidacji środków trwałych, Należności przedawnione i umorzone, ujemne różnice kursowe, itp.

Zakład ubezpieczeń jako instytucja finansowa

Zakład ubezpieczeń jako instytucja finansowa R0=U początkowa rezerwa, R środki w posiadaniu ubezpieczyciela po rozliczeniu n-tego roszczenia, S roczna składka, Ti przedział czasowy pomiędzy momentem wystąpienia szkody i-tej a szkody ją poprzedzającej, Xi indywidualne odszkodowanie lub świadczenie, K liczba szkód spowodowanych przez dane ryzyko w danym okresie (portfel ryzyka), Y=S-Z różnica pomiędzy składkami zebranymi a wypłaconymi odszkodowaniami lub świadczeniami. R = U + ST1 - X1+ ST2 - X STn – Xn Z = X1 + X XK

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ Pasywa
Kapitały własne Kapitały obce

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ Pasywa: Kapitały własne
Kapitał podstawowy (akcyjny/zakładowy) Należne lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego Kapitał zapasowy (ze sprzedaży akcji powyżej wartości nominalnej i pozostałe) Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny Kapitał rezerwowy pozostały Niepodzielony wynik finansowy z lat ubiegłych (zysk netto lub strata netto) Wynik finansowy netto roku obrotowego (zysk netto lub strata netto).

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ Pasywa: Kapitały obce
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Pozostałe rezerwy (np. na podatek dochodowy od osób prawnych i inne) Zobowiązania podporządkowane (np. depozytowe wobec reasekuratorów) Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne. Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody przyszłych okresów

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
rezerwa składek (przeniesienie składek), rezerwa na ryzyko niewygasłe (uzupełnienie rezerwy składek), rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, rezerwa na wyrównywanie szkodowości (ryzyka), rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający, rezerwa na premie i rabaty (bonifikaty) dla ubezpieczonych, pozostałe rezerwy określone w statucie.

Wykład 3 Finansowe podstawy teorii ubezpieczeń. Rynek ubezpieczeń.
Reasekuracja. Elementy metodologii analizy finansowej w ubezpieczeniach.

PODSTAWY TEORII UBEZPIECZEŃ
TEORIA RYZYKA (TEORIA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO) TEORIA INTERESU (TEORIA INTERESU UBEZPIECZENIOWEGO)

PODSTAWOWE POJĘCIA TEORII RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO
Niepewność (ryzyko) Niemierzalna; Mierzalna (niepewność mierzalna jest ryzykiem) - prawdopodobieństwem a priori (nie nadaje się do ubezpieczenia), - szacunkowo jako estymator (warunkowo ubezpieczalna), - prawdopodobieństwo statystyczne (jako ryzyko czyste jest ryzykiem ubezpieczeniowym); Zdarzenie losowe Wypadek ubezpieczeniowy

DEFINIOWANE RYZYKA - ETAPY
Etap I (A.Willet 1901 r.) Koncepcja ekonomicznej teorii ryzyka oparta na założeniach determinizmu filozoficznego (negacja przypadkowości). Ryzyko to stan świata zewnętrznego. Etap II (F.Knight 1922 r.) Koncepcja niepewności mierzalnej oraz niemierzalnej. Ryzyko to niepewność mierzalna. Etap III (Komisja ds. Terminologii Ubezpieczeniowej USA, 1966 r.) 1. Ryzyko to niepewność co do określonego zdarzenia w warunkach 2 lub więcej możliwości. 2. Ryzyko to ubezpieczona osoba lub przedmiot.

RYZYKO Podstawowe pojęcie ubezpieczeniowe
KORELATY RYZYKA Ryzyko jako niebezpieczeństwo Ryzyko jako niepewność Ryzyko jako prawdopodobieństwo straty Ryzyko jako możliwość wystąpienia straty Ryzyko jako dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych Ryzyko jako prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany Ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia

RYZYKO Podstawowe pojęcie ubezpieczeniowe
FAKTORY RYZYKA (Hazard) Warunki i okoliczności tworzące ryzyko HAZARD FIZYCZNY Zespół warunków zewnętrznych (poza-podmiotowych) lub cech fizycznych, które mają bezpośredni wpływ na szansę realizacji danego ryzyka, w szczególności wpływają na wzrost obiektywnego prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego (np. dla ryzyka pożaru budynku: typ, konstrukcja i lokalizacja). HAZARD MORALNY Warunki i atrybuty podmiotowe danej osoby (ubezpieczonego) wyrażające się w negatywnych tendencjach jej charakteru lub osobowości (np. nieuczciwość, skłonności do defraudacji, wyłudzania). HAZARD MOTYWACYJNY Subiektywna reakcja ubezpieczonego wywołana świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej, polegająca na obniżeniu staranności, niedbalstwie lub obojętności wobec określonych zagrożeń i ryzyk. HAZARD PRAWNY Przesłanki i warunki prawne, od których uzależnione jest powstanie i zakres odpowiedzialności cywilnej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową, niezależnie czy chodzi o ubezpieczenie długu czy wierzytelności.

ASPEKTY RYZYKA RYZYKO SUBIEKTYWNE
Indywidualna ocena szansy wystąpienia określonego rezultatu (straty). Psychologiczna niepewność wywołana mentalnym nastawieniem jednostki stwierdzającej obecność ryzyka obiektywnego. RYZYKO OBIEKTYWNE Względne odchylenie (wariant) straty rzeczywistej w stosunku do wielkości prawdopodobnej (oczekiwanej). Umożliwia pomiar zagrożeń masowych, przeciętnych w danej grupie.

LINEARNY PRZEBIEG RYZYKA
Zagrożenie Źródło ryzyka Niebezpie- czeństwo Skonkrety- zowana przyczyna ryzyka Realizacja niebezpie- czeństwa Materializacja (zdarzenie losowe) Strata Ekonomiczny efekt ryzyka Reakcja mentalna Świadomość (niepewność) emocjonalna Obawa przed ryzykiem behawio- ralna Podjęcie decyzji w odniesieniu do ryzyka Używanie gazu Możliwość wybuchu Wybuch Szkoda spowodo- wana wybuchem Istnienie (bądź nie) świadomo- ści zagrożenia wybuchem Obawa (lęk) w czasie używania gazu Zawarcie ubezpie-czenia od ryzyka wybuchu gazu

LINEARNY PRZEBIEG RYZYKA
Ryzyko obiektywne Ryzyko subiektywne Ryzyko abstrakcyjne Ryzyko zmaterializowane (jako zdarzenie losowe) Ryzyko jako zjawisko psychologiczne Społeczna reakcja na ryzyko Miernik: prawdopodobieństwo a priori Miernik: prawdopodobieństwo statystyczne Miernik: stopień niepewności subiektywnej Miernik: skala postaw zachowawczych

KLASYFIKACJE RYZYKA RYZYKO FINANSOWE I NIEFINANSOWE
Podstawą klasyfikacji jest możliwość ujęcia i określenia finansowego poniesionej straty. Niektóre ryzyka nie mieszczą się w tym schemacie (np. nieszczęśliwy wypadek to ryzyko finansowe jak i niefinansowe). RYZYKO STATYCZNE I DYNAMICZNE Podstawą klasyfikacji jest stopień zależności ryzyka od zmian ekonomicznych, technicznych i technologicznych. Niektóre ryzyka nie mieszczą się w tym schemacie (np. statyczne i dynamiczne ryzyko śmiertelności w danej populacji). RYZYKO FUNDAMENTALNE I PARTYKULARNE Podstawą klasyfikacji jest geneza (źródło ryzyka), masowość oddziaływania i skutki (rozmiar następstw) realizacji ryzyka. Źródła ryzyka fundamentalnego tkwią "ponad jednostką" (np. powodzie, niepokoje społeczne), natomiast ryzyka partykularnego w "aktywności jednostki" (np. rabunek, uderzenie pioruna).

KLASYFIKACJE RYZYKA RYZYKO CZYSTE I SPEKULATYWNE
Podstawą klasyfikacji (A.H.Mowbray, R.H.Blanchard, 1961) jest występowanie zysku (korzyści) po realizacji ryzyka. Zrealizowane ryzyko czyste generuje tylko stratę, natomiast niezrealizowane ryzyko czyste nie przynosi straty (również korzyści majątkowych). Realizacja ryzyka spekulatywnego przynosi stratę albo brak straty albo korzyść (zysk). RYZYKO PROBABILISTYCZNE I ESTYMATYCZNE Ryzyka probabilistyczne (aprioryczne lub statystyczne) mogą być określone z dużą dokładnością metodami obliczeniowymi. Ryzyka estymatyczne określane są z dużym błędem i niepewnością (zbliżone do ryzyk nieubezpieczalnych). RYZYKO PRZYRODNICZE I SPOŁECZNE Podstawą klasyfikacji jest źródło niebezpieczeństwa (kreowane przez przyrodę, przez człowieka jako jednostkę lub przez społeczeństwo jako zbiorowość). Ryzyka przyrodnicze to ryzyka elementarne. Niektóre ryzyka nie mieszczą się w tym schemacie (np. ryzyko związane z działaniem energii jądrowej). RYZYKO OSOBOWE I MAJĄTKOWE Podstawą klasyfikacji jest charakter przedmiotu ubezpieczenia, narażonego na określone ryzyka. Ryzyka osobowe to takie, które powodują uszczerbek w dobrach osobistych (życie, zdrowie, zdolność do pracy), natomiast ryzyka majątkowe zagrażają dobrom majątkowym. RYZYKA RODZAJOWE Klasyfikacja ta posiada niewielki walor teoretyczny (np. ogniowe, kradzieżowe, atomowe, cywilizacyjne, ekologiczne, kosmiczne, techniczne).

STRUKTURA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
ROZPOZNANIE (IDENTYFIKACJA) RYZYKA OCENA RYZYKA (JAKOŚCIOWA, ILOŚCIOWA) SELEKCJA RYZYK WYBÓR METODY ZARZĄDZANIA (KONTROLI) WDROŻENIE WYBRANEJ METODY ZARZĄDZANIA OCENA EFEKTYWNOŚCI ZASTOSOWANEJ METODY

METODY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
UNIKANIE RYZYKA ZATRZYMANIE RYZYKA (AKTYWNE, PASYWNE) KONTROLA RYZYKA (ZAPOBIEGANIE, REDUKCJA) TRANSFER RYZYKA DZIELENIE, DYSPERSJA RYZYKA (OBIEKTÓW) PULWERYZACJA (POOLING OF RISK) REPARTYCJA STRAT Ubezpieczenie to kombinacja metod zarządzania ryzykiem (zatrzymanie, transfer, dyspersja, kontrola)

Pojęcie szkody w ubezpieczeniach
Klasyfikacja wg źródeł i skutków: Klęski żywiołowe i inne wynikające z przyrody; Konflikty społeczne i czyny niedozwolone; Awarie i inne wypadki techniczne; Przyczyny ekonomiczne.

Ubezpieczeniowe modele ryzyka
Modele ryzyka w ubezpieczeniach majątkowych; Modele ryzyka w ubezpieczeniach na życie.

Ubezpieczeniowe modele ryzyka
Obiekty modelowania: Portfel ubezpieczeń; Wypadki ubezpieczeniowe. Statystyczne metody oceny ryzyka: Miary statystyczne; Wskaźniki techniczno-ubezpieczeniowe; Wskaźniki ekonomiczno-ubezpieczeniowe.

Modele ryzyka w ubezpieczeniach majątkowych
Statyczne modele probabilistyczne: Mały portfel – rozkład dwumianowy Duży portfel – rozkłady „ciężkoogonowe” (np. Gamma, Pareto, Weibulla, lognormalny) Dynamiczne modele probabilistyczne: Modele indywidualnego ryzyka; Modele kolektywne ryzyka.

Modele ryzyka w ubezpieczeniach na życie
Teoretyczne modele ryzyka: Modele intensywności umieralności; Modele empiryczne rozkładu życia ludzkiego (prawa: de Moivre’a, Gompertza, Makehama, Weibulla). Statystyczne modele ryzyka: Szacowanie prawdopodobieństwa zgonu (np. metoda von Beckera); Budowa tablic wymieralności (tablice: „ścięte”, ogólne, selekcyjne, pełne, skrócone, dla osób długoletnich).

Modele ryzyka w ubezpieczeniach na życie
Konstrukcja tablic trwania życia: Wiek x; Wielkość początkowa populacji w wieku x (gdy x=0: najczęściej ); Liczba dożywających wieku x; Liczba zmarłych w wieku x; Prawdopodobieństwo zgonu w ciągu roku dla osoby x-letniej; Prawdopodobieństwo przeżycia roku przez osobę x-letnią; Fundusz czasu jaki mają do przeżycia osoby x-letnie; Średnia liczba dożywających wieku x; Przeciętne dalsze trwanie życia osób w wieku x; Odchylenie standardowe trwania życia osób w wieku x.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ UBEZPIECZYCIELA SYSTEMY I OGRANICZENIA
SYSTEMY ODPOWIEDZIALNOŚCI W UBEZPIECZENIACH MAJĄTKOWYCH ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROPORCJONALNA UBEZPIECZENIA "NA PIERWSZE RYZYKO" TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZANIE WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W UBEZPIECZENIACH WIELOKROTNYCH INSTYTUCJA KULANCJI ODPOWIEDZIALNOŚĆ W UBEZPIECZENIACH ŻYCIOWYCH ZASADA DOBREJ WIARY NIEODSZKODOWAWCZY CHARAKTER ŚWIADCZENIA UBEZPIECZENIOWEGO KUMULACJA ŚWIADCZEŃ

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROPORCJONALNA
Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości pozostającej w takim stosunku do wielkości szkody, w jakim suma ubezpieczeniowa pozostaje do wartości przedmiotu ubezpieczenia (wartości ubezpieczeniowej). Formuła: gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie), S - wysokość doznanej szkody (szkoda), U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie), W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia) Przykłady: 1. Szkoda częściowa: W=5000 zł; U=3000 zł; S=4000 zł; O=? 2. Szkoda całkowita: W=5000 zł; U=3000 zł; S=5000 zł; O=? (Suma ubezpieczenia stanowi 60% wartości przedmiotu ubezpieczenia, zatem odszkodowanie stanowić będzie 60% wartości szkody)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA (ZA) PIERWSZE RYZYKO
Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości poniesionej szkody do wysokości sumy ubezpieczenia (odszkodowanie pokrywa w całości szkodę do wysokości sumy ubezpieczenia). Jeżeli szkoda jest wyższa od sumy ubezpieczenia, to jej część wykraczająca poza ramy określone sumą ubezpieczenia nie zostaje pokryta. Ubezpieczenie to jest stosowane najczęściej w przypadkach, gdy szkoda powstaje z natury swej jako częściowa lub przy zmiennych stanach ilościowych i wartościowych mienia. Formuła: gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie), S - wysokość doznanej szkody (szkoda), U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie). "Pierwsze ryzyko" Jest to szkoda do wysokości sumy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń uznaje za ubezpieczoną w pełnej wartości dowolną część mienia do granicy sumy ubezpieczenia, która to część jest wystawiona w pierwszej kolejności na działanie wypadku ubezpieczeniowego. "Drugie ryzyko" Jest to część szkody, która stanowi nadwyżkę powyżej sumy ubezpieczenia i nie podlega pokryciu przez zakład ubezpieczeń (pozostaje całkowicie na ryzyku ubezpieczającego). Przykłady: 1. Szkoda częściowa: U=3000 zł; S=2000 zł; O=2000 zł. 2. Szkoda całkowita: U=3000 zł; S=5000 zł; O=3000 zł.

TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
FRANSZYZA (INTEGRALNA, REDUKCYJNA) UDZIAŁ WŁASNY Franszyza Jest to określona część lub całość szkody, która obciąża ubezpieczającego, mimo że suma ubezpieczenia może być nawet równa wartości przedmiotu ubezpieczenia. Franszyza występuje w formie: warunkowej (integralnej) lub bezwarunkowej (redukcyjnej). Franszyza warunkowa (integralna) Zakład ubezpieczeń zwolniony jest z obowiązku wypłaty odszkodowania za szkodę, która nie przekroczyła ustalonego minimum (kwoty) określonej części (lub procentu) sumy ubezpieczenia bądź też wartości ubezpieczeniowej. Jeżeli szkoda przekroczy tę wysokość, to zakład ubezpieczeń odpowiada za szkodę w pełnej wysokości. Franszyzę warunkową ustanawia się głównie dlatego, by uwolnić zakład ubezpieczeń od prowadzenia postępowań likwidacyjnych w znacznej liczbie spraw dotyczących drobnych szkód, których koszty likwidacji mogłyby być większe od wielkości szkody i są mało dokuczliwe dla ubezpieczonych. Przykład: W = zł; FI = 3%; 1. S = 300 zł; O = 0 zł. 2. S = 301 zł; O = 301 zł.

Franszyza bezwarunkowa (redukcyjna) Zakład ubezpieczeń obniża kwotę wypłaconego odszkodowania ubezpieczeniowego o określoną sumę lub ustalony procent wartości przedmiotu ubezpieczenia. Następuje to w każdym przypadku szkody, przy każdej wysokości szkody, tj. niezależnie od tego czy szkoda franszyzę przewyższa, czy też nie. Przesłanką wprowadzenia franszyzy redukcyjnej jest założenie objęcia ubezpieczeniem tylko tych szkód, które są spowodowane zdarzeniami losowymi. Franszyza redukcyjna wyłącza spod ochrony ubezpieczeniowej ubytki naturalne (rzeczywiste lub pozorne) w ubezpieczonym mieniu, które nie można uznać za szkody. Franszyzę redukcyjną stosuje się najczęściej w ubezpieczeniach towarowych. Zadaniem jej jest wtedy wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkody polegające na powstawaniu różnego rodzaju ubytków naturalnych (np. wysychanie, parowanie w ubezpieczonym mieniu), lub różnic wagowych (np. w ładunkach masowych). Przykład: W = zł; FR = 3%; 1. S = 300 zł; O = 0 zł. 2. S = 301 zł; O = 1 zł.

Udział własny Ubezpieczający ponosi określony udział w odszkodowaniu, którego faktyczna wysokość (wyrażono kwotowo lub procentowo) zostaje ustalona dopiero po wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego. Udział własny w szkodzie (ryzyko własne ubezpieczającego) oznacza, że odszkodowanie ubezpieczeniowe wypłacane ubezpieczającemu ulega zmniejszeniu o ustalony procent udziału własnego. Udział własny może oznaczać ograniczenie wysokości ubezpieczenia (niedoubezpieczenie) narzucone ubezpieczającemu przez zakład ubezpieczeń. Podstawą wprowadzenia udziału własnego są założenia prewencyjne. Udział własny może być stosowany w obu systemach odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń: proporcjonalnej lub na pierwsze ryzyko.

Udział własny w odpowiedzialności proporcjonalnej Formuła:
TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ Udział własny w odpowiedzialności proporcjonalnej Formuła: gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie), Sp - wysokość doznanej szkody pomniejszonej o udział własny, U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie), W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia) Przykład (szkoda częściowa): W=5000 zł; U=3000 zł; S=4000 zł; UW=20%; O=?

Udział własny w systemie "na pierwsze ryzyko" Odszkodowanie ubezpieczeniowe nie pokrywa całej szkody (w granicach sumy ubezpieczenia), lecz jest zmniejszone o określoną część. Przykłady: 1. Szkoda częściowa: U=3000 zł; UW=20%; S=2000 zł; O=1600 zł. 2. Szkoda całkowita: U=3000 zł; UW=20%; S=5000 zł; O=2400 zł.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W USTALANIU ODPOWIEDZIALNOŚCI UBEZPIECZYCIELI W UBEZPIECZENIACH WIELOKROTNYCH SYSTEM FRANCUSKI (NIEMIECKI) Udział ubezpieczyciela w wypłacie odszkodowania określa się w stosunku zachodzącym między odszkodowaniem, które musiałby zapłacić, gdyby był jedynym ubezpieczycielem, a sumą odszkodowań, które obciążałyby każdego z ubezpieczycieli, gdyby był jedynym ubezpieczycielem (proporcja odszkodowań). Przykład: S = zł; Ubezpieczyciel A: UA = zł; OA = ? Ubezpieczyciel B: UB = zł; OB = ?

DEKLARACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO - SYSTEMY
Przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ubezpieczający ma obowiązek podać do wiadomości ubezpieczyciela – zgodnie z prawdą – wszelkie okoliczności mające wpływ na ocenę ryzyka (niebezpieczeństwa). System anglosaski (art. 304 k.m.) Obowiązek deklaracji spontanicznych: ubezpieczający – nawet bez uprzednich zapytań ze strony ubezpieczyciela – powinien informować o wszelkich okolicznościach, które są lub powinny być mu znane. System kontynentalny (art. 815 k.c.) System „odpowiedzi na pytania”: obowiązek deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał ubezpieczyciel (w formularzu wniosku-oferty albo w innych pismach). System mieszany Ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawdą na pytania ubezpieczyciela, ale ponadto jest obowiązany zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel nie pytał. Sankcje za naruszenie Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności (art. 815 i 834 k.c), może odstąpić od umowy (art. 305 k.m.), może zwiększyć składkę (art. 305 k.m.).

NOTYFIKACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO I INNE OBOWIĄZKI UBEZPIECZAJĄCEGO
Przedłużenie obowiązku deklaracji: ubezpieczający obowiązany jest informować ubezpieczyciela o wszelkich istotnych zmianach ryzyka, jakie nastąpiły po zawarciu umowy. Zastrzeżenia Obowiązek istnieje tylko wtedy, jeżeli został zastrzeżony w umowie (art. 815 k.c.). Obowiązek ten nie odnosi się do ubezpieczeń na życie (art. 815 k.c.). Sankcja Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, chyba że zatajone okoliczności nie miały wpływu na zwiększenie prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku (art. 815 k.c.). Inne obowiązki Po wystąpieniu wypadku ubezpieczający ma obowiązek: ratowania, deminuacji szkody, zabezpieczenia mienia przed dalszą szkodą (dotyczy tylko majątkowych), zabezpieczenia praw regresowych ubezpieczyciela. Jeśli ubezpieczający dopuścił się rażącego niedbalstwa w wykonaniu obowiązków, odszkodowanie się nie należy, chyba że zapłata całości bądź części odszkodowania odpowiada zasadom współżycia społecznego albo interesom gospodarki narodowej (art. 826 k.c.).

SKUTKI NARUSZENIA OBOWIĄZKÓW UBEZPIECZAJĄCEGO
Sankcje: Zwiększenie składki. Zmniejszenie odszkodowania. Odmowa odszkodowania. Odstąpienie od umowy. Zwolnienie z odpowiedzialności. Warunki zastosowania sankcji: Tylko gdy przewiduje to przepis (numerus clausus). Umowa lub OWU mogą przypadki zastosowania sankcji konkretyzować, ale nie mnożyć. Naruszenia muszą być skutkiem winy kwalifikowanej (umyślności lub rażącego niedbalstwa). Wina kwalifikowana musi być winą: własną ubezpieczającego albo winą osób, za które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność lub z którymi pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym. Musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy nastąpieniem wypadku lub jego rozmiarami a zawinionym działaniem lub zaniechaniem ubezpieczającego.

SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA
Składka brutto (przypisana) Łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za cały okres obrachunkowy (rok kalendarzowy). Składka netto (tzw. składka sprawiedliwa) Suma składek brutto pomniejszona o koszty obsługi ubezpieczeń (administracyjne), o koszty tworzenia rezerw, koszty akwizycji i inne koszty działalności zakładu ubezpieczeń. Składka przypisana netto Składka zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela (po uwzględnieniu kosztów reasekuracji).

SKŁADKA – STAWKA - TARYFA
Świadczenie pieniężne, które ubezpieczający jest obowiązany zapłacić ubezpieczycielowi za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu okresu ubezpieczenia. Stopa składki (stawka) Liczba jednostek pieniężnych przypadających na każde 1000 (w ‰) lub 100 (w %) jednostek pieniężnych sumy ubezpieczeń (w ujęciu rocznym). Taryfa składek Uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim typowym rodzajom ryzyka (przedmiotom i niebezpieczeństwom), występującym w danym rodzaju ubezpieczenia. Inne elementy Wysokość rabatów (bonus), dodatków (malus), tablice frakcyjne dla składek ubezpieczeń krótkoterminowych).

ELEMENTY TEORII INTERESU UBEZPIECZENIOWEGO
Interes ubezpieczeniowy to podstawowa kategoria pojęciowa ubezpieczeń (zwłaszcza majątkowych). Rzeczywistym przedmiotem ochrony ubezpieczeniowej jest określony typ interesu. Pojęcie interesu ubezpieczeniowego ma wiele znaczeń.

Wielofunkcyjność pojęcia interesu: Interes jako przedmiot ochrony ubezpieczeniowej (korelacja z ryzykiem ubezpieczeniowym). Interes jako rozgraniczenie umowy ubezpieczenia od innych instytucji prawnych (np. gra, zakład, hazard). Interes jako górna granica odszkodowania z tytułu ubezpieczenia majątkowego (bez istnienia interesu powstanie szkody nie byłoby możliwe). Interes a prawne warianty umowy ubezpieczenia: Możliwość ubezpieczenia interesu innej osoby (cudzego interesu). Ubezpieczenie cudzego interesu implikuje problemy prawne (np. komu przysługuje wierzytelność, na kim ciążą powinności, kto musi wykazać się istnieniem interesu). Ubezpieczenie może dotyczyć także interesu przyszłego (nie istniejącego), wielu interesów, interesu nie tylko prawnego a gospodarczego, pośredniego, itp.). Interes jako podstawa klasyfikacji ubezpieczeń (majątkowych)

Kryteria możliwości ubezpieczania interesu: Interes powinien być akceptowalny przez prawo (a więc legalny). Interes powinien być wyrażony w pieniądzu (wymierna wartość majątkowa).

ANALIZA FINANSOWA Wewnętrzna Zewnętrzna

MONITORING I RAPORTOWANIE WEWNĘTRZNE W ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
Rachunkowość finansów Sprawozdania finansowe na potrzeby US, GUS, KNF (KNUiFE), KPWiG i innych instytucji nadzorczych. Rachunkowość zarządcza Gromadzenie i opracowanie informacji finansowych i operacyjnych dla kierownictwa przedsiębiorstwa. Kontroling Wykorzystanie zgromadzonych w przedsiębiorstwie informacji do procesów zarządzania opartych na planowaniu i kontroli zorientowanych na osiąganie określonych celów przez podejmowanie cyklicznych działań planistycznych, ewidencyjnych, kontrolnych i regulacyjnych.

Źródła danych: Ewidencja księgowa Księgi rachunkowe wg standardu międzynarodowego (MSR), na podstawie ewidencji ubezpieczeniowych (branżowych), zawierające zapisy dotyczące: działalności techniczno-ubezpieczeniowej, pozostałej działalności operacyjnej, gospodarki majątkiem przedsiębiorstwa, gospodarki kadrowo-płacowej. Ewidencja techniczno-ubezpieczeniowa: Rejestr klientów, Rejestr umów, Rejestr roszczeń, Rejestr reasekuracji, Rejestr pośredników ubezpieczeniowych, Rejestr aktuarialny, Rejestr działalności inwestycyjnej.

Cechy systemu raportowania: raporty systematyczne, raporty interwencyjne, raporty na zamówienie.

Raporty systematyczne o charakterze strategicznym dla kierownictwa wyższego szczebla: bieżący monitoring realizacji planów strategicznych poprzez obserwację łącznych efektów działań na szczeblach operacyjnych, kontrola podstawowych relacji finansowych ubezpieczyciela, określenie globalnych tendencji kształtujących się w przedsiębiorstwie.

Obszary zainteresowania w raportach systematycznych o charakterze strategicznym: wielkość sprzedaży i osiąganych przychodów (np. raport oceny poziomu sprzedaży), wielkość ponoszonych kosztów, przewidywany wynik finansowy przyszłych okresów, struktura posiadanego portfela (np. raport oceny dochodowości portfela, raport oceny zaangażowania zakładu ubezpieczeń w określony segment rynku).

Raporty systematyczne o charakterze operacyjnym dla kierownictwa niższego szczebla: szczegółowe rozbicie wielkości przychodowych i kosztowych na jednostki terenowe, oferowane produkty i ryzyka, typy pośredników, kategorie lokat, poszczególne umowy i agentów, aktywność agentów, skuteczność programów szkoleniowych, zyskowność grup klientów, dochodowość linii produktowych, jakość portfela, przebieg procesu windykacji, jakość obsługi świadczeń, porównywalność wysokości świadczeń w stosunku do zakresu ubezpieczenia, efektywność gospodarki środkami pieniężnymi ubezpieczyciela. Przykłady raportów: raport oceny jakości portfela umów zawartych w określonym czasie, raport oceny aktywności agentów, raport analizy penetracji, raport analizy wyłudzeń ubezpieczeniowych, raport oceny jakości portfela, raport analizy adekwatności marży w stosunku do ponoszonych kosztów, raport oceny skali nienależnych wypłat, raport oceny skuteczności służb windykacyjnych.

Raporty niestandardowe dla pracowników operacyjnych: raport oceny zwiększenia sprzedaży w okresie akcji promocyjnej, raport oceny efektów finansowych akcji promocyjnej, raport oceny obciążenia stanowisk pracy.

ZEWNĘTRZNA OCENA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
Podmioty zainteresowane oceną: Inwestorzy Nabywcy polis ubezpieczeniowych Pośrednicy ubezpieczeniowi Podmioty współpracujące z zakładem ubezpieczeń Organy nadzoru Agencje ratingowe

ZEWNĘTRZNA OCENA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
Źródła informacji: Informacje publiczne: obowiązki informacyjne wynikające z przepisów o rachunkowości i działalności ubezpieczeniowej, obowiązki informacyjne wynikające z przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi, obowiązki informacyjne wynikające z przepisów o funduszach emerytalnych i pracowniczych programach emerytalnych Informacje niepubliczne: wewnętrzne (raporty zestawienia i analizy na potrzeby zarządzania), zewnętrzne (dla posiadaczy polis, konsumentów, organom nadzoru, organom statystycznym).

Rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe
RTU stanowią istotny element w gospodarce finansowej zakładów ubezpieczeń. Są przeznaczone na normalne pokrycie bieżących i przyszłych odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych. Tworzenie RTU oparte jest na wymaganiach techniki danego działu ubezpieczeń. Określenie rodzaju tworzonych RTU oraz ustalenie ich odpowiedniej wysokości jest jednym z podstawowych zadań zakładu ubezpieczeń.

Rodzaje rezerw techniczno – ubezpieczeniowych
Obecne przepisy prawne przewidują tworzenie następujących rodzajów rezerw techniczno - ubezpieczeniowych: rezerwa składek, rezerwa na ryzyko niewygasłe, rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwa na kapitalizowaną wartość rent, rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka), rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjnej) ponosi ubezpieczający, rezerwy na premie i rabaty (bonifikaty) dla ubezpieczonych, pozostałe rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe określone w statucie zakładu ubezpieczeń.

Problemy oszacowania rezerw techniczno - ubezpieczeniowych
W polskim systemie ubezpieczeniowym obowiązuje zasada, wg której rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe ustala się na dzień bilansowy. Dzień bilansowy, w rozumieniu ustawy jest to dzień, na który jednostka (zakład ubezpieczeń) sporządza sprawozdanie finansowe. Zakłady ubezpieczeń do chwili obecnej są zobowiązane do sporządzania sprawozdań finansowych za okresy miesięczne, półroczne i roczne.

Rezerwa składek Zwana także jako przeniesienie składki stanowi część składki przypisanej – pomniejszonej o koszty akwizycji – przypadającą na przyszłe okresy sprawozdawcze, proporcjonalnie do okresu, na jaki składka jest przypisana, lub w relacji do stopnia ryzyka przewidywanego w następnych okresach sprawozdawczych. Przeniesienie składek ma zastosowanie wówczas, gdy okres zawartego ubezpieczenia (umowy ubezpieczenia) nie mieści się lub nie pokrywa się z okresem sprawozdawczym czy okresem danego roku obrotowego, a przypisana składka ubezpieczeniowa dotyczy dwóch okresów sprawozdawczych.

Rezerwa na ryzyka niewygasłe
Tworzona jest jako uzupełnienie do rezerwy składek w momencie, gdy z jakiś przyczyn składka nie została dopasowana do potrzeb danego typu ubezpieczenia. Rezerwa ta służy na pokrycie odszkodowań, świadczeń i innych kosztów, jakie mogą powstać z zawartych umów, które nie wygasają z ostatnim dniem okresu sprawozdawczego, a wysokość rezerwy składek nie jest wystarczająca na pokrycie zobowiązań zakładu ubezpieczeń.

Rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia
Zwana rezerwą szkód związana jest z sytuacjami, w których szkody zaistniały w okresie sprawozdawczym, jednak nie zostały w tym okresie wypłacone. Rezerwę na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia tworzy się w wysokości odpowiadającej ustalonej lub przewidywanej wielkości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z zaszłymi szkodami, powiększonej o koszty likwidacji szkód.

Rodzaje rezerw: Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia za szkody i wypadki zaistniałe i zgłoszone; Rezerwa na szkody i wypadki zaistniałe i nie zgłoszone; Rezerwa na koszty likwidacji szkód.

Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia za szkody i wypadki zaistniałe i zgłoszone: Rezerwa ta przeznaczona jest na pokrycie odszkodowań i świadczeń, które: zostały zgłoszone i dla których ustalono i uwzględniono wysokość odszkodowań i świadczeń, zostały zgłoszone, lecz posiadane informacje nie pozwalają na ocenę wysokości odszkodowań i świadczeń.

Rezerwa na szkody zaistniałe i nie zgłoszone: Rezerwę tą tworzy się na szkody i świadczenia, które nie zostały zgłoszone do dnia sprawozdania okresowego. Obliczenie prawidłowej wysokości wymaga prowadzenia długoletnich badań statystycznych, które pozwalają określić wartość oczekiwaną przyszłych świadczeń i odszkodowań ze zdarzeń już zaistniałych, o których ubezpieczyciel nie posiada żadnych informacji. Tworzenie tej rezerwy opiera się na umiejętności określenia, jaka wielkość i ile szkód wypłacono w danym roku sprawozdawczym ze zdarzeń zaistniałych w latach poprzednich.

Rezerwa na koszty likwidacji szkód: Rezerwa ta związana jest z rezerwą na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia za szkody i wypadki zaistniałe i zgłoszone. Rezerwa na koszty likwidacji szkód liczona jest na koniec każdego roku obrotowego. Wartość tej rezerwy jest wprost proporcjonalna do rezerwy na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia. Współczynnik proporcjonalności jest równy ilorazowi kosztów likwidacji szkód przez wartość wypłaconych odszkodowań. Rezerwę na koszty likwidacji szkód ustala się z podziałem na rok powstania szkody.

Rezerwa na kapitalizowaną wartość świadczeń rentowych z ubezpieczeń OC
Rezerwa na kapitalizowaną wartość świadczeń rentowych z ubezpieczeń OC tworzona jest w przypadku, gdy z umów ubezpieczeń wypadkowych i odpowiedzialności cywilnej lub innych umów nie zaliczanych do ubezpieczeń na życie powstaną świadczenia płatne okresowo w formie rent. Rezerwa ustalana jest indywidualnie dla każdego uprawnionego w formie kapitalizowanej wartości przyznanych świadczeń rentowych z uwzględnieniem kosztów obsługi tych rent, przy zastosowaniu matematyki ubezpieczeniowej.

Rezerwa na wyrównanie szkodowości lub ryzyka
Rezerwa na wyrównanie szkodowości lub ryzyka ujmowana jest w ewidencji ksiąg rachunkowych jako zmiana rezerwy, polegająca na korygowaniu stanu rezerwy – odpowiednio w górę lub w dół (jeśli w dół to tylko da stanu zerowego) – na koniec roku obrotowego.

Rezerwa ubezpieczeń na życie
Rezerwę ubezpieczeń na życie tworzy się w wysokości ustalonej metodą aktuarialną z możliwością uwzględniania kosztów obsługi umów i kosztów związanych z wypłatą odszkodowań i świadczeń. Rezerwy ubezpieczeń na życie tworzy się indywidualnie dla każdej umowy ubezpieczenia. Rezerwy te mogą być ustalone sumarycznie dla określonych grup umów ubezpieczenia, pod warunkiem, że dają one w przybliżeniu ten sam rezultat co metoda indywidualna. Zakład ubezpieczeń jest obowiązany co najmniej raz na 5 lat ustalać wielkość rezerwy ubezpieczeń na życie metodą indywidualną.

Rezerwa ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający
Rezerwa ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający, tworzona jest w wysokości wartości lokaty dokonanej zgodnie z postanowieniami zawartej umowy ubezpieczenia na życie. Lokaty te muszą być wykazywane w odrębnej pozycji bilansu zakładu ubezpieczeń (pozycja C aktywów) oraz w odrębnej pozycji rachunku technicznego ubezpieczeń (pozycja II).

Rezerwa na premie i rabaty dla ubezpieczonych
Rezerwy te mogą występować zarówno w zakładach ubezpieczeń majątkowych i osobowych, jak i ubezpieczeń na życie. Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych uprawnionych lub uposażonych tworzy się w wysokości kwot, o które powiększane są przyszłe świadczenia lub pomniejszane przyszłe składki, zgodnie z umową ubezpieczenia.

Pozostałe rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe
Rezerwy te mogą występować jedynie wtedy, kiedy są przewidziane w statucie danego zakładu ubezpieczeń oraz znajdują uzasadnienie dla ich tworzenia. Najczęściej są to różnego rodzaju rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe, przewidziane na szkody katastroficzne lub ryzyka wyjątkowe.

Rola i znaczenie rezerw techniczno – ubezpieczeniowych
Rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe umożliwiają: ustalenie rzeczywistego wyniku finansowego za dany okres sprawozdawczy (obrachunkowy), kontrolowanie operacji i historii portfela ubezpieczeniowego, tworzenie sprawozdawczości dla udziałowców, obliczanie zysku dla potrzeb podatkowych, wykazywanie wypłacalności zakładu ubezpieczeń, wykazywanie poziomu finansowego zakładu ubezpieczeń, analizę historii szkód, tworzenie funduszu ubezpieczeniowego – kapitały obce wpływają na wielkość lokat, a co za tym idzie i dochodów z nimi związanych, oraz stanowią poważną pozycję po stronie pasywów w bilansie przez co wpływają na jego wynik, badania wypłacalności zakładu ubezpieczeń (wskaźnik ulokowania rezerw).

Metody tworzenia i rozwiązywania rezerw techniczno – ubezpieczeniowych
Zgodnie z polskim systemem, rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe mogą być ustalane według: metody indywidualnej – polegającej na ustaleniu rezerwy składek oddzielnie dla każdej umowy ubezpieczenia (polisy), natomiast rezerwy szkodowej oddzielnie dla każdej pojedynczej zgłoszonej szkody lub wypadku; metody uproszczonej – polegającej na przemnożeniu liczby zgłoszonych nie uregulowanych szkód i wypadków przez ustaloną statystycznie średnią wysokość odszkodowania lub świadczenia za rok, półrocze lub ostatni kwartał roku obrotowego, w zależności od rodzaju ryzyka i poziomu inflacji; metody ryczałtowej – polegającej na ustaleniu rezerwy zbiorczo dla całego portfela ubezpieczeniowego lub jego części, jako procent przypisu składki lub wartości wypłaconych odszkodowań i świadczeń; metoda ryczałtowa powinna dawać wyniki zbliżone do uzyskanych przy zastosowaniu metody indywidualnej, co oznacza konieczność okresowego weryfikowania wyników uzyskiwanych za pośrednictwem przyjętej metody ryczałtowej; metody akuarialnej – polegającej na ustaleniu rezerwy przy zastosowaniu metod matematyki i statystyki ubezpieczeniowej.

Zestawienie rezerw oraz metody ich tworzenia
Rodzaj rezerwy Metody tworzenia Rezerwa składek Indywidualna Ryczałtowa Koniec okresu sprawozdawczego Na ryzyka niewygasłe Aktuarialna Na niewypłacone odszkodowania i świadczenia: Na niewypłacone odszkodowania i wypadki zaistniałe i zgłoszone Na szkody i wypadki zaistniałe i nie zgłoszone Na koszty likwidacji szkód Na skapitalizowaną wartość świadczeń rentowych Na wyrównanie szkodowości (ryzyka) Na ostatni dzień roku obrotowego W dziale ubezpieczeń na życie (łącznie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający) Na premie i rabaty dla ubezpieczonych Pozostałe rezerwy Indywidualne Aktuarialne Zgodnie ze statutem zakładu

Wpływ rezerw techniczno – ubezpieczeniowych na wynik finansowy zakładu ubezpieczeń
korygują wynik finansowy, pozwalają na ustalenie rzeczywistych zobowiązań z tytułu działalności ubezpieczeniowej, tworzenie i rozwiązywanie RTU ma charakter ewidencyjny i polega na rozliczaniu w czasie przychodów (rezerwa składek, rezerwa na niewygasłe ryzyka) i kosztów (rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia), tworzona rezerwa zmniejsza przychody lub zwiększa koszty bieżącego okresu, tworzona rezerwa powoduje zwiększenie zobowiązań w pasywach bilansu (wzrasta kapitał obcy), rozwiązana rezerwa zwiększa dochody bieżącego okresu lub zmniejsza koszty, zwiększając wynik finansowy, przy jednoczesnym zmniejszeniu kapitałów obcych.

