Wybrane zagadnienia z metodyki nauczania języka polskiego w klasach I-III Mówienie NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz.

Prezentacja na temat: "Wybrane zagadnienia z metodyki nauczania języka polskiego w klasach I-III Mówienie NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz."— Zapis prezentacji:

1 Wybrane zagadnienia z metodyki nauczania języka polskiego w klasach I-III
Mówienie NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

2 Kształcenie sprawności językowej
Kształcenie sprawności językowej oznacza w szkole pracę nad przekształcaniem języka mówionego w język nastawiony na wypowiadanie się pisemne. Poprzez ćwiczenia w mówieniu i pisaniu uczeń powinien posiąść umiejętność - gromadzenia materiału, - selekcji, - planowania i komponowania wypowiedzi. Pracy nad wypowiedziami uczniów powinny towarzyszyć ćwiczenia słownikowe zmierzające do: bogacenia czynnego i biernego słownika uczniów wytwarzania w ich umysłach poprawnych skojarzeń i nazw (precyzowanie słownictwa) rozszerzania wiedzy uczniów na dany temat uwrażliwienie uczniów na estetykę wypowiedzi wyrabianie odpowiedzialności za słowo zapobiegania błędom językowym i ich zwalczania. opanowanie słownictwa ogólnonarodowego, wprowadzenie dzieci w świat piękna językowego. Uczniowie mają zdobyć umiejętności wypowiadania się w formie poprawnych zdań, właściwego łączenia ich ze sobą i posługiwania się bardziej rozbudowanymi wypowiedziami takimi jak: opowiadanie, streszczenie zdarzeń, opis, charakterystyka bohatera. Każda z tych form w różny sposób kształci język ucznia i stawia przed nim inne wymagania. Nauczyciel musi zadbać o to, by uczeń miał o czym mówić (poprzez tekst, rysunek, melodię, zabawę) a także stworzyć takie warunki, które pobudzą chęć wypowiadania się ucznia. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

3 Pośród ćwiczeń słownikowych możemy wyróżnić:
Ćwiczenia dostarczające pewnego zasobu słów, rozszerzające zasób słownictwa przez tworzenie nowych wyrazów od wyrazów znanych. Ćwiczenia unaoczniające dzieciom artystyczne wartości języka. Ćwiczenia wdrażające dzieci do poprawnej wymowy Ćwiczenia gramatyczne. Ćwiczenia ortograficzne. Podczas pracy z nowym tekstem należy wyjaśnić niezrozumiałe wyrażenia i zwroty. Dobrą formą będzie: pokaz i omówienie przedmiotu, jego obrazu, względnie wycieczka lub film związany tematycznie z treścią przeznaczonego do czytania tekstu, nauka poprawnej wymowy danego słowa. prześledzenie znaczenia tego słowa w kontekście. analizowanie budowy wyrazu, wyodrębnienie jego części np. przedrostka, przyrostka, wspólnego rdzenia grupy wyrazów podanie kilku wyrazów bliskoznacznych, ustalanie wieloznaczności podanie wyrazu o znaczeniu przeciwnym korzystanie z różnego rodzaju słowników uzupełnianie zdań tym wyrazem, układanie nowych zdań z tym wyrazem., gry słowne, krzyżówki Inną grupę ćwiczeń słownikowych stanowią ćwiczenia polegające na gromadzeniu zwrotów i wyrażeń zastępczych, synonimów. Jest to doskonałe ćwiczenie do ukazania bogactwa języka przez wyrażenie tej samej treści w różny sposób, dokładne obrazowe przedstawienie danej myśli. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

4 Ćwiczenia w tym zakresie polegają na:
Celem ćwiczeń kształtujących mowę prawidłową pod względem gramatycznym jest wdrażanie dziecka do praktycznego stosowania naszego systemu językowego. Komunikatywność wypowiedzi polega między innymi na stosowaniu przez mówiącego i odbiorcę tych samych zasad językowych. Ćwiczenia w tym zakresie polegają na: wdrażaniu dziecka do stosowania prawidłowych form fleksyjnych (przypadków, liczb, rodzajów, form osobowych), wzbogaceniu mowy dziecka w wyrażenia określające stosunki między przedmiotami, czynnościami, cechami, czemu służą przede wszystkim: przyimki, spójniki, zaimki, przysłówki, wdrażaniu do stosowania prawidłowych konstrukcji składniowych (zdań, równoważników zdań). Rozwijanie słownictwa łączy się nierozerwalnie z kształtowaniem poprawności gramatycznej wypowiedzi dzieci. Każde nowo poznane przez dziecko słowo jest elementem systemu słownego i jeśli ma być używane, musi wchodzić w różne konstrukcje składniowe, w zespoły wyrazów wykazujących gramatyczną zależność od siebie. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

5 Ćwiczenia słownikowe łączą się ściśle z ćwiczeniami frazeologicznymi.
W klasach młodszych można wprowadzić następujące rodzaje ćwiczeń frazeologicznych: - układanie zdań z użyciem nowo wprowadzonego wyrazu; - układanie zdań połączone z doborem odpowiednich wyrazów spośród uprzednio zgromadzonych; - układanie zdań lub fragmentów tzw. wypracowań z podanymi zwrotami i wyrażeniami; - pisanie przez uczniów pytań do podanych przez nauczyciela zdań, w których zastosowane zostały nowe zwroty lub wyrażenia; - wypisywanie przez uczniów odpowiednich zwrotów lub wyrażeń z omawianych tekstów w celu wykorzystania ich np. do opisu; - uczenie się przez uczniów na pamięć wierszy, zagadek, przysłów oraz krótkich fragmentów prozy. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

6 Przy prowadzeniu wszelkiego rodzaju ćwiczeń słownikowych należy pamiętać, że nie mogą być one celem samym w sobie. Muszą się łączyć ze wszystkimi działami programowymi, wynikać w naturalny sposób z toku zajęć i stanowić jego niezbędne ogniwo. Ponadto, aby zgromadzone słownictwo weszło w zakres słownika czynnego winno znaleźć zastosowanie w żywej mowie uczniów i w różnych formach wypowiedzi ustnych i pisemnych. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

7 Poprawna wymowa GĘŚ Ciężka, potężna i niedołężna
W stawu gęstwinie gęś ugrzęzła Lecz to nie klęska w gęsiej rodzinie, Gęś niedołężna z wodą popłynie. Trzech Czechów milczy mil trzy. Czego trzeba mistrzowi do zestrzelenia szczygła drzemiącego w dżdżysty dzień na drzewie? Wstrząs wstrząsnął strzelistą kolumną. Trzydzieści trzy przyczyny. Król królowej tarantulę włożył czule pod koszulę. Truchtem tratują okrutne krowy Rebeki mebel alabastrowy. Taka kolasa dla golasa to jak melasa dla grubasa. Drgawki kawki wśród trawki - sprawką czkawki te drgawki. Czy szczególny to, proszę pana, zaszczyt, płaszczyć się, by wtaszczyć się na szczyt? Czyjeś jelita widzi elita - cóż to za efekt, ten brzuszny defekt! Mówienie poprawne pod względem fonetycznym ma duże znaczenie w codziennym życiu i w przygotowaniu go do szkoły. Błędna wymowa pogarsza samopoczucie dziecka w zespole, utrudnia nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami i z dorosłymi, powoduje nieśmiałość, a także jest poważną przyczyną niepowodzeń w nauce czytania i pisania. Mowa jako akt w procesie porozumiewania językowego, słownego odgrywa poważną rolę w społecznych kontaktach człowieka z innymi ludźmi. Kontakty te są możliwe dzięki umiejętności mówienia i rozumienia tekstów słownych. Zadaniem nauczycieli jest więc, obok prawidłowego kształtowania wymowy, zapobieganie tym wadom. U 6- latków mowa powinna być opanowana. Zdarza się jednak, że dzieci 6- letnie nie opanowały prawidłowej wymowy głosek š, žco utrudnia im naukę czytania w przedszkolu, a następnie pisania. Zaburzona wymowa powoduje tworzenie się prawidłowych powiązań słuchowo- wzrokowych. Należy zadbać, aby dzieci przed przystąpieniem do nauki czytania wybrzmiewały wszystkie głoski w izolacji, w wyrazach i w mowie spontanicznej. Wczesne rozpoczęcie ćwiczeń ortofonicznych, na które składają się ćwiczenia oddechowe, fonetyczne - kształtujące słuch fonematyczny, usprawniające narządy mowy, artykulację, skutecznie zapobiega wadom wymowy.[6] NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

8 Wybrane zagadnienia z metodyki nauczania języka polskiego w klasach I-III
Czytanie NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

