Prawa i obowiązki skazanych Gabriela Piekut

Wprowadzenie Prawa i obowiązki składają się na status prawny skazanego Mimo, iż ustawodawca wyodrębnił w Kodeksie karnym wykonawczym osobny oddział zatytułowany „prawa i obowiązki skazanego” (rozdział X oddział 4) to liczne przepisy przyznające skazanemu prawa lub nakładające na niego obowiązki znajdują się również w innych miejscach kodeksu. Niezwykle istotne znaczenie ma również przepis art. 67 § 3 Kkw, zgodnie z którym wszelkie oddziaływanie na skazanego obywa się przy poszanowaniu jego praw oraz wymaganiu od osadzonego realizacji ciążących na nim obowiązków. Bezzwłocznie po osadzeniu skazanego w zakładzie karnym należy go poinformować o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach. Chodzi tu w szczególności o umożliwienie mu zapoznania się z przepisami Kkw i regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, a także o poddanie go odpowiednim badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym. Powyższe informacje powinny być przekazane w zrozumiały dla skazanego sposób

S. Lelental Kodeks karny wykonawczy. Komentarz Prawa skazanego „Przestrzeganie konstytucyjnych praw i wolności skazanego, jak również jego praw i obowiązków w toku wykonywania kary pozbawienia wolności, jest podstawowym warunkiem skutecznego realizowania celów wykonywania tej kary. Jeżeli prawa te byłyby naruszane, wówczas kształtowanie u skazanych potrzeby przestrzegania porządku prawnego (art. 67 § 1 KKW) mogłoby być przez nich odbierane jako pozbawione racji. Trudne do zaakceptowania byłoby wzbudzanie w skazanym woli przestrzegania prawa w warunkach nieprzestrzegania jego praw.” S. Lelental Kodeks karny wykonawczy. Komentarz Korzystanie przez skazanego z przysługujących mu praw nie może naruszać praw innych osób (zarówno innych osadzonych jak i praw funkcjonariuszy, pracowników zk i osób trzecich), ani zakłócać porządku ustalonego w zakładzie karnym (art. 104 Kkw)

Podstawowe prawa skazanego Zgodnie z katalogiem zawartym w art. 102 Kkw, skazany ma następujące prawa (katalog otwarty): odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny, utrzymywania więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi, korzystania z wolności religijnej otrzymywania związanego z zatrudnieniem wynagrodzenia oraz ubezpieczenia społecznego w zakresie przewidzianym w odrębnych przepisach, a także pomocy w uzyskiwaniu świadczeń inwalidzkich, kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej, a za zgodą dyrektora zakładu karnego do wytwarzania i zbywania wykonanych przedmiotów, korzystania z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, radia, telewizji, książek i prasy

komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem, właściwym kuratorem sądowym oraz wybranym przez siebie przedstawicielem, o którym mowa w art. 42, komunikowania się z podmiotami, o których mowa w art. 38 § 1, zapoznawania się z opiniami, sporządzonymi przez administrację zakładu karnego, stanowiącymi podstawę podejmowanych wobec niego decyzji, składania wniosków, skarg i próśb organowi właściwemu do ich rozpatrzenia oraz przedstawiania ich, w nieobecności innych osób, administracji zakładu karnego, kierownikom jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, sędziemu penitencjarnemu, prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich (oprócz tego skazani mają również prawo kierować skargi do organów powołanych na podstawie ratyfikowanych przez RP umów międzynarodowych, których celem jest ochrona praw człowieka), prowadzenia korespondencji z organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości i innymi organami państwowymi, organami samorządu terytorialnego, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka.