RTU a działalność lokacyjna
Środki własne, środki funduszu ubezpieczeniowego oraz w niewielkim stopniu inne poza-ubezpieczeniowe źródła stanowią źródło finansowania lokat zakładu ubezpieczeń. Całkowity kapitał, obejmujący kapitał własny i kapitał obcy (rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe), stanowi o możliwościach inwestycyjnych zakładu ubezpieczeń oraz o jego zobowiązaniach wobec właścicieli i ubezpieczonych. Przychody z lokat stanowią o możliwościach wzrostu kapitału i wywiązywania się zakładu ubezpieczeń z zobowiązań wobec ubezpieczonych. W analizie działalności lokacyjnej nie można pominąć stopnia wykorzystania łącznych kapitałów własnych w majątku (lokatach) ubezpieczyciela. Pozwala na to wskaźnik poziomu lokat (WPL), który ma następującą konstrukcję: WPL = lokaty / (kapitały własne + RTU) Kolejny wskaźnik, będący stosunkiem wartości lokat do wartości rezerw techniczno – ubezpieczeniowych, zwany wskaźnikiem ulokowania rezerw (WUR), posiada następującą konstrukcję: WUR = lokaty / RTU Wskaźnik ulokowania rezerw, pokazując stopień pokrycia rezerw lokatami, może być wykorzystywany jako miara badania wypłacalności zakładu ubezpieczeń. Daje on pogląd na stopień pokrycia lokatami zobowiązań wobec ubezpieczonych.

KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ Kryterium podstawowe
Ubezpieczenia społeczne (Sfera socjalna państwa i społeczeństwa) Ubezpieczenia gospodarcze (Sfera gospodarcza państwa i społeczeństwa)

Różnice pomiędzy ubezpieczeniami społecznymi a gospodarczymi
Ubezpieczenia społeczne są zawsze obowiązkowe (ustawowe). Ubezpieczenia społeczne są związane ze składką, która mniej elastycznie podlega aktualizacji. Ubezpieczenia społeczne zapewniają świadczenia nie tylko pieniężne ale także rzeczowe. Ubezpieczenia społeczne są realizowane przez odrębną instytucję publiczno-prawną. Ubezpieczenia społeczne są gwarantowane przez państwo. Ubezpieczenia społeczne są powiązane z budżetem państwa przez dotacje. Ubezpieczenia społeczne są powszechne – obowiązują całe społeczeństwo.

KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ Kryteria inne
Kryteria klasyfikacji: przedmiot ubezpieczenia, rodzaj zdarzeń objętych ochroną ubezpieczeniową, występowanie/brak swobody nawiązywania prawnego stosunku ubezpieczenia, podział ustawowy.

Kryterium przedmiotu ubezpieczenia
ubezpieczenia osobowe (przedmiotem ubezpieczenia są dobra osobiste, np.: życie, zdrowie, zdolność do pracy), ubezpieczenia majątkowe (przedmiotem ubezpieczenia są różne dobra i wartości majątkowe: mienie, odpowiedzialność cywilna).

Kryterium rodzaju zdarzenia losowego
ubezpieczenia ogniowe, ubezpieczenia gradowe, ubezpieczenia od kradzieży, ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenia od uszkodzeń, ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, itp.

Kryterium występowania/braku swobody
ubezpieczenia obowiązkowe (przepisy prawne nakładają obowiązek, przymus zawarcia umowy ubezpieczenia), ubezpieczenia dobrowolne (występuje swoboda umów ubezpieczenia).

Kryterium ustawowe dział I
(obejmuje tylko ubezpieczenia na życie wg 5 grup ubezpieczenia: na życie, posagowe, na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, rentowe, wypadkowe i chorobowe jako uzupełnienie innych grup), dział II (obejmuje pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz majątkowe wg 18 grup ubezpieczenia: w tym różne rodzaje ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych oraz wszystkie majątkowe).

Kryteria inne (w tym historyczne)
ubezpieczenia morskie (regulowane przepisami kodeksu morskiego), ubezpieczenia lądowe (regulowane przepisami kodeksu cywilnego; zawierają także ubezpieczenia lotnicze, satelitarne, żeglugi śródlądowej); ubezpieczenia podmiotów gospodarczych, ubezpieczenia ludności;

SPECYFIKA PRAWNA UBEZPIECZENIA MORSKIEGO (UM)
Odrębna regulacja prawna UM. UM jest wyłącznie ubezpieczeniem majątkowym. UM dotyczy specyficznych ryzyk: związanych z żeglugą morską, na ogół dużych, wymagających głębokiej reasekuracji. UM nie mają charakteru konsumenckiego. W UM dużą rolę odgrywają zwyczaje morskie oparte na długiej tradycji. Regulacja prawna umowy UM ma głównie charakter dyspozytywny i zarazem dopuszcza tzw. nieograniczony wybór prawa właściwego dla danej umowy. Dla umów UM nie stosuje się w praktyce umów standardowych i OWU. Umowy UM zawierane są na bazie tzw. klauzul ubezpieczeniowych (klauzule instytutowe). UM charakteryzuje zaawansowany proces globalizacji i koncentracji. W zakresie OC armatora niemal powszechnie działają tzw. armatorskie kluby ubezpieczeń wzajemnych (P&I Clubs) . Regulacja prawna UM zawiera szereg specyficznych rozwiązań i instytucji (np. abandon, ubezpieczenie generalne, polisa jako przenoszalny papier towarowy, itp.).

Kryteria inne (w tym historyczne)
ubezpieczenia w obrocie krajowym, ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym; ubezpieczenia publiczne, ubezpieczenia prywatne; ubezpieczenia komercyjne (spółki akcyjne), ubezpieczenia wzajemne (ubezpieczenia wzajemne non-profit); ubezpieczenia bezpośrednie (asekuracja i koasekuracja), ubezpieczenia pośrednie (reasekuracja i retrocesja).

ORGANIZACJA UBEZPIECZEŃ W POLSCE
Ubezpieczeniowa spółka akcyjna Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych (w tym: małe towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych) Podstawa prawna: Ustawa o działalności ubezpieczeniowej Kodeks spółek handlowych Kodeks cywilny

Ubezpieczeniowa spółka akcyjna a spółka akcyjna prowadząca inną działalność
Wyższe wymagania dotyczące minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego; W podziale zysku uczestniczą nie tylko akcjonariusze lecz również klienci (ubezpieczeni); Spółka ubezpieczeniowa może emitować wyłącznie akcje imienne (z wyjątkiem wprowadzanych do publicznego obrotu za zgodą Komisji Papierów Wartościowych i Giełd); Nadzór nad działalnością ubezpieczeniową sprawuje KNF (KNUiFE) i Minister Finansów.

Różnice pomiędzy TUW a ubezpieczeniową SA
TUW nie jest spółką handlową (nie jest wpisywane do rejestru handlowego lecz do rejestru TUW); Do TUW stosują się niektóre przepisy kodeksu handlowego o spółkach akcyjnych; Działalność TUW określona jest przez prawo ubezpieczeniowe; Celem TUW nie jest osiąganie zysku (działalność musi być rentowna) ale wzajemne zapewnienie członkom (lub osobom trzecim) odszkodowań lub świadczeń; Kapitał zakładowy stanowi tylko rodzaj funduszu gwarancyjnego; Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego jest niższa niż w ubezpieczeniowej SA; Ubezpieczony jest jednocześnie członkiem towarzystwa, a każdy członek towarzystwa jest równocześnie ubezpieczonym (ubezpieczeniowe SA jest związkiem kapitałów, TUW jest związkiem osób i innych podmiotów); Członkowie są ze sobą powiązani przynależnością do TUW oraz zobowiązaniem do przyczyniania się do tworzenia funduszu potrzebnego towarzystwu na pokrycie wydatków z tytułu odszkodowań, świadczeń oraz kosztów własnych; Nadwyżki powstające w działalności ubezpieczeniowej, z reguły wracają do ubezpieczonych bądź w postaci zwrotów lub obniżenia składek, bądź w postaci przyrostu świadczeń.

"Małe TUW" TUW posiadające ograniczony zakres działania ze względu na małą liczbę członków, niewielką liczbę lub niskie sumy zawieranych ubezpieczeń bądź też niewielki terytorialny zasięg działalności, może być uznane przez Ministra Finansów za "małe towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych" (małe TUW).

STAN PRAWNY UBEZPIECZEŃ W POLSCE
Brak kodeksu ubezpieczeń Rozproszone źródła prawa ubezpieczeniowego (ustawy ubezpieczeniowe, kodeksy, ustawy „okołoubezpieczeniowe”, rozporządzenia resortowe) PODSTAWOWE ŹRÓDŁA: Ustawy ubezpieczeniowe: Ustawa z dn r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z r., Nr 124, poz. 1151) Ustawa z dn r. o gwarantowanych ubezpieczeniach eksportowych (Dz. U. z 2001 r., Nr 59, poz. 609) Ustawa z dn r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z r., Nr 124, poz. 1152) Ustawa z dn r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. z r., Nr 124, poz. 1153) Ustawa z dn r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. z r., Nr 124, poz Kodeksy: Kodeks cywilny z r. Kodeks morski z r. Kodeks spółek handlowych z r. Ustawy „około-ubezpieczeniowe”: Ustawy: o rachunkowości (1994 r.), Prawo Atomowe (2001 r.), o biegłych rewidentach (2001 r.), o doradztwie podatkowym (1996 r.), o kulturze fizycznej (2001 r.), o grach losowych (1998 r.), o księgach wieczystych (1982 r.), o usługach turystycznych (2001 r.), o bezpieczeństwie imprez masowych (2001 r.), o komornikach sądowych (1997 r.), o adwokaturze (1982 r.), o radcach prawnych (1982 r.), Prawo o notariacie (1991 r.), o gospodarce nieruchomościami (2000 r.), o ochronie danych osobowych (1997 r.), Prawo prywatne międzynarodowe (1965 r.), o Krajowym Rejestrze Sadowym (2001 r.). Rozporządzenia, Zarządzenia Ministra Finansów Ratyfikowane konwencje międzynarodowe (np.: wiedeńska z 1963 r. – o odpowiedzialności za szkodę jądrową, brukselska z 1969 r. i 1971 r. – o odpowiedzialności za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami, haska z 1971 r. – o prawie właściwym dla wypadków drogowych, lugańska z 1988 r. – o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych)

KONCEPCJE ZMIAN PRAWA UBEZPIECZENIOWEGO W POLSCE
Zmiany cząstkowe (kolejne nowelizacje Ustawy z 1990 r.) Wprowadzenie pakietu ustaw w 2003 r. (Ustawy: o działalności ubezpieczeniowej; o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym i RU; o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK; o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Postulat: wprowadzenie Kodeksu Ubezpieczeń

ŹRÓDŁA PRAWA UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE
OC kierowców Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych ( ). Wcześniej: Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Budynki rolnicze Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych ( ). Wcześniej: Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych. OC rolników Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych ( ). Wcześniej: Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników z tytułu prowadzenia (posiadania) gospodarstwa rolnego. OC doradców podatkowych Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC podmiotów wykonujących doradztwo podatkowe. OC podmiotów medycznych Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC podmiotu przejmującego zamówienie na świadczenia zdrowotne za szkody wyrządzone przy udzielaniu tych świadczeń.

ŹRÓDŁA PRAWA UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE – cd.
OC adwokatów Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC adwokatów. OC notariuszy Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC notariuszy. OC radców prawnych Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC radców prawnych. OC rzeczników patentowych Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC rzeczników patentowych. OC architektów oraz inżynierów budownictwa Rozporządzenie MF ( ) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC architektów oraz inżynierów budownictwa. OC organizatorów imprez masowych Rozporządzenie MF ( ) w sprawie minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia OC organizatorów imprez masowych.

Założenia ogólne i zasady prawa ubezpieczeniowego w prawie Wspólnot (UE)
Towarzystwo Ubezpieczeniowe jakiegokolwiek państwa członkowskiego powinno mieć swobodę ulokowania swej firmy w państwie członkowskim. Uzyskując pozwolenie (licencję) do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w kraju siedziby Towarzystwo Ubezpieczeniowe powinno mieć możność prowadzenia takiej działalności na podstawie tego samego upoważnienia w innym kraju członkowskim, bez potrzeby ubiegania się o pozwolenie (licencję) w tym kraju. Zasady nadzorcze nad działalnością ubezpieczeniową we wszystkich krajach członkowskich powinny być jednakowe, jakkolwiek sam nadzór powinien być sprawowany oddzielnie w każdym państwie członkowskim przez upoważnione w danym kraju władze. Powinny zostać ujednolicone w całej Wspólnocie zasady i podstawowe elementy regulacji prawnych odnośnie do umowy ubezpieczenia, aby w ten sposób wyeliminować w przyszłości wybór prawa jako element walki konkurencyjnej. Powinien istnieć niczym nieograniczony przepływ środków finansowych pomiędzy stronami zaangażowanymi w transakcje ubezpieczeniowe.

WYBRANE DYREKTYWY UE DOTYCZĄCE UBEZPIECZEŃ – Prawo nadzoru
Dyrektywy odnoszące się do ubezpieczeń na życie Pierwsza dyrektywa Rady z r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń na życie (79/267/EEC). Druga dyrektywa Rady z r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń na życie, o usprawnieniu mechanizmów zapewniających swobodę świadczenia usług oraz zmieniająca dyrektywę 79/267/EEC (90/619/EEC). Trzecia dyrektywa Rady z r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń na życie oraz zmieniająca dyrektywy wcześniejsze 79/267/EEC, 90/619/EEC (92/96/EEC).

Dyrektywy odnoszące się do ubezpieczeń innych niż na życie Pierwsza dyrektywa Rady z r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczeń na życie (73/239/EEC). Dyrektywa Rady z r. o zniesieniu ograniczeń swobody tworzenia podmiotów gospodarczych w sferze ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie (73/240/EEC). Dyrektywa Rady z r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do koasekuracji we wspólnocie (78/473/EEC). Dyrektywa Rady z r. o zmianie – w szczególności w odniesieniu do ubezpieczeń turystycznych – dyrektywy 73/239/EEC (84/641/EEC). Dyrektywa Rady z r. o zmianie – w szczególności w odniesieniu do ubezpieczeń kredytów i rękojmi – dyrektywy 73/239/EEC (87/343/EEC).

Dyrektywy odnoszące się do ubezpieczeń innych niż na życie Dyrektywa Rady z r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń kosztów prawnych (87/344/EEC). Druga dyrektywa Rady z r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie, zawierająca postanowienia o usprawnieniu mechanizmów zapewniających swobodę świadczenia usług oraz zmieniająca dyrektywę 73/239/EEC (88/357/EEC). Dyrektywa Rady z r. o zmianie – w szczególności w odniesieniu do ubezpieczeń komunikacyjnych – pierwszej dyrektywy 73/239/EEC i drugiej dyrektywy 88/357/EEC (90/618/EEC). Trzecia dyrektywa Rady z r. o koordynacji ustaw, rozporządzeń i decyzji administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie, zmieniająca dyrektywy 73/239/EEC oraz 88/357/EEC (92/49/EEC).

INNE OBSZARY DYREKTYW UE DOTYCZĄCYCH UBEZPIECZEŃ
Ubezpieczenia komunikacyjne OC Prawo bilansu ubezpieczeniowego Prawo dotyczące upadłości i likwidacji zakładu ubezpieczeń Prawo pośrednictwa ubezpieczeniowego

RYNEK UBEZPIECZENIOWY Podstawowe pojęcia
Ogół transakcji kupna-sprzedaży danego dobra lub czynnika produkcji, zawieranych na pewnym terytorium w określonym czasie. RYNEK UBEZPIECZENIOWY Segment rynku ogólnego, który obejmuje całokształt usług ubezpieczeniowych, zaliczany do tzw. rynku usług finansowych. RYNEK UBEZPIECZENIOWY W UJĘCIU PODMIOTOWYM Obejmuje wszystkie osoby i podmioty uczestniczące w dystrybucji usług ubezpieczeniowych oraz podmioty, organy i instytucje zrzeszające uczestników rynku, kontrolujące i nadzorujące jego działalność i funkcjonowanie. RYNEK UBEZPIECZENIOWY W UJĘCIU SEGMENTOWYM Grupy podmiotów uczestniczące w całym procesie dystrybucji usług ubezpieczeniowych (od ubezpieczających do zakładów ubezpieczeń i reasekuracji).

POLSKI RYNEK UBEZPIECZENIOWY I REASEKURACYJNY
Podaż Ubezpieczyciele (zakłady ubezpieczeń: S.A., TUW) Instytucje ubezpieczeniowe (UFG, PBUK) Samorząd ubezpieczeniowy (PIU) Stowarzyszenie aktuariuszy Instytucje nadzoru ubezpieczeniowego (KNF, MF, PRM, RU) Popyt Ubezpieczający (osoby fizyczne i prawne) Rzecznik Ubezpieczonych (RU) Organizacje konsumentów Pośrednicy ubezpieczeniowi Agenci i brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni Stowarzyszenia (agentów, brokerów) Instytucje pomocnicze i usługowe (rzeczoznawcy, specjaliści, dyspaserzy, nauczyciele zawodu)

KOMISJA NADZORU FINANSÓW (KNF) KOMISJA NADZORU UBEZPIECZEŃ I FUNDUSZY EMERYTALNYCH (KNUiFE)
Organ nadzoru Centralny organ administracji rządowej. Kieruje nim Przewodniczący powołany przez Prezesa Rady Ministrów (organ nadzorczy). Do postępowania KNF stosuje się k.p.a. Jego decyzje sa ostateczne, na decyzje te przysługuje skarga do NSA. Istota nadzoru ubezpieczeń Ochrona interesów osób ubezpieczonych (ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników PPE) poprzez zapobieganie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń traci zdolność wypłaty należnych tym osobom świadczeń ubezpieczeniowych. Zakres nadzoru ubezpieczeń Zakłady ubezpieczeń (nie podlegają nadzorowi: UFG, PBUK, KUKE S.A. w zakresie gwarantowanych przez SP ubezpieczeń eksportowych). Brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni. Zadania nadzorcze ubezpieczeń Podejmowanie działań mających na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku ubezpieczeniowego oraz ochronę ubezpieczonych. Wydawanie zezwoleń na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej, brokerskiej i agencyjnej. Kontrola działalności i stanu majątkowego zu. oraz brokerów. Podejmowanie innych działań przewidzianych w Ustawie. Prerogatywy Może w każdym czasie przeprowadzić kontrolę działalności i stanu majątkowego zu. i brokerów. Może żądać od zu. i brokerów wyjaśnień i informacji oraz zarządzić przekazanie danych. Wydaje zalecenia w celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Może składać wnioski o ogłoszenie upadłości zu. Może ustanawiać zarząd komisaryczny nad zu. Zatwierdza umowy o przeniesienie portfela. Stosuje sankcje (włącznie z karami pieniężnymi). Współpraca Komisja Nadzoru Bankowego, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, organy nadzoru ubezpieczeniowego lub emerytalnego innych państw. Szef Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych (Komendant Główny Policji). UFG, PBUK, RPO, ZUS

MINISTER FINANSÓW (MF)
Obszary Kompetencji Polityka ubezpieczeniowa. Legislacja (opracowywanie rządowych projektów ustaw z zakresu ubezpieczeń oraz wydawanie aktów wykonawczych). Prerogatywy Nadzór nad KUKE S.A. Ustalanie w formie rozporządzeń OWU obowiązkowych. Wyrażanie zgody na nabycie akcji zu. Zatwierdzanie statutu TUW oraz uznawanie TUW za „małe TUW”. Powoływanie Komisji Egzaminacyjnej dla Aktuariuszy, ustalanie zakresu, trybu i opłat egzaminacyjnych. Wyrażanie zgody na lokowanie środków finansowych poza granicami kraju. Wydawanie zezwolenia na połączenie zu. Wyznaczanie z urzędu likwidatora zu. Zarządzanie przymusowej likwidacji zu. Ogłaszanie listy aktuariuszy i brokerów w Dzienniku Urzędowym MF.

UBEZPIECZENIOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY (UFG)
Instytucja ubezpieczeniowa Posiadająca osobowość prawną instytucja quasi-ubezpieczeniowa (nie będąc zu. wypłaca niektóre świadczenia ubezpieczeniowe). Ma prawo wystawiania tytułu egzekucyjnego tytułu wykonawczego w trybie egzekucji administracyjnej w zakresie egzekucji karnej opłaty pieniężnej w stosunku do podmiotów naruszających obowiązek zawarcia ubezpieczeń wymienionych w Ustawie. Zadania Wypłata pełnego odszkodowania (za szkody na mieniu i na osobie), gdy: posiadacz pojazdu mechanicznego, będący sprawcą szkody, nie zawarł umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC, rolnik lub osoba pracująca w gospodarstwie rolnym, będący sprawcami szkody, nie posiadali obowiązkowego ubezpieczenia OC. Wypłata ograniczonego odszkodowania (tylko za szkody na osobie), gdy: nieustalony sprawca bądź niezidentyfikowany pojazd mechaniczny wyrządził szkodę w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną sprawcy. szkoda została wyrządzona przez rolnika, którego tożsamości nie ustalono. Zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych w przypadku upadłości zu. z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników. Zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych w przypadku upadłości zu. z tytułu umów ubezpieczenia na życie w wysokości 50% wierzytelności (nie więcej niż euro).

