Katedra Badań Miast i Regionów Uniwersytet Szczeciński

Prezentacja na temat: "Katedra Badań Miast i Regionów Uniwersytet Szczeciński"— Zapis prezentacji:

1 Katedra Badań Miast i Regionów Uniwersytet Szczeciński
Wpływ suburbanizacji na budżety gmin w strefie oddziaływania wielkich miast w Polsce Jan Smutek Katedra Badań Miast i Regionów Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Szczeciński Promotor Prof. dr hab. Marek Dutkowski, prof. zw. US Recenzentki Prof. dr hab. Beata Filipiak, prof. zw. US Dr hab. inż. Sylwia Staszewska, prof. ndzw. UAM

2 Plan prezentacji Pojęcia i definicje Cele pracy Zakres pracy
Pytania badawcze Hipoteza badawcza Dane źródłowe Metody analizy Wyniki analizy Wnioski Schemat struktury strefy oddziaływania wielkiego miasta Rekomendacje do polityki przestrzennej Rekomendacje do polityki finansowej

3 Pojęcie suburbanizacji
Suburbanizacja to proces rozwoju strefy zewnętrznej miast poza ich granicami administracyjnymi lub obszarem zwartej zabudowy w granicach miasta suburbanizacja jako etap rozwoju miasta w cyklu: 1) urbanizacja, 2) suburbanizacja, 3) dezurbanizacja i 4) reurbanizacja (np. Korcelli 1972; Parysek 1995; Bontje 2001; Lisowski, Grochowski 2009); suburbanizacja jako spadek funkcji gęstości zaludnienia w regionie miejskim w myśl formuły C. Clarka w obszarze, na który oddziałuje miasto (np. Carruthers, Ulfarsson 2003); suburbanizacja jako wynik działania sił koncentracji i dekoncentracji w regionie miejskim, które przyczyniają się do rozwoju strefy podmiejskiej (np. Liszewski 1987).

4 Aspekty suburbanizacji
przestrzenny – powstawanie w strefie podmiejskiej zagospodarowania i zabudowy o charakterze miejskim demograficzny – wzrost liczby ludności strefy podmiejskiej kosztem miasta centralnego gospodarczy – przechodzenie ludności wiejskiej do zawodów pozarolniczych (dojazdy do pracy w mieście centralnym) oraz rozwój w strefie podmiejskiej pozarolniczej działalności gospodarczej społeczny – przyjmowanie przez wiejskiej społeczności strefy podmiejskiej miejskiego stylu życia Fot. Jan Smutek

5 Aspekt przestrzenny Zabudowa podmiejska w USA i w Polsce

6 Aspekt demograficzny Gęstość zaludnienia a etapy urbanizacji
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Kuciński (2009)

7 Aspekt gospodarczy

8 Aspekt społeczny

9 Definicje strefy oddziaływania wielkich miast
Wielość pojęć odnoszących się do obszaru wokół wielkich miast: Aglomeracja wielkomiejska Obszar metropolitalny Region metropolitalny Potencjalny i rzeczywisty region miejski Funkcjonalny obszar miejski Dzienny system miejski Miejskie obszary funkcjonalne

10 Budżet gminy w Polsce Suma dochodów gmin w Polsce wynosiła w 2001 r. 66 mld zł a w 2010 r mld zł Stanowiło to odpowiednio 44,3% oraz 50,3 % budżetu państwa w Polsce a także odpowiednio 10,7 % oraz 8,9 % PKB Dochody: udziały w PIT i CIT, podatek od nieruchomości, dochody z majątku, podatek rolny, subwencja ogółem, dotacje celowe, inne dochody Wydatki: inwestycyjne i bieżące, oświata, administracja, gospodarka komunalną, ochrona środowiska, gospodarka mieszkaniowa, kultura, ochronę dziedzictwa narodowego, pomoc społeczna, transport, ochrona zdrowia

11 Cele pracy cel poznawczy cel metodyczny cel aplikacyjny
Ustalenie siły, zakresu i charakteru wpływu suburbanizacji na budżety gmin w strefie oddziaływania wielkich miast cel metodyczny Sprawdzenie przydatności metod statystycznych do określenia wpływu suburbanizacji na budżety gmin w strefie oddziaływania wielkich miast cel aplikacyjny Rekomendacje dla polityki regionalnej i przestrzennej w zakresie finansów gmin w strefie oddziaływania wielkich miast

