RYZYKO ZAWODOWE dr inż. Zbigniew Nędza

Prezentacja na temat: "RYZYKO ZAWODOWE dr inż. Zbigniew Nędza"— Zapis prezentacji:

1 RYZYKO ZAWODOWE dr inż. Zbigniew Nędza

2 Przez pojęcie ryzyka należy rozumieć funkcję prawdopodobieństwa wystąpienia określo -nych niebezpiecznych zdarzeń i wynikają -cych z nich konsekwencji. Każde ryzyko można rozpatrywać jako: - akceptowalne, dające przy odpowiednich środkach profilaktyki możliwość uzyskania „bezpiecznej produkcji", przy zminimalizo - wanym zagrożeniu bezpieczeństwa, - tolerowane, które noże być w określonych warunkach tolerowane, ale nie może być akceptowane, - nietolerowane które nie pozwala na „ pro -bezpieczną produkcję", w takim przypadku należy podjąć decyzję o zaniechaniu toku produkcji.

3 Ryzyko towarzyszy każdej działalności człowieka
Ryzyko towarzyszy każdej działalności człowieka. W przedsiębiorstwie prze -mysłowym, w którym proces produkcji realizowany jest w systemie „ człowiek -obiekt techniczny - środowisko" dotyczy ono wszystkich elementów tego systemu. Zakłócenia w działaniu któregokolwiek z nich mogą doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka, uszkodzenia obiektu technicznego lub zanieczysz -czenia środowiska, a w konsekwencji do zakłóceń w realizacji procesu produkcyj -nego.

4 Występowanie ryzyka jest zawsze kon- sekwencją istnienia zagrożeń
Występowanie ryzyka jest zawsze kon- sekwencją istnienia zagrożeń. Zagrożenia mogą być związane z każ -dym z elementów systemu „człowiek - obiekt techniczny -środowisko", których pewne właściwości powodują w określo- nych sytuacjach zakłócenia w funkcjono- waniu całego systemu bądź jego części, a w rezultacie ich uszkodzenia.

5 Człowiek w środowisku pracy jest nara -żony na oddziaływanie różnorodnych czynników zagrażających. Można je po- dzielić na: - szkodliwe, wynikiem oddziaływania których może być stopniowe pogor- szenie stanu zdrowia człowieka, - niebezpieczne, mogące powodować powstawanie urazów, - uciążliwe, których oddziaływanie może utrudniać pracę lub obniżać zdolność jej wykonywania, nie powo- dując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia.

6 Wśród wymienionych czynników można wyróżnić
- fizyczne, - chemiczne, - biologiczne oraz - psychofizyczne

7 Potrzeba oceny ryzyka zawodowego w krajach Unii Europejskiej została dos - trzeżona już dawno. Znalazło to odbicie w wydanej w 1989 roku Dyrektywie Ramowej 89/391/EWG, która zawiera zapis o obowiązku oceny ryzyka zwią - zanego z wykonywaną pracą oraz zaleca wykorzystanie wyników tej oceny przy podejmowaniu decyzji dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.

8 Obowiązujący w Polsce znowelizowany Kodeks Pracy zgodnie z artykułem 226 nakłada na pracodawców obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wyko -nywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Wprowadzenie obowiązku informowania o ryzyku za - wodowym wiąże się z koniecznością jego analizy.

9 Powinna ona określać jak poważne dla zdrowia człowieka mogą być następ -stwa zagrożeń i jakie jest prawdopodo- bieństwo, że następstwa te wystąpią, informacja o ryzyku zawodowym powi- na być podana w sposób zrozumiały dla pracownika eksponowanego na zagrożenia. Powinna ona również wska- zywać pracodawcy, gdzie i jakie środki należ zastosować, by to ryzyko zminI - malizować do poziomu uzasadnionego i świadomie akceptowanego.

10

11 Podstawy prawne oceny ryzyka zawodowego
1) Kodeks pracy art Pracodawca jest obowiązany informować praco -wników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed tymi zagrożeniami.

12 2) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze­ -śnia 1997 r., w sprawie ogólnych prze- pisów bezpieczeństwa i higieny pracy - § 39 ust. 1 - Pracodawca jest obowią -zany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy okre­ ślonych pracach, oraz stosować niez - będne środki profilaktyczne zmniejsza - jące ryzyko.

13 3) PN-N „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego”.

14 Ryzyko zawodowe to prawdopodo -bieństwo wystąpienia niepożą­danych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących stra­ty, w szcze -gólności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych wystę- pujących w środowisku pracy lub spo- sobu wykonywania pracy. Ocena ryzyka to proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.

15 Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego
Przeprowadzanie oceny ryzyka zawodo- wego ma na celu: - sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związa- ne z nimi ryzyko zawodowe, - wskazanie pracownikom jak i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właś -ciwe środki ochronne,

16 - dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowiska pra­cy, materiałów oraz organizacji pracy,
- ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do elimino­wania lub ograniczania ryzyka zawodowego, - zapewnienie ciągłej poprawy bezpie -czeństwa i higieny pracy.

17 Ogólne zasady przygotowania oceny ryzyka zawodowego
Ocenę ryzyka zawodowego należy przepro- wadzać, gdy: - nie oceniono jeszcze ryzyka w zakładzie, - przy tworzeniu nowych stanowisk pracy, - przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych lub organiza - cyjnych), - po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy, - po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych, - gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły swoją aktualność.

18 Sposób przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego zależy przede wszystkim od:
- wielkości organizacji, - rodzaju zagrożeń.

19 Proces przygotowania oceny ryzyka zawodowego powinien obej­mować:
- zapewnienie zasobów niezbędnych do prowadzenia oceny ryzyka zawodowego, - wyznaczenie odpowiednich osób do przeprowadzania oceny ryzyka zawodo- wego, - określenie potrzeb szkoleniowych i zapewnienie szkolenia osobom prze -prowadzającym ocenę ryzyka zawodo- wego, - zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego,

20 - zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do odpowiednich informacji i zasobów (w tym potrzebnych konsultacji i usług), - przeprowadzenie analizy struktury organizacyjnej w celu sporządzenia wykazu stanowisk pracy, - określenie sposobu informowania pracowników o wynikach oceny ryzyka zawodowego, - wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za planowanie i koordynowanie działań związanych z oceną ryzyka zawodo -wego w zakładzie.

21 Ocena ryzyka zawodowego obejmuje wszystkie stanowiska pracy -zarówno stacjonarne, jak i niestacjonarne. Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka w zakładzie Oceny ryzyka dokonuje zespół, w którego skład powinien wchodzić: pracodawca, osoby kierujące pracownikami, eksperci spoza organizacji.

22 Osoby zespołu oceniającego ryzyko powinny:
znać i rozumieć zasady oceny ryzyka zawodowego, posiadać wiedzę niezbędną do identy -fikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach, umieć ocenić szkodliwe następstwa występujących zagrożeń, potrafić formułować propozycje działań korygujących lub zapobiegawczych prowadzących do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego.

23 Metody analizy ryzyka zawodowego
Pod pojęciem metody analizy ryzyka rozumie się metodę stosowaną do identyfikowania zagrożeń, z którymi to ryzyko jest związane. Wybierając metodę analizy, należy się upew -nić, że: jest ona odpowiednia dla analizowanego obiektu, procesu lub stanowiska i że dostęp- ne są informacje niezbędne do przeprowa - dzenia analizy, analizę można przeprowadzić w określonym czasie, dostępne są niezbędne zasoby do jej prze - prowadzenia.

24 Przebieg oceny ryzyka zawodowego
Ocena ryzyka zawodowego jest procesem wieloetapowym i powinna być przeprowadzana krok po kroku wg przedstawionych poniżej etapów: Zbieranie potrzebnych i niezbędnych do oceny ryzyka informacji; Przeprowadzenie identyfikacji zagrożeń; Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z każdym ze zi­dentyfikowanych zagrożeń; Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego; Ustalenie działań korygujących lub zapobiegawczych; Poinformowanie i zapoznanie pracowników z wynikami oceny ryzyka zawodowego; Realizacja ustalonych działań korygujących i zapobiegawczych; Kontrola skuteczności zrealizowanych działań; Okresowa ocena ryzyka zawodowego.