POLSKIE BIURO UBEZPIECZYCIELI KOMUNIKACYJNYCH (PBUK)
Instytucja ubezpieczeniowa Posiadająca osobowość prawną instytucja quasi-ubezpieczeniowa, zrzeszająca zakłady ubezpieczeń prowadzące obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów w ruchu zagranicznym. Przynależność wymienionych zakładów do PBUK jest obowiązkowa. Zadania Wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w ruchu zagranicznym. Zawieranie umów z zagranicznymi biurami ubezpieczeń komunikacyjnych o wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych. Organizowanie likwidacji szkód spowodowanych na terytorium Polski przez ubezpieczone pojazdy zagraniczne (z reguły powierzone krajowym zu.) Bezpośrednia likwidacja szkód spowodowanych w Polsce przez ubezpieczone pojazdy zagraniczne. Określenie zasad i trybu dystrybucji przez zakłady ubezpieczeń krótkoterminowych umów ubezpieczeń OC dla posiadaczy pojazdów wjeżdżających na terytorium Polski bez ważnych dowodów ubezpieczenia OC. Ustalanie wzorów dokumentów ubezpieczenia OC w ruchu zagranicznym oraz ewidencjonowanie takich umów.

POLSKA IZBA UBEZPIECZEŃ (PIU)
Instytucja samorządu gospodarczego Posiadająca osobowość prawną instytucja ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego, zrzeszająca wszystkie działające w kraju zakłady ubezpieczeń na zasadzie obowiązkowości. Członkostwo powstaje z mocy prawa z chwilą podjęcia przez dany zakład działalności ubezpieczeniowej. Może także prowadzić działalność gospodarczą w ramach powołanego przez siebie przedsiębiorstwa. Zadania Reprezentowanie zu. wobec organów władzy i administracji oraz podejmowanie działań w celu ochrony ich interesów. Opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu ubezpieczeń i współdziałanie przy ich opracowywaniu. Współdziałanie z nadzorem ubezpieczeniowym. Współdziałanie z krajowymi i zagranicznymi organizacjami i stowarzyszeniami ubezpieczeniowymi. Polubowne rozstrzyganie sporów między członkami Izby. Kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki zawodowej w działalności ubezpieczeniowej. Sprawowanie pieczy nad przestrzeganiem zasad uczciwej konkurencji na rynku ubezpieczeniowym.

RZECZNIK UBEZPIECZONYCH (RU)
Organ konsumencki Powoływany na 4 letnią kadencję przez Ministra Finansów organ, którego zadaniem jest obrona interesów ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia. Wykonuje swe zadania przy pomocy Biura Rzecznika Ubezpieczonych. Organem opiniodawczo-doradczym jest Rada Ubezpieczonych, składająca się z 12 członków wskazanych przez: Krajowy Sejmik Samorządowy, organizacje konsumenckie, organizacje pracodawców oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. Zadania Reprezentowanie i ochrona konsumenckich interesów ubezpieczonych i uprawnionych i uprawnionych z umów ubezpieczenia. Opiniowanie aktów prawnych z zakresu ubezpieczeń. Informowanie nadzoru ubezpieczeniowego o nieprawidłowościach w działalności zu. Działalność o charakterze edukacyjno-informacyjnym w zakresie ubezpieczeń (np. powołanie Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej, działalność wydawnicza – „Monitor Ubezpieczeniowy”).

Elementy metodologii analizy finansowej w ubezpieczeniach.
Wykład 4 Reasekuracja. Elementy metodologii analizy finansowej w ubezpieczeniach.

Formy transferu ryzyka

TRANSFER RYZYKA FRONTING W REASEKURACJI
Jeżeli przyjmujący do ubezpieczenia dane ryzyko zakład ubezpieczeń przekazuje to ryzyko w całości lub w części reasekuratorowi, to zakład taki staje się „frontującym”, a nie rzeczywistym ubezpieczycielem. Fronting polega więc na przejęciu ryzyka przez reasekuratora, ubezpieczyciel zaś pełni faktycznie rolę pośrednika (frontującego). Główną przyczyną frontingu jest mała pojemność finansowa zakładu ubezpieczeń, co uniemożliwia mu zachowanie na udziale własnym wielu ryzyk. Skutki frontingu: Rzeczywistym operatorem umowy ubezpieczenia staje się reasekurator. Decyzyjność zostaje przesunięta faktycznie na reasekuratora (przyjęcie ryzyka, wycena taryfowa, warunki ochrony, wypłaty świadczenia, postępowanie regresowe). Fronting zagraniczny powoduje finansowy drenaż rynku krajowego oraz uzależnienie od zagranicznych ośrodków reasekuracyjnych. Fronting zniekształca prawny charakter umowy ubezpieczenia, nadając jej charakter kamuflażu prawnego, skrywającego operację pośrednictwa.

TRANSFER RYZYKA ART & CAPTIVE
ART (Alternative Risk Transfer) – alternatywne w stosunku do klasycznego ubezpieczenia formy finansowania ryzyk, zwłaszcza w wielkich przedsiębiorstwach (samoubezpieczenie, captive, prewencja). Captive – spółka zależna (córka) tworzona przez wielkie przedsiębiorstwo bądź grupę przedsiębiorstw (koncern, holding) dla ubezpieczenia własnych ryzyk. Jest to forma samoubezpieczenia. Rodzaje captivów: Ubezpieczeniowy lub Reasekuracyjny (spotykany najczęściej). Dla jednego przedsiębiorstwa lub dla większej liczby przedsiębiorstw (koncern, holding).

TRANSFER RYZYKA ART & CAPTIVE
Funkcje i zalety Racjonalizacja procesu finansowania własnych ryzyk. Indywidualizacja warunków ochrony (unikanie standaryzacji). Unikanie kosztów pośrednictwa (captive jako pośrednik). Zatrzymanie zysków z kapitału przeznaczonego na finansowanie ryzyk. Profity podatkowe (raje podatkowe: Bermudy, Kajmany, Szwajcaria). Minimalizacja kosztów operacyjnych. Profesjonalizm (zarządzanie powierza się wyspecjalizowanym organizacjom. Przykład: Nordic Mutual, powstały w 1991 r. zarządzający ok. 60 captivami).

TRANSFER RYZYKA ALLFINANZ
Allfinanz – zjawisko integracji usług bankowych i ubezpieczeniowych jako konsekwencja komplementarnego charakteru popytu na szeroko pojęte usługi finansowe. Znajduje wyraz we wspólnej (skoordynowanej) sprzedaży usług bankowo-ubezpieczeniowych. Tworzą się tzw. sojusze bankowo-ubezpieczeniowe, np. udzielający kredytu bank zawiera jednocześnie umowy ubezpieczenia tego kredytu. zwykle jako agent „sojuszniczego” zakładu ubezpieczeń. Proces integracji obejmuje: powiązania kapitałowe, bank jest depozytariuszem części funduszu ubezpieczeniowego. wspólne inwestycje. Zakłady ubezpieczeń oferują produkty ubezpieczeniowe poszerzone o usługi kredytowo-bankowe, np.: udzielanie pożyczek pod zastaw praw z polis ubezpieczeń na życie, udzielanie kredytu eksportowego (np. Eximbank of America) Banki oferują usługi bankowe poszerzone o produkty ubezpieczeniowe, np.: sprzedaż polis w charakterze agenta zakładu ubezpieczeń, sprzedaż polis na życie w imieniu własnym (np. PKO w latach )

Reasekuracja

REASEKURACJA FUNKCJE Finansowa Gwarancyjna Techniczna Kapitałotwórcza
Reasekuratorzy ponoszą ciężar finansowy znacznej części wypłacanych świadczeń (odszkodowań). Niekiedy wypłacają bezpośrednio. Gwarancyjna Gwarantuje zakładom ubezpieczeń zdolność finansową wykonania ich zobowiązań z tytułu umów ubezpieczenia, niezależnie od ich ilości i wielkości szkód. Techniczna Chroni zakłady ubezpieczeń przed nadmiernym wzrostem szkodowości w danym okresie, będącym skutkiem sporadycznych katastrof albo wystąpienia okresu skupienia szkód. Kapitałotwórcza Operacje reasekuracyjne powodują koncentrację znacznych środków finansowych w skali krajowej i międzynarodowej. Stabilizująca Reasekuracja przeciwdziała gwałtownym zachwianiom koniunktury na rynkach ubezpieczeniowych (amortyzacja skutków załamań kryzysowych). Tezauryzacyjna Reasekuracja jest źródłem wpływów finansowych nie tylko dla reasekuratorów ale także dla reasekurowanych (prowizje, udziały w zyskach). Zwiększania pojemności rynku ubezpieczeń Dzięki reasekuracji nawet zakład ubezpieczeń o niewielkich kapitałach własnych może ubezpieczyć, teoretycznie, każde ryzyko. Globalizacyjna Reasekuracja międzynarodowa tworzy jeden wielki, globalnie powiązany rynek kapitałowy.

REASEKURACJA POJĘCIE, ISTOTA
Przez reasekurację rozumie się umowę zawartą pomiędzy ubezpieczycielem (cedent, reasekurowany) a reasekuratorem (cesjonariusz, reasekurator), na mocy której następuje podział lub odstąpienie ryzyk w ten sposób, że ubezpieczyciel nadal pozostaje jedynie i wyłącznie odpowiedzialny bezpośrednio wobec ubezpieczonego. Ryzyko przyjęte do reasekuracji może być przez pierwszego reasekuratora (retrocedenta) reasekurowane dalej przez inny zakład przyjmujący ryzyko (retrocesjonariusz). Mamy wówczas do czynienia z retrocesją.

REASEKURACJA NIEJEDNORODNOŚĆ RYZYK
Niejednorodność jakościowa (co do poziomu ryzyka). Niejednorodność ilościowa (co do wysokości sumy ubezpieczenia).

REASEKURACJA KOASEKURACJA A REASEKURACJA
Koasekuracja jako technika wyrównywania i rozproszenia ryzyka poprzez jego podział, której istota zawiera się wyłącznie w działalności ubezpieczeniowej. Koasekuracja jako czynnik przyczynowy do rozwoju reasekuracji (niewystarczalność pojemności ubezpieczeniowej jednego ubezpieczyciela, konkurencja o przejęcie tego samego ryzyka). Istnienie dwóch form koasekuracji: zewnętrznej (każdy ubezpieczyciel ubezpiecza określoną część ryzyka i za nią odpowiada przed ubezpieczonym), wewnętrzna (tylko jeden ubezpieczyciel odpowiada za całe ryzyko wobec ubezpieczonego).

REASEKURACJA FORMY Bierna (odstępowanie części lub całości ryzyka)
Czynna (przejmowanie części lub całości ryzyka)

REASEKURACJA DEFINICJE UPROSZCZONE
Reasekuracja to ubezpieczenie ubezpieczenia. Reasekuracja to ubezpieczenie zakładu ubezpieczeń. Reasekuracja to ubezpieczenie pośrednie. Reasekuracja to dalsza cesja ryzyka. Reasekuracja to przedłużenie ubezpieczenia. Reasekuracja to metoda wielokrotnej dywersyfikacji ryzyk. Reasekuracja to metoda wtórnego podziału ryzyka. Reasekuracja to odmiana (forma) ubezpieczenia.

REASEKURACJA UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA - PODOBIEŃSTWA
Obie instytucje są metodą transferu ryzyka. W obu instytucjach celem jest zapewnienie bezpieczeństwa finansowego (ubezpieczającego, cedenta). W obu instytucjach chodzi o transfer tzw. ryzyk czystych. W obu umowach obowiązuje zasada dobrej wiary i zasada odszkodowania. Są to umowy kauzalne (warunkiem ich skuteczności jest tzw. interes po stronie ubezpieczającego lub cedenta). Jeśli przyjąć tezę o wzajemności i losowości umowy ubezpieczenia, to te same zasady należy odnieść do umowy reasekuracji. Obie umowy mają charakter odpłatny.

REASEKURACJA UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA - PODOBIEŃSTWA
Przy zawieraniu obu umów uczestniczą często pośrednicy. Zarówno świadczenie zakładu ubezpieczeń, jak i reasekuratora ma charakter pieniężny. W obu stosunkach występują te same elementy: ryzyko, składka, prowizja, świadczenie (odszkodowanie). Obie służą interesom ubezpieczającego, zwiększając realność należnych mu świadczeń (odszkodowań), chociaż w reasekuracji formalnie nie jest on stroną umowy. Umowy ubezpieczenia są objęte tzw. tajemnicą umów. Umowy reasekuracji są objęte poufnością.

REASEKURACJA UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA - RÓŻNICE
Ubezpieczenie: umowa nazwana; Reasekuracja: umowa nienazwana. Ubezpieczenie: umowa jednostronnie kwalifikowana; Reasekuracja: umowa dwustronnie kwalifikowana. Ubezpieczenie: strony to ubezpieczający i ubezpieczyciel; Reasekuracja: strony to zakład ubezpieczeń (cedent) i reasekurator (cesjonariusz). Ubezpieczenie: występuje umowa na rzecz osoby trzeciej i na cudzy rachunek; Reasekuracja: nie występują umowy na rzecz osoby trzeciej i na cudzy rachunek. Ubezpieczenie: ubezpieczający i ubezpieczony może być nieoznaczony imiennie; Reasekuracja: nie stosuje się form bezimiennych. Ubezpieczenie: tworzy scentralizowany fundusz; Reasekuracja: nie tworzy się scentralizowanego funduszu. Ubezpieczenie: istnieje bezpośredni stosunek prawny ubezpieczającego z ubezpieczycielem; Reasekuracja: brak bezpośredniego stosunku pomiędzy ubezpieczającym a reasekuratorem. Ubezpieczenie: zawarcie umowy wymaga zgody ubezpieczającego; Reasekuracja: dochodzi do skutku niezależnie od wiedzy i zgody ubezpieczającego.

Ubezpieczenie: po wypłacie odszkodowania ubezpieczyciel ma prawo do regresu; Reasekuracja: nie występuje regres reasekuratora do osób cywilnie odpowiedzialnych za szkodę. Ubezpieczenie: przewaga stosunków krajowych; Reasekuracja: przewaga stosunków międzynarodowych. Ubezpieczenie: umowy masowe; Reasekuracja: brak masowego charakteru. Ubezpieczenie: występują umowy konsumenckie; Reasekuracja: brak charakteru konsumenckiego. Ubezpieczenie: może mieć charakter niekomercyjny (wzajemny); Reasekuracja: nie ma charakteru wzajemnego. Ubezpieczenie: umowy mogą być obowiązkowe; Reasekuracja: brak ustawowego obowiązku zawierania umów reasekuracji. Ubezpieczenie: umowy mają z reguły charakter adhezyjny; Reasekuracja: brak adhezyjnego charakteru umowy (brak o.w.u.). Ubezpieczenie: co do zasady dotyczy ryzyk jednego podmiotu; Reasekuracja: obejmuje całość ryzyk ulokowanych w reasekurowanym zakładzie ubezpieczeń.

Ubezpieczenie: spory z umów rozstrzygają w większości sądy powszechne; Reasekuracja: spory rozstrzygane są polubownie. Ubezpieczenie: umowy zawierane są w siedzibie ubezpieczyciela (nawet jeśli zawiera je agent, przyjmuje się, że miejscem zawarcia jest siedziba placówki zakładu); Reasekuracja: umowy zawierane są także na tzw. giełdach reasekuracyjnych. Ubezpieczenie: ubezpieczający otrzymuje w zasadzie tylko świadczenie ubezpieczeniowe; Reasekuracja: reasekurowany otrzymuje – oprócz udziału w wypłaconych świadczeniach – prowizję i udział w zysku. Ubezpieczenie: w zasadzie warunkiem zawarcia ubezpieczenia nie jest złożenie przez ubezpieczającego zabezpieczenia; Reasekuracja: stosowane są tzw. depozyty reasekuracyjne składane przez cedentów.

REASEKURACJA RODZAJE UMÓW
Umowa fakultatywna Umowa fakultatywno-obligatoryjna Umowa obligatoryjna

REASEKURACJA UMOWA FAKULTATYWNA
Umowy fakultatywne są historycznie najstarszą formą umów reasekuracji - dominowały do końca XIX w. Jest to umowa zawierana ad hoc, dotyczy jednego ryzyka bądź jednorodnej grupy ryzyk. Stosowana jest zasada pełnej swobody reasekuracyjnej, cedent nie musi danej grupy reasekurować, cesjonariusz nie musi ryzyk tych przyjąć. Elementy umowy negocjuje się w każdym przypadku oddzielnie (wysokość udziału reasekuratora, warunki pokrycia reasekuracyjnego, warunki rozliczeń, wysokość prowizji, itp.). Warunki tej umowy są silnie zależne od doraźnej koniunktury na rynku reasekuracyjnym. Jest z punktu widzenia technicznego niezbyt dogodna (czasochłonna, żmudna, ma skomplikowane procedury rozliczeń).

REASEKURACJA UMOWA FAKULTATYWNO-OBLIGATORYJNA
Umowy te – do końca XIX w. – były reakcją na niedogodności i wady umów fakultatywnych. Ich celem jest uproszczenie i automatyzacja stosunków reasekuracyjnych. Algorytmem prawnym jest to umowa generalna, nazywana potocznie traktatem reasekuracyjnym. Jest to z reguły umowa roczna, zobowiązująca cedenta do cedowania udziałów w całym portfelu ryzyk, bądź w zakresie ściśle określonych udziałów i rodzajów ubezpieczeń. Reasekurator ma obowiązek przyjęcia oferowanych mu ryzyk. Ma charakter selektywny, gdyż na ogół reasekurowane są tylko takie grupy ryzyk, które przekroczą z góry ustalone udziały własne cedenta. Składka reasekuracyjna i prowizja cedenta ustalane są w odpowiednim procencie globalnej składki zebranej przez cedenta.

REASEKURACJA UMOWA OBLIGATORYJNA
Są to tzw. umowy otwartego pokrycia (ang. open cover). Cedent ma swobodę decyzji co do tego, jakie ryzyka i w jakich limitach zamierza reasekurować, natomiast reasekurator jest zobowiązany do przyjęcia cedowanych ryzyk i to na warunkach z góry ustalonych. Umożliwiają cedentowi antyselekcję ryzyk swego portfela, co nie jest korzystne z punku widzenia reasekuratora.

REASEKURACJA FORMY TECHNICZNE RASEKURACJI
REASEKURACJA PROPORCJONALNA Najstarsza historycznie forma oparta na zasadzie „reasekurator dzieli los cedenta”. Udział reasekuratora w każdym ryzyku określony jest w pewnym stosunku (proporcji) do udziału własnego cedenta. W takiej samej proporcji określony jest udział (partycypacja) reasekuratora w składkach oraz w refundowanych szkodach. REASEKURACJA NIEPROPORCJONALNA Rozwinęła się szerzej w drugiej połowie XX w. wypierając proporcjonalną. Technika rozliczeń nie opiera się na zasadzie „reasekurator dzieli los cedenta”. Stosuje się w odniesieniu do ryzyk nietypowych i trudnych do kwantyfikacji (w szczególności do ryzyk z tytułu ubezpieczeń OC). System rozliczeń nie jest pracochłonny i jest atrakcyjny dla cedenta (może bowiem prowadzić antyselekcję ryzyk, zwłaszcza tzw. katastroficznych).

REASEKURACJA ODMIANY RASEKURACJI PROPORCJONALNEJ
SYSTEM KWOTOWY SYSTEM EKSCEDENTOWY SYSTEM MIESZANY

REASEKURACJA ODMIANY RASEKURACJI NIEPROPORCJONALNEJ
REASEKURACJA NADWYŻKI SZKÓD REASEKURACJA NADWYŻKI SZKODOWOŚCI

REASEKURACJA ŚWIATOWE CENTRA REASEKURACJI
Rynek monachijski Munich Re, Cologne Re, Hannover Re & Eisen u. Stahl, Gerling Globale Re Group, Frankona Re Rynek amerykański Employers Re, General Re, Lincoln National Group, American Re, National Indemnity Rynek londyński Mercantile & General Re Rynek japoński Rynek szwajcarski Swiss Re, Winterthur Swiss Rynek skandynawski Skandia International

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ OCENA PROGRAMU REASEKURACJI
Prawidłowo prowadzona reasekuracja powinna: wyeliminować z portfela ryzyko dużych szkód, wyeliminować następstwa podwyższonej częstości małych szkód. Im większa jest wysokość ryzyka cedowanego na reasekuratora, tym niższa jest wysokość marginesu wypłacalności dla zakładu ubezpieczeń. Granicą wysokości wskaźnika reasekuracyjnego wpływającego na wysokość marginesu wypłacalności jest 50%. Umowy reasekuracyjne z punktu widzenia podziału ryzyka: reasekuracja proporcjonalna (kwotowa, ekscedentowa, mieszana), reasekuracja nieproporcjonalna (nadwyżki szkody, nadwyżki szkodowości).

