POMYŚLNOŚĆ POLAKÓW OBOK, WBREW I KOSZTEM PAŃSTWA Janusz Czapiński Uniwersytet Warszawski i Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania Referat na IV Ogólnopolski Kongres Badaczy Rynku i Opinii października 2003 r. Większość danych pochodzi z badań Jakość życia Polaków w czasie zmiany społecznej i Diagnoza społeczna 2000 i 2003, których wyniki dostępne są na stronie

Czy można być szczęśliwym obywatelem w nieszczęśliwym państwie? 1.Narastająca rozbieżność między kondycją państwa i jakością życia obywateli; 2.Rosnący krytycyzm Polaków wobec instytucji państwa i reform ustrojowych; 3.Spadek znaczenia państwa w życiu obywateli i niski poziom zaangażowania obywateli w życie wspólnoty 4.Indywidualne strategie gry z państwem: separacja, bunt i żerowanie

lata Kondycja państwa: wzrost długu publicznego kryzys finansów publicznych spadek inwestycji zagranicznych kryzys służby zdrowia pogorszenie stanu infrastruktury komunikacyjnej wzrost korupcji i oligarchizacji wzrost bezrobocia Kondycja Polaków: wzrost dochodów realnych o 14 proc. i zasobności gosp. domowych wzrost zadowolenia z większości dziedzin życia (z wyjątkiem sytuacji w kraju i perspektyw) poprawa relacji społecznych (wzrost liczby przyjaciół) spadek alkoholizmu (przy mniejszym wzroście narkomani) wzrost umiejętności gry z państwem wzrost inwestycji w edukację i nowoczesne technologie komunikacyjne

Niekliniczny wskaźnik populacyjnego zdrowia psychicznego Polaków i ocena sytuacji politycznej w kraju Źródło danych: wskaźnik zdrowia psychicznego – badania własne; ocena sytuacji politycznej - CBOS

W latach wzrosło wyposażenie gospodarstw domowych we wszystkie dobra z wyjątkiem zamrażarki (najbardziej w komputer osobisty z 16,5% do 34,2%) ,674,268,864,564,866,245,340,6 Odsetek gospodarstw domowych deklarujących, że stałe dochody nie wystarczają na zaspokojenie bieżących potrzeb. W porównaniu z rokiem 1989 ponad czterokrotnie wzrosła liczba studentów, a wskaźnik skolaryzacji na poziomie wyższym osiągnął przyzwoitą wielkość europejską (43%). W ciągu ostatniego roku podwoiła się liczba internautów.

Odsetek dorosłych Polaków nadużywających alkoholu i biorących narkotyki W porównaniu z początkiem lat 90-tych spadła liczba paczy (o 10 punktów procentowych z 40 do 30%) i przeciętna liczba wypalanych papierosów (o jeden); W porównaniu z rokiem 1990 wzrosło przeciętne dalsze trwanie życia o ponad 2 lata. W porównaniu z 2000 rokiem wzrosło korzystanie z opieki zdrowotnej, ale tylko finansowanej ze środków publicznych (z 71 do 87% wzrósł odsetek gospodarstw dom. korzystających w minionych trzech miesiącach z publicznych placówek służby zdrowia). Znacząco wzrosły wydatki na leki

Spada odsetek Polaków oceniających pozytywnie reformy ustrojowe oraz instytucje państwa Czy Pana(-i) zdaniem reformy w Polsce po 1989 r. udały się ogólnie, czy raczej nie udały? (w %) Odpowiedzi Udały się10,47,76,1 Nie udały się29,847,457,4 Trudno powiedzieć59,845,036,5

Zmiana opinii o Sejmie Źródło danych: CBOS

Ocena rządu (średnia danych CBOS, Ipsos-Demoskop, OBOP) Źródło danych: Departament Monitoringu Społecznego i Prognoz w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

Atrybucja odpowiedzialności za miniony rok do władz i samego siebie (spadek atrybucji do władz z 24% do 15,7%)

Indywidualne strategie gry z państwem Teoria anomii Roberta Mertona (strategie przystosowania w warunkach rozbieżności między ładem instytucjonalnym i kulturowo wyznaczonymi dążeniami obywateli): 1). Konformizm (w społeczeństwach ustabilizowanych) 2). Innowacja (Al. Capone) 3). Rytualizm 4). Wycofanie 5). Bunt Teoria polskiej anomii (rozbieżności nie-porządku państwowego z dążeniami obywateli): 1). Separacja od państwa (rytualizm i wycofanie) 2). Bunt wobec państwa 3). Żerowanie na państwie (innowacja) Dla wszystkich dewiacyjnych z punktu widzenia państwa strategii adaptacyjnych usprawiedliwieniem jest wszechobecne w III RP poczucie krzywdy.

A może w większości przypadków nie-państwowe strategie radzenia sobie nie są wcale dewiacyjne, może sugerują raczej zbędność państwa jako instrumentu tworzenia trwałego ładu społecznego? Czy obecne szczęście Polaków w nieszczęśliwym państwie jest trwałe, czy też zapowiada załamanie porządku społecznego i powszechną nieszczęśliwość kolejnych pokoleń?

Syntetyczny wskaźnik jakości życia w 2003 r.