25 Etap 1. Informacje potrzebne do oceny ryzyka
Dokonując oceny ryzyka zawodowego, musimy najpierw zebrać nie­zbędne nam do oceny informacje na temat: lokalizacji stanowiska oraz realizowa- nych na nim zadań, osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób, dla których przyjmuje się inne szczególne kryteria, takich jak np. kobiety w ciąży, pracownicy młodociani lub oso­by niepełnosprawne,

26 stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicz -nych,
wykonywanych czynności oraz czasu i sposobu ich wykonywa­nia przez pracu- jące na stanowisku osoby, wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do ana­lizowanego stanowiska, zagrożeń, które już zostały zidentyfiko- wane, i ich źródeł,

27 możliwych skutków występujących zagrożeń,
stosowanych środków ochrony, wypadków, chorób zawodowych oraz wszystkich innych wystę­pujących na analizowanym stanowisku szkodliwych efektów w stanie zdrowia pracowników.

28 Źródłami tych informacji powinny być:
dane techniczne o wykorzystywanych na stanowisku maszynach i urządzeniach zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej (DTR) otrzymanej od producen- ta lub dostawcy, procedury technologiczne i instrukcje stanowiskowe, wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych, niebezpiecz­nych i uciążli- wych, występujących na stanowisku pracy,

29 dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy i chorób zawodo­wych, przepisy prawne i normy techniczne, karty charakterystyk substancji che -micznych, literatura naukowo - tech -niczna, obserwacja środowiska pracy, obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy, wywiady z pracownikami,

30 obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpływać na stanowisko pracy, np. prace wykonywane przez pracowników na sąsiednich stanowiskach, czynniki atmosferyczne, wpływ czynni­ków psychologicznych i społecznych), analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.

31 Etap 2. Identyfikacja zagrożeń
Identyfikacji zagrożeń dokonuje na podstawie analizy zebranych informacji zespół oceniający ryzyko zawodowe. Wynikiem dokonanej identyfikacji po - winno być ustalenie: czy na analizowanym stanowisku występują czynniki szkodliwe, niebez -pieczne lub uciążliwe, które mogą sta -nowić źródło zagrożenia, kto jest narażony na oddziaływanie tych czynników.

32 Przeprowadzając identyfikację, nie należy skupiać zbyt wiele uwagi na zagrożeniach, które nie wywołują żadnych szkodliwych następstw. Natomiast należy dokładniej prze -analizować zaobserwowane niepożą -dane zdarzenia, których przyczyn nie można jednoznacznie ustalić.

33 Etap 3. Oszacowanie ryzyka zawodo -wego
Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami zidenty- fikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu: prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń, stopnia ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń.

34 Podstawą do oszacowania ryzyka zawodowego są:
dane o wypadkach przy pracy i choro -bach zawodowych, informacje zawarte w przepisach pra -wnych, normach i literaturze specjalis -tycznej, opinie ekspertów.

35 Wyniki oszacowania ryzyka zawodowego można przedstawić w róż­ny sposób, w zależności od potrzeb organizacji. Zaleca się jednak stosować takie skale oszaco - wania ryzyka zawodowego, których sto - sowanie nie wymaga szerokiej wiedzy ek- sperckiej i które mogą być w łatwy spo - sób wykorzystywane przez osoby doko -nujące oceny. Równocześnie otrzymane wyniki oszacowania są w pełni wystarcza- jące do wyznaczenia dopuszczalnego stopnia ryzyka i właściwego planowania działań korygujących i zapobiegawczych.

36 Do zalecanych i łatwych sposobów szacowania ryzyka zawodowego zali -czyć można:
szacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej, szacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej.

37

38

39 Przy oszacowaniu ryzyka zawodowego zgodnie z jedną z dwóch wybranych tabel ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia można określić, wykorzys -tując podane niżej wskazówki: ■ do następstw o małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy: czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłu­ czenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.,

40 do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powo- dują niewielkie, ale długotrwałe lub na –wracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji. Są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, ze­ społy przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego np. zapalenia ścięgna,

41 do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości lub śmierć. Są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputa -cje, skomplikowane złamania z następo - wą dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wew -nętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenie słu -chu, astma, zaćma itp.

42 Przy oszacowaniu ryzyka zawodowego zgod- nie z jedną z dwóch wybranych tabel prawdo -podobieństwo wystąpienia zagrożenia moż­na określić, wykorzystując podane niżej wskazów- ki: ♦ do mało prawdopodobnych zalicza się te nas- tępstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika, ♦ do prawdopodobnych zalicza się te następ- stwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika, ♦ do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawo- dowej pracownika.

43 Wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, zaleca się oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości charakteryzują -cych narażenie. Poniżej przedstawiono wskazówki do oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charak -teryzujących narażenie.

44

45 Podane powyżej wskazówki oszacowania ryzyka zawodowego nie uwzględniają zmniejszenia narażenia przez zastoso -wanie środków ochrony indywidualnej. W przypadku zastosowania i właściwego doboru tych środków można zmienić oszacowanie ryzyka zawodowego np. z dużego na średnie. Należy przy tym pod -kreślić, że zasada ta może być zastoso- wana po wyczerpaniu możliwości ograni- czenia ryzyka zawodowego za pomocą innych środków ochronnych.

46 Etap 4. Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka
Po oszacowaniu ryzyka należy wyzna -czyć jego dopuszczalność, czyli odpo- wiedzieć na pytanie: Czy ryzyko można zaakceptować? Decyzja o braku akcep- tacji ryzyka zawodowego wiąże się z ustaleniem kryteriów oceny. Podstawowym kryterium dopuszczal- ności ryzyka zawodowego są spełnione wymagania obowiązujących przepisów prawnych, norm i innych dokumentów normatywnych.

47 Dopuszczalność ryzyka zawodowego można na ogół wyznaczyć bezpośrednio na podstawie jego oszacowania. Poniżej przedstawiono w tabelach zasady do -puszczalności ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej i pięciostopniowej.

48

49

50 Jeżeli stwierdzono, że nie są spełnione obowiązujące wymagania określone w przepisach, normach i innych dokumen- tach normatyw­nych, ryzyka zawodowego nie można zaakceptować.

51 Przykład: Jeżeli w powietrzu na stanowisku pracy występują szkodliwe substancje chemiczne o stężeniu przekraczającym ustaloną wartość najwyższego do - puszczalnego stężenia, a pracodawca nie zastosował odpowiednich środków ochrony, ryzyko należy uznać za nieakceptowalne. Podobnie jest w przypadku czyn -ników fizycznych, których określone parametry na stanowisku pracy nie powinny przekraczać ustalonych najwyższych dopuszczalnych natężeń. Tam, gdzie prze -pisy lub normy nie ustalają jednoznacznych kryteriów, należy się kierować przyjętymi ogólnie zasadami i uw -zględniać wyniki analiz ekonomicznych oraz opinie zainteresowanych. Na ogół stosuje się zasadę, że ryzyko zawodowe należy obniżyć do najniższego, uza- sadnionego z punktu widzenia rachunku ekonomicz -nego poziomu. Jeżeli przewidywane nakłady na obni -żenie poziomu ryzyka zawodowego są wyższe od spo -dziewanych korzyści, ryzyko to należy przyjąć.

52 Etap 5. Działania korygujące i zapobie- gawcze
Wyniki oceny ryzyka zawodowego sta -nowią podstawę planowania działań korygujących i zapobiegawczych na stanowiskach pracy. Opracowując plan działań korygujących i zapobiegaw -czych, należy zawsze stawiać sobie za cel wyeliminowanie zagrożeń. Plan działań powinien być opracowany pisemnie i przedstawiony pracodawcy do akceptacji.

