CHARAKTERYSTYKA KWASÓW I ZASAD Kwas wg definicji klasycznej to każdy związek, który wprowadzony do roztworu wodnego zwiększa stężenie jonów H +. Automatycznie.

Prezentacja na temat: "CHARAKTERYSTYKA KWASÓW I ZASAD Kwas wg definicji klasycznej to każdy związek, który wprowadzony do roztworu wodnego zwiększa stężenie jonów H +. Automatycznie."— Zapis prezentacji:

1 CHARAKTERYSTYKA KWASÓW I ZASAD Kwas wg definicji klasycznej to każdy związek, który wprowadzony do roztworu wodnego zwiększa stężenie jonów H +. Automatycznie zasadą jest każdy związek, który zwiększa stężenie jonów OH −. Ze względu na skład reszty kwasowej, kwasy dzielimy na: kwasy beztlenowe, których reszta kwasowa nie zawiera atomów tlenu kwasy tlenowe, których reszta kwasowa zawiera atom(y) tlenu. Kwasom można przypisać wzór ogólny. H n R gdzie: R - reszta kwasowa, n- ilość atomów wodoru, równa wartościowości reszty kwasowej

2 Rozróżniamy również podział na kwasy nieorganiczne i organiczne, do najczęściej stosowanych: a) kwasów nieorganicznych należą: - kwas siarkowy, wzór chemiczny – H 2 SO 4 - kwas solny, wzór chemiczny - HCl - kwas azotowy, wzór chemiczny – HNO 3 b) kwasów organicznych należą: - kwas mrówkowy, wzór chemiczny - HCOOH - kwas octowy, wzór chemiczny – CH 3 COOH Podstawowe własności w/w związków przedstawiają się następująco: - stan skupienia (20°C, ciśnienie 1013hPa) - ciecze - gęstość cieczy - cięższe od wody ok. 1,5 do 2 razy - barwa: chemicznie czyste - bezbarwne, techniczne - słomkowo-żółte - zapach: ostry, duszący - nad lustrem wody są obecne ostre, duszące opary - rozpuszczalność: nieograniczona - palność: niepalne, lecz w zetknięciu z metalami powodują ich tzw. „trawienie" z wydzieleniem wodoru, który jest palny i tworzy z powietrzem mieszaniny wybuchowe

3 Działanie kwasu na organizm ludzki: - w zetknięciu ze skórą silnie żrąco-parzące, - niebezpieczne dla górnych dróg oddechowych z uwagi na żrące opary kwasów, łączące się z wilgotną tkanką powodując jej niszczenie, - szczególnie niebezpieczne dla oczu. Kwas siarkowodorowy H 2 S Kwas chlorowodorowy HCl

4 Kwas siarkowy (VI) Kwas siarkowy (IV) Kwas azotowy (V) – HNO 3

5 Wodorotlenkami nazywamy wszystkie związki nieorganiczne, których cząsteczki zawierają kationy metali i aniony wodorotlenowe (OH - ) Wzór ogólny: M(OH) n gdzie: n - ilość grup wodorotlenowych, równa wartościowości metalu Wodorotlenki (zasady, ługi). Najczęściej spotykane: - zasada (wodorotlenek, ług) sodowy, wzór chemiczny - NaOH - zasada (wodorotlenek, ług) potasowy, wzór chemiczny - KOH - zasada (wodorotlenek) wapniowy, wzór chemiczny - Ca(OH) 2 - zasada (wodorotlenek) amonowy (woda amoniakalna), wzór chemiczny – NH 4 OH

6 Podstawowe własności zasad przedstawiają się następująco: - stan skupienia: ciecze albo ciała stałe - gęstość cieczy: cięższe od wody, oleiste - barwa: chemicznie czyste- bezbarwne, techniczne- biało-matowe, żółte - zapach: bez zapachu z wyjątkiem wody amoniakalnej której zapach jest charakterystyczny - obecność parów: znikoma i jedynie w podwyższonej temperaturze, - rozpuszczalność w wodzie: ograniczona - palność: niepalne, zagrożenie wybuchowe stwarza wodór wydzielający się w wyniku działania roztworu ługów na metale: cynk, cyna, aluminium. Działanie na organizm ludzki: - w zetknięciu ze skórą działanie silnie żrąco-parzące, w większym stopniu niż kwasy, gdyż rozpuszczają białko tworząc głębokie, trudno gojące się rany.

7 Ciężarem właściwym (γ-gamma) nazywamy stosunek ciężaru ciała jednorodnego (P) do jego objętości (V). Zależy on od temperatury i ciśnienia, liczbowo jest równy gęstości. Gęstość (d) jest to wielkość charakteryzująca daną substancję, równa jest liczbowo stosunkowi masy jednostki do jej objętości. gdzie: m – masa wyrażana najczęściej w gramach. V – objętość wyrażana najczęściej w dm 3 lub w m 3.

8 Gęstość względem powietrza W oparciu o parametry gęstości względem powietrza (d p ) gazy palne i pary cieczy dzielimy na: a) gazy lżejsze od powietrza (unoszące się), d p < 0,8. Do tej grupy należą: wodór, metan, amoniak, gaz miejski i ziemny, b) gazy z gęstością równą powietrzu (rozchodzące się we wszystkich kierunkach) 0,8 ≤ d p ≤ 1,1. Do tej grupy należą: acetylen, tlenek węgla, etan, etylen, cyjanowodór, c) gazy cięższe od powietrza (opadające i pełzające wzdłuż podłoża) d p > 1,1. Do grupy tej należą gazy o masie cząsteczkowej powyżej 32 i pary wszystkich cieczy palnych. Gęstość gazu można w przybliżeniu obliczyć, jeśli znany jest jego wzór chemiczny, z równania: (w warunkach normalnych) gdzie: d – gęstość gazu; M – masa molowa gazu.

9 Gęstość względem powietrza Tabela Podział gazów i par w zależności od gęstości względem powietrza. Gęstość względem powietrza Charakterystyka GazyPary i gazy dp < 0,8Unoszące się— 0,8 ≤ dp ≤ l,l Rozchodzące się w różnych kierunkach — Dp>l,l— Opadające, ścielące się i pełzające

10 Gęstość względem powietrza Rysunek Teoretyczny rozkład stref zagrożenia gazów o gęstości : a) mniejszej od gęstości powietrza; b) zbliżonej do gęstości powietrza; c) większej od gęstości powietrza.

