Aleksandra Antonowicz

Prezentacja na temat: "Aleksandra Antonowicz"— Zapis prezentacji:

1 Aleksandra Antonowicz
Zrównoważony rozwój w zglobalizowanym świecie: Globalna Północ – Globalne Południe Aleksandra Antonowicz

2 Zrównoważony rozwój w zglobalizowanym świecie

3 Globalna Północ – Globalne Południe: wprowadzenie
Choć świat nadal dzieli się na państwa, to w codziennym życiu coraz częściej przekraczamy tradycyjnie rozumiane granice. Żyjemy w „globalnej wiosce” i staramy się czerpać z tego korzyści. Globalizacja na przemian stwarza i zabiera różnym ludziom i regionom możliwości rozwoju. Nie wszyscy żyją, spełniając swoje potrzeby i odnosząc sukcesy rozwojowe. Linia podziału przebiega wzdłuż granicy ubóstwa, dzieląc świat na obszary biedy i dobrobytu. Próbując opisywać ten podział, stosowano różne nazwy, począwszy od pejoratywnie brzmiących „krajów Trzeciego Świata”, poprzez „kraje słabo rozwinięte czy rozwijające się”. Dziś, mówiąc o różnicach rozwojowych między krajami, używa się terminu „Globalna Północ” na określenie krajów bogatych znajdujących się przeważnie na północ od krajów biedniejszych, określanych mianem „Globalnego Południa”. Ważne jest to, że terminy „Północ – Południe” są względnie neutralne i nie powodują negatywnych skojarzeń, takich jak np. „Trzeci Świat” sugerujący, że są jakieś inne, lepsze światy.

4 Globalna Północ – Globalne Południe: wprowadzenie
Jesteśmy w bardzo uprzywilejowanej grupie, która stanowi mniejszość w stosunku do grupy mieszkańców Ziemi borykających się z problemem ubóstwa i braku perspektyw rozwoju. Nie wszyscy tak gładko włączyli się w funkcjonowanie „globalnej wioski” i nie wszyscy czerpią korzyści z pojawiających się możliwości. Mieszkańcy najbiedniejszych krajów Globalnego Południa w czasach podbojów kosmicznych i wszechobecnego Internetu żyją w skrajnym ubóstwie, często bez regularnych i pełnowartościowych posiłków, bez dostępu do wody i sanitariatów, lekarzy, szkolnictwa i informacji, bez cienia szansy na życie, jakie możemy prowadzić w Polsce. Stąd ważne jest, abyśmy zdawali sobie sprawę z tego, jak wyglądają zależności globalne i jak możemy rozwijać się w sposób na tyle zrównoważony, aby zaspokajając nasze potrzeby, nie zabierać możliwości życiowych innym. KLIK Chcesz wiedzieć więcej? Sprawdź mapę globalnych zależności: globalnepoludnie.pl/mapa/

5 Globalna Północ – Globalne Południe: wprowadzenie
Brak źródła mapy, zła jakoś mapy Niebieskim kolorem zaznaczone są bogate kraje nazywane Globalną Północą, na czerwono zaznaczone są kraje Globalnego Południa borykające się z o wiele większymi problemami rozwojowymi.

6 First World Problems Anthem (ang.)
First World Problems Anthem (ang.)

7 Prawo do rozwoju dla wszystkich
Wydaje się dziś, że to oczywiste, że wszyscy ludzie mają te same prawa, prawo do życia, bycia wolnym czy rozwoju w zgodzie ze swoimi potrzebami. Jest to zapisane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka stanowiącej uniwersalny kanon praw przynależnych wszystkim. Ich przestrzeganie wydaje się być warunkiem i gwarantem sprawiedliwości oraz pokoju na świecie. Artykuł 25 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka mówi, że: „Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne, oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny”.

8 Prawo do rozwoju dla wszystkich
Uchwalona przez ONZ w 1986 r. Deklaracja o prawie do rozwoju tak definiuje rozwój: „Rozwój jest kompleksowym procesem o charakterze ekonomicznym, społecznym, kulturowym i politycznym, którego celem jest stałe polepszanie się dobrobytu zarówno całej populacji jak i poszczególnej jednostki na podstawie aktywnej, wolnej i znaczącej partycypacji w rozwoju i w sprawiedliwym rozdziale korzyści”. Aby wszyscy ludzie mogli zrealizować prawo do własnego rozwoju w erze globalizacji, nie tylko indywidualne osoby czy rządy krajów, w których one żyją, ale również inne kraje, a nawet tak bardzo dziś wpływowe koncerny globalne muszą je respektować.

