Krzysztof J. Szmidt Zakład Pedagogiki Twórczości UŁ

Prezentacja na temat: "Krzysztof J. Szmidt Zakład Pedagogiki Twórczości UŁ"— Zapis prezentacji:

1 Krzysztof J. Szmidt Zakład Pedagogiki Twórczości UŁ Konkurs, czyli porażka. Krytycznie o szkolnej praktyce stymulowania zdolności uczniów

2 Autonomiczna motywacja poznawcza
aktywność twórcza jest spontaniczna, wynika z czystej ciekawości poznawczej, powstaje w wyniku żywego zainteresowania przedmiotem działania twórczego w warunkach swobody wyboru tematu, jak i kierunku poszukiwań. Zaciekawienie powstaje bez nacisków społecznych i presji potrzeb braku, ma więc wartość dodatnią i jest dla twórcy przyjemne. (A.Tokarz, 1985)

3 Jak wyraźnie rozróżnić motywację autonomiczną od motywacji instrumentalnej?
zaobserwowanie, czy określone zachowanie twórcze ucznia pojawi się wtedy, gdy znikną zewnętrzne bodźce w postaci nagród, np. wtedy, gdy nauczyciel nie obieca dobrych stopni za wykonanie zadania (Tighte i in., 2003, s. 202).

4 Czy rywalizacja szkodzi, czy też pomaga w twórczości?
Robert Weisberg (1992): udział w konkursach, rywalizacja z innymi i chęć wygranej to ważny motor napędowy w procesie tworzenia (np. Watson i Crick bardzo pragnęli otrzymać nagrodę Nobla za stworzenie modelu DNA). Leonardo da Vinci, Mozart, Dickens i wielu innych genialnych twórców ciągle tworzyło na zamówienie i pod okiem komisji czy możnego mecenasa.

5 w XVII-XIX wieku organizowano konkursy muzyczne czy literackie, w których rywalizowali ze sobą na oczach zachwyconych bywalców salonów artystycznych tak wybitni twórcy jak Paganini z Karolem Lipińskim czy Mickiewicz ze Słowackim. J.S. Bach, Beethoven i inni wybitni twórcy, również współcześni, ciągle rywalizowali o stanowiska, angaże i zamówienia z innymi wybitnymi twórcami – twórczości wyszło to tylko na dobre. Najwybitniejsze dzieła Bacha powstały na zamówienie!

6 Sylwia Rimm

7 Sylwia Rimm (1994) „Nauczenie się funkcjonowania w sytuacjach rywalizacyjnych jest kluczem do sukcesów”. Ponieważ społeczeństwa współczesne są nastawione na rywalizację, ważne jest, żeby uczyć dzieci, jak w nich funkcjonować. Dlatego też nauczyciele powinni stwarzać takie sytuacje wychowawcze, w których uczniowie doświadczą zarówno przeżyć sukcesu, jak i porażki. Współzawodniczenie jednej klasy z drugą może pomóc w budowaniu solidarności grupowej i daje wszystkim motywację do uczestniczenia we wspólnym sukcesie lub porażce. Ważne jest, by rywalizacja grupowa była ściśle nadzorowana przez nauczyciela, dbającego o to, by rzeczywiście włączyć w nią wszystkich uczniów.

8 Robert J. Sternberg Problem, czy rywalizacja stymuluje, czy inhibituje twórczość zależy od właściwego dla danej jednostki poziomu pobudzenia oraz stopnia trudności zadania twórczego. Dla osoby o niskim poziomie reaktywności udział w konkursie twórczym może być czynnikiem motywującym do wysiłku i jego funkcja jest konstruktywna. W innych przypadkach rywalizacja rodzi zbyt dużą presję lub lęk.

9 Zasada „zewnętrzne w służbie wewnętrznego” (extrinsics in service of intrinics)
twórczości mogą sprzyjać takie nagrody, konkursy i zewnętrzne oceny, które wzbogacają i potwierdzają indywidualne kompetencje twórcze oraz dostarczają osobie twórcy wiedzy o tym, jak wzbogacić te kompetencje (Amabile, 1996, s. 259). Podobną rolę mogą odgrywać nagrody, które dostarczają twórcy więcej czasu, wolności oraz środków pomocnych w poszukiwaniu ekscytujących idei (np. 100 tys. zł – nagroda NIKE).

10 Rywalizacja szkodzi Dane o szkodliwości rywalizacji pochodzą z trzech źródeł: Najliczniejsze są doniesienia z eksperymentów, z których wynika, że wzbudzenie motywów rywalizacyjnych daje znacznie gorsze efekty niż oddziaływanie poprzez motywy wewnętrzne. Drugim źródłem wątpliwości są obserwacje psychoterapeutów, zwłaszcza wywodzących się ze „szkoły humanistycznej” (Maslow, Rogers, 1959). Trzecim źródłem są obserwacje nad grupami twórczego myślenia, z których wynika, że większość osób jest raczej zahamowana i mniej twórczo myśli w sytuacjach rywalizacyjnych.