11 Gęstość powietrza w warunkach normalnych wynosi: 1,29 kg/m 3. Do określenia w jaki sposób gaz lub para będą zachowywały się w mieszaninie z powietrzem, niezbędna jest znajomość gęstości tej substancji w stosunku do powietrza. Dla wodoru H 2 : Dla acetylenu C 2 H 2 : Przykładowo gęstość względem powietrza dla chloru będzie wynosić:

12 Stężenie procentowe roztworu C p Stężenie procentowe roztworu C p jest określane liczbą jednostek wagowych (mg, g, kg, Mg) substancji rozpuszczonej zawartych w 100 jednostkach wagowych (mg, g, kg, Mg) roztworu. Związek między stężeniem procentowym roztworu C p, liczbą jednostek wagowych substancji rozpuszczonej a oraz liczbą jednostek rozpuszczalnika b wyprowadza się w następujący sposób: jeżeli w „a + b” jednostek wagowych roztworu znajduje się „a” jednostek wagowych substancji rozpuszczonej, to w 100 jednostkach wagowych roztworu znajduje się C p jednostek wagowych substancji rozpuszczonej, czyli; a + b mg — a mg 100 mg — C p mg Z powyższego otrzymujemy wzór na stężenie procentowe

13 Przykład 1 Oblicz stężenie procentowe roztworu otrzymanego ze zmieszania 20g soli NaCl i 140 g wody. Rozwiązanie. Masa roztworu jest sumą masy substancji rozpuszczonej i masy rozpuszczalnika: 20 g + 140 g = 160 g Stąd możemy zapisać że: w 160 g roztworu znajduje się 20 g NaCl a w 100 g roztworu znajduje się x g soli W 100 g otrzymanego roztworu znajduje się 12,5 g NaCl, a więc roztwór jest 12,5% - owy

14 Przykład 2 Do 30 g 60%-owego roztworu dodano 50 g wody. Oblicz stężenie procentowe otrzymanego roztworu. Rozwiązanie Po dodaniu do roztworu wody jego stężenie zmniejszy się, ale masa substancji rozpuszczonej pozostanie bez zmiany. należy więc obliczyć masę substancji znajdującej się w 30 g 60% -owego roztworu: 100 g roztworu zawiera 60 g substancji 30 g roztworu zawiera x g substancji Masa roztworu po dodaniu wody wynosi: 30 g + 50 g = 80 g. Po rozcieńczeniu: 80 g roztworu zawiera 18 g substancji 100 g roztworu zawiera x g substancji Otrzymany roztwór jest 22,5%-owy

15 Obliczenia na podstawie równań reakcji chemicznych Równania reakcji chemicznych mają znaczenie równań matematycznych, podają bowiem stosunki ilościowe pomiędzy reagującymi substancjami i powstającymi w reakcji produktami. Dlatego na podstawie równań chemicznych przeprowadza się wiele różnorodnych obliczeń o dużym praktycznym znaczeniu w wielu działach chemii. W ten sposób oblicza się np. wydajność procesów chemicznych oraz ilości substratów niezbędne do otrzymania pożądanych ilości produktów. Przykład 1 Obliczyć, ile gramów CO 2 można otrzymać z 25 g CaCO 3 działając kwasem solnym. jaką objętość zajmie wydzielony CO 2 w warunkach normalnych. Kolejność postępowania ułożenie równania reakcji podstawienie danych i szukanych wielkości do równania reakcji podstawienie iloczynów współczynników stechiometrycznych i mas molowych substancji do równania reakcji ułożenie proporcji obliczenie szukanych wielkości sformułowanie odpowiedzi

16 CaCO 3 + 2HCl --> CaCl 2 + H 2 O + CO 2 Rozwiązanie Ułożenie równania reakcji Podstawienie danych i szukanych wielkości do równania reakcji 25g V CO2(dm 3 ) m CO2(g) Podstawienie iloczynów współczynników stechiometrycznych i mas molowych substancji do równania reakcji 1x100,09g/mol1x22,4dm 3 1x44,01g/mol Ułożenie proporcji Z 100,09 g CaCO 3 otrzymamy 22,4 dm 3 CO 2 to z 25 g CaCO 3 otrzymamy x dm 3 CO 2 Z 100,09 g CaCO 3 otrzymamy 44,01 g CO 2 to z 25 g CaCO 3 otrzymamy x g CO 2 Wynik obliczeńx dm 3 CO 2 = 5,995 dm 3 x g CO 2 = 10,933 g Odpowiedź W reakcji otrzymamy 5,995 dm 3 oraz 10,933 g CO 2

17 Ile potrzeba wodorotlenku wapnia do zneutralizowania 5 kilogramów 85%-owego roztworu kwasu siarkowego VI ? Ca(OH) 2 + H 2 SO 4 → CaSO 4 + 2H 2 O Obliczamy ile czystego kwasu znajduje się w zadanym roztworze 100kg r-ru – 85kg H 2 SO 4 5kg r-ru – x kg H 2 SO 4 x = 4,25 kg – masa czystego kwasu Następnie obliczamy masy molowe związków biorących udział w reakcji. M Ca(OH)2 =40+2·16+2·1=74gM H2SO4 =2·1+32+4·16=98g 74 g Ca(OH)2 – 98 g H2SO4 X kg Ca(OH)2 – 4,25 kg H2SO4 X=3,21kg

18 Węglowodorowe paliwa płynne. Do powszechnie stosowanych paliw płynnych należą: - paliwa silnikowe, benzynowe - nafty - oleje napędowe - oleje opałowe Benzyna jest mieszaniną węglowodorów alifatycznych, czyli nasyconych i nienasyconych z domieszką węglowodorów alicyklicznych i węglowodorów aromatycznych. Głównymi składnikami benzyny są- alkany (zwane również parafinami), alkeny (olefiny) oraz cykloalkany tzw. nafteny, i węglowodory aromatyczne (pierścieniowe, pochodne benzenu). Ze względu na przeznaczenie istnieje wiele rodzajów i gatunków benzyn. Benzyny czyste, bez domieszek i barwników, są cieczami bezbarwnymi, lżejszymi od wody o gęstości 0,67-0,8 g/cm 3 i w niej nierozpuszczalnymi, o charakterystycznym zapachu. Pary benzyn są 2,5-4,8 razy cięższe od powietrza. Ze względu na niską temperaturę zapłonu oraz dużą prężność par benzyny są zaliczane do cieczy łatwo zapalnych i bardzo niebezpiecznych pod względem pożarowo- wybuchowym.

