Epoki literackie wg J. Krzyżanowskiego EPOKI RACJONALNE Wiedza i rozum. EPOKI IRRACJONALNE Wiara i uczucie.

Antyk

Narodziny literatury Literatura narodziła się jako przekaz ustny. Powstała wcześniej niż pismo. Najstarsze teksty zapamiętywano i przekazywano z pokolenia na pokolenie. Czyniono to bardzo starannie, aby nie zniekształcić niczego w opowiadanej historii. Starożytni Hindusi rozwinęli w tym celu nawet cała naukę o wymowie głosek.

Narodziny literatury – pierwsze teksty Pierwsze teksty były wręcz święte. To z przekazów ustnych wywodzi się najstarsza część Biblii, zawierająca biblijną prehistorię (np. opowieści o powstaniu świata czy wygnaniu z raju pierwszych ludzi) i opowieści o bohaterach. To właśnie z nich to narodził się epos, najstarszy gatunek epicki.

Rewolucyjny wynalazek - pismo Potem pojawił się rewolucyjny wynalazek pismo. Dzięki pismu można było wreszcie odciążyć ludzką pamięć, zwiększyły się możliwości przekazu. W wielkiej starożytnej bibliotece, pełnej zwojów czy glinianych tabliczek, przechowywano znacznie więcej informacji, niż może zapamiętać człowiek. Zapisywano słowa, najcenniejszy skarb myśli ludzkiej, na tabliczkach, na wyprawionej skórze zwierzęcej, na papirusie, a dzięki Chinom – także na papierze. Ciągle jednak zapisywano ręcznie, w niewielkiej ilości egzemplarzy.

Rewolucyjny wynalazek - druk Sytuacja zmieniła się radykalnie w XV w. Rok 1455 to data genialnego wynalazku Gutenberga. Druk umożliwił powielanie jednego egzemplarza dzieła wielokrotnie. Informacja stała się bardziej dostępna, choć nadal jedynie dla elity. Stopniowo jednak taniały papier i sam proces drukarski. Współcześnie narodziła się ksiązka popularna, czytana wręcz na ulicy – tzw. pocket book.

Mity Mit nie jest dziełem literackim. Opowieść mitologiczna może zostać zapisana i wtedy wkracza w dziedzinę literatury. W takim znaczeniu Mitologia to utwór literacki, po prostu to zbiór opowieści, ale nieco innych od opowieści fabularnych. To, o czym opowiada twórca dzieła literackiego, to świat fikcji fabularnej. Wydarzenia mityczne rozgrywają się natomiast naprawdę, tyle że nie w naszym rzeczywistym czasie i nie w naszym świecie, lecz w świętym czasie i świętym miejscu.

Średniowiecze

Literatura Średniowiecza Charakterystyczną cechą literatury średniowiecznej jest jej szczególne zaangażowanie w kwestie religijne i świeckie, duchowe i społeczne. Literatura służyła określonym celom: pouczeniu i wychowaniu, potępieniu zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu wzorców osobowych. Dlatego tak chętnie tworzono zalecane do naśladowania ideały osobowe, np. świętego, rycerza, władcy. „Psałterz floriański” koniec XIV w

Gatunki literackie W Średniowieczu do najlepiej wykształconej warstwy społecznej należało duchowieństwo. Stąd też to duchowni tworzyli kulturę i wpływali na jej kształt. Dlatego większość dzieł tworzona była po łacinie. Hagiografia jest to nurt literatury średniowiecznej, który zajmował się opisem żywotów świętych. Kronika Galla Anonima Gall Anonim przybył do Polski ok. XII wieku, najprawdopodobniej z terenów Francji. Był kronikarzem Bolesława Krzywoustego. Dla księcia Bolesława, jako zapłatę za pobyt na jego dworze, spisał kronikę dynastii Piastów. Św Wojciech (biskup męczennik)

Renesans

Literatura Renesansu Nazwa Renesans pochodzi od francuskiego słowa renaissance, które oznacza powtórne narodziny. W polskim literaturoznawstwie epokę tę określa się również mianem Odrodzenia. Był to bowiem czas, w którym odrodził się po pierwsze człowiek, po drugie nauka i sztuka, po trzecie starożytność, po czwarte wreszcie – odrodziła się ciekawość świata. Jan Kochanowski Mikołaj Rej

Filozofia epoki Humanizm Koncentruje uwagę na sprawach ludzkich, godności człowieka, jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o świecie i możliwość jej zdobycia oraz rozwoju. Hasłem humanizmu stała się maksyma Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.

Barok

Literatura barokowa. Barok (wł. barocco - dziwny, napuszony, przesadny). Język poetycki baroku charakteryzuje bogactwo i ozdobność mówienia. Główną cechą baroku był powrót do wartości duchowych. Okres baroku to najwspanialszy czas w historii Rzeczypospolitej, która wówczas była jednym z największych mocarstw Europy. Jan Andrzej Morsztyn

Oświecenie

Literatura Oświecenia. Oświecenie- „wiek filozoficzny” lub „wiek oświecenia”. Światło jest tu metaforą wiedzy, rozsądku, negacją zabobonów, przesądów, prawa natury. Oświecenie to epoka odznaczająca się autonomią rozumowania, wręcz kultem wyswobodzonego spod kanonów sposobów myślenia rozumu, epoka dążąca do ustalenia racjonalnych praw kierujących rzeczywistością. Myśl oświeceniową cechuje przede wszystkim krytyczne podejście do dotychczasowego sposobu argumentacji i stawiania problemów. Ignacy Krasicki

Romantyzm

Charakterystyka epoki. Ta epoka propagująca filozofię uczucia, wiary w intuicję i spirytualizm, wypełniona fantastyką, ludowością i mistycyzmem spowodowała, że ludzie ponownie uwierzyli w swoje siły widząc, jak nowy duch i nowa idea ogarnia wszystkie dziedziny życia (sztukę, filozofię, politykę, obyczajowość, modę). Najbardziej rozpowszechnionym i najczęściej eksploatowanym „romantycznym” tematem jest miłość. Zaraz za nią mamy Ojczyznę. Główną postacią jest bohater romantyczny. Cierpienia młodego Wertera.

Adam Mickiewicz Oda do młodości. Romantyczność. Do M *** Dziady cz II Dziady cz III Reduta Ordona Śmierć Pułkownika Pan Tadeusz Stepy Akermańskie

Juliusz Słowacki Balladyna Aleksander Fredro Zemsta

Pozytywizm

Charakterystyka epoki. Pozytywizm (w Europie nazywany realizmem czy naturalizmem) jest epoką zamykającą etap narodowych zrywów niepodległościowych, starając się pracą u podstaw i pracą organiczną pomóc ciemiężonym przez zaborców Polakom. Pozytywizm to epoka propagująca filozofię wiedzy, doświadczenia, badań naukowych, kultywująca ideał pracy, miłości do ziemi, wiek dominacji prozy czy poezji „czasów niepoetyckich”. Bociany Józef Chełmoński

Praca u podstaw. Głównym założeniem tego punktu programu pozytywistów była szeroko pojęta edukacja ludu, czyli podstawy społeczeństwa. Postulat pracy u podstaw kierowany był do inteligencji, by jej członkowie wzięli los Polski w swoje ręce i zaczęli nauczać biedotę miejską, rolników, a przede wszystkim najmłodsze pokolenie. Jedynie dzięki nauce i pracy możliwe było przełamanie istniejących barier pomiędzy klasami społecznymi.

Praca organiczna. W pracy u podstaw chodziło w głównej mierze o edukację, natomiast w pracy organicznej największy nacisk pozytywiści kładli na gospodarkę. Propagowali oni najnowsze rozwiązania ekonomiczne w przemyśle, handlu i rolnictwie. Proponowane przez nich zmiany w tym zakresie miały prowadzić do poprawy kondycji „organizmu państwowego”, co w efekcie miało prowadzić do umocnienia polskiego majątku, a w ostateczności dobrobytu.

Emancypacja kobiet. Eliza Orzeszkowa najgłośniej mówiła o sprawie emancypacji kobiet. Pisarka zwracała uwagę na to, iż pomimo równie ciężkiej pracy, jaką wykonują mężczyźni, płeć piękna nie jest traktowana na równi z nimi. Przytaczała w artykule przykład nauczycielki, która za swoją pracę otrzymywała znacznie mniejsze wynagrodzenie, aniżeli nauczyciel, chociaż ani na trochę nie ustępowała mu ani wykształceniem ani posiadaną wiedzą. Dziełem, w którym Orzeszkowa zwróciła uwagę opinii społecznej na kwestię kobiet jest powieść Marta. Opowiada ona o losach młodej kobiety, która po stracie męża nie mogła nigdzie znaleźć zatrudnienia, ponieważ nie posiadała żadnego konkretnego wykształcenia. Skazana na tułaczkę w efekcie popełniła samobójstwo. Z utworu płynął morał, iż konieczna jest równomierna edukacja kobiet i mężczyzn oraz równe ich traktowanie w późniejszej pracy zawodowej. Eliza Orzeszkowa

Asymilacja Żydów. Orzeszkowa apelowała o zaprzestanie prześladowania Żydów i upatrywania w nich przyczyn wszelkich niepowodzeń polskiego społeczeństwa. Natomiast Prus uważał Żydów za jedną z ważnych części „organizmu państwa”, bez której groziła mu choroba.

„Antek” Bolesław Prus „Janko Muzykant” Henryk Sienkiewicz „Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa

Młoda Polska

Charakterystyka epoki. Młoda Polska (w Europie nazywana modernizmem, dekadentyzmem czy symbolizmem). Modernizm to określenie ogółu kierunków awangardowych w literaturze i sztuce w okresie 1880 – 1910, przeciwstawiających się realizmowi i naturalizmowi, wyrażających dezaprobatę wobec moralności mieszczańskiej, w działach kładących nacisk na indywidualizm, symbolizm, estetyzm. To także jedna z wielu nazw Młodej Polski lub jej pierwszego dziesięciolecia, odznaczająca się dążeniem do oryginalności, innowacyjności, krytycznym stosunkiem do tradycji i dokonań przeszłych epok. Stanisław Wyspiański

Literatura i malarstwo. Stanisław Witkacy Autoportret Stefan Żeromski 1.Wierna rzeka 2. Rozdziobią nas kruki, wrony… 3. Syzyfowe prace 4. Ziemia obiecana