9 Dojrzałość szkolna Najczęściej wymieniane komponenty dojrzałości zdaniem J. Parafiniuk-Soinskiej [1971] to: dojrzałość fizyczna dojrzałość umysłowa dojrzałość społeczna dojrzałość emocjonalna dojrzałość wolicjonalna dojrzałość fizyczna – wzrost i ciężar ciała, sprawność motoryczna, funkcje zmysłów, stan zdrowia; dojrzałość umysłowa – rozumienie symboliki, orientacja w świecie, operacje myślowe, tj.: ujmowanie związków przyczynowo skutkowych, analiza wzrokowa i słuchowa, opanowanie mowy, słownik czynny i bierny, pamięć i uczenie się, koncentracja uwagi, koordynacja wzrokowo-ruchowa; dojrzałość społeczna – poczucie obowiązku, podporzadkowanie się poleceniom, nawiązywanie kontaktów społecznych, zbiorowe współdziałanie, samopoczucie w grupie, dojrzałość emocjonalna – kierowanie i kontrolowanie uczuciami, formy przejawiania i uzewnętrzniania uczuć, zmiany w nasileniu uczuć; - dojrzałość wolicjonalna – wytrwałość w pracy, celowa działalność, podejmowanie inicjatywy, doprowadzenie podjętych zadań do końca. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

10 kształtowanie umiejętności czytania:
CZYTANIE jest procesem wymagającym współdziałania szeregu właściwości psychicznych człowieka i współdziałania analizatorów (wzrokowego, słuchowego, kinestetycznego) sprawnego przebiegu wielu procesów myślowych odpowiedzialnych za prawidłową analizę i syntezę informacji, ich przetwarzanie, skojarzenie z posiadanym doświadczeniem. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

11 Gotowość dziecka do czytania i pisania
„Pojęcie gotowości do jakiegokolwiek rodzaju uczenia się odnosi się do takiego stadium rozwoju dziecka, w którym może ono uczyć się czegoś nowego z łatwością i bez napięcia emocjonalnego (towarzyszącego zwykle zadaniom zbyt trudnym przekraczającym możliwości dziecka) osiągać sukces, ponieważ wysiłki nauczyciela dają zadawalające rezultaty”. "Gotowość do czytania i pisania to taki stan w rozwoju dziecka, który jest rezultatem dojrzewania oraz dotychczasowego treningu wychowawczego przede wszystkim na terenie rodziny, który czyni go wrażliwym na znaki, ich istotę i znaczenie w procesie komunikowania się ludzi, a jednocześnie gotowym do odnoszenia korzyści ze wskazówek otoczenia dotyczących opanowania umiejętności czytania i pisania." NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

12 Według A. Brzezińskiej stan gotowości można ująć w trzech aspektach:
1. Gotowości psychomotorycznej, której istnienie jest warunkiem opanowania techniki czytania i pisania 2. Gotowości słownikowo- pojęciowej, która wiąże się z zasobem doświadczenia psychologicznego i językowego 3. Gotowości emocjonalno- motywacyjnej, której istotą jest odkrywanie istnienia mowy pisanej, zasad nią rządzących i rozumienia jej znaczenia w procesie porozumiewania się ludzi oraz przekazu doświadczenia kulturowego 1.sprawność analizatorów, aparatu artykulacyjnego, manualnego. 2. zasobem wiedzy o rzeczywistości, kulturze, technice, przyrodzie; umiejętność operowania posiadanym słownictwem - tworzenie antonimów, synonimów, rodzin wyrazów, opisywanie; właściwości myślenia dziecka- np.: abstrahowanie, klasyfikowanie i tworzenie klas, 3.zainteresowanie słowem pisanym, przekonanie, ze za jego pomocą można zapoznać się z interesującymi treściami, odpowiednia koncentracja uwago dowolnej i wysiłek woli. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

13 Szczególnie ważne jest, aby dziecko miało: prawidłową wymowę,
określoną lateralizację, wysoką sprawność ręki dominującej zarówno w zakresie szybkości, jak i precyzji ruchów, prawidłowy poziom percepcji wzrokowej oraz słuchowej, właściwą koordynację wzrokowo - słuchowo - ruchową, zdolność koncentracji uwagi na dłuższy czas, odpowiednią pojemność tzw. pamięci świeżej. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

14 świadomość, co to jest czytanie, wiedza jak się czyta w jego języku
J. Taylor podaje natomiast, że dziecko gotowe do rozpoczęcia nauki czytania charakteryzują: świadomość, co to jest czytanie, wiedza jak się czyta w jego języku wiedza, po co się uczy czytać, bogate słownictwo, umiejętność rozmowy na bliskie mu tematy. umiejętność różnicowania kształtów, kolorów, dźwięków, wyszukiwania różnic i podobieństw na obrazkach, różnych znaków. a) czym różni się czytanie od np. opowiadania książki, powinno uświadamiać sobie różnicę między obrazkiem a tekstem i innymi znakami np. różnego rodzaju ozdobnikami występującymi w znanych mu książkach: powinno zauważać związek między znakami w tekście z wypowiadanymi słowami. b) np. od strony lewej ku prawej, od góry strony do dołu. c) do czego ta umiejętność ma być przydatna, jaka jest wartość czytania dla człowieka. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

15 - całkowita nieświadomość tego, co to jest symbol (znak) drukowany,
Zupełny brak gotowości do czytania według J. Taylor cechuje dzieci które objawiają: - całkowita nieświadomość tego, co to jest symbol (znak) drukowany, co to jest i na czym polega czytanie, czym różni się ono od innych form wypowiadania; maja duże trudności z rozpoznawaniem różnic i podobieństw w nieskomplikowanych nawet obrazkach; cechuje je niska zdolność koncentrowania uwagi: maja trudności z wymawianiem dłuższych bardziej skomplikowanych słów i wyrażeń, wykazują niski poziom koordynacji wzrokowo- ruchowej: mają dobre rozumienie jedynie jasno sformułowanych, krótkich poleceń. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

16 Działania przygotowujące dziecko do nauki czytania
wzbogacanie wiadomości dziecka o otaczającym świecie, rozwój słownictwa uczenie prawidłowej wymowy i umiejętności komunikatywnego wypowiadania się, rozwijanie percepcji wzrokowej i wrażliwości słuchowej, rozwijanie orientacji przestrzennej oraz sprawności manualnej i koncentracji uwagi, kształtowanie umiejętności analizy i syntezy słuchowej, koordynacji słuchowo – ruchowej i słuchowo – wzrokowej oraz analizy i syntezy wzrokowej, wzbudzanie zainteresowania książką oraz wyzwalanie motywacji dziecka do samodzielnego czytania, rozwijanie pamięci słuchowej i wzrokowej, prowokowanie do globalnego odpoznawania wyrazów oraz wstępne ćwiczenia kształtujące technikę czytania, NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

17 stopniowanie pod względem trudności oparte na działalności dziecka,
W relacji przedstawionych działań wychowawczo-dydaktycznych należy stosować: formę zabawową, różnorodność, środki dydaktyczne, krótki czas, stopniowanie pod względem trudności oparte na działalności dziecka, W relacji przedstawionych działań wychowawczo-dydaktycznych należy przestrzegać następujących zasad: ze względu na wiek dziecka powinny być prowadzone w formie zabawowej, powinny być różnorodne, urozmaicone środkami dydaktycznymi, nie powinny wydłużać się w czasie, by nie powodowały zmęczenia i zniechęcenia u dzieci, powinny być stopniowane pod względem trudności- od najłatwiejszych do najtrudniejszych - oparte na działalności dziecka, powinny stwarzać mu warunki do realizacji własnych pomysłów, - powinny im towarzyszyć próby samokontroli podejmowane przez dziecko, - ćwiczeniom powinno towarzyszyć rozsądne udzielanie pomocy przez nauczyciela, wykazywanie wyrozumiałości, cierpliwości i życzliwosci. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

18 Metody nauki czytania i ich charakterystyka
Metodą w nauce czytania nazywamy zespół teoretycznie uzasadnionych działań, których celem jest opanowanie tej umiejętności. Istnieje wiele metod nauki czytania. Obecnie przyjmuje się, się najczęściej stosowana klasyfikacja metod nauki czytania obejmuje cztery podstawowe grupy: metody syntetyczne, metody analityczne, metody analityczno – syntetyczne, metody globalne. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

19 Metody syntetyczne Metody syntetyczne należą do najstarszych znanych metod nauki czytania. Służą przede wszystkim opanowaniu umiejętności czytania w aspekcie technicznym. Ich istotą jest przechodzenie od elementu do całości. Elementem może być dźwięk lub znak graficzny (litera), a całością wyraz lub zdanie. Ze względu na podstawę syntezy wyróżnia się następujące metody: alfabetyczną, określaną jako sylabizowanie, fonetyczną, zwaną również głoskową, sylabową, czyli zgłoskową. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