19 Nafta jest frakcją ropy naftowej. Jest cieczą lżejszą od wody o gęstości 0,77-085 g/cm 3 i w niej nierozpuszczalną, o barwie od słomkowej do bezbarwnej. Barwy nafty zależą od jej stopnia czystości. Pary nafty są 3 razy cięższe od powietrza. Na organizm ludzki nafta działa podobnie jak benzyna, lecz silniej podrażnia błony śluzowe dróg oddechowych i oczu. Jej działanie narkotyczne jest bardziej intensywne niż benzyny. Oleje napędowe są palnymi cieczami koloru lekko żółtawego, lżejszymi od wody, o gęstości 0,82-0-88 g/cm 3. Pary olejów napędowych są ok. 3 razy cięższe od powietrza. Są mniej szkodliwe dla zdrowia, niż benzyny, ze względu na mniejszą lotność. Działanie drażniące par na błony śluzowe i na skórę człowieka jest bardziej intensywne niż benzyny. Oleje opałowe są cieczami lżejszymi od wody, i w niej się nie rozpuszczają. Są to ciecze palne, mało lotne. Działają szkodliwie na skórę człowieka wywołując chroniczne stany zapalne.

20 INDYKATORY W celu rozpoznania i oznaczenia stężenia substancji chemicznej stosujemy wskaźniki pomiarowe. Substancje te, zwane również indykatorami, służą do przybliżonego określania odczynów roztworów. Zmieniają one barwę w zależności od stężenia jonów H + i OH-, skąd określane są często jako wskaźniki (indykatory) pH. Na ogół są to związki organiczne o skomplikowanej budowie chemicznej, mające charakter słabych kwasów (HR) lub słabych zasad (ROH). W postaci niezdysocjowanej mają one inną barwę niż w postaci jonów. Każdy wskaźnik zmienia barwę po przekroczeniu charakterystycznych dla niego wartości pH, przy czym zmiana ta nie następuje skokowo, ale w pewnym zakresie pH. Po wprowadzeniu wskaźnika kwasowego, np. fenoloftaleiny do roztworu kwasu roztwór staje się bezbarwny. Dodanie tego samego wskaźnika do roztworu zasadowego spowoduje jego zabarwienie na kolor czerwony. Oprócz wskaźników jednobarwnych wskazujących zabarwienie tylko w jednym środowisku (fenoloftaleina), istnieją również wskaźniki dwubarwne, które wskazują zabarwienie zarówno w formie niezdysocjowanej jak i w postaci jonów, np. oranż metylowy.

21 Wskaźniki można stosować bezpośrednio w postaci roztworów, które dodaje się do badanego roztworu, albo w formie tzw. papierków wskaźnikowych. Papierek wskaźnikowy zanurza się na moment w badanym roztworze, dzięki czemu unika się trwałego zabarwienia całej zawartości naczynia. Niebieski papierek lakmusowy nie zmienia barwy w roztworze obojętnym i zasadowym, a w kwaśnym zmienia na kolor czerwony. Czerwony papierek lakmusowy wprowadzony do roztworu obojętnego lub kwaśnego nie zmienia barwy, a w roztworze zasadowym staje się niebieski. Nazwa wskaźnika Barwa wskaźnika pod wpływem: zasadykwasu Papierek lakmusowyniebieska czerwona Fenoloftaleinamalinowa bezbarwna Oranż metylowyżółta czerwona Błękit bromotymolowyżółta niebieska Zmiana barwy wskaźnika pod wpływem zasad i kwasów

22 SORBENTY Pochodzenie, właściwości i rodzaje sorbentów. Sorbentami olejów i chemikaliów są materiały pochodzenia naturalnego i syntetycznego, organiczne i nieorganiczne, posiadające zdolność zatrzymywania olejów i (lub chemikaliów) wewnątrz przestrzeni por sorbentu lub na jego powierzchni. Z punktu widzenia ratownictwa chemiczno-ekologicznego w pożarnictwie, sorpcja jest to pochłanianie przez ciało stałe cieczy niebezpiecznych ze środowiska otaczającego to ciało. W większości przypadków mamy do czynienia z olejami będącymi mieszaninami różnych węglowodorów w związku z czym obserwowane jest zjawisko wybiórczego sorbowania przez sorbent lżejszych frakcji a pozostawienia frakcji cięższych w wodzie. W przypadku chemikaliów każdy przypadek ma indywidualny charakter. Generalną zaletą jaką powinny charakteryzować się sorbenty przeznaczone do zwalczania rozlewisk cieczy, powinna być ich skłonność do wiązania z jednoczesną jak największą hydrofobowością. Powinny być to materiały nie tonące, zdolne do długiego utrzymywania się na wodzie. Cechy tej nie muszą posiadać sorbenty przeznaczone do użycia na gruncie.

23 Technika stosowania sorbentów w akcjach prowadzonych na gruncie Sorbenty znajdują zastosowanie przy zbieraniu już rozlanej cieczy, zapobiegają jej dalszemu rozprzestrzenianiu się. W tym celu budowane są wały osłonowe z sorbentów sypkich, mat, poduszek lub zapór. Działania te wykonują ekipy wyposażone w podstawowy sprzęt transportowy i narzędzia. W terenie należy liczyć się z potrzebą użycia co najmniej równoważnej rozlanej cieczy masy sorbentów. Wiąże się to z koniecznością bardzo szybkiego zbierania nasyconego sorbentu w warunkach utrudniających dłuższy kontakt z cieczą. Wówczas gdy wieją silne wiatry nie można używać sorbentów sypkich ponieważ są porywane przez masy powietrza i rozdmuchiwane po całej okolicy. w akcjach prowadzonych na powierzchni wody Na wodzie plama potraktowana sorbetem sypkim traci zdolność do dowolnego rozprzestrzeniania się i można ją kierować na obszar gdzie zostanie zebrana. Do zbierania dużych plam związanych sorbentem najlepiej nadają się zbieracze adhezyjno-transportowe i pompy próżniowe. Wykorzystuje się również pogłębiarki kubłowe i dźwigi chwytowe. Małe plamy zbierane są ręcznie, podręcznymi narzędziami - wiadrami, szuflami itp.

