Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Prezentacja na temat: "Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW"— Zapis prezentacji:

1 Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW
Rzeczywistość społeczna (IV) – kultura: wartości, normy, symbole (WDS 2015/2016 nr 5)

2 Wprowadzenie - tradycja i kultura - przykład: rekonstrukcje historyczne
zjawisko „rekonstrukcji historycznych” („postrzeganie przeszłości”): dążenie do autentycznego przeżywania świata (bezpośrednie doświadczenie historyczne); „indywidualny” wgląd w przeszłość (różne perspektywy i role); podobieństwo „rekonstrukcji historycznych” do gier komputerowych; czy nowy typ doświadczania przeszłości? - „przeszłość wirtualna”. rola obrazu i potrzeba „autentyzmu” w społeczeństwie po-nowoczesnym (post-piśmiennym); występowanie dwóch orientacji wobec przeszłości: „historycystyczna” (przeszłość w wymiarze czasu linearnego jako poprzedniczka teraźniejszości); „eskapistyczna” (ucieczka do przeszłości jako „złotego wieku”).

3 Znaczenia pojęcia „kultury”
teoretyczne i faktyczne (publiczne) znaczenie pojęcia „kultury”; kultura kształtuje życie społeczne i nadaje mu odpowiednią strukturę; pojęcie niezbędne dla socjologii, ale jednocześnie pojemne i „nieostre” (a może stąd wynika jego użyteczność?); pojęcie ”kultury” – nie ma jedynej, „poprawnej” i „ostatecznej” definicji kultury, można potraktować je jako „narzędzie”: pytamy wtedy, w jaki sposób i do jakich celów używamy pojęcia „kultury” i jej języka? główne kategorie współczesnych studiów kulturowych: kultura popularna, tekst, odbiór, odbiorcy; podmiotowość, tożsamość, artykulacja (bycie sobą, sposób opisu siebie wobec innych, wyrażanie siebie); praktyki znaczące, dyskurs publiczny, reprezentacje (rola języka w tworzeniu znaczeń społecznych); władza, ideologia, hegemonia.

4 Socjologiczne rozumienie pojęcia „kultury (1)
odejście od estetycznej i elitarystycznej koncepcji „kultury” na rzecz ujmowania kultury jako „sposobu życia jednostek i grup społecznych”: kultura to całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie „robią, myślą i posiadają” jako członkowie danego społeczeństwa; kultura to społeczne „zwyczaje serca” (Robert Bierstedt). dziedziny kultury (badanie całości kultury, czy jej części?) kultura materialna (obiektywna) i nie materialna (duchowa, subiektywna); zróżnicowanie kultur – kryteria: narodowe i terytorialne (regionalne i środowiskowe), religijne, chronologiczne, typ gospodarki i zbiorowości (chłopska); wiek (młodzieżowa); subkultury (podkultury), kultura alternatywna (kontrkultura) i kultura dominująca.

5 studia nad kulturą jako badanie obowiązujących wartości: „wartości”:
Socjologiczne rozumienie pojęcia „kultury (2): treść (elementy) kultury, czyli wiedza kulturowa badanie kultury jako społecznie akceptowanej „wiedzy” danej grupy: posiadać kulturę to posiadać „adres” w naszym świecie (kultura tożsamościowa). studia nad kulturą jako badanie obowiązujących wartości: „wartości”: idee określające, co uchodzi za ważne w danym społeczeństwie („wartości-ideały”) oraz wartości jako „przyczyny” („wartości - racje” podejmowanych przez ludzi działań); wartości - odczuwane (zinternalizowane), uznawane, realizowane, wartości a „sacrum”. „normy”: reguły zachowań zawierające wartości danej kultury („przepustka” do świata społecznych konwencji): zwyczajowe, moralne, prawne, sankcje (ich stosowanie jest związane z nagrodami i karami). właściwa danej kulturze konfiguracja wartości i norm to „ład aksjonormatywny”: tworzy z grupy społecznej „wspólnotę kulturową”; wzory kultury – sposoby myślenia, reagowania i odczuwania w danym społeczeństwie (wzory „idealne” i rzeczywiste/ jawne i ukryte).

6 Czynniki wpływające na wartości społeczeństwa polskiego
wpływ tradycyjnej kultury polskiej: przywiązanie do wartości narodowych i religijnych, wspólnota „romantycznego patriotyzmu” . dziedzictwo „realnego socjalizmu”: postawa „wyuczonej bezradności”, egalitaryzm, słabe poszanowanie własności, tworzenie „drugiego społeczeństwa”. doświadczenia historii najnowszej: protesty polityczne po 1945 r., wizyty papieskie, Sierpień 1980, Solidarność, stan wojenny. współczesne uwarunkowania wartości (zmian): efekt zewnętrznej imitacji, wzrost znaczenia środków masowego przekazu (Internet) i konsumpcji; główne wyzwania: jednostka czy wspólnota (liberalizm a komunitaryzm); przejście od „społeczeństwa losu” do „społeczeństwa wyboru”; przejście od „wartości materialistycznych” („wartości niedostatku”) do „wartości postmaterialistycznych” („wartości uczestnictwa i samorealizacji”).