53 Zawsze przy planowaniu i podejmowaniu działań korygujących lub zapobiegawczych w celu eliminacji bądź ograniczenia zagrożeń i związanego z nimi ryzyka zawodowego zaleca się stosować środki ochronne w następującej kolejności: Środki techniczne eliminujące lub ogranicza -jące zagrożenia u źródła; Środki ochrony zbiorowej; Środki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej pracy); Środki ochrony indywidualnej.

54 Przed realizacją wynikającego z oceny ryzyka zawodowego planu działań korygujących lub zapobiegawczych zaleca się dokonać prze­ glądu tego planu w celu stwierdzenia: ♦ czy proponowane działania doprowadzą do wymaganego ogra­niczenia ryzyka zawo- dowego, ♦ czy w wyniku realizacji planu nie powstaną nowe zagrożenia, ♦ czy można wybrać inne, bardziej skuteczne działania, ♦ co sądzą pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczności planowanych działań, ♦ czy planowane działania są możliwe do wdrożenia w praktyce.

55 Po zrealizowaniu zaplanowanych działań należy przeprowadzić kolejną ocenę ryzyka zawodowego, umożliwiającą sprawdzenie ich skuteczności.

56 Etap 6. Zapoznawanie pracowników z wyni -kami oceny ryzyka zawodowego
Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy praco -dawca jest obowiązany informować praco -wników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed tymi zagrożeniami. Zapoznawanie pracowników z ryzykiem zawodowym powinno odby­wać się w ra -mach prowadzonego przez bezpośredniego przełożonego instruktażu stanowiskowego. Fakt zapoznania się pracownika z ryzykiem zawodowym powinien zostać potwierdzony przez pracownika w formie pisemnej.

57 Etap 7. Realizacja ustalonych działań kory -gujących i zapobiegawczych
Po ustaleniu przez zespół oceniający ryzyko zawodowe planu działań korygujących i zapobiegawczych plan ten powinien zostać przedstawiony pracodawcy w celu zatwier -dzenia oraz określenia, czy przedstawione w nim działania się wykonalne np. ze względów ekonomicznych. Jeśli nie, należy szukać in -nych rozwiązań, które pomogą w ogranicze - niu zagrożeń i zmniejszeniu kategorii ryzyka zawodowego. Zatwierdzone w planie zadania powinny być realizowane w ustalonych terminach i kolej -ności. Kolejność ta powinna uwzględniać w pierwszym rzędzie wykonanie działań na sta- nowiskach, na których stwierdzono najwięcej zagrożeń, a kategoria ocenionego ryzyka była najwyższa.

58 Etap 8. Kontrola skuteczności realizo -wanych działań
Kontroli skuteczności realizowanych działań dokonuje: zespół oceniający ryzyko, osoby kierujące pracownikami, pracownicy służby BHP oraz sami praco- wnicy. Uwagi wszystkich wymienionych osób należy uwzględnić przy dokonywa -niu kolejnej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku.

59 Etap 9. Okresowa ocena ryzyka zawodowego
Okresową ocenę ryzyka zawodowego należy przeprowadzać, gdy: wprowadzano zmiany na stanowiskach pracy (np. technologiczne lub organiza- cyjne), po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stano -wisk pracy, po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych, wykorzystywane do jej oceny informacje straciły swoją aktualność.

60 W każdym innym przypadku decyzję, w jakich okresach należy okresowo analizo- wać ryzyko na poszczególnych stanowis -kach pracy, podejmuje pracodawca po uwzględnieniu propozycji zespołu oce­ niającego ryzyko w zakładzie.

61 OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO ZAPYLENIE
Celem określenia stężeń pyłu na stano- wiskach pracy jest stwierdzenie, czy nie przekraczają one wartości przyję -tych za najwyższe dopuszczalne stę -żenia (NDS). Typowo przewlekły cha -rakter działania biologicznego wszyst - kich pyłów spowodował, że ogólnie przyjętą zasadą jest ustalenie najwyż - szych dopuszczalnych wartości stężeń pyłu w środowisku pracy jako średnich ważonych dla 8 godzinnego dnia pracy.

62 Przy określaniu wartości NDS, dla znacznej grupy pyłów, istotnym parametrem jest zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym oraz pyle respirabilnym. Oznaczanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki jest oparte na wykorzystaniu metod chemicznych, czyli na przeprowa -dzeniu nierozpuszczalnej wolnej krzemionki w rozpuszczalny krzemian alkaliczny (sta -pianie z węglanami), który tworzy z molib -denianem amonu zabarwiony na żółto kom -pleks krzemowo -molibdenianowy dający się przeprowadzić w tzw. błękit molibdenowy za pomocą odczynników o właściwościach re -dukujących. Obydwa barwne kompleksy krze mowo - molibdenowe mogą być podsta- wa kolorymetrycznych metod oznaczania wolnej krzemionki w pyle.

63 ```Wolna krystaliczna krzemionka może być ozna- czana metodami fizycznymi. Wykorzystuje się w tym celu dyfrakcyjne widma rentgenowskie lub widma w zakresie podczerwonym. Pomiary zapylenia w środowisku pracy najczęś- ciej oparte są na filtracji powietrza przez filtry analityczne o bardzo dużej sprawności, które ponadto powinny być niehigroskopijne i powin- ny się charakteryzować niewielkimi oporami dla przepływającego powietrza. Do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy najod - powiedniejszym postępowaniem jest pobór próbki powietrza w strefie oddychania praco -wnika i określenie stężenia pyłu całkowitego oraz stężenia pyłu frakcji respirabilnej.

64 Oznaczenie stężenia frakcji respirabilnej jest możliwe przez zastosowanie odpowiednich separatorów wstępnych, które rozdzielają po -bierane cząstki pyłu na dwie frakcje. Frakcja grubych cząstek, nie przenikająca do pęcherzy- ków obszaru płuc, jest zatrzymywana w sele -ktorze, a frakcja respirabilna na filtrze anali -tycznym zamocowanym w głowicy pomiarowej znajdującym się za selektorem wstępnym. Podstawą oceny narażenia zawodowego związanego z występowaniem pyłów w śro -dowisku pracy są wyniki pomiarów stężeń w środowisku pracy.

65 Przy stosowaniu przy pomiarach dozymetrii indywidualnej wskaźnikiem ekspozycji jest stężenie średnie ważone dla całej zmiany ro- boczej określane z zależności: gdzie: C1, C2... Cn- stężenia pyłu otrzymane w wyniku oznaczania poszczególnych próbek, mg/m3 , t1, t2 ... tn czas pobierania poszczegól - nych próbek, h, n liczba próbek.

66 Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się na podstawie znajomości tzw
Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się na podstawie znajomości tzw. krotno -ści przekroczenia wartości dopuszczalnej kNDS, którą określa się jako iloraz war -tości wskaźnika ekspozycji do wartości NDS:

67 W przypadku gdy: kNDS < 0,5 - ryzyko jest małe (M), pomijalne (pomiary raz na dwa lata) 0,5 < kNDS < 1,0 - ryzyko jest średnie (Ś), akceptowalne (pomiary raz w roku) kNDS > 1,0 - ryzyko jest duże (D), nieakceptowalne (pomiary minimum co jeden rok).

68 HAŁAS Ocena narażenia zawodowego na hałas polega na porównaniu wartości zmie - rzonych oraz obliczonych wartości hałasu z wartościami dopuszczalnymi (poziomu ekspozycji na hałas odniesio- nego do 8-godzinnego dnia pracy, daw- ki hałasu, maksymalnego poziomu dźwięku A oraz szczytowego poziomu dźwięku C). Wystarczy przekroczenie tylko jednej z normowanych wartości, aby uznać warunki panujące na stano -wisku pracy za niezgodne z przepisami.