24 Sorbenty i ich mechanizm działania W pożarnictwie, pojęciem sorbentów określa się różnego rodzaju materiały sypkie i porowate, stosowane do zbierania rozlanych cieczy, takich jak paliwa napędowe i oleje, ale także szeregu innych substancji niebezpiecznych, których nie można unieszkodliwić bezpośrednio na miejscu akcji. Zdecydowana większość sorbentów (w tym wszystkie stosowane do zbierania paliw i olejów) działa poprzez nasycanie cieczą swojej struktury kapilarnej, tzn. następuje wchłanianie substancji przestrzeni porowatej. Zdolność sorpcyjna w stosunku do określonej cieczy zależy od porowatości, przeciętnej wielkości porów i stopnia zwilżalności materiału przez ciecz. W przypadku niektórych sorbentów specyficznych sorbowanie cieczy odbywa się poprzez zjawiska: adsorpcji – zjawisko powierzchniowe polegające na przyłączaniu cząsteczek substancji adsorbowanej na powierzchnię adsorbenta. Przyłączanie to odbywa się na skutek działania sił fizycznych lub chemicznych. Dlatego rozróżniamy: –adsorpcję fizyczną wywołaną siłami przyciągania międzycząsteczkowego –adsorpcję chemiczną, w jej przypadku dochodzi do wytworzenia wiązania chemicznego między cząsteczką adsorbowaną i powierzchnią adsorbenta. absorpcji – proces dyfuzyjnego przenikania składnika jednej fazy (absorbat) w głąb drugiej (absorbent). Do sorbentów których działanie opiera się na powyższych zjawiskach zaliczamy m.in. służące do zbierania rtęci i takie, które podczas pochłaniania substancji zmieniają swoją strukturę fizyczną i chemiczną, ulegając żelowaniu, np. UNI-SAFE.

25 Podział sorbentów W zależności od pochodzenia sorbenty można podzielić na organiczne i nieorganiczne. Każda z tych grup zawiera sorbenty pochodzenia naturalnego i sztucznego. Sorbenty nieorganiczne sztuczne to przede wszystkim wełna szklana, wełna mineralna i pumeks. Jako materiały hydrofilowe nie będą skuteczne przy zbieraniu cieczy ropopochodnych z powierzchni wody, o ile nie zostaną specjalnie hydrofobizowane. Sorbenty nieorganiczne pochodzenia naturalnego charakteryzują się niewielką zdolnością sorpcyjną i stosowane są głównie w działaniach na gruncie. W tej grupie najczęściej stosowane to piasek, popioły, diatomity, zeolity, talk, wapień, wysuszona glina. Sorbenty organiczne stanowią znacznie liczniejszą grupę. Sorbenty organiczne naturalne (pochodzenia roślinnego) stosowane są przede wszystkim do pochłaniania cieczy ropopochodnych. Ich przewagą nad sorbentami nieorganicznymi jest większa na ogół zdolność sorpcyjna i możliwość utylizacji wraz z pochłoniętym medium poprzez spalanie. Poza tym są to materiały powszechnie dostępne i tanie. Najczęściej stosowanymi sorbentami z tej grupy są: słoma, siano, trociny, wysuszony torf i sproszkowany węgiel brunatny. Można tu jednak używać dowolnych wysuszonych i rozdrobnionych odpadów z produkcji roślinnej, jak np. otręby, sieczka zbożowa, zmielona kora drzew, liście, igliwie, trzcina, zmielone kolby kukurydzy, łupiny orzechów, trawa morska, makulatura itp. Sztuczne sorbenty organiczne są polimerami w postaci spienionej, włóknistej, granulowanej lub pylistej. Stosowana jest tu cała gama tworzyw sztucznych, m.in. polietylen, polipropylen, poliuretany, polietery, polistyren, żywice mocznikowo-formaldehydowe. Sorbenty te można łatwo sporządzać w wygodnych formach użytkowych, np. mat, poduszek, zapór itp. Ze względu na dużą porowatość mają one wysokie zdolności sorpcyjne a ponadto w większości przypadków nadają się do regeneracji.

26 Własności użytkowe sorbentów Chłonność jest to masa cieczy jaką może wchłonąć jednostkowa masa sorbentu i wyraża się w gramach cieczy na gram sorbentu. Wielkość ta jest zależna od powinowactwa cieczy do sorbentu (zwilżalność) oraz od jego struktury, którą z kolei charakteryzuje powierzchnia właściwa oraz porowatość. Powierzchnia właściwa charakteryzuje stopień rozwinięcia powierzchni i może być pewnym wskaźnikiem potencjalnych zdolności sorpcyjnych w przypadku ciał o strukturze porowatej. Sprawność sorbentu można zdefiniować jako stosunek objętości cieczy wchłoniętej przez sorbent Vc do teoretycznej objętości cieczy Vt, jaka mogłaby się znaleźć w przestrzeni porowatej, zależnej od porowatości Zatrzymywanie materiału ropopochodnego, ponieważ pochłonięta ciecz nie powinna wypływać z sorbentu podczas przenoszenia, czy innych prostych manipulacjach, lub pod wpływem wzrostu temperatury. Zależy to od wielkości porów; jeśli są zbyt duże wówczas siły kapilarne nie mogą utrzymać cieczy. Właściwości regeneracyjne ponieważ przypadku sztucznych sorbentów organicznych istnieje na ogół możliwość ich regeneracji po użyciu poprzez wyciśnięcie cieczy. Oddziaływanie na środowisko – sorbenty nie mogą rozpuszczać się w środowisku ani tworzyć zawiesin. Pływalność jest ważną cechą sorbentu przy usuwaniu skutków rozlewu oleju na wodzie jest. Sorbenty naturalne na ogół toną, a więc w takich przypadkach można je stosować po umieszczeniu w odpowiednich pływających komorach sorpcyjnych (np. rękawy zaopatrzone w pływaki). Sorbenty sztuczne są nietonące o ile wykonane są z tworzyw hydrofobowych lub hydrofobizowanych.

27 WYROBY SORBENTOWE

28 NEUTRALIZACJA Neutralizacja substancji niebezpiecznych (czyli ich zobojętnienie) jest końcowym elementem każdej akcji ratownictwa chemicznego w której ma miejsce emisja materiałów niebezpiecznych do otoczenia. Ma ona na celu zatrzymanie niekorzystnego wpływu substancji na otoczenie lub pozbycie się szkodliwych właściwości danego medium w przypadku, kiedy jego zmagazynowanie z różnych względów nie jest możliwe. Neutralizacja dotyczy samej substancji jak również otoczenia, do którego się ona przedostała tzn. gruntów, cieków wodnych, wód gruntowych, atmosfery, nawierzchni dróg, sprzętu itp. Neutralizacja dokonuje się na drodze reakcji chemicznej poprzez zastosowanie środków powodujących rozkład na związki obojętne dla środowiska (pH≈7), lub w sposób fizyczny poprzez jej zbieranie, spalanie. Neutralizacja dokonuje się w miejscu powstania zdarzenia, jak również w miejscach do tego stworzonych, przeznaczonych lub zaadoptowanych.

