Seminarium z cyklu „Nowe prawo energetyczne” Bilansowanie i zarządzanie ograniczeniami w kontekście wymagań odnośnie architektury rynku energii elektrycznej Tomasz Sikorski Seminarium z cyklu „Nowe prawo energetyczne” Warszawa, 31 maja 2007 roku

Wprowadzenie - zarządzanie pracą systemu w warunkach rynkowych Podstawowe uwarunkowanie realizacyjne Rozproszone sterowanie zasobami (UR realizujący indywidualne cele) Pośrednie oddziaływanie na zasoby (koordynacja poprzez system cen) Niedoskonałe oddziaływanie na zasoby (umowy, ograniczenia taryfowe) Skomplikowane sterowanie zasobami (wielu UR, wiele segmentów rynku) Ograniczony dostęp do informacji o zasobach Podstawowe czynniki zwiększające złożoność Siła rynkowa Zależność od odległych źródeł wytwórczych (import) Nieplanowane odstawienia generacji (optymalizacja przychodów) Niewystarczające lokalne zasoby wytwórcze Niedoskonałości funkcjonowania mechanizmów rynkowych (np. brak ofert)

Najważniejsze wymagania w zakresie architektury rynku energii elektrycznej Definicje towarów i usług zgodne z naturą działania systemu Poprawnie funkcjonujący rynek czasu rzeczywistego Rynkowy mechanizm udostępniania i wyceny zasobów przesyłowych Mechanizm kształtowania cen oraz rozliczeń towarów i usług zgodny z naturą działania systemu, tworzący w szczególności: zachęty do zachowań wspierających bezpieczeństwo pracy systemu w krótkim i długim horyzoncie (OS i UR powinni być partnerami w zakresie zapewniania bezpieczeństwa) zachęty do ujawniania przez uczestników rynku (UR) prawdziwych informacji Mechanizm (administracyjny) wspierający działanie konkurencji Mechanizm (centralny) łagodzenia skutków niedoskonałości rynku Pierwszoplanowe cele (na podstawie aktualnych doświadczeń światowych): Tworzenie zachęt do inwestycji i innowacji (nawet kosztem utraty krótkoterminowej efektywności) Działający, nie koniecznie doskonały, rynek

Rynek energii czasu rzeczywistego (1/2) Podstawowe zadania rynku czasu rzeczywistego Ostateczne bilansowanie zapotrzebowania na energię z wytwarzaniem energii Zapewnienie spełniania wymagań dotyczących bezpieczeństwa pracy systemu Sposób realizacji zadań na rynku czasu rzeczywistego Dokonywanie zmian obciążenia swobodnych źródeł wytwórczych i odbiorów, zapewniające zbilansowanie energii i spełnianie wymagań w zakresie bezpieczeństwa pracy systemu w sposób minimalizujący wartość zadanego kryterium kosztowego Główne czynniki mające wpływ na jakość/poprawność funkcjonowania rynku czasu rzeczywistego Dostęp na rynku czasu rzeczywistego do niezbędnych zasobów do bilansowania energii i spełnienia wymagań dotyczących bezpieczeństwa pracy systemu Właściwe kryterium kosztowe dokonywania zmian obciążenia źródeł wytwórczych i odbiorów

Rynek energii czasu rzeczywistego (2/2) Podstawowe sposoby zapewnienia dostępu do wymaganych zasobów Wcześniejsze rynki energii (doba przed, w trakcie dnia) wspierające spełnienie wymagań w zakresie bezpieczeństwa pracy systemu Koordynacja poprzez udostępnianie zasobów przesyłowych Umowy z użytkownikami systemu Aktywny udział OSP w rynku Preferowane stosowanie pierwszych dwóch sposobów Główne aspekty techniczno-ekonomiczne Zapewnienie bieżącego bezpieczeństwa pracy systemu przy optymalnym, w sensie kosztowym, wykorzystywaniu zasobów systemu Poprawne sygnały cenowe w zakresie ograniczeń przesyłowych, rozwoju wytwarzania, zachowań odbiorców i wytwórców Adekwatność płatności w zakresie pokrywania kosztów oraz obciążania kosztami użytkowników systemu, w tym ewentualnej redystrybucji tzw. „nadwyżki rynkowej” Neutralność finansowa w zakresie łącznych przychodów od odbiorców oraz należności dla dostawców Inne istotne zagadnienia Uwzględnienie lokalizacyjnego charakteru bilansowania i zarządzania ograniczeniami Realizacja, w maksymalnym możliwym zakresie, tych samych funkcji (dostaw towarów i świadczenia usług) przez wytwórców i odbiorców Zapewnienie zachęt do ujawniania przez użytkowników systemu prawdziwych informacji

Rynki rezerw mocy Pożądane cechy rynków rezerw mocy Rynki rezerw zintegrowane ze „zorganizowanymi” rynkami energii Jednoczesny zakup energii i rezerw (kooptymalizacja) Jednoczesne pozyskiwanie wszystkich rodzajów rezerw Możliwość kaskadowania odpowiednich rodzajów rezerw Wieloetapowy zakup rezerw Metoda pozyskiwania rezerw mocy Podstawowa: aukcje w ramach rynków „zorganizowanych” Uzupełniająca: umowy dwustronne Rodzaje towarów na rynku rezerw mocy Regulacja Rezerwy mocy o różnych czasach dostępu

Rynki praw przesyłu Podstawowe rodzaje praw przesyłu Finansowe Prawa Przesyłu zabezpieczenie przed ryzykiem wahań kosztów ograniczeń przesyłowych proste zastosowanie w różnych strukturach sieci przesyłowej Fizyczne Prawa Przesyłu dostęp do określonych fizycznych zdolności przesyłowych złożone zastosowanie, zwłaszcza w przypadku sieci oczkowych Metody udostępniania praw przesyłu Aukcja na podstawie ofert składanych przez podmioty Przydział podmiotom według określonych reguł alokacji (np. zobowiązań historycznych) Mechanizm łączący aukcję i przydział Praktyczne aspekty stosowania praw przesyłu OSP udostępnia w różnych horyzontach czasowych dopuszczalny z punktu widzenia ograniczeń przesyłowych zbiór praw przesyłu, w taki sposób, aby maksymalizować korzyści podmiotów z wykorzystania sieci (określane na podstawie złożonych ofert) Posiadacz Finansowego Prawa Przesyłu rozlicza się z OSP na podstawie różnicy cen energii pomiędzy lokalizacjami, których dotyczy to prawo Posiadacz Fizycznego Prawa Przesyłu wykorzystuje posiadane zdolności przesyłowe do realizacji zawartych transakcji handlowych

Przykład zastosowania Finansowych Praw Przesyłu - dwie wybrane lokalizacje w systemie z cenami energii MCL1 i MCL2 - kontrakt bilateralny (KB) pomiędzy wytwórcą (W) i odbiorcą (O) 2 1 W O KB (EB, CB) FTR (EB, CF) (MCL1) (MCL2) Rozliczenie KB z FTR: EB·CB + EB·(MCL2-MCL1) - EB·(MCL2-MCL1) + EB·CF = = EB·CB + EB·CF Rozliczenie KB bez FTR: EB·CB + EB·(MCL2-MCL1)

Rynki zdolności wytwórczych Główne problemy rynku opartego wyłącznie na rynku energii i rezerw Niewystarczalność sygnałów cenowych (krótkoterminowa natura cen, zewnętrzne czynniki istotnie wpływające na inwestycje w moce wytwórcze) Kontrowersyjne wahania cen (rozróżnienie sygnałów inwestycyjnych i siły rynkowej) Brak mechanizmu koordynacji rozwoju zdolności wytwórczych Zagrożenie (czasowego) występowania poziomu zdolności wytwórczych nieadekwatnego do potrzeb (cykle rynkowe) Zagrożenie negatywnego wpływu na bezpieczeństwo pracy systemu Podstawowe cele rynków zdolności wytwórczych Zapewnienie odpowiednich bodźców do inwestowania w moce wytwórcze poprzez wprowadzenie dedykowanego mechanizmu pokrywania kosztów stałych wytwarzania Zapewnienie zdolności wytwórczych na rynku energii odpowiednich do pokrycia zapotrzebowania z uwzględnieniem wymagań bezpieczeństwa pracy systemu Najważniejsze zagadnienia implementacyjne Wyznaczanie i sposób alokowania zobowiązań zapewnienia zdolności wytwórczych Pozyskiwanie zdolności wytwórczych Egzekwowanie zobowiązań na rynku zdolności wytwórczych Zapewnienie odpowiednich powiązań rynku zdolności wytwórczych z rynkami energii i rezerw mocy Zgodność (integracja) z europejskimi rynkami energii elektrycznej (regulacjami)

Podsumowanie - najważniejsze zagadnienia projektowe Zapewnienie niezbędnej infrastruktury rynkowej w postaci, odpowiedniego do warunków krajowych, spójnego zestawu rynków oraz właściwych powiązań między poszczególnymi rynkami Zapewnienie racjonalizacji cen energii elektrycznej poprzez rozszerzanie zakresu wykorzystywania rynkowych metod wyceny towarów, usług oraz dostępu do ograniczonych zasobów sieciowych Wyeliminowanie rozliczania różnych kategorii kosztów w sposób uśredniony Zapewnienie spójności pomiędzy zasadami handlu oraz fizyczną naturą działania systemu elektroenergetycznego Wprowadzenie mechanizmów regulacji wspierających funkcjonowanie rynku

Zakończenie - najczęściej występujące dylematy dotyczące architektury rynku Rynki bilateralne / Rynki scentralizowane („zorganizowane”) Rynek „Exchanges” / Rynek „Pool” Zdecentralizowany UC / Scentralizowany UC Podejście strefowe / Podejście węzłowe Tylko rynek energii / Rynek energii i Rynek zdolności wytwórczych Rozdzielony obrót produktami / Zintegrowany obrót produktami