7 Wartości „materialistyczne” i „postmaterialistyczne” (1)
Ronald F. Inglehart (ur. 1934) – profesor na Uniwersytecie Michigan (Ann Arbor), program World Values Survey; punkt wyjścia to teoria A. Maslowa o hierarchizacji potrzeb i ich zaspakajania: od potrzeb fizjologicznych (1), przez potrzeby bezpieczeństwa (2), przynależności i miłości (3), uznania / estetyczno-intelektualne (4), do potrzeb samorealizacji (5). tworzą hierarchię i kierunek rozwoju potrzeb jednostki od wartości pierwotnych do kulturowych. dwie podstawowe hipotezy: „hipoteza niedostatku” (scarcity hypothesis) – porządek wartości jednostki jest odbiciem jej środowiska społeczno-ekonomicznego (największą wartość mają te „rzeczy”/sytuacje, których podaż jest relatywnie najmniejsza); „hipoteza socjalizacji” (socialization hypothesis) – związek między środowiskiem życia jednostki a hierarchią potrzeb nie ma charakteru natychmiastowego dostosowania - istnieje zawsze opóźnienie czasowe, gdyż hierarchia potrzeb jest odbiciem warunków socjalizacji jednostki przed osiągnięciem przez nią dojrzałości (podejście pokoleniowe!).

8 Wartości „materialistyczne” i „postmaterialistyczne” (2)
„materialistyczne” związane są z zapewnieniem bezpieczeństwa fizycznego i ekonomicznego (wartości to praca, pieniądze, rozwój gospodarczy, odpowiedzialność państwa za obywateli); „postmaterialistyczne” są ważne po osiągnięciu bezpieczeństwa ekonomicznego (wartości - zaufanie, wolność wyboru, tolerancja, satysfakcja z życia, samorealizacja, niezależność, ekologia, prawa kobiet, mniejszości seksualnych itp.). zmiana kulturowa społeczeństwa rozwiniętych polega na przechodzeniu od wartości „materialistycznych” do „postmaterialistycznych”: odrzucania wartości „materialistycznych” (rezygnacja z pogoni za pieniędzmi i dobrami materialnymi na rzecz lepszej jakości życia, ekologii itp.); wzrost znaczenia indywidualistycznej orientacji aksjologicznej w pracy, polityce i życiu codziennym itp.; sekularyzacja (zmniejszenie wpływu religii na główne wartości kulturowe społeczeństwa, religia staje się bardziej „indywidualna”). złożona sytuacja Polski (i innych krajów postkomunistycznych) pod tym względem.

9

10

11 Europejska specyfika wartości kulturowych
rozbieżności zmian wartości w Europie ze względu na: religijne (katolicyzm, protestantyzm, islam), regionalne i narodowe, rozbieżności między Wschodem a Zachodem Europy; „specyfika” oraz zmiany wartości w krajach europejskich (ostatnie 2 dekady): słabnięcie wartości post-materialistycznych, ale nadal silna ich obecność; sekularyzacja (ale w postaci „indywidualizacja religijności”) oraz wzrost religijności (w tym także „synkretycznej”); zwiększenie znaczenia wartości rodziny; wzrost znaczenia państwa (jego instytucji i opieki społecznej). osobliwości „wartości europejskich” wobec: USA (przemoc, broń, kara śmierci, konsumpcja, ochrona środowiska, religia, wojna), ale wspólnota wartości demokratycznych i gospodarczych; krajów arabskich (rodzina, praca, wychowanie, tolerancja oraz wartości demokracji i społeczeństwa obywatelskiego).

12 kryteria tej kultury - ilość i standaryzacja treści;
Kultura jako system komunikowania społecznego – kultura masowa to „kultura symboliczna społeczeństwa masowego” kryteria tej kultury - ilość i standaryzacja treści; skutek rewolucji przemysłowej i urbanizacji: kultura masowa zakłada istnienie „publiczności pośredniej” i jest narzędziem „nowej” integracji społecznej w ramach społeczeństwa masowego. istotę kultury masowej określa sposób jej przekazu: jej kształt (-ty) zależy z jednej strony od technicznych możliwości i ograniczeń stwarzanych przez dostępne środki przekazu, a z drugiej strony – od upodobań odbiorców (masowej publiczności); środki techniczne przekazu, ilość i standaryzacja. etapy „umasowienia” kultury masowej: 1) prasa i masowe czytelnictwo; 2) radio i telewizja; 3) komputery osobiste i sieć internetowa.

13 Kultura i środki masowego przekazu
funkcje mediów w społeczeństwie: „informacyjno-wyjaśniająca” (interpretowanie znaczenia wydarzeń); „ugruntowująca” (ciągłość): wyrażanie dominującej kultury i nowych wydarzeń kulturalnych; wytwarzanie i utrzymywanie wspólnoty wartości („wspólnota wyobrażona”). rozrywkowa; mobilizacyjna (kampanie publiczne w sferze polityki, wojny, rozwoju i religii). skutki społeczne rozwoju środków masowego przekazu: „prywatyzacja” życia; wpływ na organizację codziennej „rutyny życia”; zwiększenie możliwości procesów indywidualizacji (w tym także rozwoju kultury młodzieżowej); poszerzenie dostępu do informacji politycznych i społecznych; umiędzynarodowienie.