69 Do oceny narażenia zawodowego na hałas i ryzyka powstania negatywnych skutków działania hałasu w postaci uszkodzeń słuchu (kryterium szkodliwości) można przyjąć następującą zasadę: Lzm < 0,5 NDN - ryzyko małe (M), pomijalne (pomiary raz na dwa lata) 0,5 NDN < Lzm < 1,0 NDN - ryzyko średnie (Ś), akceptowalne (pomiary raz w roku) Lzm > 1,0 NDN - ryzyko duże (D), nieakcepto- walne (pomiary minimum co 1 rok) gdzie: Lzm - zmierzone lub obliczone wielkości charakteryzujące hałas, NDN - wartości dopuszczalne, wynikające z obowiązujących przepisów.

70

71 DRGANIA MECHANICZNE Przyjmując, że drgania to wszelkie wychylenia ciał stałych, ciekłych i gazo- wych od położenia równowagi pod wpływem działania sił sprężystych przyłożonych z zewnątrz do danego ciała i powodujących jego wychylenie. W zawiązku z tym mogą być opisane przez następujące wielkości: wychylenie ( przemieszczenia ), prędkość, przyspieszenie.

72 Przyspieszenie – wielkość podlegająca po -miarowi na stanowisku pracy celem oceny wpływu drgań mechanicznych na organizm człowieka. Wielkość ta najlepiej charakte - ryzuje proces drganiowy od strony energe- tycznej. Również normatywy higieniczne krajowe i europejskie wyrażone są w tej wielkości. Wartość skuteczna przyspieszenia drgań uwzględnia historię czasową przebiegu drgań oraz informację o wielkości amplitudy. Pomiar tej wielkości umożliwia detektor wbudowany w wibrometr. Do pełnego iloś -ciowego i jakościowego opisu drgań złożo -nych konieczna jest ich prezentacja w funkcji częstotliwości.

73 Zróżnicowaną reakcje organizmu na drgania, w zależności od ich składu widmowego, uwzględnia się wprowa -dzając: wartość skuteczną przyspie -szenia drgań w dziedzinie częstotliwości – RMS. Parametrem podlegającym ocenie dla drgań miejscowych jest ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważ- nej energetycznie dla 8-godzin działania sumy wektorowej skutecznych, ważo -nych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składo -wych kierunkowych ( ahwx, ahwy, ahwz ).

74 Parametrem podlegającym ocenie dla drgań ogólnych jest ekspozycja dzienna, wyrażona w postaci równoważnej ener -getycznie dla 8-godzin działania skutecz- nego, ważonego częstotliwościowo przyspieszeń drgań dominującego wśród przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współ -czynników ( 1,4ahxw, 1,4 ahwy, ahwz).

75 Ryzyko zawodowe, będące następstwem narażenia na drgania określone jest przez krotność czynnika, określo- nego z poniższego wzoru: gdzie: adop - dopuszczalna równoważna energetycznie dla 8-godzin działania wartość sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierun -kowych ( ahwx, ahwy, ahwz) – dla wibracji miejscowej, lub dopuszczalna wartość wyrażona w postaci równoważnej energetycznie dla 8-godzin działania sku- tecznego, ważonego częstotliwościowo przyspieszeń drgań dominującego wśród przyspieszeń drgań wyzna- czonych dla trzech składowych kierunkowych z uwzglę- dnieniem właściwych współczynników (1,4 ahwx, 1,4ahwy, ahwz) – dla wibracji ogólnej.

76 W przypadku, gdy krotność jest mniejsza od 0,5 NDN; ry - zyko małe – M; pomiary raz na dwa lata, krotność jest między 0,5 NDN, a NDN; ryzyko średnie – Ś: akceptowalne; pomiary raz na rok, krotność jest większa do NDN; ryzyko duże – D: nieakceptowalne (pomiary co najmniej raz w roku).

77 CZYNNIKI MECHANICZNE W procesie pracy człowiek oddziaływuje bezpośrednio lub pośrednio na szeroko rozumiane przedmioty pracy (narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie stanowisk pracy, surowce, materiały i pół- fabrykaty stałe lub płynne, wyroby gotowe itp.), które - w strefach swojego natural -nego oddziaływania - stanowią potencjal -ne źródła niebezpiecznych czynników me- chanicznych, mogących powodować za -grożenia, głównie urazami.

78 Zagrożenie urazami powstaje wówczas, gdy nastąpi kolizyjne zetknięcie człowie -ka z przedmiotem pracy, maszyną narzę -dziem lub innym wyposażeniem stano -wiska pracy bądź jego otoczenia, będą -cym źródłem czynnika niebezpiecznego. Kolizje te mogą prowadzić do bezpośred- niego uderzenia, przecięcia, zmiażdżenia, przebicia itp. urazu ciała człowieka. Urazy mechaniczne ciała człowieka mogą być również następstwem takich zdarzeń, jak poślizgnięcie się na posadzce czy upadek z wysokości.

79 Czynniki mechaniczne powodujące takie następstwa stanowią istotną i specyficzną grupę wśród czynników mogących wystę -pować w procesie pracy. Do tej grupy należą wszelkie czynniki fizyczne, które mogą być przyczyną urazów lub nawet zgonów, powo -dowanych mechanicznym działaniem na człowieka maszyn lub innych przedmiotów pracy, bądź ich części, oraz poślizgnięciem, potknięciem lub upadkiem. Urazy o charak -terze mechanicznym powodują także takie czynniki, jak: gorące lub zimne powierzchnie oraz żrące substancje.

80 Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na następujące grupy:
przemieszczające się maszyny oraz tran -sportowane przedmioty, ruchome elementy, ostre, wystające oraz chropowate elementy, spadające elementy, płyny pod ciśnieniem, śliskie, nierówne powierzchnie, ograniczone przestrzenie (dojścia, przej - ścia, dostępy), położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz w zagłębieniach) inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje

81 Zagrożenia urazami mogą być powodowane niebezpiecznymi czynnikami mechanicznymi, występującymi zarówno podczas normalnego (ustalonego przez projektanta i /lub producenta) funkcjonowania maszyny lub innego przedmio- tu pracy, jak i w sytuacjach powstających na skutek zakłóceń, które powodują naruszenie normalnych warunków ich funkcjonowania, pro- wadząc do defektów, uszkodzeń lub awarii ma -szyn i, często trudnych do przewidzenia, nas -tępstw. Powoduje to również zwiększenie czę -stotliwości interwencji w celu usuwania zakłó -ceń, co wiąże się z reguły z narażeniem na róż -norodne czynniki mogące powodować urazy.

82 Zagrożenia urazami mogą być powodowane niebezpiecznymi czynnikami mechanicznymi, występującymi zarówno podczas normalnego (ustalonego przez projektanta i /lub producenta) funkcjonowania maszyny lub innego przedmio- tu pracy, jak i w sytuacjach powstających na skutek zakłóceń, które powodują naruszenie normalnych warunków ich funkcjonowania, prowadząc do defektów, uszkodzeń lub awarii maszyn i, często trudnych do przewidzenia, następstw. Powoduje to również zwiększenie częstotliwości interwencji w celu usuwania zakłóceń, co wiąże się z reguły z narażeniem na różnorodne czynniki mogące powodować urazy.

83 Skutki zdrowotne dla osób narażonych na działanie czynników mechanicz -nych, zwłaszcza wymienionych w pun - ktach a) - e), zależą przede wszystkim od: a) usytuowania strefy oddziaływania danego czynnika w stosunku do strefy pracy człowieka, b) energii wzajemnego oddziaływania danego czynnika i człowieka, c) energii kinetycznej elementów lub maszyn,

84 d) energii potencjalnej części, które mogą się poruszać pod wpływem siły ciężkości, oraz elementów sprężystych lub nad- i podciśnienia płynów, e) rodzaju, kształtu i gładkości powierz- chni elementów (elementy tnące, ostre krawędzie itp.), z którymi może się stykać człowiek nawet wówczas, gdy się nie poruszają f) położenia względem siebie elementów mogących przy poruszaniu się tworzyć strefy niebezpieczne, np. obcinania, wciągania.

