Psychodietetyka Proces zmiany: modele zmiany zachowań, czynniki sprzyjające i utrudniające zmianę zachowania wspomaganie zmiany Prof dr hab n hum Aleksandra.

Prezentacja na temat: "Psychodietetyka Proces zmiany: modele zmiany zachowań, czynniki sprzyjające i utrudniające zmianę zachowania wspomaganie zmiany Prof dr hab n hum Aleksandra."— Zapis prezentacji:

1 Psychodietetyka Proces zmiany: modele zmiany zachowań, czynniki sprzyjające i utrudniające zmianę zachowania wspomaganie zmiany Prof dr hab n hum Aleksandra Łuszczyńska SWPS-Wrocław Trauma, Health, & Hazards Center, University of Colorado, CO, USA

2 Model motywacji do ochrony (Rogers) -mam dużą szansę na to, że zachoruję na cukrzycę jeśli nie zmienię diety - jestem w stanie zredukować jedzenie słodyczy -jeśli zmniejszę wagę i ograniczę jedzenie słodyczy, moje kłopoty z utrzymaniem zainteresowania partnera się zmniejszą -- moja nadwaga jest bardzo poważnym problemem, wpływającym na moją rodzinę Poczucie własnej skuteczności Oczekiwania dot. wyniku Własnych działań Powaga choroby Zachowanie Np. regularne objadanie się słodyczami Intencja Podatność na zachorowanie

3 Spostrzegane ryzyko: czy straszyć klientów negatywnymi efektami ich zachowań?

4 JAK ZMIENIAĆ ZACHOWANIA ZDROWOTNE Lata 50-60: *ludzie zmieniają swoje zachowania pod wpływem apeli lękowych *założenie: ludzie zaczną się bać, że dane zachowanie jest szkodliwe dla zdrowia-> zmienią zachowanie by zredukować lęk *badania podłużne: przekazy lękowe wzbudzają zmianę, która rzadko się utrzymuje * czasami lęk się tak wzmocni, że będą unikać jakichkolwiek informacji, które mogą wiązać się z daną treścią Apele lękowe (przegląd badań: S. Taylor, 1995)

5 JAK ZMIENIAĆ ZACHOWANIA ZDROWOTNE Lata 50-60: *u części osób wzrośnie lęk i jednocześnie przekonanie, że nic nie mogą zrobić... *apele lękowe są ignorowane - populacja jest na nie zaszczepiona *zbyt wysoki lęk uniemożliwia zmianę zachowania Apele lękowe (przegląd badań: S. Taylor, 1995)

6 Intencja Zachowanie Przekonania behawioralne: postawa dotycząca zachowania (czy byłoby to korzystne, dobre) Przekonania normatywne: subiektywna norma (co inni uważają) Przekonania dotyczące kontroli: spostrzegana kontrola behawioralna (czy ja mam nad tym kontrolę) Model TPB za: Ajzen, 2000; metaanaliza badań: Sutton, 1998 (TEORIA PLANOWANEGO DZIAŁANIA) Operacjonalizacja: „Chodzenie na basen 2 razy w tygodniu byłoby dla mnie bardzo korzystne” „Moja rodzina sądzi, że powinnam chodzić na basen 2 razy w tygodniu” „Chodzenie na basen 2 razy w tygodniu byłoby dla mnie zupełnie niemożliwe” 40-50% wyjaśnianej wariancji intencji 19-38% wyjaśnianej wariancji zachowania 40-50% wyjaśnianej wariancji intencji 19-38% wyjaśnianej wariancji zachowania

7 Modele postintencjonalne jakie czynniki wpływają na to, że wprowadzamy intencję w życie 1) Model wcielania w życie intencji (implementation intention, Gollwitzer, 1990) 2) Teoria społeczno-poznawcza (SCT, Bandura, 2001) SCT - ponad 800 publikacji (liczne eksperymentalne) II - ponad 180 publikacji

8 Planowanie: Co? Kiedy? Gdzie? ZachowanieIntencja Model wcielania w życie intencji (implementacji intencji; II) za: Gollwitzer, 1990 Operacjonalizacja planowania: Jakie ćwiczenia fizyczne będzie Pan/i uprawiać w najbliższym miesiącu?...... Kiedy (W jakie dni tygodnia? W jakich godzinach?)....................................... Gdzie ćwiczenia będą wykonywane?....................................................................

9 Własna skuteczność Cele/Intencje Zachowanie Oczekiwania dotyczące wyników działania (fizyczne, społeczne, odnoszące się do oceny “Ja”) Czynniki środowiskowe Ułatwienia Przeszkody Model społeczno-poznawczy (Social Cognitive Theory) za: Bandura, 2001 Jeden z modeli najczęściej wykorzystywanych jako podstawa teoretyczna interwencji (ok. 90% z interwencji dotyczących zmiany diety na prozdrowotną przeprowadzonych w latach 90. wykorzystywało SCT; Contento, 2001)

10 Co jest za a co przeciw zmianie?

11 BADANIA WERYFIKUJĄCE MODELE GDYBYM ZRZUCIŁ TROCHĘ ZBĘDNYCH KILOGRAMÓW TO: Czułbym się lepiej fizycznie; Byłbym sprawniejszy fizycznie Moje samopoczucie psychiczne/nastrój byłoby lepsze Moje ciało wyglądałoby lepiej Moi znajomi/rodzina przestaliby mnie upominać bym coś z sobą zrobił Część moich znajomych drwiłaby ze mnie że się znowu odchudzam Mógłbym się pochwalić żonie swoją silną wolą Wyglądałbym lepiej Utyłbym z powrotem po krótkim czasie i wyszedłbym na słabego Byłbym rozdrażniony bez słodyczy Straciłbym przyjemność związaną z jedzeniem Do najlepszych predyktorów zmiany zachowania należą oczekiwania dotyczące wyników zachowania (por np. Dijksta i DeVries, 2000)