12 Pytania badawcze Wszystkie pytania dotyczą gmin leżących w strefie oddziaływania wielkich miast objętych badaniami Jaki jest zasięg stref oddziaływania wielkich miast w Polsce? Jaki jest poziom i zróżnicowanie suburbanizacji w jej trzech aspektach? Jakie typy gmin można wyróżnić stosując kryterium poziomu i aspektu suburbanizacji Jaka jest wielkość i struktura budżetów gmin? Jak zmieniały się w latach budżety gmin? W jakim stopniu suburbanizacja wpływa na zróżnicowanie budżetów? W jakim stopniu suburbanizacja wpływa na zmiany wielkości i struktury budżetów? Czy ten wpływ jest zróżnicowany w poszczególnych wielkich miastach? Jeśli tak, to jakie są czynniki tego zróżnicowania?

13 Hipoteza badawcza Proces suburbanizacji wpływa we wszystkich jej aspektach na wielkość, strukturę i zmiany budżetów gmin strefie oddziaływania wielkich miast.

14 Dane źródłowe Sprawozdania z wykonania dochodów JST (RB-27S) oraz wydatków JST (RB-28S) Dane dostępne w Banku Danych Lokalnych GUS Dochody: (ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z dnia 13 listopada 2003 r. Dz. U Nr 203 poz z późn. zm. ) ogółem z majątku (art. 4 ust. 1 pkt. 4) z tytułu udziału w podatku dochodowym osób fizycznych (art. 4. ust. 2) z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych 9art. 4 ust. 3) z podatku od nieruchomości (art. 4 ust. 1. pkt. 1 lit. a) z podatku rolnego (art. 4 ust. 1. pkt. 1 lit. b) z tytułu subwencji z budżetu państwa (art. 3 ust. 1. pkt. 2) z rozbiciem na część wyrównawczą (art. 7 ust. 1 pkt. 1 lit. a) , równoważącą (art. 7 ust. 1 pkt. 1 lit. b) i oświatową (art. 7 ust. 13) z tytułu dotacji celowych z budżetu państwa (art. 8 ust. 1) Wydatki : (rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowej klasyfikacji wydatków budżetowych – od 2000 r. wraz z corocznymi zmianami) ogółem bieżące inwestycyjne na oświatę i wychowanie [dział 801] na administrację [dział 750] na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska [dział 900] na gospodarkę mieszkaniową [dział 700] na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego [dział 921] na pomoc społeczną [dział 852] na transport i łączność [dział 600] na ochronę zdrowia [dział 851]

15 Zakres przestrzenny i czasowy
Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot) Zakres przestrzenny i czasowy Szczecin Bydgoszcz Toruń Białystok Wielkie miasto: 12 najważniejszych w Polsce układów miejskich, 9 - tradycyjne aglomeracje monocentryczne, 2 - aglomeracje (Trójmiasto oraz Bydgoszcz z Toruniem) posiadające dwa ośrodki centralne, 1 - konurbacja (Konurbacja Górnośląska). w KPZK – wskazane jako ośrodki o podstawowym znaczeniu dla systemu osadniczego UMP – reprezentacja polityczna Obszar obejmuje 373 gminy, w tym 203 gminy wiejskie, 102 miejsko-wiejskie 63 miejskie. Lata (2012) Poznań Warszawa Łódź Wrocław Lublin Konurbacja Górnośląska Rzeszów Kraków Czas dojazdu do 12 analizowanych ośrodków miejskich w Polsce wraz z delimitacją obszaru badawczego w grudniu 2011 r. Badanie wykonano w dniach 3-8 grudnia 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie programu google.maps.com, podkład graficzny wikimedia common

16 Postępowanie i metody badawcze
przegląd literatury, grupowanie hierarchiczne metodą Warda i grupowanie metodą k- średnich, tablice kontyngencji i test niezależności χ2, modelowanie ekonometryczne z wykorzystaniem parametrów liniowych, autokorelacja przestrzenna z wykorzystaniem lokalnych wskaźników autokorelacji przestrzennej, analiza studiów przypadku.