85 W Centralnym Instytucie Ochrony Pracy został opracowany komputerowy system rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka STER, w którym między innymi zaproponowano prostą i przyjazną użytkownikowi metodę oceny ryzyka związanego z zagrożeniami czynnikami mechanicznymi. Jest ona przykładem metody umożliwiającej iloś -ciowe ujmowanie wyników oceny.

86 Metoda ta opiera się na założeniu, że prawdopodobieństwo zaistnienia wy -padku jest funkcją możliwości: kolizyjnego stykania się człowieka z niebezpiecznymi czynnikami me -chanicznymi występującymi przy nor -malnym funkcjonowaniu środków pracy, powstawania różnorodnych zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu środków pracy.

87 Można przyjąć, że im bardziej ograniczymy te możliwości, tym prawdopodobieństwo zais - tnienia niepożądanych następstw (wypad -ków) będzie mniejsze. Założyć można rów -nież, że ograniczenie tych możliwości wiąże się wprost ze spełnieniem kryteriów, zasad i wymagań bezpieczeństwa dotyczących zmniejszenia: - powstawania i oddziaływania na człowieka niebezpiecznego czynnika (likwidacja źródeł czynników bądź zmniejszenie wartości ich parametrów i (lub) czasu ekspozycji poprzez działania techniczne i organizacyjne), - zdolności człowieka-operatora do stwa -rzania sytuacji niebezpiecznych przez kształ- towanie jego bezpiecznych zachowań w pro -cesie wykonywania pracy.

88 Jeśli zatem przez n oznaczymy wielkość charakteryzującą dany czynnik w wyżej wymienionym aspekcie, nazywaną skró -towo poziomem oceny czynnika, to wskaźnik prawdopodobieństwa p zaistnienia niepożądanych następstw (wypadków) w czasie pracy będzie proporcjonalny do wielkości n oraz względnego czasu ekspozycji T, czyli udziału oddziaływania danego czynnika na człowieka-operatora w czasie wykonywania jego pracy tp.

89 Mając na względzie uzyskiwanie wyników oceny w przedziale od 0 do 1 oraz uwzglę -dniając wskaźnik A, odzwierciedlający wpływ czasu ekspozycji na powstawanie wypadków, wskaźnik prawdopodobień -stwa zaistnienia niepożądanych następstw można wyrazić zależnością: przy czym czas względny T = 1/tp

90 Dla stałej A proponuje się przyjąć wartość A = 1,3
Dla stałej A proponuje się przyjąć wartość A = 1,3. Przyjęcie tej wartości zapewnia aproksymację podanej wyżej funkcji wykładniczej zgodnie z rzeczywistym wpływem czasu na prawdopodobieństwo zaistnienia następstw zagrożenia.

91 Przy określaniu poziomu oceny czynnika n niezwykle ważne jest ustalenie właści -wych kryteriów oceny danego czynnika. W celu ułatwienia określania poziomu oceny dla poszczególnych czynników mechanicznych autorzy podali podstawo- we kryteria oceny i nadali im z góry wagi, określające znaczenie poszczególnego kryterium dla zaistnienia nieszczęśliwych zdarzeń, z uwzględnieniem ciężkości ich następstw.

92 Za poziom oceny czynnika n przyjmuje się iloraz sum zważonych względnych wartości kryteriów (Σz) i ich wag (Σw), a następ- nie wylicza wskaźnik prawdopodobieństwa zaistnienia nieszczęśliwych zdarzeń z podanej wcześniej zależności: p = 1- n·1,3¯T . Aby oszacować ryzyko zawodowe wynikające z ekspozycji na czynniki mechaniczne należy, oprócz określenia wskaźnika prawdopodo -bieństwa zaistnienia określonych następstw zagrożenia, znać stopień ciężkości tych nas -tępstw. Przyjęto w programie, że prawdopodo- bieństwo zaistnienia następstw zagrożenia danym czynnikiem jest: małe - M dla p < 0,4; średnie - Ś dla 0,4 < p < 0,6; duże - D dla p > 0,6).

93 ``Stopień ciężkości następstw proponuje się określać następująco:
mały stopień ciężkości (C1), znikome urazy, np. niewielkie skaleczenia, stłu -czenia średni stopień ciężkości (C2), urazy po -wodujące absencje, np. znaczne ska -leczenia, rozległe stłuczenia duży stopień ciężkości (C3), ciężkie urazy powodujące długotrwałą absencję, inwa -lidztwo, np. ciężkie złamania i zmiażdże -nia, amputacje, lub śmierć. Bierze się przy tym pod uwagę maksymal- ną ciężkość.

94 Do oceny ryzyka powodowanego czynnikami mechanicznymi przyjęto następujące zasady:

95 Ciężkość następstw ocenia się wg następującej zasady:
mała: dla znikomych urazów (np. niewiel- kie skaleczenia, stłuczenia) średnia: dla urazów powodujących ab -sencję (np. znaczne skaleczenia, rozleg- łe stłuczenia) duża: dla ciężkich urazów powodujących długotrwałą absencję, inwalidztwo (np. ciężkie złamania i zmiażdżenia, ampu -tacje) lub śmierć

96 OBCIĄŻENIE PSYCHICZNE
Obciążenie psychiczne nie jest pojęciem jednoznacznie określonym, co wynika zapewne z wielkiej złożoności tego zjawiska. Generalnie jednak dają się wyróżnić niżej omówione nurty w podejściu do tej problematyki. Obciążenie psychiczne jako cecha zadania i środowiska pracy W tym nurcie obciążenie psychiczne określane jest jako całokształt stymulacji, jaka oddziałuje na człowieka w sytuacji pracy. Obciążenie psychiczne jest zatem sumą obciążenia informacyjnego, wynikającego z tego, że bodźce środowiska zewnętrznego mają dla człowieka określone znaczenie treściowe (dostarczają informacji) oraz obciążenia stymulacyjnego związanego z tym, że bodźce te wywołują określony poziom pobudzenia.

97 Źródłem tak rozumianego obciążenia są następujące czynniki:
■ Fizyczne elementy środowiska pracy hałas, mikroklimat, oświetlenie, drgania i wibracje, zanieczyszczenia chemiczne, pyły Wyniki badań dowiodły, że tzw. choroby psycho -genne (wynikające ze stresu psychicznego) wystę -pują szczególnie silnie w tych miejscach pracy, gdzie istnieją złe fizyczne warunki pracy. Także świadomość, że pracuje się w szkodliwych dla zdrowia warunkach, wywołuje lęk ze wszystkimi jego konsekwencjami.

98 Psychospołeczne elementy środowiska pracy
W zakresie psychospołecznych warunków pracy szczególnie istotne z punktu widzenia wpływu na wielkość obciążenia psychicznego są następujące czynniki: * Nadmierne wymagania w pracy Wymagania, jakie stawiane są człowiekowi w związku z wykonywaniem określonych zadań dotyczyć mogą obciążenia ilościowego i jako -ściowego pracą. O obciążeniu ilościowym mó -wimy wówczas, gdy pracy jest za dużo, o obcią- żeniu jakościowym - gdy praca jest za trudna.

99 Wyniki wielu badań wskazują, że nad -miar pracy związany jest z gorszym stanem zdrowia pracowników. Na przy- kład wykazano, że przeciążenie pracą może prowadzić do takich reakcji stre -sowych jak obniżenie poczucia własnej wartości, zmniejszona motywacja do pracy, nadużywanie alkoholu, zwięk -szona absencja w pracy. Stwierdza się też, że nadmierna liczba godzin pracy związana jest z większym ryzykiem zgonu z powodu choroby wieńcowej.