12 “Za” i “przeciw”: -Dotyczące zdrowia fizycznego -Dotyczące psychiki (zadowolenie z wyglądu, samego siebie, rozwój osobisty) -Dotyczące życia społecznego (pozytywna ocena innych, uznanie, aktrakycjność )

13 13 Ujawnianie ambiwalencji: Koszty i korzyści ZACHOWANIE DOTYCHCZASOWE Przykłady pytań Korzyści aktualnego zachowania szkodliwego „Co Pan/i lubi w piciu Coca-Coli?” Koszty aktualnego zachowania szkodliwego „Jakie widzi Pan/i negatywne strony picia Coca- Coli?” ZACHOWANIE ALTERNATYWNEPrzykłady pytań Koszty zmiany zachowania „Czego będzie Pani brakowało, gdy ograniczy Pan/I picie coca-coli?” Korzyści ze zmienionego zachowania „Jakie nowe odczucia i możliwości pojawią się, gdy ograniczy Pan/I picie Coca-Coli?”

14 Przekonania o zyskach czy o stratach: co pozwala formułować intencję i inicjować zachowanie?

15 1) Interwencja mająca na celu wzmacnianie przekonań o negatywnych efektach braku zainicjowania zachowania Powinna być stosowana do promocji zachowań, których efektem jest uniknięcie negatywnego zdarzenia (np. Uniknięcie negatywnych konsekwencji zdrowotnych związanych z cukrzycą); do zachowań o znanym wływie na zdrowie Meyerovitz i Chaiken, 1989; Rothman i in, 1999 Przekonywać o stratach czy o zyskach? 2) Interwencja mająca na celu wzmacnianie przekonań o pozytywnych efektach zainicjowania zachowania Powinna być stosowana do promocji zachowań, których efektem jest poprawa samopoczucia/zdrowia (np. aktywność fizyczna- cel: poprawa wydolności sercowo-naczyniowej, poprawa samopoczucia)

16 Ćwiczenie 1 Odwołując się do modeli zwiększania motywacji spróbuj zwiększyć motywację klienta (w tym ważenie „za i przeciw”) Omów w parze swoje „za i przeciw” dla podjęcia regularnej (5 x w tygodniu po 30 minut) aktywności fizycznej o wysokiej lub umiarkowanej intensywności

17 BADANIA EMPIRYCZNE WERYFIKUJĄCE MODELE 1) Poczucie własnej skuteczności 2) Oczekiwania dotyczące wyniku zachowania „za i przeciw” podjęcia danego działania) ( „za i przeciw” podjęcia danego działania) 3) Planowanie Do najlepszych predyktorów zmiany zachowania należą

18 Własna skuteczność – przekonania o tym, że jest się w stanie zrealizować swoje zamierzenia, niezależnie od występujących barier (jestem w stanie to zrobić, nawet jeśli.....)

19 SKALA UOGÓŁNIONEJ WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI 1  zupełnie 2  w niewielkim3  raczej4  całkowicie nieprawdziwestopniu prawdziweprawdziweprawdziwe 1.Zawsze jestem w stanie rozwiązać trudne problemy, jeśli tylko wystarczająco się staram 2.Jeśli ktoś mi się sprzeciwia, mam sposoby, aby osiągnąć to, co chcę 3.Łatwo jest mi trzymać się swoich celów i je osiągać 4.Jestem przekonany, że skutecznie poradziłbym sobie z niespodziewanymi wydarzeniami 5.Dzięki swojej pomysłowości potrafię dać sobie radę w nieoczekiwanych sytuacjach 6.Potrafię rozwiązać większość problemów, jeśli włożę w to odpowiednio dużo wysiłku 7.Potrafię zachować spokój w obliczu trudności, gdyż mogę polegać na swoich umiejętnościach radzenia sobie 8.Gdy zmagam się z jakimś problemem, zwykle znajduje kilka rozwiązań 9.Gdy jestem w kłopotliwej sytuacji, na ogół nie wiem, co robić 10.Niezależnie od tego, co mnie spotyka, potrafię sobie z tym poradzić GSES R. Schwarzer, M. Jerusalem, adapt. Z. Juczyński, 1996

20 Jak wzmacniamy własną skuteczność Eksperymentowanie z własnym doświadczeniem/odwołanie się do niego potwierdza, iż pacjent jest w stanie tak zadziałać, np nie zjeść ciasta po kawie Doświadczenie zastępcze – obserwacja innej osoby która jest w stanie to zrobić Perswazja nt własnej skuteczności ze strony autorytetu (przy odwołaniu się do doświadczeń pacjenta – coś takiego był w stanie zrobić w przeszłości) Podwyższanie emocji pozytywnych (Bandura, 1997)

21 Motywowanie ludzi do zmiany: CELE (dotyczące zachowań I dotyczące wyników zachowań) + OCENA WAŻNOŚCI CELÓW + OCENA ZA I PRZECIW + OCENA WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI

22 22 Ćwiczenie: Arkusz priorytetów STRESDIETA PALENIE ALKOHOLLEKI WYSIŁEK FIZYCZNY ?