9 Rozwój zrównoważony albo żaden!
Pojęcie zrównoważonego rozwoju wywodzi się z leśnictwa. Oznaczało ono pierwotnie sposób gospodarowania lasem polegający na tym, że wycina się tylko tyle drzew, ile może w to miejsce urosnąć, tak by las nigdy nie zniknął, by był w stanie sam się odbudować. Kiedy pod koniec XX w. koncepcja ta zaczęła być promowana w odniesieniu do sposobu, w jaki powinna rozwijać się ludzkość, o jej popularności stanowił element odnawialności zasobów. Tak samo jak las w pierwotnej koncepcji mógł być wykorzystywany tylko tak, by nie przekroczyć granicy, poza którą groziłoby mu zniknięcie, tak i w przypadku eksploatacji zasobów planety w celu zaspokojenia potrzeb rozwojowych ludzi chodzi o to, by korzystając z nich myśleć o przyszłych pokoleniach, które też będą miały potrzeby rozwojowe, i o całej planecie z jej uwarunkowaniami środowiskowymi.

10 Zrównoważony rozwój albo żaden!
Zrównoważony rozwój umożliwiać ma wzrost gospodarczy i społeczny przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego i nieodnawialności jego zasobów w celu zagwarantowania podstawowych potrzeb społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Postęp nauki umożliwia dziś zbadanie tzw. pojemności środowiskowej. Możemy więc bardzo dokładnie określić, jakie mamy dostępne zasoby wody, żyznej gleby, obszarów leśnych, surowców mineralnych, paliw kopalnych etc. Łatwo też obliczyć, jak szybko się odnawiają, a więc i to, na ile możemy z nich skorzystać tu i teraz dla korzyści obecnego pokolenia.

11 Zrównoważony rozwój w praktyce
W 1992 r. w brazylijskim Rio de Janeiro odbyło się historyczna konferencja ONZ z udziałem rządów, sektora prywatnego i ruchów społecznych, nazywana Szczytem Ziemi. Uczestnicy szczytu przyjęli Deklarację z Rio, w której stwierdzili, że jedyną dobrą wizją przyszłości jest droga zrównoważonego rozwoju. Deklaracja z Rio otworzyła nowy rozdział w rozumieniu rozwoju, próbując zintegrować wzrost gospodarczy, potrzeby społeczne i równowagę środowiskową. W 2002 r. na kolejnej konferencji ONZ (tzw. Szczyt Rio +10), świat potwierdził wolę podążania ścieżką zrównoważonego rozwoju. Dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju w skali globalnej uznano za konieczne: redukcję ubóstwa na świecie, zrównoważoną konsumpcję i produkcję dóbr, a także ochronę kurczących się zasobów środowiska.

12 Zrównoważony rozwój w praktyce
Postęp nauki i technologii pozwolił stworzyć wskaźniki pokazujące wpływ ludzi na stan naszej planety, takie jak np. „ślad ekologiczny”, który można dziś obliczyć dla każdego indywidualnie bądź też dla populacji światowej. W 2012 r. odbyła się kolejna – trzecia już – konferencja ONZ nt. zrównoważonego rozwoju w Rio de Janeiro (nazwana Rio +20). Końcowy dokument przyjęty na konferencji miał tytuł „The future we want” (z ang. „Przyszłość, jakiej chcemy”). Zawiera on plan stworzenia do 2015 r. globalnych celów zrównoważonego rozwoju.

13 Zrównoważony rozwój w praktyce
Jednak mimo tych ważnych deklaracji świat mierzy się z coraz większymi problemami rozwojowymi. Obecnie obserwowane dramatyczne skutki zmian klimatu, problem z zapewnieniem bezpieczeństwa energetycznego wynikający z uzależnienia od kurczących się zasobów paliw kopalnych, niezrównoważona produkcja i niesprawiedliwa globalna polityka ograniczająca dostęp do żywności w biedniejszych regionach, konflikty o zasoby takie jak woda, surowce mineralne i np. drewno oraz powiększająca się przepaść między bogatymi i biednymi krajami w wyniku krótkowzrocznej polityki rządów i biznesu dają wiele do myślenia w kwestii tego, czy realizujemy koncepcję zrównoważonego rozwoju z sukcesem.