11 Sakralizacja rywalizacji
Ma ona swoją genezę w systemie przekonań, który sukces i rywalizację uważa za zasadnicze składniki nowoczesnego wychowania. Podejście to sprowadza się do wdrażania uczniów w wyścig o bycie lepszym lub pierwszym. Rywalizacja staje się zarówno zasadą, jak i metodą wychowania. „Podstawą nagród i kar są zwycięstwa i porażki. Filozofia rywalizacji i dominacji prowadzi powoli do narodzin kulturowej obsesji sukcesu, która wyraża się pragnieniem pokonania przeciwnika, zwycięstwa nad rywalem. Z orientacji człowieka znika bliźni, a pozostaje przeciwnik, konkurent. Tak powoli tworzy się mentalność buldożera, która uwalnia czyny człowieka od odpowiedzialności, jeśli są skuteczne, a w dalszej perspektywie tworzy i usprawiedliwi klimat agresji” (Pilch, 1999, s. 36).

12 Sakralizacja rywalizacji traktuje szkołę jako instytucję edukacji dla kariery, uczy przede wszystkim jak zwyciężać, jak być najlepszym, jak dominować nad innymi, wykluczając z edukacji szkolnej pojęcie słabości, współczucia, altruistycznej pomocy słabszemu. „Rywalizacja słowo - zaklęcie, podstawowy mechanizm współczesnej metodyki wychowania. Podporządkowuje się mu organizację życia szkolnego, jest obecne we wszystkich niemal dziedzinach życia szkolnego; od rankingu wyników sportowych, poprzez konkursy na gazetki i wystrój klasy – do układania list wychowawców, wreszcie szkół ze względu na niezliczoną ilość kryteriów. Zwycięstwo nabiera wartości autotelicznej, staje się podstawą oceny, źródłem prestiżu” (Pilch, 1999, s. 109).

13 „Porządek i Przygoda. Lekcje twórczosci” w klasie VII i VIII Szkoła Podstawowa nr 5 w Łasku

14

15 Rzut oka na wyniki badań
Efekt facylitacji społecznej - polega na wzroście poziomu wykonania zadania w obecności innych ludzi. Obserwuje się go jedynie w odniesieniu do prostych, dobrze opanowanych czynności. A aktywność twórcza jest wszak przeciwieństwem czynności prostej i dobrze opanowanej.

16 Efekt społecznej inhibicji- hamowania twórczości w obecności innych osób
     W badaniach okazało się, że obecność osób, z którymi łączy nas wspólnota losu (pisanie wiersza w towarzystwie poety, który też pisał wiersz), ma bardzo pozytywny wpływ na wyniki aktywności twórczej, ale tylko wtedy, gdy nie spodziewamy się natychmiastowej oceny wyników. Kiedy zaś ocena jest oczekiwana, poczucie wspólnoty ustępuje rywalizacji, a poziom dzieł twórczych wyraźnie spada (Nęcka, 2001, s.168).

17 Wniosek: czynnikiem zakłócającym procesy twórcze jest nie tyle sama obecność innych ludzi, ile spostrzegana lub rzeczywista konieczność podjęcia z nimi rywalizacji. George M. Prince, jeden z twórców synektyki, twierdzi, iż spośród 1000 osób, które obserwował w sytuacjach grupowego myślenia, tylko dwie osoby na dziesięć są bardziej twórcze pod wpływem rywalizacji. Reszta jest zahamowana i mniej wydajna niż w sytuacji współpracy.

18 Maria Stasiakiewicz (1980)
wystarczy, by nauczyciel rozpoczynając pracę nad określonym tematem powiedział: „Zobaczymy, kto to zrobi najlepiej”, „Czyja praca będzie najładniejsza?”, „Kto zrobi to najszybciej”, by wzbudzić u dzieci motywy rywalizacyjne i zahamować jednocześnie nastawienie na zadanie i możliwość odczucia satysfakcji z samego działania.

19 „Przekształcając sytuację działania dziecka w sytuację rywalizacyjną powodujemy to, iż spostrzega ono kolegów jako konkurentów do pierwszego miejsca. W konsekwencji inni stanowią zagrażających przeciwników, których trzeba pokonać, by uzyskać miano najlepszego. Oczywistą konsekwencją takiego postępowania będzie zanik współdziałania, współpracy, a zatem utrudnienie procesu uspołecznienia dziecka oraz (...) usztywnienie działań dziecka, zablokowanie lub osłabienie poszukiwań twórczych” (Stasiakiewicz, 1980, s. 42).

20 Mechanizmy blokujące aktywność twórczą dziecka w sytuacji rywalizacji:
Powtarzanie przez dziecko rozwiązań, które „sprawdziły się” wcześniej, tzn. uzyskały aprobatę nauczyciela. Dziecko nie podejmuje ryzyka poszukiwań z lęku przed niepowodzeniem, ma zresztą pod ręką rozwiązanie już sprawdzone. Taki jest mechanizm jednej z głównych przeszkód w aktywności twórczej uczniów polskich szkół – niecierpliwego dążenia do natychmiastowego wyniku (wynik ten okazuje się na ogół banalny, jałowy, naśladowczy, byle jaki).

21 2) Naśladowanie przez dziecko tych rozwiązań (pomysłów w rysunkach, opowiadaniach, inscenizacjach itp.), które przyniosły powodzenie innym dzieciom i zostały przedstawione przez nauczyciela jako wzór. Powoduje to swoiste zjawisko, które rzadko jest spotykane w innych krajach europejskich i USA (tam nie do pomyślenia!), a tak dobrze znane nauczycielkom polskim – ściąganie z twórczości, naśladowanie pomysłów i gotowych wytworów dziecka, które otrzymało pochwałę lub którego rozwiązanie twórcze zostało przedstawione jako wzorcowe (Szmidt, 2001).

22 Wniosek z badań: rywalizacja hamuje twórczość dzieci, ponieważ budząc motywy zagrożenia tłumi poszukiwania, eksperymentowanie, próbowanie, czyli blokuje działania o charakterze eksploracyjnym.

23 Przeciwnicy rywalizacji
Warunek pomocy w tworzeniu: TAKIE ODDZIAŁYWANIE, BY ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW TWÓRCZYCH STAŁO SIĘ DLA UCZNIÓW CZYNNOŚCIĄ SAMONAGRADZAJĄCĄ.

24                                              

25 ZASADY PSYCHOPEDAGOGICZNE
1) Rywalizację jako celowo stosowany sposób zwiększania twórczej produktywności dzieci należy dawkować ostrożnie, ponieważ większość dzieci wydaje się raczej zablokowana niż „rozgrzana” koniecznością wykazania swej wyższości twórczej nad innymi. 2) Nauczyciele powinni pamiętać, że raz zainicjowana rywalizacja i walka o bycie najlepszym w rysowaniu czy muzykowaniu wymaga ciągłego wykazywania swej pozycji i – co jest tego konsekwencją – stałej obrony zdobytych przewag. Sytuacja taka rodzi wiele stresów, istnieje bowiem obawa, że ktoś inny pozbawi danego ucznia dotychczasowej pozycji i prestiżu. Konieczność ciągłego wykazywania swych przewag i utrzymywania wysokiej pozycji działa hamująco na inwencję twórczą.

26 3) Dążeniu dzieci do współzawodnictwa na niwie twórczej (kto lepszy
3) Dążeniu dzieci do współzawodnictwa na niwie twórczej (kto lepszy?, czyje ładniejsze?, kto szybciej? itp.) można przeciwdziałać przez: a)  wydłużanie, odpowiednie rozciągnięcie w czasie zadań twórczych, mających nawet charakter konkursów grupowych, przeciągające proces dochodzenia do rozwiązań i stymulujące zdolność tworzenia wielu różnorodnych (płynność i giętkość myślenia), dobrze opracowanych, dokończonych i uszczegółowionych (elaboracja, opracowanie) pomysłów rozwiązania tego samego problemu. b)  łączenie prac indywidualnych z pracami grupowymi, w czasie których uczeń będzie miał okazję przetwarzania, kombinowania i modyfikowania rozwiązań indywidualnych, łączenia ich z rozwiązaniami kolegów – okazja do współdziałania w pracach nad tym samym dziełem.

27 4) Stosunkowo mało szkodliwa, a nawet czasem wręcz pożądana jest rywalizacja między zespołami pracującymi nad tym samym problemem. Natomiast wysoce szkodliwa wydaje się rywalizacja wewnątrz zespołu czy grupy. Współzawodnictwo międzygrupowe przyczynia się do wzrostu integracji klasy, ułatwia współdziałanie między członkami tej samej grupy, natomiast współzawodnictwo wewnątrzgrupowe wywołuje liczne konflikty i napięcia emocjonalne oraz angażuje energię grupową w kierunku walk, a nie w kierunku osiągnięcia czegoś nowego i cennego.

28  5) Kiedy inne motywy słabną albo nie zdążyły się jeszcze rozwinąć, współzawodnictwo dostarcza odpowiednio silnej dawki energii, która jest potrzebna do podjęcia lub kontynuowania działań twórczych. Wynika z tego, ze nauczyciel może posłużyć się rywalizacją jako dodatkowym źródłem energii w sytuacjach, gdy aktywność klasy jest za niska w stosunku do wymagań zadań rozwojowych (Nęcka, 1995).

29 „Dzieci powinny zrozumieć, że ludzie pracują w różnym tempie nad różnymi rzeczami i że tak właśnie powinno być. Powinny uczyć się, że każda osoba jest unikalna, każda ma swoiste silne i mocne strony. Każde dziecko powinno usłyszeć: <Jeśli postarasz się zrobić najlepiej jak umiesz, wtedy rzeczywiście będziesz tam, gdzie powinieneś być we wszystkich przedmiotach. Nie martw się tym, co inni robią lub gdzie są. Każdy uczy się w różny sposób. Próba uczenia się w taki sposób jak inni, jest jak próba noszenia ich butów – to zawsze będzie nieszczęśliwe dopasowanie>” (Amabile, 1989, s. 151).

30 Dziękuję za uwagę.