20 Metoda alfabetyczna Podstawową jednostką czytania w tej metodzie są nazwy liter zestawione w kolejności alfabetycznej- uczenie się po kolei wszystkich liter, następnie składanie z nich sylab i dalej wyrazów i zdań. Metoda fonetyczna Nauka czytania wiodła od poznania, w toku wymawiania samogłosek, później spółgłosek, a następnie ich odpowiedników literowych, do umiejętności czytania poprzez tworzenie sylab, a z nich wyrazów. Metoda sylabowa pomijała w ogóle głoski i rozpoczynała naukę czytania od zgłosek (sylab) samogłoskowych, a następnie przechodziła do zgłosek złożonych. Metoda alfabetyczna jest bardzo starą metodą, znaną juŜ w staroŜytności. Przy jej pomocy nauka czytania była długotrwała i Ŝmudna. Przez kilka lat nauczyciel wyuczał dzieci poszczególnych liter alfabetu na pamięć. Gdy zapoznały się juŜ z kształtem małych i wielkich liter oraz ich nazwami, przystępowały do czynności składania ich w sylaby. Z powstałych sylab tworzyły wyrazy, a następnie w toku sylabizowania rozpoczynały powolne czytanie tekstu. Podstawową jednostką czytania w tej metodzie są nazwy liter zestawione w kolejności alfabetycznej. W miarę upowszechniania się nauki czytania podejmowano róŜne próby modyfikacji tej metody. Przede wszystkim zmieniono i uwspółcześniono porządek liter alfabetu. Metoda fonetyczna powstała w XVI wieku w wyniku kolejnej modyfikacji metody alfabetycznej. Jednak rozpowszechniła się dopiero w XIX wieku. Według tej metody nauka czytania rozpoczynała się od rozkładu wyrazu na dźwięki, czyli głoski, jednocześnie wyjaśniając ich artykulację, a dopiero potem następowało zapoznawanie dzieci ze znakami tych głosek, czyli literami, by wreszcie przystąpić do czytania wyrazów. Nauka czytania wiodła od poznania, w toku wymawiania samogłosek, później spółgłosek, a następnie ich odpowiedników literowych, do umiejętności czytania poprzez tworzenie sylab, a z nich wyrazów. Droga opanowania umiejętności czytania prowadziła podobnie jak w metodzie alfabetycznej, od elementu do całości. Metoda fonetyczna rozwinęła się w dwóch kierunkach: syntetycznym i analitycznym. W nauce czytania bardziej przydatny okazał się kierunek analityczny. Metoda sylabowa pomijała w ogóle głoski i rozpoczynała naukę czytania od zgłosek (sylab) samogłoskowych, a następnie przechodziła do zgłosek złożonych. Nauka czytania przebiegała w kilku fazach od poznania zgłosek samogłoskowych (a, e, i, o, u, y), poprzez zgłoski złożone z dźwięku spółgłoskowego i samogłoskowego (np. ma, me, mi, mo), do poznania zgłosek, w których samogłoska wyprzedzała spółgłoskę (ul, om, am). W trakcie dalszej nauki następowało poznanie zgłosek, w których oprócz samogłoski występowała zbitka dwóch lub więcej spółgłosek (kra, Brda). Na metodzie sylabowej ciążył zarzut, że przedłużała okres mechanicznego składania wyrazów bez zrozumienia ich sensu. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

21 Metody analityczne Istotą metod analitycznych jest połączenie analizy słuchowej z analizą wzrokową jednostek językowych mających określone znaczenie, takich jak wyrazy, części zdania i zdania. Metoda wyrazowa - nauka czytania rozpoczynała się od zapoznania dziecka z określonym wyrazem lub wyrazami w połączeniu z ilustracją poprzez słuchanie jego brzmienia. Gdy dziecko potrafiło już rozpoznać wyrazy w tekście, dopiero wówczas odbywała się analiza słuchowo – wzrokowa na elementy składowe, literowo – zgłoskowe wyrazów. Metoda zdaniowa przyjmując za podstawę zdanie, wychodziła od zrozumienia tekstu, lecz wymagała dodatkowego wysiłku w zidentyfikowaniu wyrazów jako elementów składowych danej części zdania. Zdanie, w przeciwieństwie do wyrazu, stanowiło jednostkę językową tworzącą logiczną całość. Metody analityczne to druga grupa metod stosowanych w nauce czytania. Ich rodowód sięga XVI wieku. Eksponują one znaczeniową funkcję czytania, opierając się na rozumieniu czytanych tekstów. Metody te charakteryzuje prezentowanie w nauce czytania jednostek językowych mających określone znaczenie, takich jak wyrazy, części zdania i zdania. Istotą metod analitycznych jest połączenie analizy słuchowej z analizą wzrokową. Nie pozwalają one na odczytywanie nowych wyrazów lub zdań na podstawie uprzednio poznanych liter. Metoda wyrazowa to najstarsza odmiana metod analitycznych. Konieczne jest w niej wprowadzenie dużej liczby wyrazów, by w przyszłości mogły służyć do tworzenia zdań, a potem ułatwiały przeprowadzenie analizy i wyodrębnienie poszczególnych liter. Nauka czytania rozpoczynała się od zapoznania dziecka z określonym wyrazem lub wyrazami w połączeniu z ilustracją poprzez słuchanie jego brzmienia. Gdy dziecko potrafiło już rozpoznać wyrazy w tekście, dopiero wówczas odbywała się analiza słuchowo – wzrokowa na elementy składowe, literowo – zgłoskowe wyrazów. Metoda zdaniowa była oryginalną próbą ułatwienia nauki czytania. Przyjmując za podstawę zdanie, wychodziła od zrozumienia tekstu, lecz wymagała dodatkowego wysiłku w zidentyfikowaniu wyrazów jako elementów składowych danej części zdania. W tej odmianie metod analitycznych zdanie, w przeciwieństwie do wyrazu, stanowiło jednostkę językową tworzącą logiczną całość. Metoda zdaniowa rozwijała równolegle mowę i myślenie dziecka oraz wytwarzała u niego nawyki potrzebne do rozumienia sensu czytanego tekstu. Metody analityczne rozwinęły w dwóch kierunkach. Jeden doprowadził do powstania globalnej metody czytania, drugi stanowił podstawę rozwoju metod analityczno – syntetycznych. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

22 Metody analityczno – syntetyczne
Metody te powstały w wyniku powiązania metod analitycznych z syntetycznymi, zapewniając z jednej strony poznanie znaków graficznych języka pisanego (liter), z drugiej zaś – równoczesne rozumienie czytanego tekstu. W nauce czytania wykorzystuje się analizę do wyodrębniania części składowych z całości -liter z wyrazów oraz syntezę, do składanie nowych całości z poszczególnych części składowych -tworzenie nowych wyrazów z poznanych liter. Punktem wyjścia metod analityczno – syntetycznych jest wyraz lub zdanie. Z wyrazów lub zdań najpierw słuchowo wyodrębnia się głoski, wzrokowo wydziela się odpowiednie zapisy graficzne głosek (litery). Obok głosek już znanych pojawiają się głoski nowe, nie znane wcześniej, pozwalając na tworzenie nowych wyrazów z poznanych wcześniej głosek. Metody analityczno – syntetyczne są uznawane za najbardziej skuteczne metody stosowane w nauce czytania. Powstały w wyniku powiązania metod analitycznych z metodami syntetycznymi w specyficzny sposób. Metody te z jednej strony zapewniają poznanie znaków graficznych języka pisanego (liter), z drugiej zaś – równoczesne rozumienie czytanego tekstu. Ich zaletą jest odciążanie od zapamiętywania dużej liczby wyrazów oraz względna równowaga między technicznym aspektem czytania, typowym dla metod syntetycznych, a funkcją znaczeniową charakterystyczną dla metod analitycznych. W nauce czytania wykorzystuje się proces analizy, czyli wyodrębniania odpowiednich części składowych z całości (liter z wyrazów) oraz proces syntezy, czyli składanie nowych całości z poszczególnych części składowych (tworzenie nowych wyrazów z poznanych liter). Punktem wyjścia metod analityczno – syntetycznych jest wyraz lub zdanie. Za pomocą analizy słuchowej lub wzrokowej następuje przejście od zdania do wyrazu lub od wyrazu do elementu, jakim może być zgłoska, głoska lub litera. Z wyrazów lub zdań najpierw słuchowo wyodrębnia się głoski, początkowo samogłoski, a później spółgłoski. Wzrokowo wydziela się odpowiednie zapisy graficzne głosek (litery). W ten sposób w wyrazach obok głosek już znanych pojawiają się głoski nowe, nie znane wcześniej. Pozwala to na tworzenie nowych wyrazów z poznanych wcześniej głosek. W zależności od tego, co przyjmuje się za podstawę nauki czytania, wyróżniamy najczęściej dwie postacie metod analityczno – syntetycznych: zgłoskową i wyrazową. W zgłoskowej metodzie analityczno – syntetycznej nauka czytania rozpoczyna się od zapoznania z samogłoskami, poprzez dobór odpowiednich wyrazów, gdyż przyjmuje się, że samogłoski są słowotwórcze. Następnie przechodzi się do zgłosek złożonych z dwóch lub większej ilości głosek. Po analizie następuje synteza, czyli połączenie w pierwotną całość. Jeżeli przedmiotem analizy jest wyraz, wówczas wyróżniamy metodę analityczno – syntetyczną o charakterze wyrazowym. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