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ ANALIZA ILOŚCIOWA
Wskaźniki ustawowe Środki własne zakładu ubezpieczeń jako miernik bezpieczeństwa finansowego Kapitał gwarancyjny Margines wypłacalności Inne wymogi ustawowe

Finansowe normy ostrożnościowe Minimalny kapitał gwarancyjny To środki własne z.u. nie obciążone żadnymi zobowiązaniami i konieczne do wykonywania działalności ubezpieczeniowej. Margines wypłacalności To wielkość środków własnych z.u. nie niższych niż minimalny kapitał gwarancyjny potrzebny do zabezpieczenia płynności z.u. Fundusz ubezpieczeniowy To rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe z.u. na udziale własnym. Bezpieczeństwo z.u. wymaga pokrycia tych rezerw lokatami.

Środki własne zakładu ubezpieczeń jako miernik bezpieczeństwa finansowego: SW = CK + 0.5W + KZ + KRA + KRP + WMP + NWF + WFN + D gdzie: CK - opłacona część kapitału akcyjnego lub zakładowego (+), W - należne wpłaty na poczet kapitału akcyjnego lub zakładowego (+), KZ - kapitał zapasowy (+), KRA - kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny (+), KRP - kapitał rezerwowy pozostały (+), WMP - wartości niematerialne i prawne (-), NWF - nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych (+/-), WFN - wynik finansowy netto okresu sprawozdawczego (+/-), D - 50% nie wpłaconych dopłat statutowych w TUW działu II, MW - margines wypłacalności. Warunek bezpieczeństwa finansowego: SW >= MW

Kapitał gwarancyjny Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego (MKG) Jest to stała indeksowana kursem EURO wysokość obowiązkowa kapitału zależna od formy zakładu (SA, TUW), działu ubezpieczeń (I, II), grup ubezpieczeń (od do EURO). Określa dolną granicę kapitału gwarancyjnego od momentu rozpoczęcia działalności. Wymagalna wysokość kapitału gwarancyjnego (WKG) Jest to 1/3 marginesu wypłacalności.

Margines wypłacalności Jest to ustalona parametrycznie najniższa wysokość środków własnych, jaką powinien posiadać zakład ubezpieczeń na danym etapie działalności. Ma zastosowanie tylko wtedy, gdy jego wysokość jest wyższa od minimalnego kapitału gwarancyjnego. Wysokość marginesu wypłacalności zależy od działu: I - wysokość rezerwy ubezpieczeń na życie (składki), wysokość sumy ubezpieczenia, wysokość współczynnika reasekuracyjnego; II - wysokość zbioru składek, wysokość wypłaconych odszkodowań i świadczeń, wysokość współczynnika reasekuracyjnego.

Inne wymogi ustawowe: Pokrycie funduszu ubezpieczeniowego w lokatach Wysokość lokat powinna być co najmniej równa wysokości funduszu ubezpieczeniowego oraz struktura lokat powinna odpowiadać pod względem płynności i rentowności charakterowi rezerwy. Wysokość sumy ubezpieczenia od pojedynczego ryzyka do zatrzymania na udziale własnym Maksimum: 25% łącznej wysokości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i kapitałów własnych.

Wskaźniki rynkowe Wskaźniki wypłacalności Wskaźniki struktury kapitału Wskaźniki zyskowności Wskaźniki sprawności działania Wskaźniki zatrzymania (retencji) Wskaźniki działalności lokacyjnej Wskaźnik szkodowości

Wskaźniki wypłacalności
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe Wskaźniki wypłacalności Wskaźnik płynności finansowej (P) P = SF/(Z + RTU), 2>P>1 gdzie: SF - płynne środki finansowe, Z - zobowiązania krótkoterminowe, RTU - rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym (fundusz ubezpieczeniowy). Zachowanie równowagi finansowej wymaga, aby wielkość aktywów bieżących była około 2 razy większa niż kwota zobowiązań krótko-terminowych powiększonych o rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe. Wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi (W) W = SW/MW * 100%, gdzie: SW - wysokość środków własnych, MW - margines wypłacalności. Standing finansowy: W > 300% - sytuacja zakładu bardzo dobra, 300% > W > 200% - sytuacja zakładu dobra, 200% > W > 100% - sytuacja zakładu dostateczna, 100% > W > 33.3% - sytuacja zakładu zagrożona, W < 33.3% - sytuacja zakładu zła (SW < KG)

Wskaźniki struktury kapitału (zasilania finansowego)
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe Wskaźniki struktury kapitału (zasilania finansowego) Wskaźnik udziału funduszu ubezpieczeniowego w majątku ogółem Fundusz ubezpieczeniowy/Aktywa * 100% Wskaźnik zadłużenia technicznego Fundusz ubezpieczeniowy/Kapitał własny * 100% < 350%

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe
Wskaźniki zyskowności Wskaźnik rentowności sprzedaży netto (marża zysku, zwrot) Zysk netto/Składka przypisana brutto * 100% Wynik finansowy netto/Składka przypisana brutto * 100% Wynik techniczny/Składka zarobiona * 100% Wskaźnik rentowności sprzedaży ogółem Wynik finansowy netto/Przychody ogółem * 100% Wskaźnik rentowności kapitałów własnych (zwrot z kapitału) Zysk netto/Kapitał własny * 100% Wskaźnik rentowności aktywów (zwrot z aktywów) Zysk netto/Aktywa * 100%

Wskaźniki sprawności działania Wskaźnik rotacji majątku (obracalności aktywów) Składka przypisana brutto/Aktywa * 100% Wskaźnik przychodowości kapitałów własnych Składka przypisana na udziale własnym/Kapitał własny * 100% < 330% Wskaźnik dynamiki wzrostu składki Składka przypisana brutto/Składka przypisana brutto * 100% Wskaźniki poziomu kosztów Koszty akwizycji/Składka przypisana brutto * 100% Koszty administracyjne/Składka przypisana brutto * 100% Koszty działalności brutto/Składka przypisana brutto * 100% Koszty działalności na udziale własnym/Składka przypisana brutto * 100% Koszty działalności/Przychody ogółem * 100%

Wskaźniki zatrzymania (retencji)
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe Wskaźniki zatrzymania (retencji) Wskaźnik zatrzymania składki Składka przypisana na udziale własnym/Składka przypisana brutto * 100% Wskaźnik zatrzymania odszkodowań Odszkodowania wypł. na udz. wł./Odszkodowania wypł. brutto * 100%

Wskaźniki działalności lokacyjnej Ogólny wskaźnik poziomu lokat (WPL) WPL = L/(KW + RTU) * 100%, gdzie: L - lokaty ogółem, KW - kapitały własne, RTU - rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym. Wskaźnik pokrycia funduszu ubezpieczeniowego lokatami (WPFL) WPFL = L/FU * 100%, WPFL>100% gdzie: L - wartość lokat, FU - fundusz ubezpieczeniowy (rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym). Ogólny wskaźnik rentowności działalności lokacyjnej (WRL) WRL = DL/L * 100%, gdzie: DL - dochód z lokat, L - wartość średnia lokat.

Finanse jako element nowych form promocji:
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ POLITYKA LOKACYJNA A STRATEGIA PROMOCJI Finanse jako element nowych form promocji: polityka lokacyjna, sytuacja finansowa, bezpieczeństwo wkładów, gwarancje wypłacalności. Powiązanie finansów z marketingiem. Realność finansowa w „dobrym” marketingu.

WS = (Q + KL + RS)/SZ * 100%, WS<100%
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ ANALIZA ILOŚCIOWA – Wskaźniki rynkowe Wskaźnik szkodowości Wskaźnik szkodowości składki (WS, WSS) Jest to stosunek sumy wypłaconych odszkodowań i świadczeń w danym okresie do składki zarobionej. WS = (Q + KL + RS)/SZ * 100%, WS<100% WSS = (Q + RS)/SZ * 100%, gdzie: Q - suma wypłaconych odszkodowań i świadczeń, KL - koszty likwidacji szkód, RS - różnica (+/-) sprawozdawcza rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia na udziale własnym (zmiana stanu rezerw), SZ - składka zarobiona.

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SYSTEMY WCZESNEGO OSTRZEGANIA

Ryzyka techniczne: Ryzyko nieodpowiedniej kalkulacji składek Ryzyko błędnej kalkulacji rezerw t-u Ryzyko kosztów operacyjnych Ryzyko dużych szkód Ryzyko akumulacji szkód Ryzyka związane z reasekuracją Ryzyko nadmiernego wzrostu portfeli ubezpieczeniowych Ryzyko likwidacji Ryzyka inwestycyjne: Ryzyko stopy procentowej Ryzyko deprecjacji Ryzyko płynności Ryzyko dopasowania Ryzyko wyceny Ryzyka związane z wykorzystaniem pochodnych instrumentów finansowych Ryzyka pozostałe: Ryzyko zarządzania Ryzyko udziału Ryzyko gwarancji na rzecz osób trzecich Ryzyko nieotrzymania należności Ryzyka zewnętrzne

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ Przyczyny upadłości ubezpieczycieli (USA, 1969-1998)

Elementy metodologii analizy finansowej w ubezpieczeniach.
Wykład 5 Elementy metodologii analizy finansowej w ubezpieczeniach.

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ RATINGI W UBEZPIECZENIACH
Rating – rodzaj klasyfikacji zjawisk, przedmiotów lub osób na podstawie wybranych kryteriów. Rating jako narzędzie finansowe na rynkach kapitałowych i usług finansowych. Rating jest także metodą wykorzystywaną w badaniach marketingowych oraz wewnętrznych analizach przedsiębiorstw.

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ RATINGI W UBEZPIECZENIACH
Rating ubezpieczeniowy jest oceną zakładów ubezpieczeń i/lub ich produktów. Ocenie poddawana jest jakość, jako zdolność i stopień spełniania określonych wymogów. Zakres oceny obejmuje: zdolność zakładu ubezpieczeń do wypłaty odszkodowań i świadczeń w terminie i zgodnie z warunkami umowy, jakość produktów, ponadto: zdolność kredytowa, wartość akcji.

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ RATING A. M
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ RATING A.M.BEST W UBEZPIECZENIACH Kryteria ratingu A.M.Best: rentowność (poziom, trendy, elementy składowe wyniku finansowego), wyposażenie w kapitał (wartość środków własnych), struktura kapitałowa (holdingi, grupy), płynność (płynność i jakość aktywów), dywersyfikacja ryzyka (stabilność, trendy i dywersyfikacja portfela), program reasekuracyjny (jakość reasekuratorów, wartość cedowanej składki, adekwatność programu), lokaty (rentowność i bezpieczeństwo), tworzenie rezerw (poziom, stosowane metody i praktyka tworzenia), jakość zarządu (doświadczenie i kompetencje) pozycja rynkowa.

ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ RATING A. M
ANALIZA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ RATING A.M.BEST W UBEZPIECZENIACH R a t i n g O c e n a A++, A+ Superior (najwyższa ocena, bardzo silna zdolność bieżącej spłaty zobowiązań polisowych). A, A- Excellent (wyjątkowo wysoka ocena, duża zdolność bieżącej spłaty zobowiązań polisowych). B++, B+ Very Good (bardzo wysoka ocena, dobra zdolność bieżącej spłaty zobowiązań olisowych). B, B- Fair (odpowiednia ocena, zdolność bieżącej spłaty zobowiązań polisowych ale są zagrożone przez niekorzystne zmiany). C++, C+ Marginal (stosunkowo niska ocena, zdolność bieżącej spłaty zobowiązań polisowych ale są zagrożone przez niekorzystne zmiany). C, C- Weak (niska ocena, zdolność bieżącej spłaty zobowiązań polisowych ale są bardzo zagrożone przez niekorzystne zmiany). D Poor (bardzo niska ocena, może nie mieć zdolności bieżącej spłaty zobo-wiązań polisowych i są szczególnie zagrożone przez niekorzystne zmiany). E Under Regulatory Supervision (organy nadzoru rozpoczęły postępowanie naprawcze, nadzór komisaryczny ale z wyłączeniem likwidacji). F In Liquidation (do sądu zgłoszono wniosek o upadłość). S Rating Suspended (zmiany w sytuacji zakładu mają znaczący wpływ na pozycję finansową, ale ze względu na brak informacji nie można określić wpływu tych zmian).

WYBRANE PROBLEMY RACHUNKOWOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ REGULACJE PRAWNE
Ustawa o rachunkowości. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej. Rozporządzenia MF w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości ubezpieczycieli. Inne akty prawne (opodatkowanie).

WYBRANE PROBLEMY RACHUNKOWOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ EWIDENCJA SKŁADEK
Składka jako przychód dzielona na: składka netto („ryzyko-składka”), dodatek na koszty akwizycji i koszty techniczne, dodatek na koszty ogólno-administracyjne, dodatek na działalność prewencyjną oraz zysk. Problem momentu czasowego rejestracji przychodu (zasada składki przypisanej). W dziale I składkę przypisaną stanowią kwoty składek należne w okresie sprawozdawczym, niezależnie od tego czy je opłacono. W dziale II składkę przypisaną stanowią: kwoty składek należnych za cały okres odpowiedzialności, kwoty składek należne w okresie sprawozdawczym. Problem wysokości przypisu w sytuacji reasekuracji lub koasekuracji. Ewidencja składki w ujęciu brutto (udział reasekuratora jako koszt).

WYBRANE PROBLEMY RACHUNKOWOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ EWIDENCJA SKŁADEK
W praktyce zakładów ubezpieczeń przyjmuje się ewidencję składek wg daty ich wymagalności (data płatności składki lub data 1. dnia okresu ubezpieczenia). W wyjątkowych sytuacjach zakładowy plan kont może dopuszczać ewidencję składek wg systemu składki zainkasowanej (bez wykazywania należności z tytułu składek na kontach rozrachunków). Należne składki z ubezpieczeń bezpośrednich i koasekuracji księguje się po stronie Wn na koncie rozrachunków ubezpieczeniowych i na dobro konta przychodów z tytułu składek.

WYBRANE PROBLEMY RACHUNKOWOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ EWIDENCJA KOSZTÓW
Problem daty obciążania konta kosztów. Obowiązuje zasada, że wszystkie szkody i wypadki obciążają okres sprawozdawczy, w którym powstały. W praktyce ewidencja odszkodowań i świadczeń realizowana jest w sposób: na bieżąco w księgach rachunkowych zakładu ujmowane są kwoty odszkodowań i świadczeń wypłaconych wraz z kwotami poniesionych kosztów likwidacji i dochodzenia roszczeń regresowych z zapisem wpływów z regresów, zwrotów wypłaconych odszkodowań i świadczeń, sprzedaży pozostałości lub odzysków po szkodach, pod datą ostatniego dnia okresu sprawozdawczego – na podstawie inwentaryzacji zobowiązań – tworzona jest rezerwa na nie wypłacone odszkodowania („rezerwa wyjściowa” z rozwiązaniem rezerwy na nie wypłacone odszkodowania („rezerwa wejściowa”) .

Obszary analizy zakładu ubezpieczeń
Ocena działalności zakładu ubezpieczeń stanowi rezultat analizy dwóch obszarów: uwarunkowań zewnętrznych (otoczenia zakładu ubezpieczeń), działalności zakładu ubezpieczeń.

Analiza otoczenia zakładu ubezpieczeń – analiza bieżących i przyszłych warunków funkcjonowania zakładu ubezpieczeń mająca na celu rozpoznanie szans i zagrożeń wynikających z otoczenia. Analiza zakładu ubezpieczeń – analiza indywidualnych cech zakładu ubezpieczeń w celu określenia silnych i słabych stron jego działalności.

Analiza makrootoczenia: uwarunkowania ekonomiczne (m.in. system monetarny (stabilność i wymienialność waluty), finanse (system podatkowy), wzrost gospodarczy, inflacja, zasady rachunkowości), warunki prawne, warunki polityczne, system nadzoru ubezpieczeniowego. Analiza rynkowa (branży): popyt na produkty i usługi zakładów ubezpieczeń (dynamika rozwoju rynku), segmentacja rynku, konkurencja pomiędzy istniejącymi zakładami ubezpieczeń, zagrożenia ze strony nowych zakładów ubezpieczeń/nowych produktów, siła branży ubezpieczeniowej, siła przetargowa klientów, pośredników ubezpieczeniowych, reasekuratorów, prognozy rozwoju rynku ubezpieczeń.

Analiza finansowa (analiza pionowa i pozioma sprawozdań finansowych zakładu ubezpieczeń, analiza wskaźnikowa przeprowadzana dla działalności ogółem jak również według produktów, podziału geograficznego, kanałów dystrybucji, itp.), obejmująca m.in.: analizę wypłacalności i płynności, analizę współzależności, analizę działalności technicznej i lokacyjnej, analizę reasekuracji, analizę rentowności. Analiza techniczno−ekonomiczna zakładu ubezpieczeń obejmująca m.in.: formalno−prawną strukturę organizacyjną, profil działalności (specjalizacja zakładu ubezpieczeń), akcjonariuszy, jednostki stowarzyszone i zależne (struktura własności, przynależność holdingowa), adekwatność rezerw techniczno−ubezpieczeniowych, program reasekuracyjny i jakość reasekuratorów, pozycję na rynku, reputację zakładu ubezpieczeń, zakres oraz jakość oferowanych produktów, jakość kadry zarządzającej zakładem ubezpieczeń, jakość i stopień ryzyka planów strategicznych, politykę marketingową (ceny i dystrybucja), agentów ubezpieczeniowych, proces likwidacji szkód.

Analiza wskaźnikowa Kierunek analizy: Szczegółowość analizy:
Analiza pozioma (horyzontalna, dynamika) Analiza pionowa (wertykalna, struktury) Szczegółowość analizy: Analiza ogólna Analiza szczegółowa Horyzont (okres) analizy: Analiza statyczna Analiza dynamiczna

Analiza wskaźnikowa W analizie poziomej (horyzontalnej, dynamiki) każda pozycja sprawozdania finansowego jest porównywana do analogicznej pozycji sprawozdania z okresu poprzedniego lub z kilku okresów poprzednich. Analizą tą można objąć tylko wybrane − uznane za najważniejsze − pozycje sprawozdawcze, takie jak: suma aktywów (a w ich ramach lokat), kapitałów własnych, rezerw techniczno−ubezpieczeniowych, wyniku finansowego (a w jego ramach składek, odszkodowań, przychodów z lokat). Porównanie polega na stwierdzeniu, czy w badanych pozycjach nastąpiły zmiany, jaki miały kierunek (czy nastąpił wzrost, czy spadek), jaka była ich wartość bezwzględna (w PLN) oraz ich wielkość względna (w %). Obok prostych wskaźników typu dynamika lub przyrost można wykorzystać miary, które w sposób syntetyczny opisują zmiany całych rozkładów (struktur) przy pomocy jednego parametru np. miary informacji typu Kullbaka−Leiblera, miary przeciętnych zmian lub zmian względnych portfela lokat lub portfela ubezpieczeniowego.

Analiza wskaźnikowa Analiza pionowa (wertykalna, struktury) polega na ustaleniu struktury aktywów i pasywów (lub ich poszczególnych elementów) oraz przychodów i kosztów. Dla przykładu na podstawie bilansu ustalać można udział lokat w łącznej wartości aktywów, a w ramach lokat udział nieruchomości. Rachunek wyników z kolei pozwala m.in. określić jaka część składki przypisanej cedowana jest do reasekuratora, jaki jest udział kosztów akwizycji w ogólnej wartości kosztów. Obok prostych wskaźników typu udział procentowy można wykorzystać miary opisujące w sposób syntetyczny całe rozkłady (struktury) przy pomocy jednego parametru, np. wartości miary typu entropia Shannona, współczynnika zmienności, lub też współczynnika koncentracji (bazującego na krzywej Lorenza).

Analiza wskaźnikowa Ogólna analiza wskaźnikowa polega na ocenie wartości wskaźników obliczonych na podstawie danych zaczerpniętych ze sprawozdania finansowego i z innych źródeł. Wskaźniki służą do określenia „rozmiarów” pewnych zjawisk lub cech charakteryzujących ich wielkość w sposób umowny. Przykładem takich wielkości lub zjawisk może być zadłużenie firmy, rentowność działalności technicznej i stopień pokrycia rezerw techniczno−ubezpieczeniowych lokatami. Dane służące do obliczania wskaźników mogą pochodzić z różnych części sprawozdania finansowego, bądź innych źródeł, np. wskaźnik rentowności lokat oblicza się korzystając zarówno z bilansu, gdzie znajduje się wartość lokat jak i z rachunku technicznego ubezpieczeń oraz rachunku zysków i strat, gdzie znaleźć można informację o wartości wygenerowanych przez nie przychodów. Niektóre wskaźniki mogą być ustalane przy wykorzystaniu informacji spoza sprawozdawczości finansowej np. wskaźniki rynku kapitałowego wykorzystują rynkową cenę akcji.