23 Formułowanie celów (max 3) Szczegółowe Mierzalne Osiągalne Ważne Określone w czasie

24 24 A: Jak ważne jest dla Pana/i to, aby zmienić swoje zachowanie? Mała ważność problemu Duże ważność problemu 12345678910 1. Co takiego pozwoliło Pani/u określić ważność problemu w tym właśnie punkcie, a nie niżej? 2. Co byłoby dla Pani/a pomocne, aby przesunąć się na skali o 1 punkt w kierunku 10?

25 25 B. Jak ocenia Pan/i swoje możliwości dokonania zmiany swojego zachowania? Małe możliwośc i zmiany Duże możliwośc i zmiany 12345678910 1. Co takiego pozwoliło Pani/u określić swoje możliwości zmiany w tym właśnie punkcie, a nie niżej? 2. Co byłoby dla Pani/a pomocne, aby przesunąć się na skali o 1 punkt w kierunku 10?

26 Ćwiczenie 2 Co zrobić ze zmotywowanym klientem, by zwiększyć prawdopodobieństwo sukcesu? Klient po zawale, bardzo chce zmienić swoją dietę -> czego go nauczyć przede wszystkim?

27 Jeśli klient jest zdecydowany na zmianę...

28

29 Planowanie “implementation intention” (Gollwitzer, 1999) Kiedy, gdzie i jak ma zostać podjęte działanie? kiedy pojawi się sytuacja X, zrobię Y *Planowanie to proces wybierania i formułowania umysłowej reprezentacji określonej sytuacji, w której jednostka podejmie pożądane zachowanie *Jest to również wybór efektywnych zachowań, nakierowanych na cel Potwierdzone zależności między przygotowaniem planu a przeprowadzeniem różnego rodzaju zachowań detekcyjnych (badania prewencyjne dotyczące raka; Sheeran i Orbell, 2000)

30 Interwencja implementacja intencji W następnych miesiącach planuję ćwiczyć: Będę robić takie ćwiczenia jak............................................(wymień ćwiczenia) W takie dni jak...............................(wymień daty) O godzinie.......................................... (napisz w jakim czasie) Będę ćwiczyć w/na.................................................................(nazwij miejsca)

31 Efekty formułowania planów?

32 Badania nad planowaniem ->Planowanie badane eksperymentalnie z dwukrotnym pomiarem zachowania, z dwukrotnym pomiarem zachowania, ( por. Abraham et al., 1999; Armitage, 2004; Jones at al., 2001; Milne et al., 2001; Orbell, Hodgkins & Sheeran, 1997; Sheeran & Orbell, 2000; Sheeran & Silverman, 2004) *** Gramy tłuszczu spożywane dziennie Źródło: Armitage, 2004

33

34

35

36 Etapy formułowania planów 1.Etap wstępny: cele klienta (realistyczne I spójne z naszymi – wynegocjowane) 2.Edukacja: na czym polega planowanie (musi być regularne, musi zawierać co, gdzie I kiedy) 3.Zaprezentuj formularz do robienia planu – poproś klienta o wypełnienie go na przyszły tydzień 4.Przeglądanie formularza razem z klientem i korekta - robienie planów jak najbardziej specyficznych 5.Wzmocnienie – pochwała klienta, że sobie dobrze z tym poradził

37 Efekty planowania są największe, jeśli plany są spójne z celami klienta oraz klient ma silną intencję do zmiany zachowania

38 Ćwiczenie 3 Przygotuj plan dotyczący ćwiczeń fizycznych dla siebie na przyszły tydzień

39 + Jeśli klient jest zdecydowany na zmianę

40 Najlepiej: uczyć ludzi planować + wzmacniać im przekonania o własnej skuteczności

41 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990) przykład programu wieloczynnikowego uwzględniającego techniki poznawcze: monitoring ustalanie celu poszukiwanie wsparcia zapobieganie nawrotom

42 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Monitoring i zwiększanie świadomości jedzenia Prowadź dziennik jedzenia Zwiększaj świadomość jedzenia (lustro) Zapobiegaj automatycznemu jedzeniu Zidentyfikuj bodźce prowadzące do jedzenia Zbadaj, co poprzedza, co jest w trakcie i co występuje po jedzeniu (bodźce i sytuacje) Zmień bodźce poprzedzające jedzenie Zidentyfikuj wzrory jedzenia Przerywaj wzory jedzenia Nie rób nic innego podczas jedzenia Zrób plan jedzenia Jedz w jednym- dwóch miejscach Odkładaj widelec między kęsami Rób przerwy podczas posiłku Rób zakupy wyłącznie o pełnym żołądku

43 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Regulacja ekspozycji na bodźce i zwiększanie świadomości jedzenia Rób zakupy według listy Kupuj jedzenie wymagające przygotowywania Schowaj to co chciałbyś ograniczyć – nie trzymaj tego na widoku Trzymaj owoce i warzywa na widoku Nie podawaj na półmiskach ale porcje na talerzach Odejdź od stołu po skończeniu posiłku Serwuj i jedz tylko jedną porcję Kiedy jesteś głodny odczekaj 5 min zanim zaczniesz jeść Unikaj roli rozdającego jedzenie Używaj pałeczek zamiast widelca

44 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Ćwiczenia fizyczne Prowadź dziennik ćwiczeń Zdobądź wiedzę nt korzyści wynikających z ćwiczeń Zwiększ ilość kroków przechodzonych każdego dnia Używaj schodów Sprawdzaj puls by ocenić intensywność ćwiczeń Korzystaj z profesjonalnych treningów/zajęc Zawsze rób rozgrzewkę i powoli kończ Eksperymentuj z nowymi rodzajami ćwiczeń

45 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): za i przeciw; cele, pragnienie, chwilowe odejście Zrób analizę zalet i wad ćwiczeń i diety Zrób analizę złożonych przyczyn nadwagi/otyłości Nie myśl dychotomicznie (złe – dobre jedzenie) Skoncentruj się na zachowaniach (nie na wadze) Ustawiaj realistyczne cele Nie bądź perfekcjonistą Odróżniaj głód od „pragnienia zjedzenia czegoś konkretnego” Ignoruj lub konfrontuj się z własnymi „żądzami” Ignoruj marzenia o jedzaniu lub się im przeciwstawiaj Nie używaj negatywnych określeń w stosunku do siebie Odróżnij chwilowe zaniedbanie od odejścia od programu Radź sobie pozytywnie z zaniedbaniami (czego mogę sie nauczyć? Jak temu przeciwdziałac? Co nie pomogło i na co to zamienić?)