100 Osoby, które pracują zbyt długo (również w godzinach nadliczbowych) wykazują szereg fizjologicznych objawów stresu: nadmierne wydzielanie katecholamin (adrenaliny i noradrenaliny), mają także podwyższone ciśnienie krwi i przyspie -szone tętno. Charakteryzuje je również - w porównaniu z osobami pracującymi nor -malną liczbę godzin - większe napięcie emocjonalne i wyższy poziom zmęczenia.

101 Co charakterystyczne, wspomniane wyżej wskaźniki fizjologiczne i psychologiczne utrzymują się na wyższym poziomie nie tylko w trakcie samej pracy, ale również po pracy, gdy dana osoba już wypoczywa. Problemem jest więc zbyt długi powrót organizmu do stanu normalnego, brak czasu na jego pełną regenerację.

102 Przeciążenie jakościowe pracą także może prowadzić do stresu psychicznego, a w kon- sekwencji stanowić czynnik ryzyka w pogor- szeniu zdrowia fizycznego i psychicznego pracownika. Wskazują na to m.in. wyniki badań prowadzonych w grupie pracowników administracji i profesorów uniwersyteckich: przeciążenie trudną pracą podgrupy profe- sorów prowadziło do negatywnych stanów emocjonalnych, np. do obniżenia poczucia własnej wartości.

103 Nadmierne wymagania mogą polegać na dużym obciążeniu wielu funkcji psychicznych jednocześnie albo też na szczególnym obciążeniu jakiejś grupy funkcji, np. w zakresie odbioru in -formacji (konieczność koncentracji uwagi, dużej selektywności w odbio -rze bodźców wzrokowych, itp.), w za - kresie przetwarzania informacji (np. podejmowanie wielu decyzji, rozwią -zywanie skomplikowanych problemów), czy też w zakresie funkcji wykonaw -czych, stawiających określone wyma -gania psychomotoryczne.

104 * Zbyt niskie wymagania w pracy
Czynnikiem obciążającym psychicznie są również sytuacje biegunowo różne od wyżej omówionych, tzn. bardzo niskie wymagania w pracy. O niedociążeniu jakościowym możemy mó - wić wówczas, gdy człowiek wykonuje pracę mało urozmaiconą monotonną nie wymaga -jącą żadnych specjalnych umiejętności, po -zostającą znacznie poniżej możliwości wy -konawcy i poziomu jego przygotowania za -wodowego. Zazwyczaj powyższe właściwości pracy współwystępująze sobą stąd można mówić o nich łącznie.

105 Zasadniczy wpływ na usankcjonowanie i upowszechnienie się uproszczonych form pracy we współczesnych organizacjach gospodarczych miała "naukowa organizacja pracy" Taylora z początków XX wieku. Głosiła ona, że największą efektywność uzyska się wówczas, gdy praca będzie po -dzielona na małe fragmenty, tak że pracow -nik uzyska w krótkim czasie perfekcję w wy- konywaniu bardzo wąskiego, przydzielonego mu odcinka pracy. Ta "praca w okruchach" spotkała się z biegiem czasu z ostrą krytyką. Zaczęto odchodzić od idei Taylora wskazu -jąc, że praca powinna być tak zorganizo -wana, by stanowiła sensowną całość i dawała możliwość wykazania i rozwijania uzdolnień.

106 ` * Ograniczona kontrola w pracy Kontrola w środowisku pracy definiowana jest jako stopień, w jakim pracownik ma możliwość swobodnego planowania i wykonywania czynności roboczych oraz wpływania na warunki pracy lub też jako "dysponowa -nie zasobami -organizacyjnymi, społecznymi i osobis -tymi - dzięki którym można wpływać na warunki prac/. Wyniki badań eksperymentalnych wskazują że świado- mość braku kontroli nad warunkami i środowiskiem, w jakich przebywa człowiek powoduje wzrost poziomu negatywnego napięcia emocjonalnego i obniża poziom wykonania zadań. Istotne znaczenie ma także świado -mość skuteczności kontroli: jeśli kontrola jest niepełna, to znaczy można podjąć działanie, ale brak jest infor -macji o jego efektywności - wówczas powstaje reakcja stresowa.

107 Kontrola pracownika w środowisku pracy bywa rozpatrywana w dwóch aspektach: jako poczucie własnej auto -nomii (świadomość, że można być samo- dzielnym) oraz jako świadomość uczes - tnictwa w podejmowaniu decyzji (możli -wość udziału w decyzjach o zasięgu szer -szym niż zakres własnych obowiązków). Poziom obciążenia psychicznego i zwią -zanego z tym odczuwanego stresu zależy od ograniczeń w zakresie obu form kontroli.

108 Problematyką obciążenia psychicznego w środowisku pracy, a szczególnie kwestią jego pomiaru i oceny zajmuje się obecnie Międzynarodowa Organizacja Normali -zacyjna (International Standard Organi -zation, ISO). Trwają prace nad projektem normy ISO Zasady ergonomiczne dotyczące problematyki obciążenia psy -chicznego pracą ("Ergonomie principles related to mental workload"). Część 3 normy dotyczyć będzie zagadnień pomia- ru i oceny obciążenia psychicznego (Part 3: "Measurement and assessment of mental workload").

109 Projekt przewiduje, że wytyczne dotyczące pomiaru i oceny obciążenia psychicznego pracą będą miały postać modelu trójwymiarowego, uwzględniającego następujące kwestie: • możliwość dokonywania pomiaru na każdym z trzech poziomów sy -tuacji stresowej: => na poziomie stymulacji zewnętrznej => na poziomie bezpośredniej reakcji stresowej => na poziomie odroczonych w czasie skutków określonej stymulacji zew -nętrznej;

110 • możliwość dokonywania pomiaru za pomocą następujących kategorii metod: => fizjologicznych
=> psychologicznych => subiektywnych skal ocen => analizy środowiska pracy; • możliwość stosowania metod o róż -nym poziomie złożoności i precyzji: => metody na poziomie orientacyjnym => metody bardziej złożone => metody profesjonalne.

111 W opracowanym w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy programie
komputerowym STER została zapropo -nowana stosunkowo prosta, łatwa do stosowania, metoda szacowania obcią -żenia psychicznego odwołująca się do oceny obserwatora zewnętrznego.

112 Metoda utworzona została na podstawie "Listy Kontrolnej Treści Pracy" (Check-list of Job Content) propagowanej przez Europejską Fundację Poprawy Warunków Pracy i Życia. Lista ta przewiduje szaco -wanie następujących "parametrów" pracy (jako wskaźników występowania obcią -żenia): długości cykli pracy, monotonii zadań, poziomu koncentracji uwagi, cząstkowości pracy, wymagań emocjonalnych, presji czasu,

113 jakości organizacji pracy,
współpracy z innymi wydziałami, dysponowania "zasobami technicznymi" (sprzętem, oprzyrządowaniem itp.), możliwości uzyskania wsparcia społecznego w pracy (ze strony przełożonego, kolegów, itp.), zakresu kontroli w pracy (wpływ na metody pracy, tempo itp.), dostępności informacji zwrotnej o wynikach pracy, możliwości kontaktów społecznych w pracy, intensywności konfliktów w pracy.

114 Skala zawiera 20 pytań, na które odpo -wiada się "tak" lub "nie"
Skala zawiera 20 pytań, na które odpo -wiada się "tak" lub "nie". Suma punktów na wszystkie pytania jest miarą obciążenia psychicznego na stanowisku pracy. Wynik 0-3 punktów interpretowany jest jako małe ryzyko (ze względu na wielkość obcią -żenia psychicznego), wynik4-11 punktów -jako umiarkowane ryzyko, zaś punktów - jako duże ryzyko. Interpretacja treściowa skali pozwala dodatkowo skonstatować, w jakich sferach pracy tkwią główne źródła stresu.

115 Systematyczne stosowanie tej skali w pewnych odstępach czasu i w odniesieniu do różnych grup pracowniczych pozwala na kontrolę zachodzących zmian w pozio- mie obciążenia psychicznego pracą, a także umożliwia dokonywanie porównań między różnymi grupami zawodowymi w tym zakresie.