23 Wyróżniamy trzy odmiany metod analityczno – syntetycznych:
- metody analityczno – syntetyczne o charakterze wzrokowym, - metody analityczno – syntetyczne o charakterze fonetycznym, - metody analityczno – syntetyczne o charakterze funkcjonalnym. W każdej z tych metod podstawą analizy są tzw. wyrazy podstawowe, których dobór opiera się na dwóch kryteriach: fonetycznym (zgodność wymowy z zapisem graficznym) i graficznym (łatwość w kreśleniu liter składających się na dany wyraz). Wyróżniamy trzy odmiany metod analityczno – syntetycznych: - metody analityczno – syntetyczne o charakterze wzrokowym, - metody analityczno – syntetyczne o charakterze fonetycznym, - metody analityczno – syntetyczne o charakterze funkcjonalnym. W każdej z tych metod podstawą analizy są tzw. wyrazy podstawowe, których dobór opiera się na dwóch kryteriach: fonetycznym (zgodność wymowy z zapisem graficznym) i graficznym (łatwość w kreśleniu liter składających się na dany wyraz). NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

24 Metody analityczno -syntetyczne
W m. analityczno – syntetycznej o charakterze wzrokowym podstawą analizy jest wyraz spostrzegany wzrokowo. Z zapisu graficznego wyrazu zostaje wyodrębniony określony znak graficzny – litera, której przyporządkowuje się odpowiadający jej obraz dźwiękowy, czyli głoskę. Łączenie wyodrębnionej litery z innymi literami prowadzi do odczytania wyrazu. W m. analityczno – syntetycznej o charakterze fonetycznym podstawą analizy jest budowa dźwiękowa (fonetyczna) wyrazów - rozpoznawanie słuchowe wyrazu, potem wyodrębnienie w nim kolejnych głosek. Metoda analityczno – syntetycznej o charakterze funkcjonalnym wykorzystuje metody analityczno – syntetyczne o charakterze wzrokowym i fonetycznym, ze względu na udział funkcji wzrokowej i słuchowej w tym procesie nauki czytania. analiza: wyraz sylaba litera lub głoska, synteza (w odwrotnej kolejności): litera/głoska sylaba wyraz W metodzie analityczno – syntetycznej o charakterze wzrokowym podstawą analizy jest wyraz spostrzegany wzrokowo. Z zapisu graficznego wyrazu zostaje wyodrębniony określony znak graficzny – litera. Następnie danej literze przyporządkowuje się odpowiadający jej obraz dźwiękowy, czyli głoskę. Wówczas poprzez łączenie wyodrębnionej litery z innymi literami dochodzi do odczytania wyrazu. Nauka czytania charakteryzuje się następującymi etapami: przejście od analizy wzrokowej, poprzez analizę słuchową do syntezy. W metodzie analityczno – syntetycznej o charakterze fonetycznym podstawą analizy jest budowa dźwiękowa (fonetyczna) wyrazów. W początkowej fazie nauki czytania następuje rozpoznawanie słuchowe wyrazu, potem wyodrębnienie w nim kolejnych głosek. Każdej głosce (zamiast litery) jest przyporządkowany kolorowy kartonik. Dopiero po pewnym czasie kolorowy schemat wyrazu zostaje stopniowo zastępowany symbolem literowym. W metodzie analityczno – syntetycznej o charakterze funkcjonalnym naukę czytania opiera się na tzw. relacji funkcjonalnej, czyli stosowaniu różnych metod adekwatnych, ale jednocześnie wspierających poziom rozwoju różnych funkcji psychicznych. Wykorzystuje się więc metody analityczno – syntetyczne o charakterze wzrokowym oraz metody analityczno – syntetyczne o charakterze fonetycznym, ze względu na udział funkcji wzrokowej i słuchowej w tym procesie nauki czytania. Analiza i synteza w tej metodzie ma trochę inny przebieg. Integracja różnych metod spowodowała, że analiza jest dokonywana, poczynając od wyrazu, poprzez sylabę, do litery lub głoski, a synteza – w odwrotnej kolejności: od litery lub głoski, poprzez sylabę do wyrazu. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

25 Metody analityczno – syntetyczne zostały wykorzystane w trzech koncepcjach polskich elementarzy.
„Elementarz” Mariana Falskiego. oparty jest na metodzie analityczno – syntetycznej o charakterze wyrazowym. W elementarzu pt. „Litery” opracowanym przez E. i F. Przyłubskich, wiodącą metodą nauki czytania jest metoda analityczno – syntetyczna o charakterze funkcjonalnym. Przyłubscy zbliżają się również do globalnej metody czytania poprzez poszerzenie pola czytania wyrazów częściami (sylabami), aby w ten sposób zapobiegać głoskowaniu i sylabizowaniu. Trzecia metoda początkowej nauki czytania opracowana została przez Helenę Meterową w elementarzu pt. „Nauczę się czytać”. Autorka oparła się w nim na metodzie analityczno – syntetycznej o charakterze fonetycznym. Wyróżnia dwa okresy w nauce czytania: okres przedliterowy - poznanie dźwiękowej budowy wyrazów i drugi okres - opanowanie zapisu graficznego poszczególnych dźwięków(liter)i właściwa nauka czytania. Pierwsza z propozycji to „Elementarz” Mariana Falskiego. Po raz pierwszy został wydany w roku 1910. „Elementarz - stwierdza M. Falski – zbliża się do metod analitycznych o tyle, że za punkt wyjścia przyjmuje zdanie i wyraz, a nie literę, zaś do metod syntetycznych o tyle, że bezpośrednio po rozłożeniu wyrazu na litery i dźwięki każe składać te litery i dźwięki w całość wyrazu.” Elementarz ten oparty jest na metodzie analityczno – syntetycznej o charakterze wyrazowym. Punktem wyjścia do analizy są wyrazy podstawowe, z których dziecko wyodrębnia poszczególne głoski i ich odpowiedniki – litery (wyraz – głoska). W procesie syntezy następuje odczytywanie analizowanych wcześniej wyrazów, jak również i nowych – składających się z poznanych liter (głoska – wyraz). Wiodącą metodą nauki czytania w elementarzu pt. „Litery” opracowanym przez E. i F. Przyłubskich, jest metoda analityczno – syntetyczna o charakterze funkcjonalnym. Powstała w wyniku powiązania rozmaitych metod wykorzystujących różnorodny poziom rozwoju poszczególnych funkcji psychicznych. W ten sposób w procesie nauki czytania, którego podstawę stanowią tzw. relacje funkcjonalne, bierze udział funkcja wzrokowa, słuchowa oraz kinestetyczno – słuchowa. Autorzy wprowadzili również przy analizie i syntezie – sylabę, jako „ogniwo pośrednie” pomiędzy wyrazem a głoską, które miało na celu rozszerzenie tzw. pola czytania. Analiza przebiega od wyrazu, poprzez sylabę, do głoski (wyraz – sylaba – głoska), natomiast synteza odwrotnie (głoska – sylaba – wyraz). W elementarzu „Litery” E. i F. Przyłubscy zbliżają się również do globalnej metody czytania poprzez poszerzenie pola czytania wyrazów częściami (sylabami), aby w ten sposób zapobiegać głoskowaniu i sylabizowaniu. Sylaba stanowi naturalny pomost między głoską a wyrazem. W „Literach” druk jest wprowadzony do czytania juŜ od początku nauki. Trzecia metoda początkowej nauki czytania opracowana została przez Helenę Meterową w elementarzu pt. „Nauczę się czytać”. Autorka oparła się w nim na metodzie analityczno – syntetycznej o charakterze fonetycznym, zwana jest również metodą barwno – dźwiękową. Ta metoda była stosowana w Polsce w latach siedemdziesiątych, jednak niektóre rozwiązania wykorzystane przez autorkę mogą być nadal pożyteczne w nauce czytania. Helena Meterowa wyróżnia dwa okresy w nauce czytania: 1. okres przedliterowy, w którym następuje poznanie dźwiękowej budowy wyrazów, 2. drugi okres - przeznaczony jest na opanowanie zapisu graficznego poszczególnych dźwięków – czyli liter oraz właściwą naukę czytania. Autorka podkreśla znaczenie dobrej znajomości struktury dźwiękowej wyrazów dla rozumienia czytanego przez dziecko tekstu. Dokonywanie analizy wzrokowo – słuchowej lub ruchowo – słuchowej z powolnym przejściem od symbolicznego zapisu (ruch ciała) do symbolicznego zapisu graficznego (kolorowy kartonik), a potem do właściwego zapisu graficznego (litera), prowadzi do zrozumienia związku, jaki zachodzi między dźwiękiem a jego zapisem. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