46 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Zmiana społeczna Wybierz sobie partnera do zmiany wagi ciała Powiedz partnerowi jak ma pomagać Przekaż mu specyficzne żądania Nagradzaj partnera Chodź na zakupy z partnerem Niech partner robi zakupy za ciebie Niech twoja rodzina zapozna się z tym programem Ćwicz z partnerem Ucz się odmawiać jedzenia Spędzaj czas na przyjemnych aktywnościach z partnerem

47 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Dieta Sprawdzaj wartość kaloryczną Poznaj grupy jedzenia Wybieraj sobie apetyczną dla ciebie żywność niskokaloryczną

48 Prewencja nawrotów: Techniki behawioralne: ekspozycja na bodźce (Jansen, 1998) Analiza zachowania: ulubiony pokarm, miejsce, okoliczności jedzenia Spotkanie z doradcą : ekspozycja na ulubiony pokarm w miejscu gdzie pacjent najczęściej je; ekspozycja – wąchanie, oglądanie, branie do ust max 5 gram (smak), ale nie wolno jeść. Trwa to ok 30 min Ekspozycje są powtarzane przez 4 tygodnie (8 sesji) Dodatkowe sesje – uczenie jedzenia małych ilości w miejscach publicznych (gdzie wcześniej nie jedzono) Redukcja liczby sesji binge eating (gwałtownych ataków żarłoczności) Efekty przez 4-5 mmiesięcy

49 Technika zmiany zachowania Dostarcz informacji o zależności między zachowaniem a zdrowiem Dostarcz informacji o konsekwencjach zachowana Dostarcz informacji o tym, czy inni aprobują to zachowanie Pomóż sformułować realistyczne i bliskie cele Zachęcaj do zidentyfikowania barier dla zachowania Ciepła zachęta Ustalaj stopniowe cele Podaj instrukcję, jak coś zrobić krok po kroku Pokaż, zademonstruj, jak daną rzecz się robi (model) Zachęć do sformułowania szczegółowego celu Zachęcaj by ponownie rozważyć wcześniej sformułowane cele i dostosować je do możliwości Podaj informację zwrotną na temat zachowania Zachęcaj do monitoringu Używaj technik zmiany zachowania

50 Technika zmiany zachowania Kontaktuj się z klientem po zakończeniu konsultacji by wzmocnić zmianę zachowań Stwórz możliwości dla klienta by porównywał się z innymi Zaplanuj, jak używać wsparcia społecznego Wskaż, że klient staje się przykłądem dla innych (dobrym przykładem) Zachęcaj do dialogu wewenętrznego (rozmowa z samym sobą) Zabezpieczaj klienta przed nawrotami Ucz redukcji stresu Ucz zarządzania czasem Stosuj wywiad motywujący Nagradzaj I chwal osiąganie specyficznych celów lub kroki w ich kierunku Ucz jak używać “sygnałów” I “przypomminaczy” dla danego zachowania Uzgodnij I podpisz kontrakt z klientem na temat jego zachowań Zachęcaj do wielokrotnego powtarzania danej umiejętności/zachowania Używaj technik zmiany zachowania

51 Co robić, z klientami którzy nie bardzo chcą zmienić swój styl życia?? - Dzieci przyprowadzane przez rodziców -dorośli namówieni przez partnerów życiowych -pacjenci namówieni przez lekarza do konsultacji z dietetykiem

52 Prekontemplacja Faza 1 (nie rozważam potrzeby zmiany Utrzymywanie (ok 6 miesiecy) Kontemplacja (faza 2): rozważam za i przeciw Działanie Przygotowanie: co zrobić by zainicjować zmianę? Nawrót do starych nawyków Model Transteoretyczny TTM (Prochaska i DiClemente, 1983) Jednostka przechodzi przez szereg odrębnych faz w procesie zmiany zachowania. Każda faza - około 6 miesięcy Postęp w fazach Własna skuteczność Oczekwania dot. Zysków/ strat Siła przekonań Kluczowe zmienne w tym procesie to przekonania o własnej skuteczności i oczekiwania dotyczące zysków i strat

53 MET (Jensen, 1996; Miller, 1983; Miller & Rollnick, 1991, 2002) MOTIVATION ENHANCEMENT TREATMENT: WYWIAD MOTYUJĄCY Fazy zmiany: Prekontemplacja: Nie widzę potrzeby zmiany, zmiana nie przyniesie poprawy Kontemplacja: Myślę o zmianie ale się nie decyduję Przygotowanie: zamierzam się zmienić Działanie: Modyfikacja zachowania Utrzymywanie: Wysiłki by wytrwać przy zmianie Nawrót Praca jest dostosowana do fazy, w jakiej znajduje się klient