116 OBCIĄŻENIE STATYCZNE Nadmierne i niewłaściwe obciążenie układu ruchu związane z pracą zawo -dową jest przyczyną wielu urazów i do- legliwości układu mięśniowo-szkiele -towego. Ma na to wpływ niewłaściwa pozycja podczas pracy, zbyt duża masa przedmiotów i narzędzi pracy, jak rów -nież niewłaściwa częstość powtórzeń wykonywanych czynności.

117 Stworzenie stanowiska pracy, które nie powodowałby nadmiernego obciążenia i zmęczenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika, wymaga przeanalizowania parametrów związanych z pozycją przy pracy, siłą wywieraną podczas pracy oraz czasem oddziaływania siły przy określonej pozycji ciała, a także częstotliwością ich zmian lub powtórzeń. Te trzy podstawowe parametry, wpływające na obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego w procesie pracy, powinny być rozpatrywane łącznie. Do danej pozycji, optymalnej dla wykonywanej czyn -ności oraz wartości sił zewnętrznych, powin- na być dostosowana optymalna częstotli - wość powtarzania tej czynności.

118 W celu oceny ryzyka związanego z ob -ciążeniem układu mięśniowo-szkiele -towego wyodrębniono dwa czynniki łą -czące parametry wpływające na to obcią -żenie. Analiza tych czynników pozwala na ocenę obciążenia układu mięśniowo- szkieletowego na stanowisku pracy i wyrażenie ryzyka w trójstopniowym systemie oceny stanowiska pracy.

119 Parametry wpływające na obciążenie układu mieśniowo-szkieietowego
♦ Pozycja przy pracy Pozycja przyjmowana podczas pracy zdeter -minowana jest poprzez zależności pomiędzy konstrukcją stanowiska pracy, koniecznością wykonywania określonych czynności a wymia- rami antropometrycznymi operatora. W związku z tym, w projekcie stanowiska pracy powinny być wzięte pod uwagę ograniczenia związane z wymiarami ciała z uwzględnieniem procesu pracy. Przestrzenna konstrukcja stanowiska pracy powinna być dostosowana do operatora i zape- wniać właściwą pozycję ciała.

120 Stanowisko pracy i wykonywane przez operatora czynności nie powinny narzu -cać mu konieczności utrzymywania nie - wygodnych pozycji, np. skrętu czy pochy- lenia ciała. Pozycje takie powodują wystę- powanie dużych wartości sił ściskających i tnących oraz momentów sił w kręgosłu- pie i w stawach kończyn górnych i dol -nych, co jest bezpośrednią przyczyną powstawania dolegliwości układu mięś -niowo-szkieletowego.

121 ♦Siła fizyczna Niewłaściwa pozycja przy pracy może powo -dować znaczne obciążenie i zmęczenie układu mięśniowego. Zjawisko to jest odpowiednio pogłębiane, gdy występuje konieczność wywie- rania siły na składowe elementy stanowiska pracy jakimi są środki pracy, narzędzia pracy oraz elementy sterownicze. Na stanowisku pracy czynności wymagające wywierania siły powinny być zaprojektowane tak, aby były wykonywane w sposób optymalny z uwzględnieniem pozycji przy pracy, kierunku działania i wartości siły, częstotliwości jej wy - stępowania oraz czasu oddziaływania.

122 ` Siła fizyczna musi być wywierana przez te gru -py mięśniowe, które są w stanie pokonać war -tość siły zewnętrznej, co wiąże się również z odpowiednią pozycją podczas wykonywania danej czynności. Należy także uwzględnić fakt, iż w czasie pracy różne mięśnie i grupy mięś -niowe powinny być aktywizowane na zmianę, tak aby nie powodować przeciążeń statycznych i zmęczenia układu mięśniowego. W czasie pracy powinno się unikać nierównomiernego rozłożenia obciążeń pomiędzy różnymi częś -ciami ciała przez uwzględnienie wymagań odnośnie do wartości siły oraz wielkości, kształtu i usytuowania urządzeń sterowniczych oraz narzędzi pracy, na które pracownik oddziałuje.

123 Wynika z tego, że wartości sił wywieranych przez pracownika w czasie pracy powinny być utrzymane na akceptowalnym poziomie, przy czym poziom ten w przypadku prac ręcznych zależy od: czynników związanych z środkami pracy (masa, kształt, wielkość oraz umiejscowienie przedmiotu), czasu trwania i częstotliwości wywierania siły, pozycji operatora, czynników subiektywnych związanych z ope- ratorem (technika pracy, płeć, wiek, stan zdrowia i wyszkolenia).

124 Jako że istnieje ścisła zależność pomię -dzy tymi parametrami, w procesie proje -ktowania lub oceny stanowiska pracy należy je wszystkie uwzględnić. ♦ Wysiłek statyczny i obciążenia powta -rzalne Najbardziej niebezpiecznymi z punktu widzenia obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego są: wysiłek statyczny i obciążenia powtarzalne

125 Jeżeli napięcie mięśniowe nie jest związane ze zmianą długości mięśnia oznacza to, że występuje napięcie statyczne mięśnia. Z ergonomicznego punktu widzenia statyczne napięcie mięśniowe charakteryzowane jest poprzez czas trwania tego napięcia dla określonego poziomu siły. Przeprowadzone badania wykazały, iż nawet pod -czas wykonywania prac powszechnie uważanych za lekkie i powodujących małe obciążenie układu ruchu może występować nadmierne obciążenie układu mięśniowego, spowodowane niewłaściwą techniką pracy. Wyniki wielu badań wskazują, iż przyczyną dolegliwości układu mięśniowego, oprócz niewłaś -ciwej pozycji podczas pracy, jest rytm pracy. Wykazano, że występuje zależność pomiędzy częstością ruchów ramienia a dolegliwościami układu mięśniowo-szkieletowego, a także, że zarówno wartość obciążenia mięśniowego, jak i częstość jego zmian mają wpływ na rozwój tego typu dolegliwości.

126 W celu oceny obciążenia podczas pracy, scharakteryzowanej przez parametry odnoszące się do pozycji przy pracy, siły zewnętrznej i czasu trwania, wyodręb -niono dwa czynniki ryzyka: obciążenie statyczne i monotypie. Czynniki te łączą trzy omawiane wcześniej parametry i pozwalają na ocenę obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego w zależności od ich wartości. W karcie zagrożeń czynniki te są uwzględnione w grupie czynników uciążliwych.

127 OBCIĄŻENIE UKŁADU MIĘŚNIOWEGO
Do bezpośredniej obiektywnej oceny obciążenia układu mięśniowego podczas wykonywania czynności na stanowisku pracy stosuje się różne metody badawcze. Za najprostszą można uznać szacowanie obciążenia układu ruchu przez obserwację wizualną pozycji ciała przy pracy. Obecnie najpowszechniej używaną metodą tego typu jest OWAS (Ovako Working Posturę Analysis System). Czynnik "obciążenie statyczne" pozwala ocenić obciążenie jako duże, średnie lub małe, w zależ- ności od czasu utrzymywania pozycji ciała, określonej zgodnie z kategoriami metody OWAS.

128 Analizę obciążenia układu mięś- niowo - szkieletowego poprzez ocenę czasu wykonywania posz -czególnych czynności pracy oraz przyjmowanych pozycji ciała można przeprowadzić metodą bezpośredniej obserwacji na sta nowisku pracy, jednakże zaleca się filmowanie pracownika na stanowisku pracy i następnie przeprowadzenie analizy na podstawie filmu.

129 Za pomocą metody OWAS może być przeprowadzona ilościowa analiza standardowych pozycji przyjmowa -nych podczas pracy, z uwzględnie -niem wartości sił zewnętrznych. Metoda OWAS umożliwia klasyfikację pozycji pleców, ramion i nóg oraz wartości obciążenia zewnętrznego. Położenie pleców może przybierać kod pozycji od 1 do 4, położenie kończyn górnych - od 1 do 3, położe -nie nóg - od 1 do 7.