17 Wyniki

18 Intensywność przestrzenna suburbanizacji
Wskaźniki: [X1] Liczba oddanych mieszkań do użytkowania w latach (suma wartości dla poszczególnych lat) w km2 [X2] Zmiana liczby podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON [X3] Zmiana liczby pracujących w zakładach zatrudniających pow. 9 osób w latach [X4] Saldo migracji w okresie Wskaźniki odniesione do powierzchni gmin

19 Typy gmin pod względem intensywności procesu suburbanizacji
Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot) Szczecin Bydgoszcz Białystok I – bardzo intensywnej suburbanizacji II – intensywnej suburbanizacji gospodarczej III – intensywnej suburbanizacji ludnościowej IV – przeciętnej suburbanizacji aaa V – inicjacji suburbanizacji aaaaa VI – zagrożone dezurubanizacją aaaa VII- brak procesu suburbanizacji Toruń Poznań Warszawa Łódź Wrocław Konurbacja Górnośląska Lublin Rzeszów Kraków

20 Klasy gmin – dochody z PIT
Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot) Klasy gmin – dochody z PIT Szczecin I – najbogatsze II – aspisujące do najbogatszych III – bardzo bogate IV – bogate, upadające V – bogate VI – przeciętne, bogatsze VII – przeciętne VIII – przeciętne, rozwijające się IX – biedne X – zagrożone peryferyjnością XI – odbijające się od dna XII – najbiedniejsze Bydgoszcz Białystok Toruń Poznań Warszawa Łódź Wrocław Lublin Konurbacja Górnośląska Rzeszów Kraków

21 Współwystępowanie typów gmin pod względem suburbanizacji i klas pod względem dochodów z PIT
suburbanizacja TYP – bardzo intensywna suburbanizacja częstsze z klasami: IV – bogate upadające; VI – przeciętne bogatsze TYP – Intensywna suburbanizacja gospodarcza częstsze z klasami: III – bardzo bogate; V – bogate rzadsze z klasami: XI – odbijające się od dna TYP – Intensywna suburbanizacja ludnościowa częstsze z klasami: II – aspirujące do bycia najbogatszymi; III – bardzo bogate; IV – bogate upadające TYP – przeciętna suburbanizacja częstsze z klasami: I – najbogatsze; III – bardzo bogate; VI – przeciętne bogatsze rzadsze z klasami: X – zagrożone peryferyjnością; XI – odbijające się od dna; XII – najbiedniejsze TYP – inicjacja surburbanizacji częstsze z klasami: VII – przeciętne rozwijające się rzadsze z klasami: XII – najbiedniejsze TYP – zagrożone dezurbanizacją częstsze z klasami: V – bogate TYP – brak procesu suburbanizacji częstsze z klasami: X – zagrożone peryferyjnością; XI – odbijające się od dna; XII – najbiedniejsze rzadsze z klasami: IV – bogate upadające; VI – przeciętne bogatsze dochody z udziału w PIT

22 Rozmieszczenie typów gmin pod względem struktury budżetów
Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot) Rozmieszczenie typów gmin pod względem struktury budżetów Szczecin Bydgoszcz Białystok Toruń I – bogate, przemysłowe II – bogate, elitarne II – bogate, większy pod. nieruch. IV – przeciętne, mniej aktywne V – przeciętne, wyższe dochody PIT VI – przeciętne, duży majątek VII – rolnicze VIII – biedne, duże transfery IX – biedne, duża pomoc społeczna X – biedne, niezależne Poznań Warszawa Łódź Wrocław Lublin Konurbacja Górnośląska Rzeszów Kraków

23 Schemat głównych zależności pomiędzy kategoriami dochodów
podatek od nieruchomości dochody ogółem PIT CIT podatek rolny dochody z majątku dotacje celowe subwencja ogółem

24 Schemat głównych zależności pomiędzy kategoriami wydatków
oświata i wychowanie kultura i ochrona dziedzictwa narodowego gospodarka komunalna i ochrona środowiska wydatki bieżące wydatki ogółem wydatki inwestycyjne administracja gospodarka mieszkaniowa ochrona zdrowia transport i łączność pomoc społeczna