29 ISTOTA NEUTRALIZACJI W RATOWNICTWIE CHEMICZNO-EKOLOGICZNYM Neutralizacja chemiczna to najogólniej rzecz biorąc proces zobojętniania Z ekologicznego punktu widzenia pojęcie neutralizacji jest szersze i zawiera w sobie: należy zobojętniać mocny kwas - słabą zasadą, mocną zasadę - słabym kwasem, bądź przez reakcję wzajemnego oddziaływania słabego kwasu i słabej zasady. -zobojętnianie : reakcja wzajemnego oddziaływania zasady i kwasu. Musimy jednak pamiętać, że podczas działań należy zobojętniać mocny kwas - słabą zasadą, mocną zasadę - słabym kwasem, bądź przez reakcję wzajemnego oddziaływania słabego kwasu i słabej zasady. W wyniku reakcji powstaje obojętna sól i woda. Najczęściej stosowanymi neutralizatorami chemicznymi są : wodorotlenek sodu NaOH tlenek wapnia CaO podchloran sodowy NaCIO ciekłe detergenty domowego użytku (mydło, płyny, proszki do prania) alkohol etylowy C2H5OH -rozcieńczenie (dotyczy przede wszystkim kwasów), prowadzimy je podając rozproszony prąd wody na rozlewisko kwasu o niedużych stężeniach - rzędu do 50 %. Celem jest uzyskanie pH około 7 -wiązanie substancji agresywnych chemicznie środkiem wiążącym z neutralizacją (np. typu Ekoperl 99).

30 Zasady neutralizacji chemicznej Do zneutralizowania kwasów używa się zasad i na odwrót. Przeprowadzenie reakcji neutralizacji jest trudne i niebezpieczne z uwagi na jej silną egzotermiczność. Może dojść do zagotowania roztworu i wyrzutów kropelek cieczy. Neutralizacja zachodzi tylko w obecności wody (np. zasypanie stężonego H2SO4 wapnem gaszonym nie doprowadzi do spodziewanego efektu, dlatego należy użyć papki wapiennej lub mleka wapiennego). Na podstawie zapisu reakcji chemicznej po prawidłowym dobraniu współczynników stechiometrycznych można obliczyć orientacyjną ilość neutralizatora jaka jest potrzebna do zobojętnienia danej substancji. Należy pamiętać o ciągłym kontrolowaniu odczynu za pomocą wskaźników i uzupełnianiu środowiska reakcji w wodę. W praktyce okazuje się, że uzyskanie pH=7 jest niezwykle trudne, a neutralizację można zakończyć przy uzyskaniu pH=5 lub 9 (dalsze podwyższenie lub obniżenie pH można uzyskać poprzez rozcieńczenie dużą ilością wody).

31 ZASADY NEUTRALIZACJI CHEMICZNEJ Związki wapna pod postacią : wapna gaszonego (hydratyzowanego), mleka wapiennego, wapna palonego, kredy czy wapienia drobnoziarnistego służą przede wszystkim do neutralizacji mocnych kwasów nieorganicznych oraz związków o charakterze kwaśnym, tj. takich których pH przyjmuje wartość poniżej 7. Do związków tych należą kwas siarkowy, kwas azotowy, kwas solny, kwas fosforowy, bezwodniki kwasowe chlorki kwasów organicznych itp. Stosowanie związków wapnia generalnie nie przysparza kłopotów. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku stosowania wapna palonego (CaO) do neutralizacji kwasu fluorowodorowego, ze względu na jego agresywny charakter. Do neutralizacji kwaśnych związków można stosować węglan sodowy, kwaśny węglan lub wodorotlenki metali alkalicznych (sodu, potasu). Niemniej stosowanie tych związków powinno przebiegać z zachowaniem ostrożności. Wydzielający się dwutlenek węgla podczas reakcji węglanów sodu z kwasami czasami może powodować dodatkowe wydzielanie się szkodliwych substancji np : w reakcji z kwasami azotowymi wydzielają się dodatkowo większe ilości tlenków azotu. Wodorotlenek sodu (zasada sodowa, ług sodowy) możemy stosować w odpowiednich ilościach do neutralizacji niektórych związków organicznych takich jak fenol, nadtlenek benzoilu, metakrylanmetylu itp. Niebezpieczne substancje o charakterze zasadowym pH>7, do których należą wodorotlenki metali, oraz substancje organiczne: hydrazyna, pirydyna, oraz wszelkiego rodzaju aminy, zobojętniamy za pomocą roztworów kwaśnych (kwasu siarkowego, kwasu solnego). Ze względu na silnie żrący charakter kwasów należy ich używać w odpowiednich ilościach oraz zachować szczególną ostrożność podczas prowadzenia neutralizacji. Wodorotlenki metali alkaicznych (KOH, NaOH, itp.) najlepiej neutralizować za pomocą 5% roztworu kwasu octowego.

32 TABELARYCZNE ZESTAWIENIE ZASTOSOWAŃ NIEKTÓRYCH NEUTRALIZATORYSUBSTANCJE NIEBEZPIECZNE związki wapnia wapno gaszone wapno palone mleko wapienne wapień kreda brom, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, chlorki siarki, chlorek sulfurylu, chlorek tionylu, cyjanek sodu, czterofluorek krzemu, fluorowodór, kwas siarkowy, kwas solny, kwas fosforowy, kwas fluorokrzemowy, kwas ortoborowy, kwas chloroctowy, kwas azotowy, pięciotlenek fosforu, trójtlenek siarki, oleum, siarczan dwumetylu, kwas fluorowodorowy, kwas bromowodorowy 5% kwas octowywodorotlenek potasu, wodorotlenek sodu węglan sodukwas nadchlorowy, siarczan dwumetylu wodorotlenek sodumetakrylan metylu, nadtlenek benzoilu, akrylan metylu, fenol kwas solnypirydyna, trójetyloamina, octan winylu, anilina, hydrazyna kwas siarkowydwumetyloamina bezwodna, metylo-amina, trójmetyloamina bezwodna, cyklopropan, etylenodwuamina NEUTRALIZATORÓW CHEMICZNYCH