54 Efektywność MET Meta-analiza 87 badań – Spahn i in, 2010 (Journal of the American Dietetic Association) Wśród strategii doradczych MET wydaje się być jednym z najefektywniejszych podejść jeśli chodzi o konsultacje dotyczące zmiany diety, zwłaszcza jeśli połączona jest ze strategią monitoringu, strukturalizowanego planu Zachęty finansowe nie są skuteczne Wstępne dane potwierdzają efektywność takich strategii jak: udzielanie wsparcia społecznego, ustalanie celu, rozwiązywanie problemu

55 Film – Texas 1

56 MET MOTIVATION ENHANCEMENT TREATMENT ZASADY MET Empatia: Dbaj o to, by ludzie spędzali więcej czasu na analizowanie tego co chcą osiągnąć, niż na obronę/uzasadnianie tego, co robią teraz Rozwijanie rozbieżności: Między obecnym zachowaniem i celami życiowymi. Im większa rozbieżność, tym większa motywacja do zmiany; bez presji na konkretną zmianę

57 ZASADY MET Unikaj argumentowania: nigdy nie ujawniaj swoich argumentów za specyficzną zmianą (wzmacnia pragnienie klienta by podawać argumenty przeciw zmianie)

58 ZASADY MET Płyń wraz z oporem (nie pod prąd): przeformułowanie komentarzy klienta w ten sposób, że podkreśla się ambiwalencję klienta w odniesieniu do zmiany Wspieranie własnej skuteczności

59 MET : prekontemplatorzy i kontemplatorzy Wyłanianie twierdzeń o wewnętrznej motywacji klienta (self-motivational statements) Wyłaniaj twierdzenia: „chyba warto coś z tym zrobić“ wyszukuj twierdzeń o: rozpoznaniu przez klienta głębokości problemu obaw o to czy daje radę dobrze funkcjonować Można o to zapytać wprost

60 NAJPIERW pytaj o korzyści płynące z nieadaptacyjnych zachowań zanim pytasz o ich negatywne konsekwencje (najpierw o korzyści z jedzenia hamburgera)

61 MET: prekontemplatorzy i kontemplatorzy PYTANIA : Co w ostatnich 6 mcach się pogorszyło? Czy brakuje Panu czegoś z okresu sprzed okresu kiedy miał Pan nadwagę? Co martwi Pana w związku z nadwagą? Sam fakt że jest Pan tutaj sugeruje że jest Pan zainteresowany pewnymi zmianami. Jak chciałby Pan by jego życie wyglądało (w czym miałoby być inne?) Czy próbował Pan innych sposobów radzenia sobie z problemami w przeszłości, takich jak np.....? Co w nich było łatwe lub trudne? Nad jakim obszarze życia chciałby Pan mieć większą kontrolę?

62 MET: prekontemplatorzy i kontemplatorzy Obawy klienta Zwykle klienci mają pewne obawy że ich obecne zachowanie powoduje problemy. Dyskusja na temat czy życie klienta stało się inne (trudniejsze?) od początku pojawienia się (nieadaptacyjnych) zachowań może sprzyjać koncentrowaniu klienta na lepszym/efektywniejszym radzeniu sobie z różnymi problemami.

63 Kontemplatorzy I prekontemplatorzy Spróbować nakłonić klienta by spróbował przewidzieć co się stanie jeśli zmieni w jakimś zakresie swoje zachowanie. Jak wyglądałoby życie, co byłoby łatwiejsze?

64 Prekontemplatorzy I kontemplatorzy Optymizm Buduj optymizm koncentrując klienta na tym, czy ma jakieś doświadczenia gdzie przynajmniej w pewnym zakresie odniósł sukces

65 MET: prekontemplatorzy i kontemplatorzy EMPATIA Nie odzwierciedlaj wszystkiego co klient mowi! Wzmacniaj i podkreślaj twierdzenia motywujące i budujące własną skuteczność

66 MET: prekontemplatorzy i kontemplatorzy Budowanie poczucia rozbieżności Poziom funkcjonowania fizycznego innych osób tej samej płci i wieku Poziom funkcjonowania emocjonalnego innych osób tej samej płci i wieku Poziom funkcjonowania poznawczego innych osób tej samej płci i wieku Poziom funkcjonowania społecznegi innych osób tej samej płci i wieku

67 MET: prekontemplatorzy i kontemplatorzy opór C: Trudno mi wyobrazić sobie życie bez codziennego wieczoru ze słodyczami, które poprawiają mi nastrój. T: Ma pani obawy czy da sobie pan radę z różnymi przeciwnościami zyciowymi bez codziennego wieczoru ze słodyczami chociaż proszę zwrócić uwagę, że to stwierdzenie wskazuje, że rozważa Pani codzienne wieczory bez słodyczy! A konkretnie, jakie są pana obawy i dlaczego rozważa pan zrezygnowanie z niej?

68 MET: prekontemplatorzy i kontemplatorzy Opór Przenoszenie punktu zainteresowania C: Nie ważne co pan powie, nigdy, przenigdy nie zrezygnuję mojego ulubionego schabowego wieczorem. Ze słodyczy najbardziej lubię boczek. Dzięki niemu mam to co lubię. Nawet używam pasty do zębów o smaku bekonu. T: Z tego co rozumiem, wydaje się panu trudne wyobrazić sobie życie bez codziennego schabowego czy golonki. Wiele osób myśli podobnie. Z drugiej strony, chyba nie warto w tej chwili podejmować decyzji na całe życie, dotyczących co będzie pan robił z przez następne lata. Dzisiaj może lepiej spróbować sie zająć tym jak lepiej realizować pana potrzeby. Być może moglibyśmy spróbować znaleźć inne sposoby których Pan używa, a które mogą być skuteczne w realizacji Pana celów, osiągania dobrego nastroju. Może czegoś o takich strategiach chciałby się Pan dowiedzieć? Lub T: Dla mnie brzmi to jakby był Pan osobą która jest na prawde zdeterminowana by osiągnąć swoje cele, jak tylko je pan je określi, i walczyć o nie ze wszystkich sił!