Analiza wskaźnikowa Uzupełnieniem ogólnej analizy wskaźnikowej jest szczegółowa analiza wskaźnikowa (analiza portfelowa) sprowadzająca się do badania pewnych prawidłowości w odniesieniu do poszczególnych rodzajów lokat, rezerw, klas lub grup ubezpieczeń. Powinna ona umożliwić zidentyfikowanie przyczyn trudności bądź nieprawidłowości, które wychwycono w toku ogólnej analizy wskaźnikowej.

Analiza wskaźnikowa Analiza wskaźnikowa w systemie wczesnego ostrzegania daje możliwość prowadzenia „analizy statycznej” oraz „analizy dynamicznej” wyników zakładu ubezpieczeń. Analiza statyczna opiera się na informacjach dotyczących ustalonego momentu czasu (np. koniec kwartału, koniec roku). Analiza dynamiczna prowadzona jest w oparciu o informacje dotyczące ustalonego okresu (np. dwóch lat, pięciu kwartałów itp.). W analizie dynamicznej wskaźniki wyznaczane są dla poszczególnych kwartałów lub lat z wybranego „okresu analizy”.

Analiza wskaźnikowa Wskaźniki wypłacalności − mierzące wystarczalność środków lub kapitałów własnych: ustawowe wskaźniki wypłacalności, wskaźniki zabezpieczenia działalności, wskaźniki współzależności − mające za zadanie określenie stopnia zadłużenia firmy i jej zdolności do obsługi zadłużenia, wskaźniki cyklu należności i zobowiązań. Wskaźniki poziomu rezerw − oceniające adekwatność rezerw techniczno−ubezpieczeniowych. Wskaźniki działalności lokacyjnej − badające jakość lokat pod kątem płynności, bezpieczeństwa, rozproszenia i rentowności.

Analiza wskaźnikowa Wskaźniki sprawności działania − mające za zadanie określenie stopnia wykorzystania zasobów majątkowych firmy i jej zdolności do przekształcania ich w gotówkę: wskaźniki dynamiki, wskaźniki szkodowości − oceniające trafność kalkulacji składek ubezpieczeniowych, wskaźniki poziomu kosztów − pokazujące relację między wysokością ponoszonych przez zakład ubezpieczeń kosztów działalności ubezpieczeniowej a wartością składki, wskaźniki rotacji, wskaźniki rentowności działalności technicznej. Wskaźniki poziomu reasekuracji − informujące o zależności zakładu ubezpieczeń od reasekuratorów. Wskaźniki rentowności − obrazujące relacje zachodzące pomiędzy wynikami finansowymi zakładu ubezpieczeń w odniesieniu do różnych kategorii ekonomicznych, mające więc za zadanie ocenę zysku osiągniętego z poniesionych nakładów. Wskaźniki analizy szczegółowej − oceniające łączną zmianę profilu działalności oraz portfela lokat.

Analiza wskaźnikowa Charakterystyka każdego ze wskaźników obejmuje pięć elementów: formułę wskaźnika, merytoryczny opis wskaźnika, charakter wskaźnika, standardowe normy wskaźnika (zarówno polskie jak i zachodnie), statystyczne (empiryczne) normy wskaźnika.

Analiza wskaźnikowa W wyniku poszukiwań odpowiedzi na pytanie o standardowy poziom wartości wskaźników dla polskich zakładów ubezpieczeń ustalono, że bardziej odpowiednie ze względu na etap rozwoju polskiego rynku ubezpieczeń wydaje się podejście statystyczne. Obliczone wartości wskaźników dla ustalonej populacji zakładów ubezpieczeń pozwalają na wyznaczenie na ich podstawie różnych miar statystycznych. W analizie wskaźnikowej wykorzystuje się jako podstawę ustalania norm empirycznych statystyki pozycyjne (percentyle), które są mniej wrażliwe na wartości skrajne (najmniejsze i największe), niż miary takie jak średnia czy odchylenie standardowe.

Analiza wskaźnikowa O tym, że podejście statystyczne wydaje się słuszne świadczą m.in. poniższe fakty: młode zakłady ubezpieczeń często charakteryzują się wartościami wskaźników znacząco odbiegającymi od wartości przeciętnych, obserwowane rozkłady wartości wskaźników charakteryzują się skrajną asymetrią, przy wykorzystaniu miar pozycyjnych można określić skalę ocen wartości wskaźnika.

Analiza wskaźnikowa Wartości wskaźników wyznaczone dla danego zakładu ubezpieczeń są porównywane (przeprowadzane są „testy”) z wartościami granicznymi − „normami” i na podstawie tych porównań nadawane są oceny poszczególnym wartościom wskaźników. „Normy” oznaczają typowy przebieg procesu działania zakładu „zdrowego", bądź zakładu ubezpieczeń reprezentowanego przez większość zakładów ubezpieczeń lub większość w ramach pewnej wyróżnionej w miarę jednorodnej grupy zakładów ubezpieczeń. Jej przekroczenie lub zbliżanie się wartości wskaźnika do wartości krytycznej w kolejnych badanych okresach jest sygnałem nieprawidłowości i występującego zagrożenia procesu właściwego funkcjonowania zakładu ubezpieczeń. Kryteria porównania ustalane są indywidualnie dla każdego wskaźnika.

Analiza wskaźnikowa „Norma” ustalana jest zwykle jedną z dwóch podstawowych technik: jako stała wartość określająca obiektywną granicę dla wartości wskaźnika (analiza normatywnego przebiegu procesu działania zakładu ubezpieczeń), jako wartość bazująca na statystykach rynkowych (analiza rzeczywistego przebiegu procesu działania zakładu ubezpieczeń).

Analiza wskaźnikowa Wypracowanie własnych standardów wartości wskaźników stosowanych w analizie finansowej firm ubezpieczeniowych działających w realiach danego rynku wymaga wieloletnich obserwacji statystycznych przy wykorzystaniu niekiedy uzupełniających informacji i dodatkowych sprawozdań pozyskiwanych od niektórych zakładów ubezpieczeń. Konieczne jest wnikliwe i ciągłe badanie wartości wskaźników, gdyż niejednokrotnie − aż do chwili ustabilizowania się rynku − znaczne odchylenia ich wartości od przyjętych norm mogą być obiektywnie uzasadnione. Dodatkowymi problemami, które pojawiają się na tym etapie analizy są: trudności w ustaleniu normy dla wskaźników silnie uzależnionych od rodzaju ubezpieczeń prowadzonych przez zakład, konieczność stosowania dla części wskaźników jedynie poziomu ostrzegawczego, tj. wartości poniżej lub powyżej której należy rozważać podjęcie jeszcze głębszych badań, w przypadku wielu wskaźników ustalanych na poziomie poszczególnych kategorii ubezpieczeń typowe wartości lub poziomy ostrzegawcze będą różne w zależności od badanej kategorii ubezpieczeń.

Analiza wskaźnikowa Ze względu na specyfikę działania nadzoru oraz w celu umożliwienia rozwiązywania powyższych problemów, SWO konstruowany na potrzeby KNF daje możliwość ustalenia norm poprzez wybór „standardowych granic wskaźników”, „statystycznych granic wskaźników” lub „indywidualnych granic wskaźników”. Standardowe granice wskaźników Standardowe granice wskaźników ustalają zakresy wartości wskaźników określone w wyniku analiz ekspertów z dziedziny finansów i rachunkowości ubezpieczeniowej przy wykorzystaniu doświadczeń międzynarodowych (nadzorów ubezpieczeń i firm ratingowych). Statystyczne granice wskaźników Statystyczne granice wskaźników wyznaczane są poprzez estymację wartości miar statystycznych np. kwartyla rzędu 1, kwartyla rzędu 3, mediany, percentyla zadanego rzędu (np. rzędu 0,1 oraz 0,9) wartości średniej lub odchylenia standardowego lub ustalonej funkcji tych miar w zależności od merytorycznego znaczenia wskaźnika i szczegółowości prowadzonej analizy. Estymacja dokonywana jest w oparciu o wartości wskaźników wyznaczonych na podstawie bazy danych finansowych.

Analiza wskaźnikowa Ustalając wartości graniczne wskaźników przyjmuje się jednolite standardy dla wyróżnionych kategorii wskaźników w celu uwzględnienia specyfiki mierzonych przy ich pomocy wielkości ekonomicznych. Wyróżniane są następujące kategorie wskaźników: stymulanta, destymulanta, nominanta i podkategorie: nominanta stymulująca, nominanta destymulująca. Przez stymulantę rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej pomiaru), której wysokie wartości są pożądane. Przez destymulantę rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej pomiaru), której niskie wartości są pożądane. Przez nominantę rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej pomiaru), której przeciętne wartości są pożądane. Przez nominantę stymulującą rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej pomiaru), której wartości pożądane są wyższe od przeciętnej. Przez nominantę destymulującą rozumie się cechę (lub wskaźnik służący do jej pomiaru), której pożądane wartości są niższe od przeciętnej.

Analiza wskaźnikowa Wartości wskaźników służące estymacji granic statystycznych zależą od przyjętych kryteriów wyboru grupy zakładów ubezpieczeń („tła"), jeżeli zachodzi konieczność prowadzenia analiz w grupie w miarę jednorodnych zakładów ubezpieczeń. Podstawowymi kryteriami wyboru „tła” są: „dział” (dział I, dział II), „kapitał” (kapitał krajowy, kapitał zagraniczny), „sektor” (publiczny, prywatny) „forma” (spółka akcyjna, TUW), „rodzaj prowadzonej działalności” (bezpośrednia, pośrednia, oba rodzaje), „data rozpoczęcia działalności”, „klasa zakładu ubezpieczeń”, „wielkość zakładu ubezpieczeń mierzona składką”, „wielkość zakładu ubezpieczeń mierzona wysokością rezerw”, „wiek zakładu”.

Analiza wskaźnikowa Okres, z którego pochodzą dane do wyznaczenia granic statystycznych (tak zwany „okres dla tła”) może być ustalany niezależnie od „okresu analizy”. W ramach wybranego okresu tła granice statystyczne mogą być wyznaczane wspólne dla całego okresu („granice stałe”) bądź indywidualnie dla poszczególnych okresów („granice zmienne”). Indywidualne granice wskaźników Indywidualne granice wskaźników umożliwiają prowadzenie analiz przy niestandardowych zakresach wskaźników ustalanych przez analityka np. na podstawie doświadczeń wynikających z nadzorowania zakładu ubezpieczeń prowadzącego działalność w niszy rynkowej lub np. w przypadku zaostrzenia wymagań odnośnie bezpieczeństwa działania zakładu ubezpieczeń.

Analiza wskaźnikowa

Analiza wskaźnikowa Podstawą oceny każdego zakładu ubezpieczeń jest sprawdzenie, czy spełnia on ustawowe wymogi prowadzenia działalności ubezpieczeniowej obejmujące między innymi: posiadanie środków własnych w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności oraz kapitał gwarancyjny, posiadanie kapitału akcyjnego lub zakładowego w wysokości nie niższej niż maksymalna wysokość z minimalnych kapitałów gwarancyjnych w odniesieniu do wszystkich grup ubezpieczeń, w jakich zakład ubezpieczeń prowadzi działalność, ograniczenie wysokości sumy ubezpieczenia od pojedynczego ryzyka do zatrzymania na udziale własnym przez zakład ubezpieczeń do maksymalnie 25% łącznej wysokości kapitałów własnych oraz rezerw techniczno−ubezpieczeniowych na udziale własnym, posiadanie odpowiednio zdywersyfikowanego portfela lokat charakteryzującego się wysokim stopniem bezpieczeństwa, przy odpowiednim stopniu rentowności i płynności, pokrycie prawidłowo ustalonych rezerw techniczno−ubezpieczeniowych zakładu ubezpieczeń aktywami spełniającymi warunki walutowości, dywersyfikacji, zapadalności oraz terytorialności, zakaz ustalania stawek ubezpieczeniowych poniżej kosztów świadczenia ochrony ubezpieczeniowej w celu eliminacji konkurencji (jedynie w odniesieniu do ubezpieczeń obowiązkowych), odpowiednie wykształcenie i doświadczenie zawodowe członków zarządu zakładu ubezpieczeń, konieczność wyliczania lub opiniowania wysokości rezerw przez aktuariuszy, prowadzenie w sposób prawidłowy i rzetelny ksiąg rachunkowych i sporządzania na ich podstawie prawidłowo i rzetelnie sprawozdań finansowych.

Środki własne/Margines wypłacalności
Analiza wskaźnikowa Wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi Środki własne/Margines wypłacalności Wskaźnik bada podstawowy warunek prowadzenia działalności ubezpieczeniowej. Zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do posiadania środków własnych w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności. W przypadku, gdy wartość wskaźnika jest niższa niż 100%, to zakład ubezpieczeń obowiązany jest przedłożyć na żądanie organu nadzoru plan przywrócenia właściwych stosunków finansowych (plan finansowy).

Środki własne/Kapitał gwarancyjny
Analiza wskaźnikowa Wskaźnik pokrycia kapitału gwarancyjnego środkami własnymi Środki własne/Kapitał gwarancyjny W przypadku, gdy wartość wskaźnika jest niższa niż 100% zachodzi konieczność zbadania, czy zakład ubezpieczeń spełnia wymogi ustawy w zakresie posiadanych środków własnych w wysokości wystarczającej na pokrycie kapitału gwarancyjnego. Kapitał gwarancyjny (KG) wynosi trzecią część marginesu wypłacalności (MW), jednak nie mniej niż minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego (MWKG) dla każdej grupy ubezpieczeń oraz dla działalności reasekuracyjnej, czyli: KG = max{1/3 MW, MWKG} lub dla małych towarzystw ubezpieczeń wzajemnych: KG = 1/3 MW W przypadku, gdy wartość wskaźnika jest niższa niż 100%, zgodnie z ustawą zakład ubezpieczeń obowiązany jest powiadomić organ nadzoru oraz przedstawić do zatwierdzenia plan krótkoterminowego podwyższenia środków własnych (krótkoterminowy plan wypłacalności).

Analiza wskaźnikowa Wskaźnik pokrycia rezerw techniczno−ubezpieczeniowych aktywami Aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno−ubezpieczeniowych/Rezerwy techniczno−ubezpieczeniowe Koniecznym warunkiem prowadzenia działalności przez zakłady ubezpieczeń jest posiadanie aktywów, spełniających warunki określone w ustawie, w wysokości nie niższej niż wartość rezerw techniczno−ubezpieczeniowych (przed uwzględnieniem udziału reasekuratorów). Aktywa te powinny: być dokonane w walucie, w której ustalane są zobowiązania z umów ubezpieczenia, z tytułu których tworzy się odpowiednie rezerwy techniczno−ubezpieczeniowe; być w odpowiedni sposób zróżnicowane, tak aby nie były one związane z jednym rodzajem aktywów lub jednym podmiotem; odpowiadać pod względem terminu wymagalności terminowi wymagalności zobowiązań. Ustawodawca określił kategorie aktywów, które mogą być zaliczone do aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno−ubezpieczeniowych zastrzegając jednocześnie, że mogą to być aktywa znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Określono także limity procentowe dotyczące poszczególnych rodzajów aktywów.

Analiza wskaźnikowa Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że:
uregulowania wewnętrzne zakładów ubezpieczeń w zakresie zasad podziału zysku w większości przypadków mają postać zapisów w statucie zakładu ubezpieczeń, odzwierciedlających obowiązujące przepisy prawa; zakłady ubezpieczeń, planując podział zysku kierują się ogólną sytuacją finansową zakładu ubezpieczeń, poziomem nadwyżki środków własnych do marginesu wypłacalności i kapitału gwarancyjnego oraz sytuacją panującą na rynkach finansowych; większość zakładów nie posiada informacji dotyczącej planowanych decyzji lub intencji akcjonariuszy/udziałowców co do sposobu podziału osiąganych przez niego zysków; politykę zakładów ubezpieczeń w zakresie podziału zysku za lata można uznać za dosyć stabilną i ostrożną bowiem doprowadziła do zatrzymania przez zakłady 65% wypracowanego zysku, co wzmocniło ich kapitały własne. Większość zakładów ubezpieczeń decyduje o przeznaczeniu wypracowanego zysku na kapitały zapasowe i rezerwowe.

Analiza wskaźnikowa INFORMACJA O PODMIOTACH NIESPEŁNIAJĄCYCH WYMOGÓW USTAWOWYCH W ZAKRESIE WYPŁACALNOŚCI I POKRYCIA REZERW TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWYCH Według stanu na dzień 31 marca 2009 r. 2 zakłady ubezpieczeń wykazały niedobór środków własnych na pokrycie marginesu wypłacalności/kapitału gwarancyjnego. Według stanu na dzień 30 kwietnia 2009 r. 1 zakład ubezpieczeń wykazał niedobór środków własnych na pokrycie kapitału gwarancyjnego i marginesu wypłacalności. Według stanu na 31 maja 2009 r. 2 zakłady ubezpieczeń wykazały niedobór środków własnych na pokrycie kapitału gwarancyjnego/marginesu wypłacalności. Według stanu na 31 marca 2009 r. wszystkie zakłady ubezpieczeń działu I i działu II posiadały aktywa na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Ocena sytuacji finansowej zakładów ubezpieczeń wymienionych w raporcie pozwala na uznanie, w świetle podjętych działań naprawczych, że wykazane naruszenia prawa w zakresie wysokości środków własnych nie powodują realnego zagrożenia interesów ubezpieczonych. W powyższej sytuacji, nie można uznać, iż w przypadku, gdy środki własne są niższe od marginesu wypłacalności lub kapitału gwarancyjnego, występuje jednocześnie brak możliwości bieżącego regulowania zobowiązań przez zakłady ubezpieczeń. Posiadają one bowiem aktywa przewyższające rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe tj. dysponują środkami na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań jakie mogą wyniknąć z zawartych umów ubezpieczenia. Ponadto zakłady ubezpieczeń realizują zobowiązania wynikające z umów ubezpieczenia.

Wykład 6 Elementy metodologii analizy finansowej w ubezpieczeniach.
Dynamiczna analiza finansowa. Rachunkowość ubezpieczeniowa. Wycena przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego

Dynamiczna analiza finansowa
Definicja: Dynamiczna analiza finansowa (DAF) działalności zakładu ubezpieczeń jest procesem przeprowadzania analiz sprawozdań finansowych lub ich części, uzyskanych w wyniku prognoz (prospektywnych lub retrospektywnych) przy wykorzystaniu jako narzędzi analitycznych formalnych modeli dynamicznych (w tym: symulacyjnych) Cel ogólny: Określenie sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń w ustalonym horyzoncie czasu, w tym: analiza wypłacalności, testowanie adekwatności kapitałów, modelowanie ryzyka, dopasowanie aktywów i zobowiązań (ALM).

Cele szczegółowe: Badanie wypłacalności, Badanie zapotrzebowania na kapitał, Badanie ryzyka i strategii zarządzania, Ustalanie strategii alokacji kapitału ze względu na ryzyko i koszty, Ustalanie strategii alokacji aktywów oraz strategii inwestycyjnych, Określenie zyskowności poszczególnych linii ubezpieczeń oraz określenie strategii rynkowych, Dopasowanie aktywów i zobowiązań oraz określenie strategii zarządzania aktywami i zobowiązaniami (ALM) oraz płynnością, Projektowanie produktów i wycena produktów.