26 NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

27 Metody globalne W metodach globalnych wyraz, część zdania lub zdanie są poznawane jako całościowy obraz graficzny, co wpływa na lepsze rozumienie treści, gdyż znacznie mniej wysiłku i uwagi poświęca się formalnej stronie czytania. W metodach globalnych najpierw następuje poznawanie i zapamiętywanie szeregu wyrazów jako pewnej zamkniętej całości, a dopiero później analiza elementów wyrazów, czyli dźwięków i liter. Analiza polega tu przede wszystkim na uchwyceniu różnic w poszczególnych wyrazach, a nie na powolnym poznawaniu budowy literowo – głoskowej. Ekspozycja całych wyrazów lub zdań wiedzie do stopniowego powiększania pola czytania. W metodach globalnych wyraz, część zdania lub zdanie są poznawane jako całościowy obraz graficzny. Wynika to z odniesienia się do znaczeniowej strony czytanego tekstu. Nauka czytania rozpoczyna się od konkretnego pojęcia, zrozumiałego dla dziecka, budząc w nim w ten sposób zainteresowanie znakiem, drukiem, książką. Wyodrębnienie poszczególnych dźwięków i liter ma na celu utrwalenie wyrazu i podkreślenie różnic pomiędzy poszczególnymi wyrazami, a nie badanie ich struktury literowo – głoskowej. Wpływa to na lepsze rozumienie treści, gdyż znacznie mniej wysiłku i uwagi poświęca się formalnej stronie czytania. W metodach globalnych najpierw następuje poznawanie i zapamiętywanie szeregu wyrazów jako pewnej zamkniętej całości, a dopiero później analiza elementów wyrazów, czyli dźwięków i liter. Analiza polega tu przede wszystkim na uchwyceniu różnic w poszczególnych wyrazach, a nie na powolnym poznawaniu budowy literowo – głoskowej. Ten specyficzny rodzaj analizy poprzez zestawienie, porównanie i wyszukiwanie powtarzających się elementów wyrazów prowadzi do poznawania poszczególnych liter. Ekspozycja całych wyrazów lub zdań wiedzie do stopniowego powiększania pola czytania, czyli obszaru, jaki osoba czytająca obejmuje wzrokiem. Następuje stopniowe przechodzenie od czytania po literze do sylaby i wyrazu. Opanowywanie umiejętności czytania wymaga ciągłego poszerzania tego pola. W związku z tym w początkowej fazie w obrębie czytanego tekstu zestawia się wyrazy o różnej liczbie liter lub o innych układach graficznych. W ten sposób rozwija się spostrzeganie obejmujące znaki graficzne w obrębie krótkich, a następnie coraz dłuższych wyrazów. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

28 Inne metody współcześnie stosowane w nauce czytania
m. fonetyczno-literowo-barwna Bronisława Racławskiego (Glottodydaktyka ) - m. Dobrego Startu Marty Bogdanowicz m. Ireny Majchrzak m. Glena Domana Naturalna nauka języka Bronisław Rocławski łączy technikę płynnego czytania z nauką pisania. Uważa on iż nie należy odkrywać czytania od pisania i uczyć czytania bez pisani. Naukę czytania powinno rozpocząć się, gdy zostanie ustalony poziom sprawności komunikowania się dziecka. Można już zacząć od 3-latków. W wyodrębnieniu określonych głosek stosuje się dwa kolory : zielony i czerwony. Program B. Rocławskiego nie ma podręcznika. Zamiast podręcznika stosuje się zestawy zadań, zabaw i ćwiczeń, które pozwalają osiągnąć dziecku odpowiedni poziom sprawności artykułujących i słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy głoskowej wyrazów. Konieczne jest stosowanie specjalnych klocków LOGO. Klocki zawierają cztery podstawowe warianty danej litery. Każdy jest znakiem tego samego fonemu. Na każdym występuje mała i wielka litera drukowana i pisana (44-literowy alfabet). Według Rocławskiego do nauki czytania i pisania należy przystąpić, gdy dziecko rozkłada wyrazy na głoski i potrafi składać wyraz z głosek. W nauce pisania bardzo ważne jest poznanie przez dziecko właściwej postaci głoskowej wyrazu. Litery grupuje się według podobieństwa w odniesieniu do kreślenia oraz łączenia. Dobra orientacja przestrzenna, powiązana ze schematem własnego ciała ułatwia dziecko naukę czytania i pisania. Warianty Metody Dobrego Startu: - Piosenki do rysowania (od 4 lat) - Piosenki i znaki (od 5 lat) - Piosenki na litery. Trzeci wariant „ Piosenki na literki” wprowadza uczenie się poszczególnych liter alfabetu. Podstawą tej metody jest jednoczesne usprawnianie analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego. Zapamiętanie zapisu graficznego litery (kształtu) odbywa się w tym samym czasie za pomocą wzroku, ruchu i dotyku. Poprzez zabawy i ćwiczenia ruchowe oraz ruchowo-słuchowe dochodzimy do zasadniczej części metody. Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe przebiegają według ustalonego schematu w rytm śpiewanej piosenki, na podstawie wzorów graficznych, który odtwarza – najpierw wodząc palcem po wzorcze, a później w rytm śpiewanej piosenki. Zachowując właściwy kierunek kreślenia wzoru wprowadzanej litery, zgodnego z zapisem graficznym. Stopniowo wprowadza się coraz bardziej skomplikowane wzory. Zajęcia końcowe mają charakter ćwiczeń wokalno-rytmicznych i relaksujących dziecko. I. Majchrzak wychodzi z założenia, że rozumienie słowa może i powinno wyprzedzać umiejętność jego odczytania „ bo to nie litery się czyta, tylko sens”. Autorka uważa, że pismo jako fonem wizualny powinno być poznawane wzrokiem, ponieważ litery występują oddzielnie, dlatego zbytecznie ich głoskować. Umiejętność głoskowania będzie wynikiem czytania, a nie warunkiem. W metodzie tej brak jest analizy i syntezy słuchowej. Według Majchrzak czytanie rozpoczyna się od czytania globalnego własnego imienia- jako klucza otwierającego świat. Dziecko uczy się liter poprzez obserwację. Poznawanie liter następuje poprzez prezentację kolejnych liter. Codziennie dziecko poznaje inną literę. Nie odpytujemy dzieci ze znajomości litery poznanych wcześniej. Dziecko samo sobie przyswaja to co je najbardziej interesuje. Po pewnym czasie ćwiczeń z własnym imieniem i imionami innych dzieci jest w stanie rozpoznać brzmienie większości głosek i zrozumieć słowa. Na białym tle prezentujemy pojedyncze, czarne litery. Następny etap – targ liter – wymiana między dziećmi poszczególnych liter zawartych w imionach. Okres ten jest okresem zabaw, gier prowadzonych z wykorzystaniem liter, sylab i wyrazów, podczas , których dziecko powinno kojarzyć dźwięk (głoskę) z jej zapisem graficznym (literą). Ostatni etap –„ nazywanie świata” - dzieci podczas zabaw etykietują przedmioty w sali. Im więcej liter dziecko pozna, tym łatwiej dochodzi do rozszyfrowania znaczenia danego słowa. Wykorzystuje się tutaj od 80 do 100 słów nazw pospolitych. Uzupełniony bankiem i ilustracjami. Z czasem dzieci przechodzą od jednowyrazowych układanek słowno-obrazkowych do coraz dłuższych tekstów. G. Doman czytanie traktuje jako zabawę tzw. „zabawa w czytanie”. Rodzina uczy dziecko czytać zgodnie z jego rozwojem. Można zaczynać już od urodzenia. Twierdzi, że bardzo małe dzieci mogą i uczą się czytać słowa, kartoniki (10x60) z literą (8 cm) w kolorze czerwonym. Kształt liter powinien przypominać czcionkę drukarską. Czerwone litery stopniowo zmienia się na czarne, a rozmiar zmniejsza. Doman wyróżnia 5 etapów „zabawy w czytanie” I etap – pojedyncze słowa II etap – wyrażenia dwuwyrazowe III etap – pierwsze zdania IV – rozbudowa zdań V etap – samodzielne czytanie. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