Kontakty z rodziną i osobami bliskimi Obejmują one przede wszystkim: widzenia, korespondencję, rozmowy telefoniczne, paczki i przekazy pieniężne, a za zgodą dyrektora zk także przez inne środki łączności – za zgodą dyrektora zk Zakres tych uprawnień zależny od rodzaju i typu, w którym skazany odbywa karę pozbawienia wolności

Widzenia Widzenie trwa 60 minut. W tym samym dniu skazanemu co do zasady udziela się tylko jednego widzenia Podczas jednego widzenia mogą uczestniczyć maksymalnie 2 osoby pełnoletnie; nie ma natomiast limitu w odniesieniu do osób niepełnoletnich. Jeżeli widzenie ma odbyć się z osobą niebędącą członkiem rodziny lub osobą bliską skazanemu, wymagane jest zezwolenie dyrektora zk. Ilość widzeń zależna jest od typu i rodzaju zakładu karnego Skazani sprawującym stałą pieczę nad dzieckiem do lat 15 mają prawo do dodatkowego widzenia z dziećmi Widzenia odbywają się przy oddzielnym stoliku pod nadzorem funkcjonariusza w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt skazanego z osobą odwiedzającą Widzenie może być przerwane lub zakończone przed czasem w przypadku naruszenia przez skazanego lub osobę odwiedzającą zasad odbywania widzenia W czasie widzenia można spożywać artykuły żywnościowe i napoje zakupione przez odwiedzające na terenie zk (produkty, które nie zostały spożyte przekazuje się osobie odwiedzającej)

Kontrola rozmów w trakcie widzeń Zamknięty Półotwarty Otwarty Widzenia 2 w miesiącu (za zgodą dyr. zk jednorazowo) 3 w miesiącu (za zgodą dyr. zk jednorazowo) Nieograniczona ilość widzeń Nadzór widzeń Widzenia podlegają nadzorowi administracji zk Widzenia mogą podlegać nadzorowi administracji zk Kontrola rozmów w trakcie widzeń Rozmowy w trakcie widzeń podlegają kontroli administracji zk Rozmowy w trakcie widzeń mogą podlegać kontroli administracji zk Rozmowy w trakcie widzeń nie podlegają kontroli administracji zk Korespondencja Podlega cenzurze administracji zk Może podlegać cenzurze administracji zk Nie podlega cenzurze administracji zk Rozmowy telefoniczne Podlegają kontroli administracji zk Mogą podlegać kontroli administracji zk Nie podlegają kontroli administracji zk

Korzystanie z telefonu Skazany może korzystać z samoinkasującego aparatu telefonicznego na koszt własny lub rozmówcy, przy czy w uzasadnionych wypadkach dyrektor zk może zezwolić skazanemu na skorzystanie z innego aparatu na koszt abonenta lub skazanego, a jeśli skazany nie posiada środków pieniężnych – na koszt zk W wypadkach zagrożenia porządku publicznego lub zagrożenia dla bezpieczeństwa zk, jego dyrektor może na czas określony pozbawić skazanego prawa do korzystania z samoinkasującego telefonu Skazany nie może korzystać z telefonu w trakcie odbywania kary celi izolacyjnej

Paczki Skazany ma prawo otrzymać raz w miesiącu paczkę żywnościową, w skład której wchodzą artykuły żywnościowe lub wyroby tytoniowe zakupione za pośrednictwem zakładu karnego. Paczkę taką skazany otrzymuje po złożeniu zamówienia na piśmie oraz pokryciu kosztów przygotowania paczki. Za zezwoleniem dyrektora zk skazany może otrzymywać paczki z niezbędną mu odzieżą, bielizną, obuwiem i innymi przedmiotami osobistego użytku oraz środkami higieny, a nawet z lekami. Paczki podlegają kontroli (sprawdzenie opakowania i jej zawartości) w obecności skazanego. W paczkach nie mogą być dostarczane artykuły, których sprawdzenie jest niemożliwe bez naruszenia w istotny sposób ich substancji, jak też artykuły w opakowaniach utrudniających kontrolę ich zawartości, a także przedmioty, które mogą być przechowywane jedynie w depozycie)