Modelowania zakładów ubezpieczeń Modelowanie niepewności i ryzyka Modele stochastyczne Modele deterministyczne Modelowanie przedsiębiorstwa Modele funkcjonalne Modele informacyjno-decyzyjne Modele budżetowe Dostępność danych

Wymagania kapitałowe Filar 1 – kapitałowe wymagania ilościowe Filar 2 – kapitałowe wymagania jakościowe oraz działania nadzorcze Filar 3 – dyscyplina rynkowa

Etapy DAF w ubezpieczeniach Identyfikacja ryzyka, źródeł i czynników Wybór celu analizy i miar ryzyka Ustalenie horyzontu prognozy Budowa modeli i ich weryfikacja statystyczna Projekcja przepływów finansowych Interpretacja wyników i weryfikacja modelu Opracowanie raportów dla kadry kierowniczej zakładu

Filar 1 – modele wewnętrzne Przykłady modelowania Kanada – DCAT (Dynamic Capital Adequacy Testing): wykorzystanie scenariuszy działalności USA – SOA, CAS, Dynamic Risk Modeling Committee: Dynamic Financial Condition Analysis Handbook UK – BAS: standardy aktuarialne (Guidance Note 2), ICA, The Financial Services and Markets Act 2000, The FSA Handbook of Rules and Guidance, norma GN 46 Wymagania kapitałowe na podstawie modeli wewnętrznych Kanada, Australia, Szwajcaria Projekt UE „Wypłacalność II” (Solvency II)

Filar 2 – modele zakładów Przykłady modelowania Polska – prace PUNU (2001): koncepcja systemu modeli prognostyczno-symulacyjnych (model gospodarki, model sektora ubezpieczeń, szczegółowe modele zakładów ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń majątkowych Polska – prace KNUiFE (2005): projekt PHARE „Wzmocnienie nadzoru ubezpieczeń w Polsce” (modele symulacyjno-prognostyczne w skali makro i mikro) Tendencja do konsolidacji nadzorów, konwergencja metod i narzędzi nadzorczych

Filar 2 – dyscyplina rynkowa Przykłady modelowania USA – model DynaMo (DynaMo 3): prognozowanie podstawowych elementów bilansu i rachunku wyników oraz wartości wskaźników w horyzoncie 5 lat; Dane (4 tys. zmiennych) pochodzą z z rocznych sprawozdań zakładu ubezpieczeń dostępnych publicznie Konieczność agregacji modeli na potrzeby publiczne

Elementy składowe modelu DAF w ubezpieczeniach Generator scenariuszy ekonomicznych Moduł działalności ubezpieczeniowej Moduł aktywów Moduł działania zakładu ubezpieczeń (generator sprawozdań finansowych) Moduł decyzji strategicznych Moduł (system) raportowania

Rachunkowość zakładu ubezpieczeń
Specyfika rachunkowości ubezpieczeniowej Odrębne regulacje prawne Odrębne działy ubezpieczeniowe (I, II: odbicie w „Rachunku zysków i strat”) Realizacja usług o szczególnym charakterze Przedmiotem ewidencji księgowej są operacje tworzenia i podziału funduszu ubezpieczeniowego Specyficzne zdarzenia dla usług ubezpieczeniowych Odmienna klasyfikacja i struktura majątku oraz struktura kapitałów Specyficzne rozliczenia z reasekuratorami i cedentami Istnienie rezerw t-u Specyficzne koszty i przychody ubezpieczeniowe Wynik finansowy techniczny i wynik ogólny Częściowo odmienna dokumentacja ubezpieczeń Rozbudowana ewidencja lokat, kosztów i przychodów z lokat Rozbudowana ewidencja analityczna Odmienne układy sprawozdań finansowych Obowiązek corocznego badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów

Specyficzne zdarzenia dla usług ubezpieczeniowych Pobór składek ubezpieczeniowych (przychody) Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe (zobowiązania i koszty) Rozliczenia ze sprawcami szkód i wypadków (roszczenia z tytułu regresów) Rozliczenia z pośrednikami ubezpieczeniowymi Rozliczenia z tytułu koasekuracji i reasekuracji Działalność zapobiegawcza i tworzenie funduszu prewencyjnego Tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i funduszy gwarancyjnych Lokaty Pomiar wyniku technicznego (z operacji ubezpieczeniowo-reasekuracyjnych)

Zagadnienia rachunkowości ogólnej dla usług ubezpieczeniowych Majątek trwały i inwestycje Środki pieniężne Rozrachunki pozaubezpieczeniowe Kapitały własne i fundusze specjalne Koszty działalności administracyjnej Koszty i przychody działalności pozaubezpieczeniowej Podatki Ogólny wynik finansowy

Rachunkowość obejmuje elementy: Opis przyjętych zasad (polityki) rachunkowości Prowadzenie na podstawie dowodów księgowych ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym Okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów Wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego Sporządzanie sprawozdań finansowych Gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą Poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą W praktyce polskich zakładów ubezpieczeń nie funcjonuje wzrocowy czy typowy plan kont (ZPK)

Potrzeby informacyjne ZPK w ubezpieczeniach Rozrachunki z tytułu składek i odszkodowań Roszczenia i wpływy z tytułu regresów Rozrachunki z reasekuratorami Lokaty funduszu ubezpieczeniowego oraz zasoby pieniężne przeznaczone na bieżące potrzeby działalności ubezpieczeniowej Przychody z tytułu składek ubezpieczeniowych i udziału reasekuratorów w składce Wypłacone odszkodowania, koszty akwizycji i koszty administracyjne Prowizje otrzymane z tytułu reasekuracji biernej i wypłacone z tytułu reasekuracji czynnej Zmiany stanu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych Przychody z lokat rzeczowych i finansowych oraz koszty obsługi Przychody i koszty z tytułu czynności komisarza awaryjnego Przychody i koszty pozostałej działalności operacyjnej Wyniki na operacjach nadzwyczajnych

ZPK – przykład Zespół Nazwa Aktywa trwałe 1 Środki pieniężne, kredyty bankowe i inne krótkoterminowe aktywa finansowe 2 Rozrachunki i roszczenia 3 Materiały 4 ---- 5 Koszty akwizycji i administracji 6 Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe oraz rozliczenia międzyokresowe 7 Przychody działalności ubezpieczeniowej i pozostałe przychody 8 Kapitały, rezerwy, fundusze specjalne i wynik finansowy

Wykład 7 Elementy metodologii analizy finansowej w ubezpieczeniach.
Wycena przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego. Sprawozdawczość ubezpieczeniowa. Prewencja upadłości ubezpieczeniowej Repetytorium.

Wycena przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego
Współcześnie wycena przedsiębiorstw odgrywa istotną rolę w zarządzaniu finansami. Dokonuje się ją zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa przez osoby uprawnione, jak i przez firmy niezależne, tj. banki, formy doradcze, czy domy maklerskie. Wykorzystuje się ją do: analizy różnych form przedsięwzięć inwestycyjnych i jest stosowana przy konstrukcji efektywnych portfeli instrumentów rynku kapitałowego, do przeprowadzenia transakcji fuzji i przejęć. Na rozwój teorii i praktyki wycen wartości przedsiębiorstw najważniejszy wpływ miały takie zjawiska jak: postępująca globalizacja, narastające fale fuzji i przejęć, zwiększenie znaczenia na rynkach kapitałowych inwestorów instytucjonalnych, którzy oczekują na długoterminowe korzyści z przeprowadzonych przedsięwzięć, prywatyzacja przedsiębiorstw, transformacja polityczna i gospodarcza poszczególnych krajów, rozwój Internetu z końca lat dziewięćdziesiątych w poszczególnych krajach. Zob. Szczepankowski P., Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa, 2007, s. 185.

Definiowanie wyceny przedsiębiorstwa - przykłady „Wycena polega na dokonaniu pomiaru wartościowego przedsiębiorstwa i jego składników majątkowych oraz efektów ekonomicznych podjętych decyzji o takim stopniu jakości, który zapewni odbiorcom tych informacji możliwość oceny efektów działań podjętych w przeszłości i wyboru najkorzystniejszego wariantu decyzji w przyszłości” (Kamela-Sowińska A., Wartość firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996, s. 135) „Wycena przedsiębiorstwa oznacza, iż wycenie podlega wyodrębniona pod względem ekonomicznym i prawnym jednostka organizacyjna, dysponująca określonym potencjałem w postaci majątku trwałego i obrotowego oraz różnych wartości i cech o charakterze niematerialnym” (Zarzecki D., Metody wyceny przedsiębiorstw, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1999, s. 39)

W wycenie przedsiębiorstwa istotne są następujące elementy: moment wyceny, który odzwierciedla czasowy relatywizm kategorii wartości, cel wyceny i powiązany z nim charakter stron, które są zainteresowane jej wynikami, charakter podstaw pomiaru wartości, zarówno w ujęciu statycznym (majątek, kapitał), jaki i dynamicznym (dochód) oraz przyjmowane jednostki miar przyszłych strumieni pieniężnych (przyjęty w prognozie system cen), metody wyceny, jako narzędzie przeprowadzanego pomiaru wartości, wariantowość pomiaru, dająca możliwość korzystania z różnych metod wyceny, co prowadzi w istocie do uzyskania różnych wyników.

Sytuacje i okoliczności, w których dokonywana jest wycena przedsiębiorstwa: zmiany w strukturze własnościowej: zamierzona sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego części, zamierzony zakup przedsiębiorstwa lub jego części, transakcje kupna-sprzedaży między właścicielami danego przedsiębiorstwa, nacjonalizację przedsiębiorstwa lub jego części, podział przedsiębiorstwa, fuzje z innymi podmiotami, wniesienie przedsiębiorstwa, jako aparatu do innej firmy, likwidacja przedsiębiorstwa; prowadzenie działalności gospodarczej i związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa (bez zmian w strukturze własnościowej): wybór strategii działania na podstawie kryterium wartości firmy, ubezpieczenie majątku przedsiębiorstwa, ustalenie wartości odszkodowania, określenie wartości zabezpieczenia (zastawu) kredytu, aktualizacja wartości bilansowej aktywów ( w tym wycena udziałów w spółkach), przekazanie lub przejęcie przedsiębiorstwa lub jego części w ramach umowy leasingu finansowego, pomiar podatku od darowizny, spadku, itp. Oraz opłaty skarbowej od transakcji kapitałowej, jeżeli przedmiotem tych czynności prawnych jest przedsiębiorstwo lub jego część, wprowadzenie wewnętrznego rozrachunku gospodarczego w odniesieniu do poszczególnych zakładów, wydziałów, itp.

Grupy przesłanek do wyceny przedsiębiorstwa: przesłanki wynikające ze zmiany właściciela: kupno-sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego części, np. zakładu, oddziału, lub udziału w kapitale zakładowym, wystąpienie wyłącznie udziałowców z przedsiębiorstwa zorganizowanego w formie spółki, wywłaszczenie przedsiębiorstwa lub jego części. przesłanki wynikające z przekształceń strukturalnych (związanych częściowo ze zmianami własnościowymi): przyjęcie nowych udziałowców do spółki prowadzącej przedsiębiorstwo, wniesienie całego przedsiębiorstwa lub jego części jako aportu do kapitału zakładowego spółki, fuzja z innymi przedsiębiorstwami, podział przedsiębiorstwa, przekazanie, zwrot przedsiębiorstwa lub jego części w ramach umowy dzierżawy, likwidacja przedsiębiorstwa, analiza w zakresie zmian strukturalnych. przesłanki wynikające z konieczności prowadzenia rozliczeń z urzędem podatkowym: pomiar podatku od spadku, darowizny przedsiębiorstwa, jego części lub udziału w kapitale zakładowym, pomiar opłaty skarbowej od transakcji, których przedmiotem jest przedsiębiorstwo, jego część lub udział w kapitale zakładowym. pozostałe przesłanki: ubezpieczenie majątku przedsiębiorstwa, prezentacja udziałów w spółkach w bilansie, kontrola wewnętrzna wartości kapitału zaangażowanego przez właściciela w przedsiębiorstwo.

Funkcje wyceny przedsiębiorstwa: funkcja doradczo-decyzyjna, funkcja argumentacyjna (uzasadniająca), funkcja mediacyjna (pośrednicząca), funkcja informacyjna (komunikacyjna), funkcja zabezpieczająca, funkcja zarządcza.

Podstawowe reguły wyceny przedsiębiorstwa: Wycena powinna być dokonywana przez osoby niezależne specjalizujące się w tej dziedzinie, czyli ekspertów czy rzeczoznawców, którzy dysonują odpowiednią wiedzą i doświadczeniem oraz działają zgodnie z etyką. Proces wyceny powinien rozpocząć się od określenia jej celu, co jest niezbędne do określenia zakresu wyceny i wyboru odpowiednich metod, oraz ustalenia stron zainteresowanych jej wynikami, poznania ich motywów i oczekiwań w stosunku do wyceny. W procesie wyceny powinno się wykorzystywać kilka różnych metod wyceny, zgodnie z uzgodnieniami zainteresowanych stron. Na realizację wyceny przedsiębiorstwa powinno się przeznaczyć odpowiednie zasoby zarówno finansowe, jak i czasowe.

Podstawowe zasady wyceny przedsiębiorstwa: Wycena jest obiektywna, tylko wtedy, jeżeli jest oparta na metodach naukowych. Mylne jest twierdzenie, że wycena to nauka lub czysta wiedza teoretyczna. Jest to, bowiem praktyczna umiejętność ustalania wartości, która bazuje na fundamentalnych elementach teorii zarządzania finansami i rachunkowości. Eksperci i rzeczoznawcy, dokonując wyceny muszą korzystać tylko z tych informacji, które informują o posiadanym przez przedsiębiorstwo potencjale umożliwiającym generowanie przyszłych dochodów. Wycena nie należy koloryzować, a wszystkie uwzględniane wielkości i założenia powinny być empiryczne i ilościowo weryfikowalne. Dokonana w konkretnym momencie wycena nie jest bezterminowym określeniem jej wartości. Przedsiębiorstwo jest żywym organizmem, w którym ciągle pojawiają się nowe informacje, które za każdym razem mogą powodować zmianę jego wartości. Wycena określa, zatem wartość przedsiębiorstwa na dzień jej sporządzenia. Dlatego musi być elastyczna, przygotowana w ujęciu scenariuszowym, gdyż umożliwi to szybką weryfikację wartości. Powinna bazować na zmiennych w czasie przepływach pieniężnych, które można uzyskać z różnego zagospodarowania zasobów w zmieniającym się otoczeniu. Poza tym wycena powinna być dokonywana na potrzeby procesu decyzyjnego, co najmniej raz w roku, a nie tylko, gdy wystąpi taka konieczność. Wycena wymaga precyzji, zarówno w przeprowadzaniu rachunku ekonomiczno-finansowego, jak i w przyjmowaniu realistycznych warunków. Nie może być opierana na niepewnych założeniach, wielkościach niemożliwych lub trudnych do zweryfikowania założeniach. Może to wywołać nieczytelny i niezrozumiały obraz wyceny. Najważniejszym jest, aby popełniany błąd szacunkowy był jak najmniej istotny i korygowany w czasie wyceny. Dobrze jest także wskazać punkty krytyczne dla przyjętych założeń, dzięki czemu szacunek wartości będzie bardziej elastyczny i zapewni pewien margines bezpieczeństwa dla osiągniętego wyniku wyceny.

Podstawowe zasady wyceny przedsiębiorstwa: W procesie wyceny należy wykorzystywać metody, które najlepiej odzwierciedlają sytuację danego przedsiębiorstwa i są dostosowane do warunków zewnętrznych, w jakich ono działa oraz do motywu przeprowadzenia wyceny. Za najbardziej właściwe podejście do wyceny uważa określenie wartości przedsiębiorstwa na podstawie jego zdolności do przynoszenia korzyści z tytułu zaangażowanych środków. Stąd wszelkie metody oparte na podejściu dochodowym są lepsze od innych, szczególnie od tych, które bazują na podejściu majątkowym. Więcej korzyści może przynieść majątek wynajmowany czy dzierżawiony aniżeli aktywa własne, które nie są wykorzystywane i nie przynoszą żadnych korzyści ekonomicznych. Każda wycena powinna być skonfrontowana z rynkiem kapitałowym, ponieważ rynek finansowy jest nieomylny. Oznacza to, że wartość przedsiębiorstwa uzyskaną w procesie wyceny należy porównać z notowaniami giełdowymi podobnych przedsiębiorstw, które działają w tym samym sektorze i cechują się zbliżonym ryzykiem. Bowiem stanowią one wzorzec (benchmark) dla wycenianego przedsiębiorstwa. Jest to wynik efektywnościowej teorii rynku kapitałowego mówiącej, że inwestorzy, którzy kształtują popyt i podaż aktywów finansowych, zawsze uwzględniają wyniki finansowe poszczególnych spółek. Więc wartość notowanych na giełdzie przedsiębiorstw jest w długim okresie odzwierciedleniem opinii inwestorów na temat zdolności konkretnej spółki do pomnażania zainwestowanego kapitału. Wycena przedsiębiorstwa jest nieodzownym narzędziem w procesie podejmowania decyzji zarządczych. Wiele dylematów zarządczych podejmowanych przez menedżerów wpływa na wartość przedsiębiorstwa, dlatego należy znać siłę i sposób ich oddziaływania. Zaś prawidłowo przygotowana wycena umożliwia poznanie tych elementów oraz sprawdzenie, w jaki sposób ich zmiana może wpłynąć na wartość przedsiębiorstwa.

Zasady wyceny przedsiębiorstwa: Cel wyceny powinien być zawsze jasno sprecyzowany. Bez względu na stosowaną metodę wyceny, w każdej z nich punktem wyjścia są dane ewidencji księgowej, które odzwierciedlają sytuację majątkową i ekonomiczno-finansową przedsiębiorstwa. Rozróżnia się wartość przedsiębiorstwa od jego ceny. Wycena przedsiębiorstwa nie powinna być dokonywana wyłącznie na podstawie wartości majątku przedsiębiorstwa. Zaleca się jednak, aby wycena majątkowa towarzyszyła innym metodom wyceny. Wyniki osiągane przez przedsiębiorstwo w przeszłości są uwzględnianie w wycenie, jednak wnioskowanie wyłącznie na ich podstawie nie jest wystarczające. Dlatego każda wycena powinna uwzględniać prognozy rozwojowe firmy. Przedmioty majątkowe, które są zbędne lub zostały wyłączone z substancji majątkowej przedsiębiorstwa w wyniku przekształceń strukturalnych wyceniane są oddzielnie według wartości likwidacyjnej. Wartość likwidacyjna traktowana jest z reguły, jako najniższa wartość, jaką można uzyskać. Czynnik ryzyka, czyli niepewność, co do przyszłych warunków działania przedsiębiorstwa, powinien być uwzględniony w każdej wycenie poprzez odpowiednie oszacowanie stopy dyskontowej lub absolutne pomniejszenie wartości całkowitej przedsiębiorstwa.

Niemcy, Szwajcaria: J. F. Voigt (1990) C. Helbing (1991) metody wyceny substancji majątkowej – wartość odtworzeniowa bądź likwidacyjna czyste metody dochodowe – zdyskontowane dochody przyszłych okresów metody uwzględniające tzw. wartość reputacji – metoda stuttgarcka oraz UEC (anglosaksońska) metody oparte na wartości średniej – niemiecka i szwajcarska inne metody wyceny – np. oparte na notowaniach giełdowych podobnych przedsiębiorstw Polska: M. Groszek, S. Kasiewicz (1991) metoda księgowa metoda składnikowa (odtworzenia) metody przychodowe – zdyskontowanego zysku, zdyskontowanych dywidend metoda sumaryczna – oparta na strumieniach pieniężnych metody mieszane – oparte na wartości majątku przedsiębiorstwa i wartości reputacji M. Kufel (1992) metody dochodowe – oparte na wielkości dywidend, przepływów pieniężnych bądź zysków metody majątkowe – oparte na kosztach odtworzenia majątku przedsiębiorstwa metody mieszane – wiążące wartość majątkową przedsiębiorstwa z jego wartością dochodową, np. metody wartości średniej (niemiecka E. Schmalenbacha, szwajcarska), metody z zyskiem dodatkowym jako źródłem wartości reputacji (rocznego zakupu, okresowej kapitalizacji zysku dochodowego – stuttgarcka i UEC) metody niekonwencjonalne – przez porównania rynkowe (multiplikacyjne), z opóźnieniem czasowym

Polska: A. Kamela-Sowińska (1994) metoda historyczna, czyli księgowa metoda ogólnej siły nabywczej pieniądza metody wartości bieżącej – dochodowe lub majątkowe bazujące na kosztach odtworzenia lub metodzie upłynnienia (realizacji, likwidacji) metody mieszane – metody wartości średniej (E. Schmalenbacha) lub metody kapitalizacji zysku dochodowego USA: T. Copeland, T. Koller, J Murrin (1997) metody majątkowe metody dochodowe- oparte na dyskontowaniu przepływów pieniężnych metody porównawcze R. Borowiecki (1997) metody majątkowe – metody: księgowa, odtworzenia, upłynnienia metody dochodowe – metody rynkowe, mnożnikowe, multiplikacyjne oraz metody na podstawie zdyskontowanych strumieni dochodów i zysków metody mieszane – wartość netto i nadwartość (goodwill), metoda oparta na wartości aktywów i stopie pomnażania wartości D. Zarzecki (1999) metody dochodowe metody mieszane metody niekonwencjonalne

Wśród używanych metod wyceny na szczególną uwagę zasługują metody dochodowe, gdyż zarówno praktycy, jak i teoretycy uznają te metody za najbardziej skuteczne i najlepiej odzwierciedlające rzeczywistą wartość przedsiębiorstwa. Specyfika metod dochodowych sprowadza się do powiązania wartości spółki z osiąganymi i prognozowanymi dochodami. Podstawowe założenie tych metod mówi, że „prognozowany strumień przyszłych opodatkowanych przepływów pieniężnych netto jest miarą przyszłych pożytków inwestora, wynikających z prawa własności lub użytkowania wartości niematerialnych i prawnych”. Metody dochodowe nie biorą jednak pod uwagę majątku, który jest konieczny dla uzyskania tych pożytków. Firmy, posiadające różną wartość majątku, mogą mieć identyczną wartość, jeśli prognozy generowanych przez nie zysków są podobne. Może to wynikać z innej produktywności odmiennych składników majątku i wywołuje różnicę we wskaźnikach branżowych, które uzależniają przychody i zyski od potencjału wytwórczego. Zależność tą potwierdza również zdolność generowania przychodów poprzez wartości niematerialne, które niekoniecznie znajdują odzwierciedlenie w rachunkowości.