29 Schemat nauki czytania
Dziecko widzi obrazek np. kota, a pod nim podpis „To kot Ali”. Zdanie to trzeba podzielić na wyrazy (I poziom analizy) i wyodrębnić wyraz w którym występuje nowa literka „k”, W odszukanym wyrazie trzeba wyodrębnić głoski (II poziom analizy) - wyróżnienie głoski w nagłosie, w wygłosie i w śródgłosie, Dziecko poznaje kształt nowej literki Gdy dziecko już umie odwzorować kształt nowej litery i łączy ja z właściwą głoską, rozpoczyna się synteza: zbitkę głoska- literka włącza się wyraz, wyraz w zdanie. Dziecko widzi obrazek np. kota, a pod nim podpis „To kot Ali”. Zdanie to trzeba podzielić na wyrazy (pierwszy poziom analizy) i wyodrębnić wyraz w którym występuje nowa literka, oczywiście przy pomocy dorosłego, Tym wyrazem jest kot i trzeba w nim wyodrębnić głoski ( fonemy) – jest to drugi poziom analizy: dziecko określa, co słyszy na początku wyrazu ( głoska w nagłosie), co słyszy na końcu wyrazu( głoska w wygłosie) i co słyszy w środku wyrazu ( głoska w śródgłosie), Teraz powinno skupić się na wyodrębnionej nowej głosce ( fonemie) i literze, za której pomocą można ją oznaczyć ( kodować) w tym przypadku jest to „k”, Dziecko poznaje kształt nowej literki i pisze ja palcem w powietrzu, na ławce lub zaparowanej szybie, w rozsypanej kaszy), ołówkiem ( lub długopisem) na papierze, po wykropkowanym śladzie i wreszcie w linijkach zeszytu, W trakcie poznania kształtu nowej litery następuje silne skojarzenie brzmienia głoski z kształtem jej znaku ( literą), gdy dziecko już umie odwzorować kształt nowej litery i łączy ja z właściwą głoską, rozpoczyna się synteza: zbitkę głoska- literka włącza się wyraz, wyraz w zdanie. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

30 Percepcja wzrokowa Czynności czytania i najprostsze formy pisania rozpoczynają się od wzrokowego spostrzegania znaków graficznych pisma. Spostrzeganie to jest trudne zarówno ze względu na podobieństwo liter, jak i również abstrakcyjną treść elementów językowych, które one oznaczają. W trakcie czytania oko wykonuje trzy rodzaje ruchów: postępujący od lewej do prawej strony wiersza zwrotny od końca jednej linii do początku następnej wsteczny, mający na celu poprawną kontrolę spostrzegania grafemów. Podstawową rolę w spostrzeganiu wzrokowym liter odgrywają operacje identyfikacji i różnicowania kształtów oraz położenia przestrzennego. Usprawnianie percepcji wzrokowej: dobieranie par jednakowych obrazków (dobieranki, loteryjki, domino), wskazywanie różnic i podobieństw na materiale obrazkowym i geometrycznym, odtwarzanie z pamięci układów elementów, układanie obrazków z części oraz według instrukcji słownej, układanie obrazków i kompozycji z figur, dobieranie części figur geometrycznych do całości, budowanie według wzoru kompozycji z klocków, wyszukiwanie i dobieranie jednakowych wzorów literopodobnych i literowych, rozpoznawanie i nazywanie liter, wyszukiwanie lub skreślanie liter w tekście, uzupełnianie liter w wyrazie, lepienie z plasteliny lub układanie liter z drutu, czytanie i układanie wyrazów i zdań. Podstawowym zadaniem związanym z przygotowaniem do nauki czytania i pisania jest doskonalenie percepcji wzrokowej. Proces analizy i syntezy wzrokowej rozwijany jest w różnych sytuacjach, których dostarcza codzienna zabawa, zajęcia, prace samoobsługowe, np.: porządkowanie zabawek, materiałów przyrodniczych, określanie różnic i podobieństw między tymi przedmiotami. Podstawową rolę w spostrzeganiu wzrokowym liter odgrywają operacje identyfikacji i różnicowania ich kształtów oraz położenia przestrzennego. Właściwe czytanie powinno być poprzedzone zabawami konstrukcyjnymi, układankami, pracami z różnych materiałów. Konstruowanie i układanie dowolne i według wzoru, coraz bardziej złożone, komplikujące się, z uwzględnieniem kompozycji asymetrycznej i abstrakcyjnej sprzyja nie tylko doskonaleniu percepcji wzrokowej, ale ćwiczy również pamięć wzrokową. Podobną rolę pełnią łamigłówki, oglądanie i porównywanie ilustracji, historyjek obrazkowych, fotografii. Przy oglądaniu, podobnie jak w procesie czytania, dziecko koncentruje uwagę nie tylko na obrazie spostrzeganym, lecz powraca do tego co widziało, próbuje przewidzieć i wyobrazić sobie treść następnych obrazów. Rysunki dzieci o obniżonym poziomie funkcji wzrokowej charakteryzują się ubóstwem treści, małą ilością szczegółów, schematyzmem. Braki w spostrzeganiu wzrokowym najlepiej można obserwować na rysunkach odwzorowujących model i układ figur geometrycznych, układ znaków literowych i cyfrowych. 3 rodzaje ruchów Ruchy te mają charakter skokowy, przedzielony pauzami spoczynkowymi – fiksacjami – jest to moment, gdy oczy są nieruchome i kiedy dokonuje się właściwe spostrzeganie pisma. Częstotliwość ruchu oka od jednej fiksacji do następnej zależy od rodzaju czytania. Właściwe spostrzeganie tekstu odbywa się podczas przerw fiksacyjnych. W tym czasie dokonywana jest analiza i synteza symboli graficznych oraz dekodowanie ich brzmienia i znaczeń. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

31 Percepcja słuchowa Czynności czytania i pisania wymagają nie tylko prawidłowego spostrzegania liter, ale także umiejętności wyodrębniania i przyporządkowywania im właściwych dźwięków. Percepcja słuchowa jest więc podstawowym ogniwem mechanizmu czytania głośnego, pisania ze słuchu; towarzyszy cichemu czytaniu, pisaniu z pamięci i pisaniu samodzielnemu. Percepcja słuchowa angażuje trzy rodzaje słuchu: fizyczny –warunkuje proces opanowania mowy – ubytki uniemożliwiają prawidłowa percepcję dźwięków mowy mogą być przyczyna trudności w czytaniu i pisaniu. muzyczny – pozwala na słyszenie barwy, wysokości, melodii i tempa wypowiedzi – zapewnia wiec czytanie wyraziste oraz wierna rejestrację mowy, która ma być zapisana. fonematyczny – umożliwia odbiór i różnicowanie dźwięków (głosek)pod względem fonematycznym (świadoma operacja analizy i syntezy słuchowej, która stanowi mechanizm czytania i pisania) Usprawnianie percepcji słuchowej: rozwiązywanie zagadek słuchowych, ćwiczenia rytmiczne: rymowanki, piosenki, ćwiczenia pamięci słuchowej: wyliczanki, wierszyki, powtarzanie sylab, wyrazów i zdań, odtwarzanie rytmu i wiązanie go z układem przestrzennym, zabawy z rymami: dobieranie rymujących się wyrazów, tworzenie rymów, analiza i synteza zdań: liczenie wyrazów, układanie zdań dłuższych, ćwiczenia i zabawy związane z analizą wyrazów na sylaby i syntezą sylab w wyraz, rozpoznawanie głoski w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów, wyszukiwanie obrazków na daną głoskę, ćwiczenia w analizie i syntezie głoskowej wyrazów 3 i 4- głoskowych oraz dłuższych, ćwiczenia w czytaniu i układaniu wyrazów i zdań.  Niski poziom spostrzegawczości słuchowej ujawnia się już u młodszych dzieci przedszkolnych w nieprzyswajaniu treści wierszy, piosenek, w nieumiejętności powtarzania dłuższych zdań i rozumienia poleceń. Wynika to z gorszej pamięci słownej i analizy słuchowej tekstów słownych. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