33 DYSPERGENTY NATURA I DZIAŁANIE DYSPERGENTÓW: Pojęciem dyspergenty określone są środki powierzchniowo czynne, posiadające zdolność rozpraszania rozlanych cieczy. W ochronie środowiska używane są od kilkudziesięciu lat. Pływająca na wodzie plama, potraktowana środkiem powierzchniowo czynnym (dyspergentem), a następnie poddana procesowi mechanicznego mieszania, zostaje rozbita na wielką ilość drobinek rozmaitej wielkości. Niektóre z nich są tak małe, że tworzą emulsje w wodzie, inne zaś wymagają użycia dodatkowego nakładu energii, celem dalszego rozdrobnienia i rozproszenia w masie wód. Rozpuszczona w masie wód plama nie stanowi sobą problemu na powierzchni, natomiast zawieszone w toni drobinki poddane zostają procesowi degradacji środowiskowej w tempie wielokrotnie szybszym a niżeli zwarta plama. Dyspergenty używane są przede wszystkim do likwidowania rozlewisk węglowodorów i ich pochodnych. Podstawowym zadaniem dvspergentów jest redukowanie sił międzyfazowych istniejących pomiędzy cieczą i wodą - a tym samym stworzenie warunków do rozbicia plamy. Umożliwia to budowa chemiczna dvspergentów. Związki te dysponują grupami chemicznymi, pokrewnymi z grupami wchodzącymi w skład cząsteczek zarówno węglowodorów jak i wody. Dzięki temu rozpuszczone na plamie dyspergenty bez trudu przenikają do granicy faz pomiędzy węglowodorem i wodą i przyczyniają się do zredukowania występującego tam napięcia międzyfazowego. Energia jaka musi zostać włożona dla rozproszenia plamy uzależniona jest od powierzchni międzyfazowej pomiędzy olejem i wodą, a stąd wynika ilość dyspergentu.

34 Rozróżnia się następujące rodzaje dyspergentów: ANIONOWE: sole wielołańcuchowych kwasów tłuszczowych, np. olejan sodu, palmitynian sodu, stearynian sodu siarczany węglowodorów siarczany alkoholi np. dodecylo-benzen–sulfonian KATIONOWE: aminy oraz czwartorzędowe, np. sole amonowe NIEJONOWE: etoksylowane alkilo-fenole, np. nonylo-fenyloetylotlenek etoksylowane alkohole łańcuchowe, np. etoksytlenek alkoholu olejowego estry otrzymane w wyniku łączenia kwasów tłuszczowych z alkoholami wielowodorotlenowymi

35 ZALETY I WADY STOSOWANIA DYSPERGENTÓW Postęp w radykalnym zmniejszaniu toksyczności dyspergentów skłonił w wielu krajach organy odpowiedzialne za ochronę środowiska na wydanie zezwoleń na używanie tych środków w sytuacjach gdy inne zawodzą lub nie można z nich skorzystać. Dotyczy to rozlewisk zagrażających terenom rekreacyjnym, hodowlanym, tarliskowym, rezerwatom lub w sytuacjach zagrożenia pożarowego. Wówczas szkody wywołane dyspergentami są ułamkiem szkód, które wywołuje długo trwające w czasie rozlewisko. Za stosowaniem dyspergentów przemawiają następujące argumenty: badania laboratoryjne i przeprowadzane w naturze wykazały, że szybkość biodegradacji środowiskowej rozproszonej plamy jest od jednego do dwóch rzędów wielkości większa, aniżeli w przypadku plamy poddanej wyłącznemu działaniu sił natury. Zlikwidowana zostaje wysoce szkodliwa dla życia wodnego warstwa bezpośrednio niszcząca żywe organizmy oraz pośrednio ograniczająca dalsze rozprzestrzenianie się plamy po powierzchni wody.

36 CHARAKTERYSTYKA STOSOWANYCH SORBENTÓW I DYSPERGENTÓW możliwości zastosowania Rodzaj środkaForma produktuSubstancje wchłaniane, Zdolność wchłaniania Właściwości charakterystyczne 1234 Unil Dry środek mineralny granulat worki 20 kg kwasy 104-1150% wag. zasady 84-115% wag. woda amoniak. do 94% wag.; etyliny do 45% wag.; olej nap. do 57% wag. wysoka zdolność pochłaniania kwasów i zasad na podłożach twardych. Środek łatwy w użyciu, chemicznie obojętny, nie podtrzymuje spalin, nietoksyczny Chem-Sorb śr. min. granulat worki 20 kg oleje, etyliny, kwasy, zasady, ciecze toksyczne żrące, lakiery, rozpuszczalniki 1O kg na pow. 80-140 m2 stosowanie na podłożach twardych, gładkich, porowatych. Środek niepalny, nietrujący, niewybuchowy. Można stosować wielokrotnie aż do całkowitego nasycenia. Radia-Sorb środek syntetyczny włókniny w formie ścierek lub włókna środek wchłaniający oleje, etyliny, paliwa, l. olej sil. czysty 19,0 l/kg sorb. 2. olej siln. zużyty 16,4 l/kg 3. olej maszynowy 20,5 l/kg 4. olej napędowy 18,6 l/kg 5. etylina 16,8 l/kg sorbentu stosowanie do podłóż twardych i na powierzchniach wody. Można stosować wielokrotnie, nie wchłania wody, po nasyceniu nie tonie, ulega całkowitemu spaleniu. Środek nieżrący, nietoksyczny. szczególnie przydatny przy usuwaniu małych rozlewisk subst. np. przy wypadku drogowym. Sintan, Sintan-Plus śr. min. roztwór substan. czynnejwielkością charakterystyczną dla Sintanu jest głębokość penetracji, np. dla betonu 15-20 cm. Środek wchłaniający oleje, paliwa, etyliny. środek stosowany do usuwania skażeń gleby. Działanie polega na podmywaniu powłok olejowych i rozbiciu na drobne cząsteczki. Jest nieżrący, nietoksyczny, niepalny. Bardzo dobry środek do likwidacji rozlewów olejowych na jezdni /naniesienie roztworu i następnie spłukiwanie mieszaniny wodą/ Power- Sorb śr. synt. granulat, ścierki, węże, poduszki środek wiążący oleje, wysoka zdolność wchłaniania -do 24-krotncj wagi własnej bardzo krótki czas nasycenia. Zastosowanie do absorpcji na pow. gleby, na pow. wody. Zupełna odporność na wodę, nie zatapialny, nieograniczony czas składowania, niepalny, odporny na warunki atmosferyczne. Eliminuje niebezpieczeństwo poślizgu. Diatomit śr. min. granulatśrodek wiążący oleje, paliwazastosowanie do pochłaniania.substancji z powierzchni gleby. Do aplikowania i zbierania potrzebne są pomocnicze środki i urządzenia, nie usuwa substancji pochłoniętych przez glebę. Stosunkowo niska cena i łatwa możliwość uzyskania. Jeden z najbardziej rozpowszechnionych sorbentów do olejów i paliw. Damolingranulatśrodek uniwersalnyneutralny chemicznie, niepalny nietoksyczny, po naniesieniu na zanieczyszczone powierzchnie usuwany mechanicznie Środki: Pago-S Pago-FIX wodne roztwory wielofunkcyjnych grup lipofilowych środki służą do usuwania substancji ropopochodnych, olei oraz tłuszczyW bardzo krótkim czasie następuje rozkład rozlanych substancji (nawet do 1s). Po pokryciu zanieczyszczeń należy powierzchnie czyścić mechanicznie oraz spłukiwać. Środek niepalny niewybuchowy. Środki: HMX firmy Ekomex rękawy, maty, poduszki filtracyj. ścierki środki do usuwania i zabezpieczania substancji ropopochodnych, olei i tłuszczy. Wysoka zdolność wchłaniania -do 24-krotnej wagi własnej środki służą do likwidacji wycieków niebezpiecznych substancji na akwenach wodnych i gruncie. Na żądanie firma wykonuje wyroby o dowolnych kształtach i wymiarach Sorbenty naturalnesłoma, wióry trocinyśrodki wiążące oleje, niska zdolność wchłanianiazastosowanie do pochłaniania substancji z powierzchni gleby i pow. wody (słoma). Długi czas nasycania. przy aplikowaniu konieczność stosowania pomocniczych środków i urządzeń. Brak możliwości wielokrotnego używania, trudności z utylizacją. Środki łatwo dostępne, niski koszt.