14 Metodologia światowych rankingów PKB per capita
Istnieją różne metody określania poziomu rozwoju państw. Jedne bazują jedynie na wskaźnikach ekonomicznych i uwzględniają poziom produktu krajowego brutto w przeliczeniu na osobę (tzw. PKB per capita). Takiej metody używają międzynarodowe instytucje finansowe, takie jak Bank Światowy, i tego wskaźnika używa się przy określaniu listy krajów biorców światowej pomocy rozwojowej. W 2013 r. liderem tego rankingu był Luksemburg (brak danych dla księstwa Monako, które poprzednio było na szczycie), w pierwszej dziesiątce znalazły się takie państwa jak Lichtenstein, Luksemburg, Norwegia, Katar, Szwajcaria czy Australia. Polska była na 49. miejscu. Najmniej zamożnym krajem jest Malawi, zarazem potem Burundi (brakuje danych dot. Somalii, która była poprzednio na końcu rankingu). Koniec listy zdecydowanie należy do krajów afrykańskich (w ostatniej dwudziestce jedynym krajem leżącym na innym kontynencie jest Afganistan). Na bazie poziomu PKB per capita ustalana jest lista krajów, którym udzielana jest oficjalna pomoc rozwojowa.

15 Metodologia światowych rankingów PKB per capita
Metodologia światowych rankingów Kraje pod względem poziomu PKB per capita w 2012r. Źródło mapy

16 Metodologia światowych rankingów Wskaźnik rozwoju społecznego
Istnieją jednakże metody uwzględniające również wskaźniki społeczne w określaniu rozwoju kraju. Najpopularniejszym tego typu wskaźnikiem jest tzw. Wskaźnik Rozwoju Społecznego (z ang. Human Development Index) wykorzystywany przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Bierze on pod uwagę: wskaźnik oczekiwanej długości życia (liczony od chwili narodzin), wskaźnik skolaryzacji (średnia liczba lat edukacji wśród obywateli powyżej 25. roku życia oraz oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających naukę) dochód narodowy per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty. Jak się oblicza wskaźnik rozwoju społecznego ? Źródło:

17 Metodologia światowych rankingów Wskaźnik rozwoju społecznego
Co roku Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (z ang. United Nations Development Programme) publikuje specjalny raport zatytułowany „Human Development Report”, w którym zawarta jest aktualna lista krajów, ułożona pod względem Wskaźnika Rozwoju Społecznego. Według najnowszych danych (ranking z 2014 r. oparty na danych z 2013 r.) najbardziej społecznie rozwiniętym krajem jest Norwegia, potem Australia, Szwajcaria, Holandia, Stany Zjednoczone i Niemcy. Polska znajduje się na wysokim 35. miejscu. Patrząc na koniec rankingu, najmniej rozwinięte społecznie kraje to: Niger, Demokratyczna Republika Konga, Republika Środkowoafrykańska i Czad. Warto zwrócić uwagę, że oprócz Afganistanu wszystkie kraje z końca listy znajdują się w regionie Afryki Subsaharyjskiej (obszar kontynentu na południe od Sahary), rejonie, który okreslany jest mianem najbiedniejszego na świecie.

18 Metodologia światowych rankingów Wskaźnik rozwoju społecznego
Źródło mapy aut. Tomtom2732 (na podstawie danych UNDP) CC BY-SA 4.0 Państwa świata według wskaźnika rozwoju społecznego, podzielonego na kwartyle, według danych na rok      

19 Metodologia światowych rankingów Happy Planet Index
Jeszcze jeden wskaźnik, na który warto zwrócić uwagę, to Happy Planet Index (HPI) - wskaźnik dobrobytu, uwzględniający oddziaływanie na środowisko przyrodnicze (footprint). Szacowany jest na podstawie trzech elementów: oczekiwanej długości życia (co może obrazować jakość opieki zdrowotnej i warunki bytowe), deklaracji mieszkańców, czy są szczęśliwi i zadowoleni ze swojego życia (wskaźnik wyliczony na podstawie badań opinii publicznej przeprowadzonych w każdym z krajów na próbie około 1000 osób w wieku powyżej 15 lat) oraz śladu ekologicznego (ecological footprint), czyli miary zapotrzebowania człowieka na zasoby naturalne Ziemi (mierzonej w ilości gruntów niezbędnych przy obowiązujących w danym kraju wzorcach konsumpcji). Na szczycie rankingu z 2012 roku znajdują się Kostaryka, Wietnam oraz Kolumbia, tabelę zamykają Botswana, Czad i Katar.

20 Metodologia światowych rankingów Happy Planet Index
Mapa po prawej pokazuje połączony wynik trzech składowych wskaźnika HPI. Na szczycie rankingu znajdują się kraje zielone, na końcu czerwone. Dolna mapa obrazuje ślad ekologiczny krajów. Kraje zielone – najniższy ślad ekologiczny, kraje bordowe najwyższy. Źródło:

21 Różnice rozwojowe a różnice kulturowe
Pomiędzy krajami Globalnej Północy a Południa istnieje ogromna różnica rozwojowa, która stanowi o zupełnie odmiennym stylu życia ich mieszkańców. Jednakże równie istotne jest to, że wszystkie te kraje różnią się również kulturowo. O ile większość krajów Północy jest pod wpływem tzw. kultury Zachodu i w następstwie globalizacji ujednolica się kulturowo, w krajach Globalnego Południa znajdujących się na różnych kontynentach rozwijają się różnorodne kultury, zwyczaje a także wierzenia. Inaczej podchodzi się tam np. do pojęcia czasu, relacji międzyludzkich czy pojęcia osiągnięcia cywilizacyjnego. Kraje Globalnego Południa mają olbrzymi, choć często niedoceniany dorobek cywilizacyjny – wystarczy pomyśleć, gdzie wymyślono cyfry i dziesiętny system pozycyjny (Indie), skąd przyszedł do nas papier (Chiny), czy które kraje wydobywają metale niezbędne do produkcji wszechobecnej w krajach Globalnej Północy elektroniki (krajami bogatymi w te surowce są np. Demokratyczna Republika Konga, Zambia, Republika Południowej Afryki). Najpopularniejszy napój na świecie – kawa – wywodzi się z Etiopii. Dziś kawa jest uprawiana w wielu krajach Afryki i Ameryki Południowej.

22 Różnice rozwojowe a różnice kulturowe
Mówiąc o dorobku cywilizacyjnym, nie powinniśmy zapominać o bogatej w smaku kuchni, a także praktykach współpracy na poziomie lokalnym. Współpraca w takim wymiarze, jaki dziś możemy spotkać w krajach Afryki czy Azji, w krajach Globalnej Północy staje się powoli reliktem przeszłości lub modą znużonych codziennością mieszkańców bogatych miast. Wiele krajów Południa rozwija samorządność lokalną, mikroprzedsiębiorczość, działania oparte na aktywności małych grup ludzi robiących coś razem w celu osiągnięcia wspólnych korzyści. Dlatego gdy mówimy o istniejących różnicach między krajami Północy i Południa, nie dotyczą one tylko widocznej przepaści ekonomicznej, ale mają też związek z różnicami kulturowymi. Nie jest też tak, że kraje bogatsze są pod każdym względem „lepsze” od państw borykających się z biedą.

23

24 Problemy rozwojowe krajów Globalnego Południa (1)
Problemy rozwojowe krajów Globalnego Południa są zwykle wynikiem splotu wielu powodów i nie da się określić uniwersalnego zestawu przyczyn ubóstwa pasującego dla każdego kraju. Najczęściej powtarzające się czynniki będące przyczynami problemów rozwojowych zostały przedstawione poniżej: warunki geograficzne Brak dostępu do morza, posiadane zasoby naturalne, strefa klimatyczna to czynniki niezależne od nas, jednakże mocno wpływające na potencjał rozwojowy kraju. Np. funkcjonowanie mieszkańców wyspiarskiego państwa Tuvalu w 100 procentach uzależnione jest od coraz bardziej niesprzyjających warunków geograficznych – poziom oceanu podnosi się systematycznie, zabierając kolejne metry lądu, a coraz potężniejsze sztormy nastręczają kłopotów. uwarunkowania historyczne Problematyczna sytuacja wielu krajów Globalnego Południa ma swoje korzenie w historycznych niesprawiedliwościach. Przykładem kraju, któremu uwarunkowania historyczne mocno pogorszyły potencjał rozwojowy, może być Ghana – kraj bogaty w surowce i z dostępem do morza. Na terenach obecnej Ghany przed erą kolonizacji świetnie rozwijało się Królestwo ludu Aszanti. Aszanti przez bardzo długi czas stawiali opór chcącym skolonizować ich ziemie Brytyjczykom, w końcu przegrali z nimi wojnę i mimo że Ghana jako pierwszy kraj w Afryce Subsaharyjskiej odzyskała niepodległość w 1957 r., z pewnością byłaby dziś silniejszym państwem, gdyby nie krwawe doświadczenie kolonizacji.