32 Utrwalanie i doskonalenie nauki czytania.
Analizując technikę czytania dziecka zwracamy uwagę na określenie takich cech dobrego czytania jak: Poprawność – tj. staranne wymawianie wszystkich głosek bez opuszczania i przestawiania liter, oraz bez zbytecznego dodawania głosek, sylab czy wyrazów tzn. wierne odczytywanie tekstu ze zwróceniem uwagi na znaki przestankowe. Płynność - tj. czytanie całościowe bez literowania, rozdzielania na sylaby, łączne czytanie wyrazów, czytanie z wyrazem następnym np. z tobą, w szkole. Biegłość – tj. indywidualne tempo czytania odpowiadające tempu mowy ustnej, umożliwiające słuchającemu i czytającemu uchwycić sens, z polem czytania rozszerzonym na tyle, żeby przeczytać następny wyraz zanim głośno się go wypowie. Wyrazistość –polega na zwracaniu uwagi na pauzy logiczne i psychologiczne, naturalną intonację i modulację głosu z uwypukleniem uczuć, nastroju, właściwe tempo i rytm (możliwe tylko wtedy, gdy dziecko osiągnie trzy wcześniejsze cechy czytania) Zajęcia przeznaczone na ćwiczenia doskonalące technikę czytania powinny być poprzedzone: wyborem odpowiedniego fragmentu tekstu, wzorowym czytaniem go przez nauczyciela, analizą sposobu czytania pod kątem interpunkcji, akcentów logicznych i zasad techniki czytania głośnego. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

33 Halina Przyłubska mówiąc o czytaniu wyróżnia:
wzorowe czytanie nauczyciela czytanie głośne indywidualne czytanie indywidualne kolejno przez wszystkich uczniów czytanie szeptem czytanie ciche ze zrozumieniem Halina Przyłubska mówiąc o czytaniu głośnym wyróżnia: wzorowe czytanie nauczyciela (cel- zaprezentowanie dzieciom wzoru czytania, podczas którego nie patrząc do książki będą obserwowały jego mimikę i gestykulację); czytanie głośne indywidualne, (cel- nauka poprawnego mówienia, wyrabianie słuchu, ćwiczenia narządów mowy, a dla nauczyciela dostarczenie informacji o możliwościach ucznia i korekta popełnianych błędów); czytanie indywidualne kolejno przez wszystkich uczniów ( cel- stwarzanie sytuacji koncentracji całego zespołu uczniów na tekście z powtarzaniem szeptem lub w mowie wewnętrznej). Kolejny sposób czytania, polegający na czytaniu szeptem jest formą pośrednią pomiędzy czytaniem głośnym, a cichym. Ułatwia zdobywanie techniki czytania i rozumienie tekstu. Jednocześnie, stosowane jako czytanie indywidualne, umożliwia dzieciom zachowanie własnego tempa i metody. Czytanie ciche jest wielokrotnie szybsze ze względu na to, że nie hamuje go praca narządów mowy, zaangażowanych przy czytaniu głośnym jak również dlatego, że wzrok obejmuje od razu większe zespoły liter. Natomiast czytanie ciche ze zrozumieniem to czytanie wzrokiem, bez udziału narządów mowy, bazujące na kojarzeniu obrazu graficznego wyrazu z jego zapamiętanym znaczeniem. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

34 Według Anny Jakubowicz proces czytania ze zrozumieniem składa się:
ze spostrzegania obrazów graficznych: wiązania obrazów graficznych z wyobrażeniami pozajęzykowymi, czyli zrozumienia znaczenia grupy przeczytanych słów; pamiętania sensu przeczytanych słów w czasie czytania następnych grup wyrazów; domyślania się dalszego ciągu czytanego tekstu, tj. przewidywania; kojarzenia znaczeń w pewne całości myślowe; kontroli, czyli weryfikacji przewidywań. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

35 Ćwiczenia w czytaniu W klasie I jeszcze zanim dziecko zacznie czytać nauczyciel może zadawać pytanie motywacyjne lub naprowadzające w określonym kierunku np., o czym jest mowa w danej opowieści na podstawie tytułu, rysunku. Już w II półroczu nauki mogą podejmować próby poszukania w krótkim tekście odpowiedzi na pytanie nauczyciela, jak również układać opowiadanie z rozsypanki zdaniowej. W klasie II ćwiczenia polegające na : poszukiwaniu odpowiedzi na pytania w cicho czytanej przez siebie czytance, lub jej fragmencie układaniu pytań do treści tekstu czytanego cicho, skierowanych do autora lub innych uczniów wyborze fragmentu tekstu, ilustrowaniu go i podpisywaniu albo słowami z tekstu albo też samodzielnie sformułowanym zdaniem układaniu podpisów pod obrazkami historyjek obrazkowych W klasie III dodatkowe ćwiczenia, oprócz wykonywanych już z rozszerzonym stopniem trudności, związane mogą być z : omawianiem samodzielnie przeczytanej lektury, treści czytanki, rozdziału utworu literackiego lub artykułu wyodrębnianiem w czytanym po cichu tekście: fragmentów dotyczących postaci, zdarzeń, wyróżnianie opisów, dialogów, „złotych myśli”, najciekawszych, najzabawniejszych, najładniejszych fragmentów (z samodzielny uzasadnieniem wyboru). czytaniem z podziałem na kolejne obrazy, którym nadajemy tytuły (przygotowanie do układania planu). NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

36 Czytanie krytyczne i twórcze
Istota tego rodzaju czytania jest wychodzenie poza dosłowne rozumienie tekstu. Dziecko umiejące czytać krytycznie i w sposób twórczy umie ocenić wartości przedstawianych idei, interpretować zdarzenia, tworzyć na podstawie tekstu uogólnienia. Dziecko potrafi: odróżniać fikcję od rzeczywistości, poddawać w wątpliwość prawdziwość podawanych informacji, oceniać trafność przedstawianych treści, porównywać różne źródła informacji na dany temat, przypominać sobie zdarzenia uzasadniające lub obalające fakty podane przez autora, wyszukiwać w tekście informacje potrzebne w jakimś celu, selekcjonować informacje pod określonym kątem, rozpoznawać intencje autora, co do nastroju tekstu, reagować na humor, żarty, niespodziewane zakończenie, ton powagi itp., uzasadniać przyczyny lubienia lub nielubienia określonych tekstów, interpretować zdarzenia i oceniać bohaterów, wykorzystywać myśli autora w świeży i oryginalny sposób - „tworzenie” na podstawie tekstu. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

37 umiejętność wyboru materiału (poszukiwanie), zdawanie z niego sprawy,
Umiejętność czytania krytycznego jest potrzebna w uczeniu się wszystkich przedmiotów, gdyż obejmuje: umiejętność wyboru materiału (poszukiwanie), zdawanie z niego sprawy, notowanie, wykorzystywanie informacji, podsumowywanie treści - syntezę spostrzeżeń i faktów uzyskanych podczas czytania ocenę przedstawionych danych, odnalezienie źródeł, na jakie autor się powołuje, porównanie stopnia wiarygodności tych źródeł. Czytanie twórcze opiera się często na fantazji i luźnych skojarzeniach uczniów związanych z przeczytanym tekstem. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

38 Wybrane zagadnienia z metodyki nauczania języka polskiego w klasach I-III
Pisanie NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

39 PRZYGOTOWANIE DO NAUKI PISANIA
Przygotowanie do nauki pisania polega na stosowaniu różnorodnych ćwiczeń wyrabiających koordynację wzrokowo – ruchową i sprawność dłoni i palców, a także przegubu dłoni oraz ruchów ramienia i przedramienia. Ruchy ręki piszącej umożliwiają przekształcanie wzrokowo – słuchowych obrazów na obrazy graficzne. Graficzne odtwarzanie liter wymaga dużej sprawności ręki. Ruchy pisarskie maja dwojaki charakter: podbiegający, w wyniku którego powstają linie proste i pętle (przebiega w płaszczyźnie pionowej) postępujący – piszemy litery obok siebie w wyrazie (płaszczyzna pozioma - ruchy poziome wymagają udziału także przedramienia i łokcia). Prawidłowy przebieg procesu opanowania techniki pisania zależy od dostatecznego poziomu rozwoju analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno ruchowego. Proces pisania w początkowej fazie nauki przebiega prawidłowo, jeśli dziecko osiąga dostateczny poziom rozwoju drobnych grup mięśniowych dłoni i palców oraz zdolność ich koordynacji. Pisanie na kartkach wymaga ruchów drobnych niewielkich przede wszystkim nadgarstka, kiści, całej dłoni i palców a także przedramienia i ramienia. Układ kostno stawowy i mięśniowy ręki dziecka 6 letniego nie jest jeszcze dojrzały, ręka dziecka szybko się męczy przy pisaniu, dlatego ćwiczenia w pisaniu nie powinny trwać zbyt długo, natomiast mogą być stosowane dość często kilkakrotnie w ciągu jednego dnia. Ważna jest również orientacja na kartce papieru: lewa, prawa strona, góra, dół, lewy róg itp.. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