69

70 Jak uczynić informowanie bardziej skutecznym?

71 JAK ZMIENIAĆ ZACHOWANIA ZDROWOTNE *przekaz kolorowy, żywy, bez zbytecznego żargonu i dużej ilości statystyki Apele informacyjne ( S. Taylor, 1995) *używać historii konkretnych osób *ekspert winien mieć prestiż w danej grupie społecznej, do której przekaz adresowany * komunikat ma dotyczyć pozytywnych i negatywnych aspektów zachowań (zalety niepalenia i wady palenia) *silne argumenty na początku i końcu *wnioski powinny być zakomunikowane wprost *ekstremalne żądania nieskuteczne - skuteczne żądania umiarkowane (np. zmniejsz liczbę wypalanych papierosów)

72 Model poznawczo-behawioralny radzenia sobie z nawrotami do starych nawyków (Alan Marlatt)

73 Zmiana diety: długa, niebezpieczna droga zmiana diety to długa droga, gdzie są niebezpieczne zakręty, trudne miejsca, ale na ogół są znaki drogowe które zapowiadają, kiedy będą trudności – nauczmy się je rozpoznawać by reagować zanim będzie niebezpieczeństwo

74 strategie Przewiduj z klientem i naucz go identyfikować sytuacje wysokiego ryzyka (jedzenie w kontekście określonych emocji, sytuacje presji społecznej, stres, problemy w pracy I życiu osobistym Radzenie sobie z sytuacjiami ryzyka: asertywne odmawianie Planowanie, co zrobić w sytuacji wysokiego ryzyka

75 strategie Radzenie sobie z chwilowymi odstępstwami od diety Demitologizowanie chwilowych odstępstw – odstępstwo na jeden dzień nie oznacza, że już nic nie potrafimy i nie jest zbrodnią Chwilowe odstępstwo jest elementem wpisanym w długoterminową zmianę diety Spisany plan co zrobić, jeśli będzie chwila odstępstwa

76 Przygotowanie na sytuacje wysokiego ryzyka stres a apetyt – jemy mniej czy więcej

77 Wpływ hormonów na apetyt Hormon CRF (neurohormon wydzielany w podwzgórzu – zmniejsza apetyt; wydzielany podczas stresu bardzo szybko szybko (sekundy od zadziałania stresora) i szybko jest usuwany z krwiobiegu. Glikokortykoidy (wydzielane podczas stresu) – zwiększają apetyt; wydzielane powoli (np po kilkudziesięciu minutach), usuniecie z krwiobiegu zajmuje dziesiątki minut, godziny.

78 Jedzenie a stres Wpływ CRF (szybko wydzielane) na apetyt jest silniejszy niż glikokorykoidów (później i dłużej wydzielane) – podczas stresu zmniejszony apetyt. Po stresie i oczyszczeniu krwi z CRF mogą zadziałać obecne we krwi glikokortykoidy - zwiększają apetyt.

79 Jedzenie a stres Podczas stresu nie chce nam się jeść, bo układ pokarmowy jest zatrzymany (działanie układu sympatycznego), a poza tym nie ma czasu jeść.... Po sytuacji stresującej, gdy układ pokarmowy wznawia pracę, trzeba jakoś odzyskać energię zużytą w sytuacji stresowej – mamy apetyt.

80 Ćwiczenie 8 Zapobieganie nawrotom (np. coś ograniczasz w swojej diecie, a bardzo to lubisz): Zrób plan – jak działać w sytuacji odstępstwa od zasad diety

81 Przygotowanie sytuacji wysokiego ryzyka – bycie częstowanym

82 Nawroty: Prewencja przed powrotem do starych nawyków

83 Cognitive Behavior Therapy for Internal Cues (CBT-IC) terapia poznawczo behawioralna dotycząca bodźców wewnętrznych Bodźce zewnętrzne: Badania wykazują że zapach substancji i miejsce gdzie substancja jest zazwyczaj używana są bodźcami zwiększającymi pragnienie zażycia substancji ( Drummond et al., 1995 and Siegel, 1983).Drummond et al., 1995Siegel, 1983 Pragnienie substancji oraz tolerancja są większe w typowych sytuacjach używania tych substancji (dom), niż w nietypowych (np. las) (McCusker i Brown, 1990)McCusker i Brown, 1990) W czasie leczenia pacjent może rozwinąć umiejętności i mieć słabe pragnienie, ale jak wraca do sytuacji gdzie nie ma już opieki I często spożywał daną substancję to, zwiększa się jego pragnienie zażycia co silnie zwiększa ryzyko powrotu do używania; by zmniejszyć ryzyko nawrotu trzeba przewarunkować sytuacje (np ekspozycja na bodźce bez możliwości zażycia) (Finney et al., 1996, Marlatt & Gordon, 1980).Finney et al., 1996Marlatt & Gordon, 1980