25 Problemy rozwojowe krajów Globalnego Południa (2)
niekorzystna sytuacja geopolityczna Niestabilna sytuacja w regionie, konflikty wewnętrzne lub zewnętrzne hamujące rozwój gospodarczy kraju na wiele lat i przyczyniające się do powstawania zamkniętego koła ubóstwa to jeden z ważniejszych czynników pogłębiających problemy rozwojowe. Kraje znajdujące się z pewnością w niekorzystnej sytuacji geopolitycznej, to np. Palestyna, Afganistan, Rwanda czy DRC. zewnętrzne zadłużenie kraju Dług zewnętrzny państwa borykające się z problemami zaciągają u kredytodawców zagranicznych. W skład tego długu wchodzą zobowiązania wobec prywatnych banków komercyjnych, innych rządów bądź międzynarodowych instytucji finansowych (MIF), jak np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy. Niestety, na skutek polityki międzynarodowych instytucji finansowych w ostatnim półwieczu wiele krajów Globalnego Południa znalazło się w sytuacji, w której nie było już w stanie spłacać narastających zewnętrznych długów. Programy MIF nie tylko nie pomogły tym krajom, lecz także pogorszyły ich potencjał rozwojowy (w tej sytuacji znalazły się np. Somalia czy Sudan).

26 Problemy rozwojowe krajów Globalnego Południa (3)
bariery systemu wymiany handlowej Problemem dla wielu krajów Południa jest odnalezienie swojego miejsca na światowym rynku handlowym, co przekłada się bezpośrednio na ich sytuację ekonomiczną. Paradygmat wolnego handlu w światowej ekonomii wraz z nadrzędną rolą międzynarodowych instytucji takich jak np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Światowa Organizacja Handlu często nie pomaga, a wręcz przeszkadza w wychodzeniu z ubóstwa. Wolny handel zakładający „samoistną” regulację rynku w oparciu o zasadę przewag komparatywnych rynkowych graczy (krajów) doprowadził do pogorszenia się ekonomicznej sytuacji wielu krajów Południa, które nie startowały z tej samej pozycji co inne bogate kraje, posiadające swoją „specjalizację handlową” i środki do wyposażenia swojej gospodarki w narzędzia niezbędne do sprawnego funkcjonowania w systemie światowego handlu. Wiele krajów Południa, mimo wystarczalnej na własne potrzeby produkcji w konkretnych sektorach, zostało zmuszonych do otworzenia swoich rynków i likwidacji mechanizmów ochrony krajowej produkcji (subsydia, taryfy etc.). Największym przegranym tej globalnej operacji jest mocno rozproszone rolnictwo krajów Południa. Światowe rolnictwo stało się po prostu kolejną gałęzią przemysłu, przez co typowy dla krajów Południa model rozproszonych rodzinnych gospodarstw rolnych w zasadzie wypadł z rynku.

27 Problemy rozwojowe krajów Globalnego Południa (4)
brak struktur państwowych, systemu sprawiedliwości i społeczeństwa obywatelskiego Brak sprawnych, przejrzystych struktur państwowych, systemów sprawiedliwości i społeczeństwa obywatelskiego, często w połączeniu z korupcją elit, to najbardziej oczywista pułapka dla rozwoju kraju. Najgroźniejsza jest dla małych krajów, które nie muszą tworzyć złożonych struktur, które zagwarantowałyby, że więcej osób monitoruje prawidłowość tworzenia i realizowania procedur państwowych. Przykładem kraju borykającego się z tymi problemami może być Nigeria, która mimo że duża i zasobna, wciąż ma problemy z dobrym rządzeniem. skutki zmian klimatu W ostatnich latach coraz częściej podkreśla się, że nieprzewidywalne skutki postępujących zmian klimatu stanowią jeden z głównych problemów w walce z ubóstwem. Zmiany klimatu powodują nieprzewidywalne anomalie pogodowe, które mają wpływ na dostęp do żywności i wody, zdrowie ludzi, ilość i natężenie katastrof naturalnych, migracje lokalne i globalne czy konflikty o zasoby. Zachodzące zmiany odczuwają najmocniej mieszkańcy Południa, ponieważ oni nie mają możliwości szybkiego zaadaptowania się do nowej rzeczywistości i ich życie często uzależnione jest od rolnictwa, pasterstwa bądź innych prostych działań, na które duży wpływ mają warunki atmosferyczne i stan środowiska naturalnego.