Główne etapy historii retoryki

Prezentacja na temat: "Główne etapy historii retoryki"— Zapis prezentacji:

1 Główne etapy historii retoryki
M. Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990.

2 Retoryka w Grecji Czynniki sprzyjające rozwojowi retoryki:
właściwa demokracji ateńskie wolność słowa, szeroki udział obywateli w życiu publicznym, równość wobec prawa wszystkich wolnych obywateli równość w obejmowaniu urzędów państwowych oraz prawo przemawiania na zgromadzeniach ludowych, kultura starożytna Hellady, Retoryka w Grecji

3 Pierwsi teoretycy retoryki opisowej
sofiści Koraks i jego uczeń Tejzjasz (V w. p.n.e.) – wsławili się wystąpieniami w sądach w licznych procesach na Sycylii, rozwój związany z pedagogiczną działalnością sofistów oraz z filozoficznymi poglądami (relatywizmem poznawczym), ideał człowieka, który dzięki nabytym umiejętnościom przekonywania i szerokim horyzontem intelektualnym zostaje przywódcą ludu, tzw. demagogiem, pierwszy podręcznik retoryki („sztuka przekonywania”) – Koraks (ok. 460 p.n.e.), Pierwsi teoretycy retoryki opisowej

4 Gorgiasz sofista z Sycylii,
uznawany za najwybitniejszego retora sofistycznego, przybył do Aten na czele poselstwa domagającego się pomocy Syrakuzom, efekt przemówienia nie zależy od treści, ale od zręczności stylistycznej mówcy wywierającego wrażenie na słuchaczach, Gorgiasz

5 Isokrates uczeń Gorgiasza,
był przez długi czas logografem (układał przemówienia sądowe na zamówienie), założył pierwszą szkołę ogólnokształcącą w Europie, gdzie nauka retoryki była najważniejszym przedmiotem, odejście od relatywizmu etycznego sofistów – tylko prawda zawarta w słowie i jego waga moralna przesądzają o skuteczności argumentacji, zaś szata zewnętrzna jest środkiem pomocniczym, Isokrates

6 zwalczał retorykę sofistyczną, określając ją mianem rutyny i schlebiania,
retoryka to umiejętność kierowania duszami za pomocą słów, doskonały mówca to filozof, który uczciwie stosuje zasady dialektyki, Platon

7 krytykując retorykę sofistów, zmodyfikował retorykę Platona, kładąc większy nacisk na formalny charakter retoryki, estetyka wymowy powinna iść w parze z etycznymi zaletami mówcy, o zaufaniu słuchaczy do mówcy decyduje etos, tj. autorytet mówcy, Arystoteles

8 Teofrast uczeń Arystotelesa,
odróżnił literaturę od retoryki, pierwszą odnosząc do sztuki mającej na widoku rzecz, zaś drugą jako sztukę mającą na widoku słuchaczy, akcentował funkcje dykcji, mimiki i gestykulacji, podzielił style na trzy rodzaje: wzniosły, średni i niski, Teofrast

9 Hermagoras z Temmos przedstawiciel filozofii stoickiej,
autor dzieła „Sztuka retoryczna, które wywarło duże znaczenie na nauczanie retoryki w republikańskim Rzymie, podzielił zagadnienia retoryczne na ogólne (tezy) i konkretne sprawy sporne (hipotezy), Hermagoras z Temmos

10 Filodemos z Gadary przedstawiciel szkoły epikurejskiej,
opisał wzajemny stosunek filozofii i retoryki, opowiadając się za wyższością filozofii, odmawiając retoryce związku z moralnością, uznawał, że w sztuce retorycznej zawsze pozostaje element przypadkowości, Filodemos z Gadary

11 Dionizjos z Halikarnasu
omówił efekty dźwiękowe słów, zajmując się zasadami ich doboru, wskazywał, że treść musi mieć pierwszeństwo, ale nawet znajomość reguł logicznych i stylistycznych, bez smaku literackiego na niewiele się zdają, Dionizjos z Halikarnasu

12 Style retoryczne w Grecji
azjanizm – obejmował styl bogaty, kwiecisty, przeładowany efektami, rozwinął się pod wpływem Wschodu, attycyzm – styl rygorystyczny, odwołujący się do klasycznej powagi, prostoty i jasności, Style retoryczne w Grecji

13 twórca pierwszej narodowej szkoły wymowy w Rzymie (93 r.)
nauczał w niej zlatynizowanej retoryki w języku łacińskim, Lucius Plotius Gallus

14 Cyceron (Marcus Tullius Cicero)
wybitny retor, twórca wielu traktatów o retoryce, w szczególności „O mówcy”, uważał, że dobry mówca powinien połączyć rzetelne wykształcenie filozoficzne i sprawność w rzemiośle krasomówczym, Cyceron (Marcus Tullius Cicero)

15 Rozwój retoryki w szkołach
Marek Fabiusz Kwintylian – twórca traktatu „Kształcenie mówcy” – najpełniejszego podręcznika retoryki antycznej uwzględniającego osiągnięcia Greków i Rzymian, Rozwój retoryki w szkołach

16 rozwój oratorstwa kościelnego – retoryka stała się służebnicą teologii praktycznej (kaznodziejstwa),
Retoryka w Bizancjum

17 Retoryka w średniowiecznej Europie
początkowo retoryka została zdominowana przez dialektykę, Od XII w. w ośrodkach uniwersyteckich (Bolonia, Paryż) dokonywała się integracja retoryki i gramatyki, Retoryka w średniowiecznej Europie

18 Retoryka w czasach nowożytnych
odkrycie na nowo dzieł antycznych retorów, dla odrodzenia retoryki istotne znaczenie miało odkrycie techniki druku prowadzące do wykorzystania zasad retorycznych w sztuce pisania, Retoryka w czasach nowożytnych

19 retoryka na powrót stała się podstawą wykształcenia uniwersyteckiego,
utożsamianie polityki z retoryką, „prawda jest tym, co powoduje, że mówca budzi wrażenie, iż w tym, co do czego chce przekonać słuchacza, sam przedtem był przekonany. Osiąga się to głównie elokwencją, ale także tym, co w mowie nazywamy prawdą” (Francesco Filelfo), Retoryka w renesansie

20 Nurty czasów nowożytnych
cyceronianizm – pierwsza połowa XV w. we Włoszech, ramizm – kraje kalwińskie, zainicjowana przez Piotra Ramusa, który zredukował retorykę do zagadnień językowo-stylistycznych, neocyceronianizm – XVI-XVII w., opozycyjna wobec ramizmu, przywróciła retoryce elementy wartości intelektualnych, Nurty czasów nowożytnych

21 Retoryka w baroku powrót do azjanizmu, tj. bogatości stylu,
retorykę nazywano „panią formy i ozdób”, pozbawienie retoryki elementów dialektyczno-logicznych, Retoryka w baroku

22 Retoryka w oświeceniu zwycięstwo gramatyki nad retoryką,
według de Condillaca dotychczasowa retoryka tak uczyła mówić, aby nic rozsądnego nie powiedzieć, wysunął tezę, że gramatyce (sztuce mówienia) ma towarzyszyć retoryka (sztuka pisania) oraz logika (sztuka rozumowania i myślenia), ale w gruncie rzeczy wszystkie te umiejętności stapiają się w jedną sztukę ścisłego rozwijania myśli – kto umie myśleć, ten umie rozumować i potrafi to wyrazić, aby dobrze mówić i dobrze pisać, wystarczy tak mówić, jak się myśli, a pisać, tak jak się mówi, Retoryka w oświeceniu

23 Retoryka w romantyzmie
upadek retoryki szkolnej, triumf oryginalności nad autorytetem, Retoryka w romantyzmie