84 Cognitive Behavior Treatment for Internal Cues (CBT-IC) Podejście poznawczo-behawioralne Podstawowy element – powtarzana ekspozycja na emocjonalne, somatyczne i sytuacyjne bodźce związane z używaniem substancji : 1. Identyfikacja zewnętrznych i wewnętrznych bodźców do używania; 2. Znalezienie alternatywnych odpowiedzi na bodźce (zamiast użycia substancji); 3. Indukcja bodźców emocjonalnych podczas sesji terapeutycznej i uniemożliwienie przyjęcia substancji 4. Ćwiczenie doświadczania emocji i stanów somatycznych bez wzięcia substancji; ćwiczenie 2 stanów jednocześnie bez wzięcia 5. Domowa praktyka ekspozycji i alternatywnego odpowiadania na bodźce. (Pollack et al., 2002; Otto et al., 2004).Pollack et al., 2002Otto et al., 2004 Procedury ekspozycji są używane w celu osłabienia związków między emocjonalnym bodźcem i reakcją używania, uczenia alternatywnej odpowiedzi. Nazywa się to Cognitive Behavior Therapy for Internal Cues (CBT-IC) Terapia poznawczo-behawioralna dotycząca bodźców wewnętrznych

85 CBT-IC - badania nad efektywnością Pacjenci którzy “odpadli” z innych interwencji Porównując z konsultacją medyczną więcej osób po zakończeniu interwencji Unika substancji lepsze wyniki były dla kobiet niż dla mężczyzn (Pollack et al., 2002)Pollack et al., 2002 Dlaczego? To podejście w dużej mierze koncentruje się na bodźcach emocjonalnych do używania; wiadomo że wzbudzenie negatywnego nastroju prowadzi do używania większych ilości substancji przez K niż przez M (Monti et al., 1995 and Rubonis et al., 1994).,Monti et al., 1995Rubonis et al., 1994

86 Ćwiczenie 7 Ekspozycja na bodźce: ciastka

87 Style prowadzenia komunikacji z pacjentem/klientem

88 Zadawanie pytań: co zdarzyłoby się gdyby zmienił Pan dietę Informowanie: Dieta powinna polegać na… Jak zmieni Pan dietę to skutki będą następujące… Słuchanie: Zmiana wagi po urodzeniu dziecka musiała być dla Pani trudna

89 89 „Zachowanie asertywne sprzyja kształtowaniu równości w relacjach międzyludzkich, umożliwia nam działanie w naszym najlepszym interesie, obronę własnego stanowiska bez nadmiernego lęku, swobodne i szczere wyrażanie uczuć i korzystanie z własnych praw bez naruszania praw innych ludzi” Uległość -------------Asertywność -------------------Agresja Asertywność: Definicja

90 90 - Umożliwia ono autoekspresję. - Cechuje się respektowaniem praw innych osób. - Jest uczciwe. - Jest bezpośrednie i stanowcze. - Zrównuje obie strony i pozwala każdej osiągnąć korzyści. - Jest adekwatne do osoby i sytuacji. - Jest odpowiedzialne społecznie. - Jest wyuczone, a nie wrodzone Cechy asertywnego zachowania

91 91 Asertywne prawa, którymi dysponujesz - Prawo do mówienia „nie”. - Prawo do robienia wszystkiego, co nie narusza praw innych ludzi. - Prawo do dokonywania wyborów. - Prawo do wyrażania opinii i przekonań. - Prawo do wyrażania życzeń, proszenia o pomoc. - Prawo do informacji - Prawo do poszanowania ze strony innych

92 92 Asertywne procedury zachowań odnoszące się do: - Odmawiania (mówienie NIE) - Radzenia sobie z krytyką - Wyrażania krytyki - Sytuacji, w których odczuwany jest silny dyskomfort wynikający z naruszenia poczucia godności  Stawianie granic Asertywne procedury zachowań

93 93 -Przede wszystkim pamiętamy, że mamy prawo do odmowy -Odpowiedź zaczynamy od wyraźnego stanowczego „nie”. -Dodajemy przyczynę odmowy. Jednak nie tłumaczymy się w sposób przesadny. - Dajemy do zrozumienia, że sprawa jest zamknięta np. zmieniając temat rozmowy, wracając do przerwanego zajęcia. - Należy pamiętać, że nasza odmowa dotyczy konkretnej prośby, nie odrzucamy natomiast osoby - Jeśli nie wiemy, co odpowiedzieć lub trudno jest nam odmówić w tym momencie, możemy - powiedzieć, iż potrzebny jest nam czas do zastanowienia. - poprosić o dodatkowe informacje przed podjęciem decyzji Procedura asertywnego odmawiania

94 94 Procedura asertywnego stawiania granic -Informacja zwrotna i prośba: Spokojnie, bez agresji powiedz drugiej osobie, jak się czujesz w związku z jej zachowaniem i poproś, aby tego nie robiła. Nie przypisuj od razu wrogich intencji. -Wyznacz granice: Stanowczo i dobitnie oświadcz, że nie życzysz sobie, aby druga strona zachowywała się wobec ciebie w dany sposób - Zapowiedź sankcję: Sformułuj ultimatum, wskaż na konsekwencje. (np. Nie będę z tobą na ten temat rozmawiać) - Wykonaj sankcję

95 Cwiczenie 9 Asertywnie odmawiam zjedzenia ciasta (diady)

96 Technika zmiany zachowania Dostarcz informacji o zależności między zachowaniem a zdrowiem Dostarcz informacji o konsekwencjach zachowana Dostarcz informacji o tym, czy inni aprobują to zachowanie Pomóż sformułować realistyczne i bliskie cele Zachęcaj do zidentyfikowania barier dla zachowania Ciepła zachęta Ustalaj stopniowe cele Podaj instrukcję, jak coś zrobić krok po kroku Pokaż, zademonstruj, jak daną rzecz się robi (model) Zachęć do sformułowania szczegółowego celu Zachęcaj by ponownie rozważyć wcześniej sformułowane cele i dostosować je do możliwości Podaj informację zwrotną na temat zachowania Zachęcaj do monitoringu Używaj technik zmiany zachowania