Metody dochodowe są zazwyczaj dodatkowo konfrontowane z innymi, przede wszystkim z analizą mnożnikową. Mimo kilku wad, analiza mnożnikowa jest dość często stosowana. Polega ona na określeniu wartości spółki poprzez porównanie jej z innymi, które są już wycenione przez rynek. Zatem prostotę i szybkość wykonania uznaje się za największą ich zaletę, co może wpłynąć na dalsze znaczne rozpowszechnianie się tych metod wśród wyceniających małe i średnie przedsiębiorstwa.

Jedną z najbardziej powszechnych metod dochodowych jest metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych, zwana DCF (Discounted Cash Flow). Istnieje kilka odmian wyceny wartości przedsiębiorstwa metodą DCF, które różnią się od siebie między innymi poziomem szczegółowości oraz konstrukcją, czyli sposobem obliczania prognozowanych przepływów pieniężnych, a także określaniem stopy dyskontowej.

Na istotę metody DCF składają się takie elementy jak: wartość przedsiębiorstwa ma swoje źródło w przyszłych dochodach (przepływach pieniężnych), jakie dane przedsiębiorstwo będzie generowało na rzecz właścicieli, wartość przedsiębiorstwa traktuje się jako sumę zdyskontowanych odpowiednią stopą dyskontową wszystkich przyszłych przepływów pieniężnych, warunkiem koniecznym jest opracowanie długoterminowej prognozy, która określa dochody oraz ustalenie przewidywanej wartości po tym okresie, w praktyce wycena stanowi sumę dwóch elementów a mianowicie zdyskontowanych przepływów pieniężnych w okresie prognozy (przeważnie 8-10 lat) oraz wartości końcowej (rezydualnej). Zgodnie z metodą DCF wartość przedsiębiorstwa równa jest sumie zdyskontowanych odpowiednią stopą dyskontową, generowanych przez przedsiębiorstwo przepływów pieniężnych, które skumulowane i zsumowane tworzą łączny strumień pieniężny będący do dyspozycji właścicieli.

Swoistość metody DCF wiąże się z występowaniem kilku ważnych wad. Do głównych i najczęściej występujących trudności, z jakimi spotyka się analityk, który wycenia spółkę metodami dochodowymi, zalicza się: problem z poprawnym prognozowaniem wyników spółki (sprzedaży i zysku operacyjnego), problem oceny ryzyka dla branży i dla firmy, a w konsekwencji kosztu kapitału. Podstawowym problemem ujawniającym się przy metodzie DCF jest konieczność określenia precyzyjnych szacunków przyszłości. Przy tym jej wykorzystanie w odniesieniu do spółek o właściwie nieprzewidywalnych prognozach finansowych (lub w sytuacji, gdy prognozy te są mało wiarygodne) charakteryzuje się dużym błędem. Trudność prognozowania wyników spółki wiąże się z koniecznością oszacowania wartości dla całego sektora i udziałów w nim poszczególnych firm. Nie powinno się estymować danych finansowych jednego podmiotu nie uwzględniając perspektyw całej branży.

Metoda porównań rynkowych polega na określeniu wartości przedsiębiorstwa, na podstawie informacji, które dotyczą mnożników o znanej wartości rynkowej. Mnożniki konstruowane są w taki sposób, aby pokazywały stosunek wartości rynkowej przedsiębiorstwa do ustalonej zmiennej ekonomicznej. Najczęściej występujące mnożniki to: P/E – cena akcji (wartość rynkowa) do zysku netto, P/BV – wartość przedsiębiorstwa do wartości księgowej, P/S – wartość firmy do przychodów ze sprzedaży.

Algorytm wyceny przedsiębiorstwa poprzez analizę mnożnikową jest następujący: Wybór wskaźnika służącego wycenie. Wybór firm porównywalnych, których znane są wartości rynkowe określonego wskaźnika. Obliczenie wielkości wskaźników firm porównywalnych. Wyciągnięcie średniej arytmetycznej z powyższych wskaźników. Obliczenie wartości firmy za pomocą formuły. Dokonanie niezbędnych korekt.

Metoda mnożnikowa cechuje się kilkoma podstawowymi zaletami, a głównie tym, że jest stosunkowo prosta. Jednakże mylne wydaje się stwierdzenie, że wymaga ona przyjęcia znacznie mniejszej liczby założeń niż wycena oparta na zdyskontowanych przepływach pieniężnych. Różnica między tymi metodami polega na tym, że w analizie opartej na DCF założenia muszą być jasno podane, tymczasem dla analizy mnożnikowej mogą one pozostać jako domyślne. W procesie porównywania wartości współczynników dla poszczególnych firm należy zwrócić uwagę na zmienne, które wpływają na wyliczane współczynniki.

Sprawozdawczość ubezpieczeniowa
Ustawodawca w ustawie ubezpieczeniowej zawarł osobny rozdział dotyczący nałożenia na zakład ubezpieczeń obowiązku dokonywania sprawozdawczości z działalności ubezpieczeniowej. Dzięki temu zapisowi znacznie uproszczona została praca organu nadzoru, który wykorzystuje sprawozdawczość do realizacji swoich zadań i znacznie szybciej może reagować na zachodzące w zakładzie nieprawidłowości. Z tego też powodu znaczenie sprawozdawczości finansowej jest niewątpliwie bardzo duże. Sprawozdawczość obejmuje ono swym zakresem usystematyzowane zbiory wybranych informacji, które tworzone są zarówno przez rachunkowość, jak i poza nią, charakteryzują minioną i obecną sytuację finansowo-majątkową jednostki gospodarczej oraz wielkości osiągniętego wyniku finansowego, jako rezultatu działalności tej jednostki. Szczególnie ważną rolę w sprawozdawczości odgrywa biegły rewident.

Zakład ubezpieczeń zobowiązany jest przedstawiać organowi nadzoru dwie grupy sprawozdań. Pierwsza dotyczy sprawozdań finansowych wymaganych przez prawo bilansowe (wykonywane jest zgodnie z przepisami o rachunkowości) i druga, która dotyczy sprawozdań finansowych określonych przez ustawę o działalności ubezpieczeniowej przeznaczonych tylko dla organu nadzoru.

W pierwszej grupie znajduje się sprawozdanie finansowe, które zakład ubezpieczeń przedstawia organowi nadzoru w terminie 6 miesięcy od ostatniego roku obrotowego. W skład sprawozdania wchodzą: bilans, techniczny rachunek ubezpieczeń, ogólny rachunek zysków i strat, sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych (cash flow), zestawienie zmian w kapitale własnym i sprawozdanie z działalności zakładu w roku obrotowym. Do sprawozdania dołącza się także raport o stanie portfela ubezpieczeń, zestawienie środków własnych wraz ze wskazaniem dowodów posiadania środków własnych w wysokości co najmniej marginesu wypłacalności i danych statystycznych dotyczących zakresu operacji koasekuracyjnych (zakres i rodzaje tych danych statystycznych określa minister do spraw instytucji finansowych).

W drugiej grupie znajdują się kwartalne i dodatkowe roczne sprawozdania finansowe i statystyczne, do którego dołącza się roczne sprawozdanie dotyczące transakcji przeprowadzonych w ubezpieczeniowej grupie kapitałowej oraz dane statystyczne dotyczące zakresu operacji koasekuracyjnych oraz przekazywania ich organowi nadzoru. Zakres powyższych sprawozdań zakładu ubezpieczeń uregulowany w ustawie jest determinowany koniecznością sprawnego nadzorowania gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń, ale także w dużej mierze wynika z regulacji zawartych w dyrektywach Unii Europejskiej.

W zakresie przepisów dotyczących badania sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń ustawa wprowadza szczegółowe regulacje. „Badanie i przeglądy sprawozdań finansowych i inne usługi polegające na poświadczeniu (opiniowaniu) sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, w tym między innymi usługi świadczone na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości, przepisów Kodeksu spółek handlowych przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi może wykonywać w imieniu podmiotu wyłącznie biegły rewident.”. Jedna z najważniejszych zasad dotycząca biegłego rewidenta stanowi, że ten sam podmiot badający sprawozdanie finansowe zakładu ubezpieczeń nie może być wybrany na okres dłuższy niż 5 lat, a o zmianie lub wyborze nowego rewidenta zakład ma obowiązek powiadomienia KNF (KNUiFE) w terminie 7 dni.

Ustawodawca nałożył na biegłego rewidenta przeprowadzającego badanie sprawozdania finansowego zakładu ubezpieczeń obowiązek niezwłocznego powiadomienia organu nadzoru o ujawnionych podczas badania finansowego zakładu faktach wskazujących na: popełnienie przestępstwa, naruszenie przepisów prawa, zagrożenie wypłacalności zakładu ubezpieczeń. Celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez rewidenta pisemnej opinii i raportu o tym, czy sprawozdanie jest prawidłowe, rzetelne i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy badanego zakładu. Wydana opinia i sprawozdanie podlega ogłoszeniu w Monitorze Polskim.

Prewencja upadłości ubezpieczeniowej
W celu zapobiegania upadłości zostały powołane odpowiednie organy i stanowiska, których działalność prowadzi do przeciwdziałania wystąpienia sytuacji, w której zakład ubezpieczeń postawiony by został w stan upadłości. Zaliczyć tu należy: aktuariusza, KNF (KNUiFE). Zostały także ustalone przepisy, które zakłady ubezpieczeń są zobowiązane przestrzegać. Dotyczą one: gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń, sprawozdawczości finansowej zakładu ubezpieczeń. Zostały także wprowadzone pewne kroki prawne przeciwdziałające upadłości: łączenie zakładów ubezpieczeń, postępowanie naprawcze w zakładzie ubezpieczeń, kontrola wewnętrzna.

Jedną z przesłanek łączenia się zakładów ubezpieczeń jest zła kondycja finansowa jednego z zakładów. Połączenie może jednak nastąpić tylko wtedy, gdy zakłady wykonują działalność w takiej samej formie organizacyjnej tzn. S.A. może ulec połączeniu z inną S.A., a TUW z TUW. Ograniczenia te wprowadzone zostały z uwagi na różnicę form i tym samym sposoby wykonywania działalności ubezpieczeniowej. Problemy przy połączeniu dotyczyłyby zwłaszcza relacji między akcjonariuszami a członkami towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, ich wspólnych, ewentualnych rozliczeń i statusu po połączeniu. Do łączenia się zakładów ubezpieczeń stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych o łączeniu się spółek kapitałowych. Przepisy te odnoszą się także do Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych.

W prawie polskim przewidziane są dwa sposoby połączeń: łączenie przez przejęcie – tj. przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inna spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej, łączenie przez zawiązanie nowej spółki – tj. przez zawiązanie spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały lub akcje nowej spółki.

Postępowanie naprawcze jest ogłaszane przez organ nadzoru i opiera się na procedurze, której celem jest przywrócenie prawidłowych stosunków finansowych, w szczególności wtedy, gdy zagrożona jest wypłacalność zakładu ubezpieczeń. Jest to procedura mająca zapobiec likwidacji bądź ogłoszeniu upadłości zakładu ubezpieczeń. Występowanie prawidłowych stosunków finansowych w zakładzie ubezpieczeń determinują trzy elementy: rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe pokryte zgodnie z prawem aktywami, środki własne w wysokości co najmniej marginesu wypłacalności, środki własne nie niższe niż wymagany kapitał gwarancyjny.

Jeżeli wystąpią niedobory w którymkolwiek z powyższych elementów, zakład ubezpieczeń musi koniecznie podjąć działania zmierzające do przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych. W razie braku pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych aktywami oraz w razie wystąpienia braku pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi, organ nadzoru może zobowiązać zakład ubezpieczeń do przedłożenia planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych. Decyzja o tym czy plan powstanie zależy tylko od organu nadzoru, który bierze pod uwagę zakres niedoboru i długość okresu występowania. Poważniejszą sytuacją jest brak pokrycia kapitału gwarancyjnego, dlatego ustawodawca zobowiązał zakład ubezpieczeń do powiadomienia organu nadzoru o zaistniałej sytuacji oraz do przedłożenia do zatwierdzenia krótkoterminowego planu wypłacalności. W każdym z tych trzech przypadków organ nadzoru może: zakazać zakładowi ubezpieczeń swobodnego rozporządzania aktywami lub ograniczyć zakres działalności, wyznaczyć zakładowi ubezpieczeń termin przedłożenia planów, lub termin, do którego zakład powinien przywrócić prawidłowe stosunki finansowe albo wypłacalności, zakazać zakładowi ubezpieczeń dokonywania wypłat z zysku.

W sytuacji kiedy interesy ubezpieczających, ubezpieczonych czy uprawnionych z umów ubezpieczenia mogą zostać lub zostały zagrożone, organ nadzoru może podjąć czynności określone w ustawie, które uzna za konieczne w celu ochrony interesów tych osób, np. może dojść do przeniesienia portfela lub utworzenia zarządu komisarycznego. Organ nadzoru ma także prawo w takiej sytuacji zażądać od zakładu przedłożenia planu naprawczego. O wszystkich swych decyzjach organ nadzoru powiadamia państwa członkowskie Unii, w których zakład wykonuje działalność. Plany są zatwierdzane przez organ nadzoru.

Osobą, która nadzoruje wykonanie któregokolwiek z planów jest kurator ustanowiony przez organ nadzoru. Kurator jest powoływany na czas określony ale w każdej chwili może być on odwołany przez KNF. Funkcję kuratora może pełnić osoba fizyczna z co najmniej 10-letnim doświadczeniem zawodowym w zakresie organizacji i zasad działalności zakładu ubezpieczeń. Kuratorem może być też osoba prawna, w której co najmniej połowa członków organu zarządzającego spełnia warunki określone dla osób fizycznych. Koszty związane z wynagrodzeniem kuratora ponosi zakład. W zakresie wykonywanych zadań kurator: ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach organów zakładu ubezpieczeń oraz prawo do uzyskiwania wszelkich informacji niezbędnych do wykonywania swojej funkcji, wnieść sprzeciw wobec uchwał i decyzji zarządu i rady nadzorczej zakładu do właściwego sądu gospodarczego; wniesienie sprzeciwu wstrzymuje wykonanie uchwały lub decyzji, może zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub uchwałę walnego zgromadzenia członków, które naruszają interesy zakładu ubezpieczeń, ubezpieczających, ubezpieczonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia. Kurator ma obowiązek składać organowi nadzoru okresowe sprawozdania ze swojej działalności. Sprawozdania te zawierają ocenę realizacji przez zarząd zakładu ubezpieczeń planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych, krótkoterminowego planu wypłacalności lub programu naprawczego.

W przypadku gdy zakład ubezpieczeń nie przedłoży krótkoterminowego planu wypłacalności lub organ nadzoru odmówi jego zatwierdzenia, gdy nie zrealizuje w terminie tego planu i w każdym innym przypadku zagrożenia wypłacalności zakładu ubezpieczeń, organ nadzoru może ustanowić zarząd komisaryczny. Zarząd jest ustanawiany w celu doprowadzenia do prawidłowych stosunków finansowych w zakładzie. Czwartą przesłanką do ustanowienia w zakładzie zarządu komisarycznego, jest sytuacja, gdy organy zakładu ubezpieczeń nie mogą wykonywać powierzonych im zadań lub gdy zadania wykonywane są z rażącym naruszeniem interesów zakładu ubezpieczeń, ubezpieczonych, ubezpieczających i uprawnionych z umów ubezpieczenia w szczególności przez doprowadzenie do sytuacji, w której zakład ubezpieczeń nie będzie w stanie wypłacać należnych świadczeń. Ustanowienie zarządu komisarycznego podlega zgłoszeniu do Krajowego Rejestru Sądowego przez tenże zarząd, a koszty jego działalności obciążają zakład ubezpieczeń. Liczbę członków, skład zarządu, szczegółowe zadania, sposób ich wykonywania, zasady reprezentacji, czas na jaki zarząd zostaje powołany określa organ nadzoru.

Zarząd komisaryczny jest także zobowiązany działać w porozumieniu z organem nadzoru. W dniu powołania zarządu komisarycznego: zostaje odwołany zarząd zakładu ubezpieczeń, ustanowione prokury i pełnomocnictwa wygasają, prawa i obowiązki innych organów zakładu ubezpieczeń ulegają zawieszeniu na okres działalności zarządu komisarycznego, zarząd komisaryczny ma prawo podejmowania decyzji we wszystkich sprawach zastrzeżonych w przepisach prawa i statucie do właściwości zarządu, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia zakładu ubezpieczeń. Organ nadzoru ma obowiązek wydać decyzje o odwołaniu zarządu komisarycznego gdy: zakład ubezpieczeń został postawiony w stan upadłości, została zarządzona likwidacja przymusowa, w każdym przypadku, w którym przestały istnieć przesłanki jego ustanowienia.

Repetytorium Materiały: Lista pytań zaliczeniowych
Opracowanie PUNU 2001 „Metodologia ...” Materiał do wykładu U (Część 1 pytań) Materiał do wykładu AFwU ( )

Metodologia analizy finansowej w ubezpieczeniach Biuletyn PUNU 2001

Dziękuję za uwagę ...

Życzę powodzenia w zaliczeniu przedmiotu.
Termin zaliczenia: , godz Forma zaliczenia: test pisemny

ASPEKT ORGANIZACYJNO-FINANSOWY Ubezpieczenie jest to forma organizacji scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego, ze źródeł zdecentralizowanych - wpłat uczestników

ASPEKT PRAWNY Ubezpieczenie jest to wiążący ubezpieczyciela z ubezpieczającym stosunek prawny, na podstawie którego ubezpieczyciel zobowiązuje się, w razie wystąpienia określonego zdarzenia losowego, do wypłacenia odszkodowania lub świadczenia pieniężnego, ubezpieczający zaś obowiązany jest do uiszczenia ubezpieczycielowi określonej kwoty pieniężnej tytułem składki ubezpieczeniowej.

FORMY UBEZPIECZEŃ ASEKURACJA (UBEZPIECZENIE): KOASEKURACJA:
UBEZPIECZAJĄCY ↔ UBEZPIECZYCIEL KOASEKURACJA: UBEZPIECZAJĄCY ↔ UBEZPIECZYCIEL 1 UBEZPIECZAJĄCY ↔ UBEZPIECZYCIEL 2 ... REASEKURACJA: UBEZPIECZYCIEL ↔ REASEKURATOR (Cedent, Reasekurowany) (Cesjonariusz) RETROCESJA: REASEKURATOR ↔ REASEKURATOR (Retrocedent) (Retrocesjonariusz)

Ubezpieczenie (asekuracja) a reasekuracja - różnice
Umowa nazwana Umowa nienazwana Umowa jednostronnie kwalifikowana Umowa dwustronnie kwalifikowana Strony: ubezpieczający, ubezpieczyciel Strony: cedent (z.u.), cesjonariusz (reasekurator) Występuje umowa na rzecz osoby 3. i na cudzy rachunek Nie występuje Dopuszczalne nieoznaczenie imienne ubezpieczającego Bezimienność nie stosuje się Tworzenie scentralizowanego funduszu Brak Bezpośredni stosunek prawny Brak bezpośredniego stosunku prawnego Zawarcie umowy wymaga zgody ubezpieczającego Reasekuracja dochodzi do skutku niezależnie od zgody Prawo do regresu Nie występuje regres Przewaga stosunków krajowych Przewaga stosunków międzykrajowych Umowy masowe Brak masowego charakteru Umowy konsumenckie Brak charakteru konsumenckiego Może mieć charakter niekomercyjny (wzajemny) Nie ma charakteru wzajemnego Mogą być obowiązkowe Brak obowiązku Reguła: charakter adhezyjny umów (na podstawie o.w.u.) Brak adhezyjnści Dotyczy ryzyk jednego podmiotu Obejmuje całość ryzyk Spory rozstrzygają sądy powszechne Spory rozstrzygane są polubownie Umowy zawierane w siedzibie ubezpieczyciela Umowy zawierane także na giełdach reasekuracyjnych Ubezpieczający otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie Reasekurowany otrzymuje także prowizję i udział w zysku Warunkiem umowy nie jest złożenie zabezpieczenia Stosowane są depozyty reasekuracyjne

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres