Edukacja filmowa na lekcjach języka polskiego i historii Sie ć współpracy i samokształcenia nauczycieli przedmiotów humanistycznych w ramach projektu pn. „Pilota ż sukcesem zmian”, Priorytet III „Wysoka jako ść systemu o ś wiaty”, Działanie 3.5 „Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół” w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Cele kształcenia języka polskiego i historii wg podstawy programowej Na wszystkich etapach kształcenia języka polskiego (SP IV-VI, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna) realizujemy następujące cele kształcenia:

 I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.  Etap IV-VI: Uczeń rozwija (…) umiejętność rozumienia znaczeń dosłownych i prostych znaczeń przenośnych; (…), uczy się rozpoznawać różne teksty kultury (…).  Etap gimnazjum: (…) krytycznie ocenia zawartość komunikatów.  Etap szkoły ponadgimnazjalnej: PP: Odczytuje sens całego tekstu PR: Czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole ; twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkice, artykuł, esej)…

 II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.  Etap IV-VI: Uczeń poznaje teksty kultury odpowiednie dla stopnia rozwoju emocjonalnego i intelektualnego; rozpoznaje ich konwencje gatunkowe; ucz się je odbierać świadomie i refleksyjnie; kształtuje świadomość istnienia w tekście znaczeń ukrytych; rozwija zainteresowania różnymi dziedzinami kultury; poznaje specyfikę literackich i pozaliterackich wypowiedzi artystycznej; w kontakcie z dziełami kultury kształtuje hierarchię wartości, swoją wrażliwość, gust estetyczny, poczucie własnej tożsamości i postawę patriotyczną.  Etap gimnazjum: Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; (…).  Etap szkoły ponadgimnazjalnej: Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki; w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę kontekstach, w jakich może być on odczytywany; poznaje niezbędne dla lektury fakt z historii i innych dziedzin humanistyki; odczytuje rozmaite sensy dzieła; dokonuje interpretacji porównawczej. (…)

 III. Tworzenie wypowiedzi.  Etap IV-VI: Uczeń tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury(…).  Etap gimnazjum: Uczeń tworzy (…) charakterystykę postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdani z lektury, filmu, (…), uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi(…).  Etap szkoły ponadgimnazjalnej: PP: Uczeń tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja itp.)(…) PR: jw.

Historia Na wszystkich etapach kształcenia historii (SP IV-VI, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna) realizujemy następujące cele kształcenia:

 I. Chronologia historyczna.  Etap IV-VI: Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: okres p.n.e., n.e., tysiąclecie, wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością.  Etap gimnazjum: Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa; dostrzega zmiany w życiu społecznym oraz ciągłość w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym.  Etap szkoły ponadgimnazjalnej: PP: Uczeń porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych; dostrzega zmienność i dynamikę wydarzeń w dziejach, a także ciągłość procesów historycznych. PR: jw.

 II. Analiza i interpretacja historyczna.  Etap IV-VI: Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych.  Etap gimnazjum: Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski; dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i oceniającą; wyjaśnia związki przyczynowo - skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych; wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla rozumienia świata współczesnego.  Etap szkoły ponadgimnazjalnej: PP: Uczeń analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekście epoki i dostrzega zależności pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego; rozpoznaje rodzaje źródeł; ocenia przydatność źródła do wyjaśnienia problemu historycznego; dostrzega wielość perspektyw badawczych oraz wielorakie interpretacje historii i ich przyczyny. PR: jw.

 III. Tworzenie narracji historycznej.  Etap IV-VI: Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić.  Etap gimnazjum: Uczeń tworzy narrację historyczną integrując informacje pozyskane z różnych źródeł; tworzy krótkie wypowiedzi: plan, notatkę, rozprawkę, prezentację; przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko.  Etap szkoły ponadgimnazjalnej: PP: Uczeń tworzy narrację historyczną w ujęciu przekrojowym lub problemowym; dostrzega problem i buduje argumentację, uwzględniając różne aspekty procesu historycznego; dokonuje selekcji i hierarchizacji oraz integruje pozyskane informacje z różnych źródeł wiedzy. PR: jw.

Miejsce filmu w edukacji polonistycznej i historycznej zgodnie z podstawą programową: Ze względu na społeczne funkcje filmu i jego realizacji wyróżnia się filmy: fabularne, dokumentalne, poetyckie oraz dydaktyczne (naukowe). Do celów edukacyjnych z zakresu historii wykorzystywany jest gatunek określony mianem filmu dydaktycznego. W nauczaniu języka polskiego korzystać możemy ze wszystkich typów filmu. Film dydaktyczny w procesie nauczania pełni cztery podstawowe funkcje:  poznawczą,  motywacyjno-ekspresyjną,  kształcącą,  dydaktyczną.

W jaki sposób wykorzystywać film na lekcjach?  Na każdej lekcji, na której wykorzystywany jest przez nauczyciela film, powinno wcześniej nastąpić przygotowanie nauczyciela i ucznia do jego prezentacji. Niezbędne jest przeprowadzenie rozmowy wprowadzającej z uczniami lub też ukierunkowanie ich obserwacji poprzez pytania, na które mają udzielić odpowiedzi po projekcji filmu. Po obejrzeniu filmu powinno nastąpić omówienie jego treści. Przemyślane i zaplanowane zajęcia edukacyjne z wykorzystaniem filmu powinny prowadzić do:  wzbogacenia wiedzy merytorycznej ucznia,  wykształcenia umiejętności pracy z różnymi rodzajami źródeł historycznych,  do refleksji nad jego tematyką,  do samodzielnej pracy badawczej,  do samodzielnych działań filmowych.

Film wykorzystywany w czasie lekcji historii jako źródło wiadomości uczniów, powinien odznaczać się następującymi cechami:  czas projekcji około 10 minut,  bardzo ścisły związek z treściami programowymi,  oszczędny, a jednocześnie celny komentarz,  wyzyskanie bogactwa środków wyrazu filmowego. Na lekcjach języka polskiego film wykorzystany może być na wiele sposobów:  Jako komentarz do omawianej problematyki;  Jako materiał do analizy porównawczej z tekstem literackim lub innym tekstem kultury;  Jako przedmiot analizy, np.: pod kątem języka filmu;  Jako inspiracja do dyskusji. Praca z filmem na lekcjach nie może ograniczać się wyłącznie do projekcji dzieła. Film ma stanowić narzędzie do realizacji precyzyjnie określonych celów.

Podstawowe pojęcia związane z filmem wg podstawy programowej:  Etap IV-VI: Film animowany, dokumentalny, fabularny; adaptacja, akcja, kadr, montaż, operator, plan, producent, reżyser, scena, scenografia,. Scenariusz, scenarzysta.  Etap gimnazjum: X muza, kinematograf, kinematografia, film długometrażowy, krótkometrażowy, gatunki filmowe (gangsterski, kryminalny, historyczny, wojenny, SF, horror, komedia, melodramat, musical, thriller, western), środki wyrazu, ujęcia, scena, sekwencja, zdjęcia, plan, montaż, plener, akcja, scenopis, scenariusz, scenografia, reżyser, operator, kompozytor, producent, obsada aktorska, adaptacja, celebrowanie, angaż, antyteza, plakat filmowy, ranking, forum dyskusyjne, pseudonim; teatralność- filmowość; inscenizacja, adaptacja, ekranizacja.  Etap szkoły ponadgimnazjalnej: X muza, adaptacja filmowa, kino, kino moralnego niepokoju, neorealizm (film), nowa fala w kinie, polska szkoła filmowa.

Źródła:  Scenariusze zajęć i materiały pomocnicze dla nauczycieli. Filmoteka Szkolna – materiały pomocnicze, red. Marianna Hajdukiewicz, Sylwia Żmijewska-Kwiręg, Warszawa 2010  Słownik wiedzy o filmie, Joanna Wojnicka, Olga Katafiasz, Bielsko-Biała 2005  Podstawa programowa kształcenia ogólnego, MEN 2008    Wykorzystanie filmu na lekcjach z historii najnowszej, Urszula Rukasz [dostęp ] Wykonanie: Barbara Hardek, Anna Sokołowska