40 Przygotowanie dziecka do nauki pisania i czytania obejmuje:
Usprawnienie rąk dziecka ma na celu doprowadzenie do tego, aby potrafiło ono dobierać potrzebne ruchy dostosowując je do rodzaju zadania manualnego oraz narzędzi i materiału, z którym przyjdzie mu mieć do czynienia. Dlatego należy stwarzać dzieciom wiele okazji, w których będą musiały zaangażować ruchy rąk i palców, oczywiście na różnorodnym materiale. Przygotowanie dziecka do nauki pisania i czytania obejmuje: zajęcia i zabawy ruchowe mające na celu ułatwienie dziecku poznania schematu ciała i kierunku, stwarzanie warunków do swobodnej działalności artystyczno- konstrukcyjnej doskonalenie sprawności manualnych wywoływanie swobodnych ciągłych ruchów ręki z wprowadzeniem kierunku przetwarzanie obrazu ruchowego na obraz graficzny i odwrotnie odtwarzanie i odwzorowywanie różnych form, kształtów i układów w trakcie lepienia, układania i konstruowania wykonywanie elementów literopodobnych. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

41 Usprawnianie czynności manualnych: - zabawy paluszkami,
- rysowanie, malowanie (w tym malowanie palcami i pędzlem dużych wzorów), - wycinanie, wydzieranie, lepienie, „pieczątkowanie” i inna działalność plastyczna, - rzucanie i łapanie piłeczki, - zabawy rytmiczne, gra na instrumentach, - wykonywanie czynności precyzyjnych: wiązanie, nawlekanie, sznurowanie, - kreskowanie, kopiowanie i kalkowanie ołówkiem lub kredką, - układanie kompozycji z drobnych elementów, Kolejny etap stanowi: - obrysowywanie konturów, - kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku (bez liniatury i w liniaturze), - odwzorowywanie prostych kształtów (linie, łuki, prostokąty, koła, owale), - rysowanie wzorów literopodobnych kreskowych, kolistych, falistych i pętelkowych, - szlaczki złożone z dowolnych elementów figur geometrycznych powtarzających się rytmicznie, - pisanie po śladzie, NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

42 kształtowanie umiejętności pisania
Ćwiczenia związane z kształtowaniem graficznej strony pisma uczniów: W klasie pierwszej obejmują one naukę pisania liter i wyrazów ze skierowaniem uwagi na poprawne odtwarzanie kształtów liter i ich połączeń w wyrazie. W klasie drugiej i trzeciej będą to ćwiczenia doskonalące pismo w zakresie kształtu, proporcji, łączenia i położenia małych i wielkich liter, kształtnym, płynnym i czytelnym pisaniu grup liter małych i wielkich, właściwym łączeniu ich w wyrazy. Dochodzenie przez dziecko do pełnego opanowania technicznej strony procesu pisania T. Wróbel dzieli na trzy etapy: I etap - pisanie elementarne, II etap - pisanie swobodne, III etap - pisanie płynne W pierwszym etapie wymaga się od dziecka, aby pisało dokładnie tj. wiernie odtwarzało wskazane wzory pisma, które powinny odznaczać się prostą konstrukcją, a także umożliwiać łączenie liter za pomocą łączników naturalnych. Bardzo ważne są wyjaśnienia słowne w toku pisania. Należy pokazać i określić miejsce rozpoczynania każdej litery, nazwać poszczególne elementy budowy liter np. laska prosta u dołu lub góry, zaginana - l, kluczka dolna - j, y, g lub górna - f, owal - c, ć, a, ą, o, ó, linia falista - ł, węzełek lub oczko - b, r, w. Drugi etap - to doskonalenie nie tylko odtwarzania pojedynczych liter, lecz także łączenia ich w kilkuelementowe zespoły w obrębie wyrazów bez ciągłego odwoływania się do wzoru. Trzeci etap obejmuje pisanie odznaczające się równomiernością ruchów. Ciągłość i rytm pomagają dziecku w płynnym, bez większego wysiłku, pisaniu. Jak najwcześniejsze wdrażanie do pisania łącznego i płynnego przyczynia się do zwiększania tempa w pisaniu i uzyskiwania określonej rytmiczności. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

43 Ćwiczenia służące utrwalaniu prawidłowego łączenia to na przykład:
tworzenie i zapisywanie grup wyrazów z określonym połączeniem np. be - beret, beton, beczka; tworzenie wyrazów poprzez dopisywanie do sylab liter; łączenie z samogłoskami spółgłosek i płynne ich pismo np. da, de, di, do, du..., - łączenie sylab w wyrazy np. ko- tek, kolej..., pisanie imion zaczynających się od samogłosek np. Ala, Ula, Ela... itp. układanie zdań z wybranymi wyrazami i zapisywanie ich; Odtwarzanie kształtu liter i ich połączeń ściśle wiąże się z proporcjonalnością liter w wyrazach jak i jednolitym pochyleniem pisma. Ćwiczenia w doskonaleniu pisma uczniów należy łączyć z ćwiczeniami gramatycznymi i ortograficznymi. Przepisując z tablicy tekst uczeń śledzi równocześnie ortografię i szatę graficzną pisma podobnie w pisaniu z pamięci. Obok ćwiczeń systematycznych ważną rolę w rozwijaniu sprawności techniki pisania odgrywają ćwiczenia okolicznościowe, stosowane przy różnorodnych okazjach, a więc podczas przepisywania, pisania z pamięci i ze słuchu. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

44 Problemy w nauce pisania związane z opóźnieniami lub zaburzeniami w rozwoju motoryki ujawniają się poprzez: - niską precyzję ruchów dłoni i palców, - zwolnienie lub przyspieszenie tempa działania, - prawidłową precyzję przy wybitnie zwolnionych ruchach rąk. Dzieci z niską sprawnością manualną nie potrafią dobrze rysować, szyć, lepić, wycinać, majsterkować, nawet wykonywać czynności samoobsługowych: mycie rąk, wiązanie butów, ubieranie się, jedzenie. Wykonywane czynności ruchowe są niezgrabne, spowolniałe lub w przypadku dziecka nadpobudliwego w sferze ruchowej - nieskoordynowane - nerwowe. Większość czynności wykonywanych przez dzieci ma charakter wzrokowo- ruchowy. Gdy niska sprawność manualna pogłębiona jest słabą kontrolą wzroku, dziecko poza nieładnym, nieczytelnym pismem będzie miało trudności z utrzymaniem się w liniach, z zachowaniem odpowiednich odległości między wyrazami. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

45 pokaz czynności pisania, kształtowanie prawidłowych nawyków
Etapy w nauce pisania: pokaz czynności pisania, kształtowanie prawidłowych nawyków utrwalania umiejętności pisania danej litery, Typowe trudności i błędy występujące podczas nauki pisania wynikają z: trudności w zapamiętaniu kształtu liter podobnych, niewiedzy i utrwalenia złych nawyków braku stopniowania trudności problemów ortograficznych w języku polskim (pisownia a wymowa, dwuznaki, zmiękczenia, wyrazy z "ó", "rz" i "h„), Ćwiczenia orograficzne: zapoznanie z pisownią (ortogramy), przepisywanie, wierszyki ortograficzne, krzyżówki, uzupełnianki itp., pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu (z komentarzem, wyłącznie jako sprawdzian po zrealizowaniu danego tematu), NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

46 Środki dydaktyczne - TI
Wykorzystane komputera : daje możliwość indywidualizacji tempa pracy i dostosowania do osobowości dziecka i jego możliwości zapewnia również dziecku komfort psychiczny komputer jest wymagającym, konsekwentnym i nieprzekupnym partnerem atrakcyjna forma graficzna, ciekawa fabuła uprzyjemnia naukę. Wykorzystane komputera : - daje możliwość indywidualizacji tempa pracy i dostosowania do osobowości dziecka i jego możliwości (stopień trudności poszczególnych programów jest zróżnicowany). zapewnia również dziecku komfort psychiczny (komputer się nie zdenerwuje pomimo kolejnych potknięć dziecka, nie wyśmieje, powtórzy wielokrotnie to samo zadanie, gdy zajdzie taka potrzeba. Dziecko pracuje bez stresu, nie bojąc się uzyskania złej oceny. ważny aspekt wychowawczo-dydaktyczny, bo sam komputer jest wymagającym, konsekwentnym i nieprzekupnym partnerem atrakcyjna forma graficzna, ciekawa fabuła uprzyjemnia naukę. Oczywiście w tym przypadku, gdy korzystamy z takiej pomocy, winniśmy traktować komputer jako urozmaicenie, wzbogacenie treningu doskonalącego dziecko, bowiem oczywistym jest fakt, ze nie może on zastąpić całego złożonego procesu nauczania- uczenia się i doskonalenia czytania dziecka. NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz

47 Dziękuję za uwagę  NPDN PROTOTO we Wrocławiu - J. Gadowicz