97 Technika zmiany zachowania Kontaktuj się z klientem po zakończeniu konsultacji by wzmocnić zmianę zachowań Stwórz możliwości dla klienta by porównywał się z innymi Zaplanuj, jak używać wsparcia społecznego Wskaż, że klient staje się przykłądem dla innych (dobrym przykładem) Zachęcaj do dialogu wewenętrznego (rozmowa z samym sobą) Zabezpieczaj klienta przed nawrotami Ucz redukcji stresu Ucz zarządzania czasem Stosuj wywiad motywujący Nagradzaj I chwal osiąganie specyficznych celów lub kroki w ich kierunku Ucz jak używać “sygnałów” I “przypomminaczy” dla danego zachowania Uzgodnij I podpisz kontrakt z klientem na temat jego zachowań Zachęcaj do wielokrotnego powtarzania danej umiejętności/zachowania Używaj technik zmiany zachowania

98 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990) przykład programu wieloczynnikowego uwzględniającego techniki poznawcze: monitoring ustalanie celu poszukiwanie wsparcia zapobieganie nawrotom

99 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Monitoring i zwiększanie świadomości jedzenia Prowadź dziennik jedzenia Zwiększaj świadomość jedzenia (lustro) Zapobiegaj automatycznemu jedzeniu Zidentyfikuj bodźce prowadzące do jedzenia Zbadaj, co poprzedza, co jest w trakcie i co występuje po jedzeniu (bodźce i sytuacje) Zmień bodźce poprzedzające jedzenie Zidentyfikuj wzrory jedzenia Przerywaj wzory jedzenia Nie rób nic innego podczas jedzenia Zrób plan jedzenia Jedz w jednym- dwóch miejscach Odkładaj widelec między kęsami Rób przerwy podczas posiłku Rób zakupy wyłącznie o pełnym żołądku

100 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Regulacja ekspozycji na bodźce i zwiększanie świadomości jedzenia Rób zakupy według listy Kupuj jedzenie wymagające przygotowywania Schowaj to co chciałbyś ograniczyć – nie trzymaj tego na widoku Trzymaj owoce i warzywa na widoku Nie podawaj na półmiskach ale porcje na talerzach Odejdź od stołu po skończeniu posiłku Serwuj i jedz tylko jedną porcję Kiedy jesteś głodny odczekaj 5 min zanim zaczniesz jeść Unikaj roli rozdającego jedzenie Używaj pałeczek zamiast widelca

101 Film: redukcja ekspozycji na bodźce

102 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Ćwiczenia fizyczne Prowadź dziennik ćwiczeń Zdobądź wiedzę nt korzyści wynikających z ćwiczeń Zwiększ ilość kroków przechodzonych każdego dnia Używaj schodów Sprawdzaj puls by ocenić intensywność ćwiczeń Korzystaj z profesjonalnych treningów/zajęc Zawsze rób rozgrzewkę i powoli kończ Eksperymentuj z nowymi rodzajami ćwiczeń

103 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): za i przeciw; cele, pragnienie, chwilowe odejście Zrób analizę zalet i wad ćwiczeń i diety Zrób analizę złożonych przyczyn nadwagi/otyłości Nie myśl dychotomicznie (złe – dobre jedzenie) Skoncentruj się na zachowaniach (nie na wadze) Ustawiaj realistyczne cele Nie bądź perfekcjonistą Odróżniaj głód od „pragnienia zjedzenia czegoś konkretnego” Ignoruj lub konfrontuj się z własnymi „żądzami” Ignoruj marzenia o jedzaniu lub się im przeciwstawiaj Nie używaj negatywnych określeń w stosunku do siebie Odróżnij chwilowe zaniedbanie od odejścia od programu Radź sobie pozytywnie z zaniedbaniami (czego mogę sie nauczyć? Jak temu przeciwdziałac? Co nie pomogło i na co to zamienić?)

104 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Zmiana społeczna Wybierz sobie partnera do zmiany wagi ciała Powiedz partnerowi jak ma pomagać Przekaż mu specyficzne żądania Nagradzaj partnera Chodź na zakupy z partnerem Niech partner robi zakupy za ciebie Niech twoja rodzina zapozna się z tym programem Ćwicz z partnerem Ucz się odmawiać jedzenia Spędzaj czas na przyjemnych aktywnościach z partnerem

105 Program kontroli wagi ciała (Brownell, 1990): Dieta Sprawdzaj wartość kaloryczną Poznaj grupy jedzenia Wybieraj sobie apetyczną dla ciebie żywność niskokaloryczną

106 Film Texas 2-3 Jakie strategie zaproponować

107 Mentor sportowy poza kompetencjami sportowymi uczyli umiejętności pracy zespołowej oraz przywództwa (Petipas i in. 2004). Uczenie takich kompetencji, jak: formułowanie celow, planowanie, wykorzystywanie informacji zwrotnych, uzyskiwanie i udzielanie wsparcia społecznego, zaangażowanie w działalność na rzecz lokalnej społeczności (Petipas i in. 2004)

108 Wyniki udziału w dwuletnim programie mentora sportowego to podwyższenie średniej ocen w szkole (przeciętnie o 0,38 w sześciostopniowej skali ocen) oraz zwiększenie średniego wyniku na egzaminach końcowych. Dodatkowo, 98% uczestnikow programu ukończyło szkołę średnią, a 83% poszło do szkoł wyższych (Petipas i in. 2004).