37 METODY STOSOWANIA SORBENTÓW Absorpcja na powierzchni wodnej Adsorpcja na podłożu stałym METODY STOSOWANIA SORBENTÓW Absorpcja na powierzchni wodnej Adsorpcja na podłożu stałym

38 Podstawowe pojęcia z zakresu samonagrzewania i samozapalenia Samonagrzewanie poprzedza samozapalenie i jest to proces charakteryzujący się tym, że temperatura układu palnego (materiał palny ulegający samonagrzewaniu – powietrze lub inny utleniacz) podwyższa się w wyniku generacji ciepła wewnątrz samego układu niezależnie od dopływu strumienia ciepła z zewnątrz. Jeśli wzrost szybkości wydzielania się ciepła jest bardzo duży, to zjawisko samonagrzewania przyspiesza się z możliwością przejścia w proces spalania (samozapalenia). Temperatura układu palnego, przy której zaczyna się już samoprzyspieszenie reakcji i akumulacja ciepła, nazywa się temperaturą krytyczną samonagrzewania. Czas od momentu ogrzewania się substancji (ciepłem będącym wynikiem reakcji chemicznych, procesów biologicznych, zjawisk fizycznych) do pojawienia się płomienia nazywa się okresem indukcji. Samonagrzewaniu (samozapaleniu) mogą ulegać: gazy, ciecze i ciała stałe.

39 Samonagrzewanie materialów może zachodzić w różny sposób i może być wynikiem : reakcji chemicznych (utlenianie, polimeryzacja), zjawisk fizycznych (adsorpcja), przemian biologicznych (rozmnażanie, oddychanie komórek roślinnych). spalanie płomieniowe samozapalenie samonagrzewanie materiału tlenie zjawiska fizyczne reakcja chemiczna procesy biologiczne

40 – – – – – – okres indukcji Wykres zmian temperatury w funkcji czasu samonagrzewania się materiału palnego

41 Proces samonagrzewania, podobnie jak proces zapalenia, zależy od wyniku bilansu cieplnego. Jeśli szybkość utraty ciepła (q1) przekroczy szybkość wydzielania ciepła w trakcie reakcji (q2) lub będzie równa, wzrost temperatury w układzie materiał palny-utleniacz zostanie zahamowany i będzie to wówczas stan ustalony. W sytuacji, gdy q1 >q2 w układzie występuje akumulacja ciepła i wzrost temperatury aż do temperatury zapalenia. bilansu cieplnego

42 Samonagrzewanie pod wpływem reakcji chemicznych Wszystkie materiały, które ulegają samonagrzewaniu pod wpływem reakcji chemicznych można podzielić na: materiały, które ulegają samonagrzewaniu pod wpływem powietrza (oleje roślinne, fosfor biały (żółty), siarczki, węgliki alkalicznych metali). Wszystkie te substancje zdolne są utleniać się na powietrzu z wydzielaniem ciepła, kosztem którego reakcja przyspiesza się i następuje samonagrzewanie i w konsekwencji może nastąpić samozapalenie. Czas indukcji dla tych materiałów jest bardzo różny; materiały, które ulegają samonagrzewaniu pod wpływem wilgoci; do tej grupy należą: sód, potas, rubid, cez, lit ( pierwiastki I grupy układu okresowego), jak również tlenki metali alkalicznych. Wszystkie te substancje energicznie łączą się z wodą, wydziela się wówczas ciepło, które powoduje wzrost temperatury związku chemicznego i w konsekwencji samonagrzewanie, ewentualnie samozapalenie, np. w reakcji 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2 materiały, które ulegają samonagrzewaniu w mieszaninach między sobą.

43 Samonagrzewanie pod wpływem zjawisk fizycznych Samonagrzewanie pod wpływem zjawisk fizycznych następuje przede wszystkim w wyniku adsorpcji gazów przez materiał palny, a następnie reakcji chemicznej (utleniania). Adsorpcja gazów daje efekty cieplne tylko wtedy, gdy materiałem palnym są zwykle węgle kamienne, tzn. takie, które mają w swym składzie ok. 60% węgla pierwiastkowego, a resztę stanowią domieszki typu rudy żelaza (nie utleniające się w normalnych warunkach), siarczki żelaza, siarczany żelazowe. Najbardziej podatnym składnikiem węgla na adsorpcję i utlenianie jest piryt, który ma wyjątkową zdolność do utleniania i samonagrzewania w niskich temperaturach. Szybkość utleniania węgla, a następnie szybkość samozapalenia, zależy m.in. od: a) początkowej temperatury, b) stężenia tlenu w otoczeniu, c) stopnia rozdrobnienia węgla.

44 Samonagrzewanie pod wpływem procesów biologicznych Procesy biologiczne dotyczą produktów roślinnych, np. siana, koniczyny. Rośliny mogą ulec samonagrzewaniu w określonych warunkach, a mianowicie: gdy zostaną nagromadzone większe ilości materiału i gdy wegetacja komórek jeszcze się w nich nie zakończyła i pod wpływem bakterii zaczynają się procesy fermentacyjne i gnilne, dając początek miejscowemu samonagrzewaniu. Proces samonagrzewania produktów roślinnych można podzielić na 4 etapy. Etap l. Pod wpływem wilgoci zaczynają się procesy wegetacyjne (oddychanie i rozmnażanie), w związku z tym wydziela się ciepło, gdyż procesy wegetacyjne są procesami egzotermicznymi. Temperatura produktu roślinnego podnosi się do 70°C. Etap 2. Pod wpływem temperatury (70°C) giną mikroorganizmy, nie są więc dalej źródłem ciepła, w wyniku którego może nastąpić samonagrzewanie, jednakże niektóre substancje roślinne (białkowe pektyny) rozpadają się w temperaturze 70°C, tworząc tzw. żółty węgiel porowaty, charakteryzujący się silnymi własnościami adsorpcyjnymi. Etap 3. W wyniku adsorpcji utleniacza przez węgiel temperatura wzrasta do ok. 130°C. Zaczynają się rozkładać różne elementy roślin, a w temperaturze 200°C rozkładają się wszystkie komórki roślinne. Tworzący się węgiel w wyniku rozpadu komórek roślinnych ze względu na duże „rozwinięcie" powierzchni ulega intensywnemu utlenianiu co powoduje wzrost temperatury do 280°C - 300°C. Etap 4. Roślina ulega samozapaleniu.

45 Określenie zdolności do samonagrzewania się olejów roślinnych Oleje dzieli się na: mineralne, roślinne i zwierzęce. Do samonagrzewania zdolne są tylko oleje roślinne. Oleje roślinne są to mieszaniny glicerydów wysokocząsteczkowych kwasów tłuszczowych np.: kwasu stearynowego, palmitynowego czy też oleinowego. Glicerydy wysokocząsteczkowych kwasów nasyconych (np: stearynowego) są substancjami stałymi i stanowią podstawowy składnik tłuszczów zwierzęcych. Glicerydy wysokocząsteczkowych kwasów nienasyconych (np. oleinowego) są cieczami. To one stanowią podstawowy składnik olejów roślinnych. Cząsteczki tych glicerydów mają podwójne wiązania, które warunkują zdolność do samonagrzewania.

46 Mechanizm utleniania olejów roślinnych Związki nienasycone, charakteryzują się dużą swobodną energią i dlatego w normalnych warunkach tlen cząsteczkowy zdolny jest do reakcji przyłączenia w miejscu podwójnych wiązań. Dzięki energii podwójnego wiązania jedno wiązanie w cząsteczce tlenu ulega rozerwaniu, w wyniku czego powstaje aktywna cząsteczka tlenu (― O ― O ―). Cząsteczka ta przyłącza się do grupy metylenowej (CH2), tworząc hydronadtlenek. R ― CH ≡ CH ― R + O → R ― CH ― CH ― R ││ O ― O hydronadtlenek Nadtlenki i hydronadtlenki są związkami nietrwałymi. Przy ich rozkładzie tworzy się tlen atomowy, np: R1 ― CH2 ― CH ≡ C ― CH2 ―R2 → R1 ― CH2 ― CH = C ― C ― CH2 + O │ │ O ― O ― H O ― H Powstały tlen atomowy jest bardzo reaktywny, dlatego też natychmiast wchodzi w reakcję utleniania, w wyniku czego podnosi się temperatura oleju.

47 Wskaźnikiem oceny zdolności do samonagrzewania się olejów jest tzw. liczba jodowa ( jest to masa [g] jodu, którą może pochłonąć 100g oleju). Czym większa jest liczba jodowa oleju, tym więcej zawiera on związków nienasyconych i tym wyraźniejszą ma zdolność do utleniania się i samozapalenia. W poniższej tabeli podano liczby jodowe dla niektórych olejów: NAZWA OLEJU LICZBA JODOWA Lniany175-192 Słonecznikowy122-142 Konopiany150-170 Bawełniany100-120 Sojowy114-139 Rycynowy82-86 Masło25-47 Rybi165-185 Z powszechnie używanych olejów roślinnych olej lniany ma największą liczbę jodową, a więc największą zdolność do samozapalenia. Jeśli liczba jodowa oleju jest mniejsza od 89 samozapalenie nie nastąpi.

48 Mieszaniny samozapalające się w wyniku zachodzącej reakcji chemicznej W tabeli podano przykłady mieszanin samozapalających się w wyniku zachodzącej reakcji chemicznej pomiędzy substancją palną a powietrzem (utleniaczem). [2Al] + Materiał palnyUtleniacz*Typ reakcjiTemperatura zapalenia związku samo­zapalającego [ 0 C] Fosfor białyO 2 +N 2 [4P]+5O 2 =2P 2 O s +N 2 50 AluminiumO 2 +N 2 O 2 =AI 2 O 3 +N 2 65 KarbidO 2 +N 2 CaC 2 +2H 2 0=Ca(OH) 2 + [C 2 H 2 ] + N 2 95-100 zanieczysz czony Alkohol metylowyCrO 3 CH 3 OH+CrO 3 =CrO 3 +CO 2 +2H 2 0 (wybuch) 320 Materiały celulozopochodne HNO 3 kwas azotowyrozkład celulozy (C 6 H 10 O 5 ) n wydziela- nie się węgla pirolitycznego o dużej zdolności absorpcji tlenu 200 SiarkowodórHNO 3 [H 2 S] +2HNO 3  2H 2 O+S +2NO 2 160 EtylenChlor Cl C 2 H 4 +2C1 2  4HCl + [2C] 180 SiarkowodórO2O2 2H 2 S+O 2  2H 2 O+[2S]siarka zapala się 300 Fosfor czerwonyBrom Br[2P] +5Br=P 2 Br 5 260 GlicerynaKMnO 4 nadmanganian potasu C 3 H 5 (OH) 3 ) + KMnO 4  MnO 2 +K 2 0 +CO 2 +H 2 O 280 Wodorek arsenuO 2 +N 2 2[AsH 3 ] + 3O 2  As 2 O 3 +3H 2 O 110 Krzemek magnezuH2OH2O Mg 2 Si + 4H 2 O  Mg(OH) 2 + [SiH 4 ] 100 TerpentynaC1 2 C 10 H 18 +8C1 2  16HC1+[10C] 160 Pył antymonuC1 2 [2Sb]+3Cl 2  2SbCl 3 60 Eter dwuetylowyC1 2 [C 2 H 5 OC 2 H 5 ]+4Cl 2 =H 2 O+8HCl+4C140 * „typ reakcji” oznacza reakcję chemiczną prowadzącą do samozapalenia; w nawiasie kwadratowym [ ] podano substancję, która zapala się samorzutnie, ciepłem tej reakcji; ( O 2 + N 2 ) oznacza powietrze, jak widać azot nie bierze udziału w większości reakcji.

49

50

51

52 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