25 Występowanie dużych wydatków inwestycyjnych
Liczba gmin, w których w okresie co najmniej dwukrotnie wystąpiły wydatki majątkowe w dziale transport i łączność przekraczające 10 mln zł (w cenach z 2012 r.). Występowanie dużych wydatków inwestycyjnych Typ gmin suburbanizacja Występowały Nie występowały liczba gmin udział gmin I – b. intensywna suburbanizacja 2 4 50,0 % II – intensywna suburbanizacja gospodarcza 12 11 23 52,2 % III – intensywna suburbanizacja ludnościowa 9 8 17 52,9 % IV – przeciętna suburbanizacja 50 61 18,0 % V – inicjacja surburbanizacji 1 75 76 1,3 % VI – zagrożone dezurbanizacją 10 0,0 % VII – brak procesu suburbanizacji 5 177 182 2,7 % 40 333 373 10,7 % Suburbanizacja przyczynia się do ponoszenia przez gminy dużych wydatków inwestycyjnych Udział gmin, których wystąpiły duże wydatki majątkowe (pow. 10 mln zł) w pojedynczych latach w okresie Potwierdzono zależność w następujących działach: Oświata i wychowanie Gospodarka komunalna Transport i łączność Gospodarka mieszkaniowa

26 Demograficzny – gospodarczy charakter suburbanizacji
Analiza na podstawie studium przypadku dwóch gmin: Kobierzyce Dobra Szczecińska Wpływ gospodarczego charakteru na wzrost dochodów z udziału w CIT i podatku od nieruchomości Podobna skala wzrostu dochodów z udziału w PIT

27 Wnioski

28 Weryfikacja hipotezy Suburbanizacja jest przestrzennym uwarunkowaniem mającym wpływ na budżety gmin w strefie oddziaływania wielkiego miasta. przyczynia się do wzrostu wydajnych kategorii dochodów oraz relatywnego spadku znaczenia wydatków będących obciążeniem dla budżetów gmin, co umożliwia ponoszenie wydatków głównie o charakterze rozwojowym, a z czasem także i konsumpcyjnych.

29 Wpływ suburbanizacji na budżety gmin
Dochody Wydatki ogółem – wzrost z majątku – wzrost z udziału w PIT – wzrost z udziału w CIT – wzrost (tylko gospodarczy charakter) z podatku od nieruchomości – wzrost (tylko gospodarczy charakter) z podatku rolnego – spadek z subwencji ogółem – spadek dotacje celowe - spadek ogółem – wzrost bieżące – wzrost inwestycyjne – wzrost na oświatę i wychowanie – spadek na administrację – bez związku na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska - spadek na gospodarkę mieszkaniową – spadek na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego - wzrost na pomoc społeczną – spadek na transport i łączność – wzrost na ochronę zdrowia – brak związku

30 Schemat struktury przestrzennej strefy oddziaływania wielkiego miasta
Pozostałe gminy strefy oddziaływania Gminy sąsiadujące z wielkim miastem

31 Przestrzenny schemat wpływu suburbanizacji na budżety gmin w strefie oddziaływania wielkiego miasta
Dochody z udziału w PIT wysokie dochody lub ich wzrost dochody na przeciętnym poziomie niskie dochody lub ich spadek brak zauważalnych tendencji

32 Oddziaływanie w pozostałych wybranych kategoriach
Dochody ogółem Podatek rolny Wydatki ogółem Wydatki g. mieszkaniowa Udział w CIT Subwencja ogółem Wydatki oświata Wydatki transport

33 Rekomendacje do systemu planowania przestrzennego w Polsce
rozwijanie instrumentów planistycznych przyczyniających się do wzrostu intensywności zagospodarowania przestrzennego wzrost transparentności kosztów, także w ujęciu obejmującym cały obszar metropolitalny, a nie pojedynczą gminę (instrumenty planistyczne)

34 Rekomendacje do systemu finansowania obszarów metropolitalnych w Polsce
większa redystrybucja środków pochodzących ze skoncentrowanych dochodów gmin związanych z działalnością gospodarczą (podatek od nieruchomości, udział w CIT) uporządkowanie i systemu dochodów i wydatków gmin związanych z oświatą (wielkość przekazywanej kwoty w związku z kształceniem ucznia w innej gminie niż miejsce zameldowania) uwzględnienie w systemie dochodów JST wchodzących w skład obszarów metropolitalnych problemów społecznych związanych z potrzebami wydatków na pomoc społeczną oraz złym stanem zasobu mieszkań komunalnych (typ gmin – zagrożone dezurbanizacją)

35 Dziękuję za uwagę