Wyżywienie skazanych Skazany otrzymuje 3 posiłki dziennie (w tym przynajmniej 1 gorący) oraz napój. Należy uwzględniać przy tym zatrudnienie oraz wiek skazanego, a w miarę możliwości również wymogi religijne i kulturowe. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 2 września 2003 r. w sprawie określenia wartości dziennej normy wyżywienia oraz rodzaju diet wydawanych osobom osadzonym w zakładach karnych i aresztach śledczych wartość dziennej normy wyżywienia powinna zawierać nie mniej niż 2800 kcal w artykułach żywieniowych dla osadzonych w wieku do ukończenia 18 roku życia, a dla pozostałych nie mniej niż 2600 kcal. Skazanemu przebywającemu poza zk, któremu ze względów technicznych lub organizacyjnych nie można wydać gorącego posiłki, należy zapewnić suchy prowiant o odpowiedniej wartości odżywczej i napój. Skazany ma prawo dokonywać zakupów artykułów żywnościowych oraz wyrobów tytoniowych i innych artykułów dopuszczonych do sprzedaży w jednostce penitencjarnej przynajmniej 3 razy w miesiącu. Dyrektor zakładu karnego może, na wniosek lub po zasięgnięciu opinii lekarza, zezwolić skazanemu, ze względu na stan jego zdrowia, na dokonywanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i częstsze otrzymywanie paczek

Cele mieszkalne Cele mieszkalne są jedno – lub wieloosobowe powierzchnia przypadająca na jednego skazanego nie może być mniejsza niż 3m2 (w wyjątkowych wypadkach dyrektor zk może umieścić skazanego na czas określony w celi mieszkalnej, której powierzchnia na jednego skazanego jest mniejsza niż 3m2, nie mniej jednak niż 2m2. Katalog tych wyjątków przewidziany jest w art. 110 Kkw) Cele powinny być wyposażone w niezbędny sprzęt kwaterunkowy obejmujący osobne miejsce do spania dla skazanego, zapewniające odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią do pory roku temperaturę, według norm określonych dla pomieszczeń mieszkalnych, a także oświetlenie odpowiednie do czytania i wykonywania pracy W zk typu półotwartego i otwartego urządzenia sanitarne mogą być umieszczone poza celami mieszkalnymi Przy umieszczeniu skazanego w celi mieszkalnej należy wziąć pod uwagę w szczególności: - decyzję klasyfikacyjną - konieczność oddzielenia skazanych od tymczasowo aresztowanych - potrzebę zapewnienia porządku oraz bezpieczeństwa w zakładzie karnym - zalecenia lekarskie, psychologiczne i rehabilitacyjne - potrzebę kształtowania właściwej atmosfery wśród skazanych - konieczność zapobiegania samoagresji i popełnianiu przestępstw w trakcie odbywania kary

Posiadanie przez skazanego przedmiotów w celi Skazany może posiadać w celi dokumenty związane z postępowaniem, którego jest uczestnikiem, artykuły żywnościowe (o ciężarze nieprzekraczającym 6 kg), wyroby tytoniowe, środki higieny osobistej, przedmioty osobistego użytku, zegarek, listy oraz fotografie członków rodziny i innych osób bliskich, przedmioty kultu religijnego, materiały piśmienne, notatki osobiste, książki, prasę i gry świetlicowe Za zgodą dyrektora zk skazany może posiadać również sprzęt audiowizualny, komputerowy, a także inne przedmioty (dotyczy to również przedmiotów podnoszących estetykę pomieszczenia lub będących wyrazem kulturalnych zainteresowań skazanego, o ile nie narusza to zasad porządku i bezpieczeństwa obowiązujących w zk) Zakaz posiadania oraz przekazywania do depozytu przedmiotów, których wymiary lub ilość naruszają obowiązujący porządek albo utrudniają konwojowanie (przesyła się je na koszt skazanego – a w uzasadnionych wypadkach na koszt zk – do wskazanej przez niego osoby, instytucji lub organizacji Środki łączności, środki pieniężne i przedmioty wartościowe powinny być przekazane do depozytu w zk (skazanemu pozostawia się jedynie środki pieniężne pozostałe po wywiązaniu się z ciążących na nim zobowiązań objętych egzekucją oraz po dokonaniu gromadzenia środków na funduszach)