14 Manuel Castells, Władza komunikacji (PWN, Warszawa 2013)
„masowa komunikacja zindywidualizowana”: znaczenie rewolucji technologicznej: Internet, WWW, komunikacja bezprzewodowa; przykłady – serwisy społecznościowe, interaktywne gry komputerowe, społeczne przestrzenie wirtualne; nie „oglądamy” internetu tak jak oglądamy telewizję („publiczność”), ale w praktyce „żyjemy” z internetem; środki te zapewniają nam komunikację masową (potencjalnie globalną publiczność), ale to nie są media w sensie tradycyjnym, lecz środki komunikacji interaktywnej – dlaczego?: zindywidualizowane tworzenie treści; indywidualna adresowana emisja; zindywidualizowany wybór wielu odbiorców komunikujących się z wieloma nadawcami.

15 Kultura masowa a kultura popularna
kultura popularna - odrzuca „negatywne” znaczenia kultury masowej: zastępuje ją, odrzuca podział na kulturę „niską” i „wysoką”; o treściach (formie) kultury popularnej decydują gusty odbiorców („oglądalność”); celem kultury popularnej jest dostarczanie widzom przyjemności – cechy: „utowarowienie kultury” (reklama i co jest trendy?); „różnorodność” kultury popularnej (obcość, okrucieństwo, ujawnianie „sekretów”, odtwarzania przeszłości itp.), nurty alternatywne („pop kultura” jako „wspólnota uczuciowa”); kultura dźwięku i obrazu, sztuki wizualne, wirtualna rzeczywistość; rola konsumpcji (centra handlowe) - kultura gadżetu, tożsamości konsumenckie, typy konsumpcji. kultura popularna a globalizacja (intensyfikacja kultury popularnej przez procesy globalizacji, „glokalizacja”, „nowa lokalność”).

16 „Raport o stanie i zróżnicowaniu kultury miejskiej w Polsce” (Warszawa, marzec 2009)
zmiany gustów estetycznych („czy rewolucja kulturowa u bram?”: sprzeciw wobec podziału na kulturę „wyższą” i „niższą”; zmiana formy uczestnictwa w kulturze (wzrastająca aktywność twórców kultury oraz aktywny udział „biernych odbiorców” – imprezy masowe itp. - „plebeizacja” gustu?); przesuwanie akcentu z „kultury” na „rozrywkę” (ma to wpływ na zmianę preferencji estetycznych); aktywność „galeryjna” w centrach handlowych jako forma aktywności kulturalnej; znaczenie dochodów (ludzie uczestniczą w tym, na co ich stać) oraz zróżnicowanie regionalne (wschodnia i zachodnia ściana Polski).

17 Aktywność kulturalna (typy odbiorców kultury)
typy ludzi aktywnych w kulturze: „parakulturalni” („partycypanci imprez oskaropodobnych” oraz „pseudokulturalni”); „przylepieni” („sfanatyzowane małolaty”); „poszukiwacze nowości „i „selekcjonerzy”; „dzieci z autobusu”; „mieszczanie z wyrzutami sumienia”: „emeryci na etacie”; „grona towarzyskie”; „zabłąkani”; lokalni odbiorcy akademiccy; „getto obeznanych”.

18 Czym jest Obserwatorium Żywej Kultury?
Obserwatorium Żywej Kultury (OŻK) jest ogólnodostępnym systemem wiedzy o polskiej kulturze, budowanym z ogólnopolskich i regionalnych baz danych, istniejących bądź stworzonych na potrzeby systemu. OŻK prezentuje dane na platformie repozytorium danych społecznych Moja Polis, w postaci map, wykresów lub tabel oraz umożliwia porównywanie danych w przestrzeni (na poziomie gmin, powiatów lub województw) i w czasie (w latach).

19 Podsumowanie teoretyczne i faktyczne (publiczne) znaczenie pojęcia „kultury”; socjologiczne rozumienie pojęcia „kultury”: kultura jako sposób życia jednostek i grup społecznych; treść (elementy) kultury, czyli wiedza kulturowa; Ronald F. Inglehart - wartości materialistyczne i postmaterialistyczne; europejska specyfika wartości kulturowych. kultura jako system komunikowania społecznego: kultura masowa to „kultura symboliczna społeczeństwa masowego”; kultura i środki masowego przekazu; „masowa komunikacja zindywidualizowana”. kultura masowa a kultura popularna: intensyfikacja kultury popularnej przez procesy globalizacji, „glokalizacja” i „nowa lokalność”.

20 Literatura (zalecana, warta?) na temat „kultury”
Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. III. Kultura); Marek Ziółkowski, Zmiany systemu wartości, w: Jacek Wasilewski (red.), Współczesne społeczeństwo polskie. Dynamika zmian, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2006; Aleksandra Jasińska-Kania (red.), Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków jednoczącej się Europie, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2012.