130 Klasyfikacji takiej podlega również obcią -żenie zewnętrzne
Klasyfikacji takiej podlega również obcią -żenie zewnętrzne. Zgodnie z metodą OWAS obciążenie może być klasyfiko -wane jako 1, gdy wartość siły zewnętrznej nie przekracza 10 kG. W przedziale po -między 10 a 20 kG jest klasyfikowane jako 2, powyżej 20 kG - jako 3. Na potrzeby oceny ryzyka poprzez czynnik "obcią -żenie zewnętrzne" zróżnicowano wartości tego obciążenia dla mężczyzn, kobiet i młodocianych, opierając się na aktach prawnych.

131 Cyfry określające pozycje składowe poło- żenia pleców, ramion i nóg tworzą kod po- zycji przy pracy. Na podstawie kodu po -zycji oraz odpowiedniej tabeli można za -kwalifikować daną pozycję pracy do jed -nej z czterech kategorii oceny. Kombinacje położeń poszczególnych członów (plecy, ramiona, nogi), z uwzglę -dnieniem obciążenia zewnętrznego, są zgrupowane w czterech kategoriach oceny stanowiska pracy oraz wynika -jących z tej oceny działań odnośnie do poprawy warunków pracy na tym stano -wisku.

132 Kategoria 1: pozycja lub pozycje przyjmo- wane podczas pracy są naturalne. Obcią -żenie jest optymalne lub akceptowalne. Nie ma potrzeby dokonywania zmian na stanowisku. Kategoria 2: pozycja lub pozycje przyjmo- wane podczas pracy mogą mieć negatyw- ny wpływ na układ mięśniowo – szkieleto- wy. Obciążenie jest prawie akceptowalne. Nie ma potrzeby dokonywania zmian na stanowisku, ale należy wziąć pod uwagę konieczność przeprowadzenia takich zmian w najbliższej przyszłości.

133 Kategoria 3: pozycja lub pozycje przyjmo- wane w czasie pracy mają negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy. Obciążenie jest duże. Zmiany na stanowis- ku pracy muszą być przeprowadzone tak szybko, jak to jest możliwe. Kategoria 4: pozycja lub pozycje przy pra- cy mają bardzo negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy. Obciążenie jest bardzo duże. Zmiany na stanowisku pracy muszą być przeprowadzone natychmiast.

134 Czas utrzymywania pozycji określonej kate -goriami metody OWAS
Do celów analizy obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego dla każdej z utrzymywanych po -zycji istotny jest czynnik czasu, tzn. częstotli -wość powtarzania i czas trwania określonej czynności. Wadą metody OWAS jest to, że nie uwzględnia ona częstości zmian danych pozycji oraz rytmu pracy. W związku z tym występują trudności w zróżnicowaniu pracy statycznej i dynamicznej. Istnieje jednakże możliwość oce -ny w procesie obserwacji czasu występowania danej pozycji w odniesieniu do czasu pracy (wyrażana w % czasu pracy). W związku z tym zaproponowano ocenę obciążenia związanego z wykonywaniem czynności określonej kategorii (OWAS) w trójstopniowym systemie oceny.

135 Zróżnicowane zostały pozycje wymuszo - na i niewymuszona.
Pozycja wymuszona to pozycja, która jest narzucona konstrukcją stanowiska pracy lub rodzajem wykonywanych czynności. Nie jest możliwa modyfikacja tej pozycji pod wpływem subiektywnego odczucia pracownika, zgodnie z jego preferencjami. Pozycja niewymuszona to taka pozycja, która może być zmieniana lub modyfiko -wana zgodnie z poczuciem wygody pracownika.

136

137 W celu oceny obciążenia układu mięśnio- wo - szkieletowego przez czynnik "obcią -żenie statyczne" należy na podstawie chronometrażu zróżnicować czynności wykonywane na stanowisku pracy ze względu na kategorię przyjmowanej po -zycji i obciążenia zewnętrznego. Dla każ -dej z wyodrębnionych czynności pracy należy odszukać kod: położenia pleców, położenia ramion, położenia nóg, obcią -żenia zewnętrznego, z uwzględnieniem różnych wartości dla mężczyzn, kobiet i osób młodocianych.

138 Należy wpisać także czas wykonywania każdej z czynności pracy uwzględnionej w chronometrażu. Istotny jest czas wykony -wania czynności w pojedynczym cyklu, a także ogólny czas wykonywania czynnoś- ci, czyli czas z uwzględnieniem częstości pojawiania się danego cyklu, np.: jeżeli na pięć cykli "A" wykonywany jest jeden cykl czynności "B", to ogólny czas utrzymywa- nia pozycji w cyklu "A" jest pięć razy dłuższy niż czas utrzymywania pozycji w cyklu "B".

139 Może się zdarzyć, na co należy także zwrócić uwagę, że dwie lub więcej z czynności pracy charakteryzują się takimi samymi wartościami kodów położenia pleców, ramion, nóg i obcią- żenia zewnętrznego. W takim przypadku należy uznać, że są to takie same warunki obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Oznacza to, że dane czynności pracy traktowane są jako ta sama pozycja ciała i czas utrzymywania tej po -zycji jest sumą czasów czynności pracy. Do programu wpisywane są nazwy poszcze -gólnych czynności, ogólny czas ich wykony -wania, kody położenia pleców, ramion i nóg, a także wartość obciążenia zewnętrznego.

140 MONOTYPIA Czynnik ten pozwala na ocenę obciążenia wyko- nywaniem prac powtarzalnych na podstawie liczby powtórzeń operacji roboczych wykony -wanych w czasie zmiany. Stanowisko i czynności pracy powinny być zaprojektowane tak, aby unikać obciążenia statycznego, a także zbyt częstego powtarzania tych samych ruchów, oraz umożliwiać ruch zgodnie z naturalnymi rytmami ruchu ciała. W przypadku prac polegających na wykonywa -niu czynności powtarzalnych, główne zagroże -nie związane jest ze zbyt dużą częstością pow -tarzania określonych czynności roboczych.

141 W związku z tym określone zostały częs -totliwości graniczne klasyfikujące obcią -że nie monotypią jako małe, średnie lub duże. W celu oceny ryzyka wynikającego z mo- notypii pracy na podstawie chronometra- żu, należy zgrupować ciąg wykonywa -nych czynności w operacje robocze i każdej z operacji nadać kolejno oznacze- nia, np. "a", "b", "c" itd. Należy określić rodzaj wykonywanej operacji roboczej i zakwalifikować daną operację jako ruchy precyzyjne bądź operowanie przedmio -tami o ciężarze poniżej lub powyżej 10 kG.

142 Każdą z wyodrębnionych operacji należy zakwalifikować jako ruchy precyzyjne lub operowanie przedmiotami z siłą poniżej lub powyżej 10 kG. Maksymalne liczby powtórzeń określo -nych operacji w ciągu zmiany roboczej, wyznaczające obciążenie monotypią, zostały przedstawione w tablicy. W tab -licy tej uwzględniono siłę zewnętrzną związaną z rodzajem wykonywanej czyn -ności. Na podstawie tabeli możliwe jest przeprowadzenie oceny obciążenia mo -notypią na określonym stanowisku pracy w trójstopniowym systemie oceny.

143

144 Metoda Risc Score jest metodą jakościowo – ilościową opierającą się na szacowaniu wiel -kości ryzyka z wykorzystaniem następują -cych parametrów: R = S x E x P gdzie: R - ryzyko, S - strata ludzka, materialna, E - ekspozycja, P - prawdopodobieństwo. Poszczególne składniki iloczynu są wartoś -ciami liczbowymi którym przypisano określo- ne czynniki. Opisy oraz wartości, jakie przyj -mują, przedstawione są w poniższych tabelach.

145

146

147

148 Poniższa tabela pokazuje określanie ryzyka w zależności od wyniku iloczynu.