Pozostałe podstawowe warunki bytowe skazanego Skazany otrzymuje do użytku odpowiednią do pory roku odzież, bieliznę oraz obuwie, o ile nie korzysta z własnych, a także pościel oraz inne środki utrzymania higieny i czystości w celi. Skazany ma prawo do niezbędnego dla zdrowia wypoczynku, w tym do przynajmniej godzinnego spaceru oraz 8-godzinnego czasu przeznaczonego na sen w ciągu doby. Dyrektor zk może przyznać skazanemu również miesięczną zapomogę w wysokości 1/10 przeciętnego wynagrodzenia pracowników, jeśli nie ma on możliwości zarobkowania oraz nie posiada niezbędnych środków materialnych. Administracja zakładu karnego ma również obowiązek zapewnienia skazanym bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, leków oraz artykułów sanitarnych (skazany w trakcie odbywania kary nie korzysta z prawa wyboru lekarza)

Praktyki religijne skazanych Należy szanować wolność myśli, sumienia i wyznania skazanych Skazany ma prawo do wykonywania praktyk religijnych, korzystania z posług, a także bezpośredniego uczestniczenia w nabożeństwach odprawianych w zk w dni świąteczne oraz posiadania w tym celu niezbędnych książek, pism i przedmiotów, jak również słuchania nabożeństw transmitowanych przez środki masowego przekazu Skazany może również uczestniczyć w prowadzonym w zk nauczaniu religii itd. Może on również spotykać się indywidualnie z duchownymi Zakaz zmuszania skazanych do udziału w różnego rodzaju praktykach religijnych Niezwykle ważne jest jednak to, aby przy wykonywaniu praktyk religijnych nie naruszać zasad tolerancji oraz nie zakłócać ustalonego w zakładzie karnym porządku

Bezpieczeństwo skazanych Na administracji zk ciąży obowiązek podejmowania odpowiednich działań mających na celu zapewnienie skazanym bezpieczeństwa osobistego w czasie odbywania kary Do podstawowych obowiązków Służby Więziennej należy zapewnienie osadzonym humanitarnych warunków bytowych, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej Z obowiązkiem tym jest skorelowany obowiązek skazanego dotyczący niezwłocznego zawiadomienia przełożonego zagrożeniach dla jego bezpieczeństwa osobistego oraz unikania takich zagrożeń Zapewnienie skazanym bezpieczeństwa dotyczy zarówno ich nietykalności fizycznej, jak również psychicznej w razie zagrożenia czy naruszenia tego bezpieczeństwa domniemywa się odpowiedzialność administracji więziennej w zakresie odpowiedzialności cywilnoprawnej (wyrok SA w Poznaniu z 2 czerwca 2010 r., I ACa 392/10 Art. 247 kk § 1.Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą prawnie pozbawioną wolności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 2.Jeżeli sprawca działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. § 3.Funkcjonariusz publiczny, który wbrew obowiązkowi dopuszcza do popełnienia czynu określonego w § 1 lub 2, podlega karze określonej w tych przepisach.

Obowiązki skazanego Podstawowym obowiązkiem skazanego jest przestrzeganie: przepisów określających zasady i tryb wykonywania kary ustalonego w zakładzie karnym porządku oraz wykonywanie poleceń przełożonych i innych osób uprawnionych

Katalog obowiązków – art. 116 § 1 Kkw Poprawne zachowanie się Przestrzeganie higieny osobistej i czystości pomieszczeń, w których skazany przebywa Niezwłoczne informowanie przełożonego o chorobie własnej oraz o zauważonych objawach chorobowych współosadzonych Poddanie się przewidzianym przepisami badaniom, leczeniu, zabiegom lekarskim, sanitarnym oraz rehabilitacji, a także badaniom na obecność w organizmie alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych, itd. Wykonywanie pracy, jeżeli przepisy szczególne, w tym również wynikające z prawa międzynarodowego, nie przewidują zwolnienia od tego obowiązku, oraz wykonywanie prac porządkowych w obrębie zakładu karnego Dbałość o mienie zakładu karnego oraz instytucji lub podmiotu gospodarczego, w którym skazany jest zatrudniony Poddanie się czynnościom mającym na celu identyfikację osoby.

Kontrola Wyróżniamy kontrolę: Osobistą – oględziny ciała, sprawdzenie odzieży, bielizny i obuwia, a także przedmiotów posiadanych przez skazanego; przeprowadza się ją w pomieszczeniu, podczas nieobecności osób postronnych oraz osób odmiennej płci i dokonywane są za pośrednictwem osoby tej samej płci Celi lub innych pomieszczeń, w których skazany przebywa – przeprowadza się ją w czasie nieobecności skazanych Przedmiotów znajdujących się w celi lub innych pomieszczeniach, w których skazany przebywa albo dostarczanych lub przekazywanych przez skazanego innej osobie Kontrolę przeprowadza się w wypadkach uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa Można ją przeprowadzić w każdym czasie Dopuszcza się naruszenie plomb gwarancyjnych oraz uszkodzenie kontrolowanych przedmiotów w niezbędnym zakresie

Zakazy obowiązujące skazanego Uczestnictwa w grupach organizowanych bez zgody lub wiedzy właściwego przełożonego, Posługiwania się wyrazami lub zwrotami powszechnie uznawanymi za wulgarne Uprawiania gier hazardowych Spożywania napojów alkoholowych oraz używania środków odurzających lub substancji psychotropowych Odmowy przyjmowania posiłków dostarczanych przez administrację zk w celu wymuszenia określonej decyzji lub postępowania, a także powodowania u siebie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, jak również nakłaniania lub pomocy w dokonywaniu takich czynów Wykonywania tatuaży i udzielania zezwolenia na ich wykonanie na sobie, jak również nakłaniania lub pomocy w dokonywaniu takich czynów Porozumiewania się z osobami postronnymi oraz osadzonymi w innej celi, jeżeli naruszałoby to ustalony w zk porządek Samowolnej zmiany celi mieszkalnej, miejsca wyznaczonego do spania, stanowiska pracy i miejsca wykonywania zleconej czynności Zmiany wyglądu zewnętrznego w sposób utrudniający identyfikację, w szczególności poprzez zgolenie lub zapuszczenie przez skazanego włosów, brody lub wąsów albo zmianę ich koloru, chyba że uzyska na to zgodę dyrektora zk

Poddanie się badaniom i zabiegom medycznym Skazani mają obowiązek poddać się badaniom mającym na celu ustalenie w organizmie skazanego obecności alkoholu, środka odurzającego lub substancji psychotropowej. Przeprowadza się je przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego, natomiast ich weryfikacja może odbyć się za pomocą badań laboratoryjnych Gdy życiu skazanego grozi poważne niebezpieczeństwo, stwierdzone co najmniej przez dwóch lekarzy, można dokonać koniecznego zabiegu lekarskiego (w tym również) chirurgicznego, nawet mimo sprzeciwu skazanego (w takim przypadku orzeka sąd penitencjarny, a w przypadkach bezpośredniego niebezpieczeństwa śmierci skazanego – lekarz) Dyrektor zk (na wniosek lekarza) powiadamia sędziego penitencjarnego o możliwości zagrożenia życia lub spowodowania poważnego niebezpieczeństwa w związku z wykonywaniem kary pozbawienia wolności

Konsekwencje niewłaściwego zachowania skazanego Możliwość pociągnięcia skazanego do odpowiedzialności dyscyplinarnej (a nawet karnej lub wykroczeniowej) Możliwość obciążenia (w całości lub w części) kosztami związanymi z leczeniem skazanego, który spowodował u siebie uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia, chcąc wymusić określoną decyzję lub postępowanie organu wykonawczego albo uchylić się od ciążącego na nim obowiązku. O obciążeniu skazanego kosztami orzeka sąd penitencjarny. W razie zawinionego przez skazanego wyrządzenia szkody nieprzekraczającej dwukrotności wysokości przeciętnego wynagrodzenia pracowników w mieniu zk, dyrektor zk może zobowiązać skazanego do naprawienia tej szkody poprzez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. W takiej sytuacji skazany ma prawo wnieść w terminie 30 dni powództwo o ustalenie, że należność nie istnieje w całości lub w części

Skazani polityczni Są to skazani, którzy popełnili przestępstwo z motywacji politycznej, religijnej lub przekonań ideowych Nazywani są również „więźniami sumienia” Powinni oni odbywać karę oddzielnie od osób skazanych za inne przestępstwa Mogą oni korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia Nie podlegają oni obowiązkowi pracy Szczególne uprawnienia nie przysługują im w razie popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy