Dydaktyka ogólna

Pomiar pedagogiczny Pomiar pedagogiczny – uściślone sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów: pomiar wychowawczy (sprawdzanie wyników emocjonalno - motywacyjnych) pomiar dydaktyczny (sprawdzanie wyników poznawczych)

Strategie sprawdzania osiągnięć Holizm – strategia poznawcza ukierunkowana na poznanie całości Atomizm - ukierunkowany na systematyczne poznawanie części oraz związków między częściami (sprawdzanie opanowania pojedynczych czynności oraz sprawdzanie znajomości pojedynczych faktów )

Kierowanie sprawdzaniem Bezpośrednie - nauczyciel zadaje pytania i wydaje polecenia do niezwłocznego wykonania Pośrednie - sprawdzanie za pomocą testów, kwestionariuszy, prac domowych…

Etapy procesu ewaluacji Model D. L. Kirkpatricka Poziom reakcji Poziom uczenia się Poziom zachowania Poziom wyników poziom reakcji – pomiar poziomu satysfakcji uczestników szkolenia z udziału w nim, poziom wiedzy i umiejętności – ocena zmiany poziomu oraz zakresu wiedzy i umiejętności w wyniku przeprowadzonego kursu, poziom zachowania – ocena zakresu i rodzaju zmian w sposobie wypełniania obowiązków służbowych (zmiana jako efekt udziału w warsztatach lub szkoleniu), poziom wyników - porównanie kosztów szkolenia z jego efektami; określenie zysku jaki osiągnęła organizacja wskutek przeszkolenia pracowników. (Kirkpatrick, 2001)   Do pomiaru na pierwszym poziomie oceny (poziom reakcji) służy Formularz oceny uczestnika zazwyczaj nazywany formularzem zadowolenia, który wypełniany jest tuż po zakończeniu zajęć. W narzędziu tym wyodrębnione są obszary, które podlegają ocenie. (Tamże) Między innymi oceniane są: umiejętności trenerskie nauczyciela dorosłych, znaczenie poruszanego tematu, stopień trudności przekazywanej wiedzy, metody prowadzenia zajęć, materiały dydaktyczne, organizacja szkolenia, itp. Celem pomiaru na drugim poziomie (poziom uczenia się) jest określenie, czy i w jakim stopniu zmienił się poziom i zakres wiedzy pod wpływem treningu. Aby ocena na tym etapie przyniosła oczekiwane efekty, musi być poprzedzona wykonaniem testu wiedzy przed szkoleniem. Dopiero porównanie wyników testu sprzed treningu i po nim stwarza możliwość określenia wskaźnika przyrostu wiedzy. (Philips, Stone, 2002) Przyswojona podczas szkolenia wiedza powinna znaleźć zastosowanie w miejscu pracy. Źródłem informacji, w jakim stopniu pracownik wdraża nowopoznane rozwiązania jest pomiar na trzecim poziomie oceny (poziom zachowania) wyróżnionym w modelu Donalda L. Kirkpatricka. Najczęściej pomiar przeprowadzany jest około trzech lub czterech tygodni po szkoleniu. Na tym etapie stosuje się formularze samooceny oraz ankiety i wywiady z uczestnikami szkolenia i ich przełożonymi. (Kirkpatrick, 2001) Ostatnim, a zarazem najtrudniejszym do zastosowania etapem oceny jest poziom wyników, który pokazuje, czy szkolenie było inwestycją przynoszącą konkretne zyski organizacji. Celem pomiaru jest zweryfikowanie, czy zachodzi związek pomiędzy rozwojem pracownika, poszerzeniem zakresu jego wiedzy i kompetencji a zyskiem firmy. (Philips, Stone, 2002) Mówiąc o zysku niekoniecznie należy mieć na myśli finalne wartości finansowe, ale także podwyższenie jakości pracy, rozwój kompetencji pracowników, zwiększenie wydajności pracy, itp. Główną przyczyną występujących trudności na tym poziomie oceny jest fakt, iż nie wszystkie wyniki szkolenia można realnie przełożyć na zyski organizacji. Satysfakcja Wiedza Umiejętności ROI

Poziomy komunikacji oceny obronny Niskie zaufanie stron Uczeń nie wierzy w dobre intencje nauczyciela Przyjmuje do wiadomości to, co może mu pomóc w samoobronie, o przykrej reszcie stara się zapomnieć kompromisu Wzajemne poszanowanie praw i godności Dystans i oszczędne zaangażowanie synergiczny Synergia komunikacyjne, wzajemne wspieranie się Warto proponować uczniowi samoocenę Poziom obronny – spowodowany wzajemnym niskim zaufaniem, obie strony starają się nie odkryć i nie przegrać pojedynku. Uczeń przyjmuje do wiadomości tylko to, co może mu pomóc w samoobronie, a o przykrej reszcie stara się szybko zapomnieć. Nie odbiera pozytywnego sensu wypowiedzi nauczyciela, bo nie wierzy w jego dobre intencje. Poziom kompromisu – cechuje go wzajemne poszanowanie praw i godności osobistej. Nauczyciel stara się wejść w położenie ucznia i oszczędzić mu przykrości, a uczeń stara się nie utrudniać pracy nauczycielowi. Utrzymywany jest dystans i oszczędne zaangażowanie. Tego rodzaju komunikowanie ocen w polskiej szkole dominuje. Poziom synergiczny – rozmówcy wspierają się wzajemnie. Synergia komunikacyjna jest współdziałaniem pewnej liczby rozmówców dającym wyniki przekraczające sumę ich oddzielnych wkładów dyskusyjnych. Warto proponować uczniowi udział w ocenie (samoocenę).

Dylematy związane z ocenianiem ? Dylematy związane z ocenianiem Uczniowie zdolni Uczniowie słabsi Ocenianie według wymagań Ocenianie według wkładu pracy Badania Susan Brookhart – amerykańscy nauczyciele stosują podwójną miarę: oceniają według wymagań osiągnięcia uczniów uważanych za zdolnych, a według wkładu pracy osiągnięcia uczniów uważanych za mało zdolnych. Określiła to jako odgrywanie dwu odrębnych ról prawniczych: sędziego wobec uczniów, których stać na spełnienie wymagań i adwokata wobec uczniów, których na to nie stać. Rola sędziego Rola adwokata

Dylematy związane z ocenianiem Ocenianie intuicyjne - oparte na przeświadczeniu, które pojawia się w świadomości nauczyciela. Towarzyszy temu emocja, która każe nauczycielowi bronić swego przekonania. Zależność intuicyjnych ocen od czynników tj. nastrój nauczyciela, płeć ucznia, wcześniejsze oceny danego ucznia i innych uczniów, pochodzenie społeczne i etniczne ucznia, kolejność ocenianych prac…

Etykietowanie uczniów Syndrom wyuczonej bezradności Samospełniające się proroctwo Istnieje niebezpieczeństwo etykietowania uczniów (przypisanie cechy: zdolny, niezdolny, leniwy, krnąbrny, itp.). nauczyciele chętniej nawiązują kontakt wzrokowy z uczniami zdolnymi, dłużej zastanawiają się nad ich wypowiedziami i chętnie akceptują… W efekcie uczniowie uznani za słabszych i kłopotliwych dostają słabsze oceny, częściej popadają w konflikty wychowawcze. Etykiety przylepione są mocnym klejem, nauczyciel niechętnie zmienia zdanie. Jeśli „zły” uczeń dobrze odrobi lekcję, nauczyciel sądzi, że jest to wynik ściągania a nie rzetelnej pracy. Wyuczona bezradność - myślenie o sobie i swoim zachowaniu w kategoriach braku wpływu staje się regułą. Dochodzi do izolacji społecznej, obniżenia nastroju i motywacji do zmiany sytuacji. Samospełniające się proroctwo (samorealizująca się przepowiednia) (efekt Golemana) - zjawisko polegające na tym, że określone oczekiwania w stosunku do innych osób, samych siebie lub przyszłych zdarzeń, wpływają na zachowanie innych, bądź nas samych, co powoduje spełnienie oczekiwań. Przykładem samospełniającego się proroctwa może być np. plotka o tym, że dany bank w najbliższym czasie z powodu problemów finansowych upadnie. W wyniku rozchodzenia się tej informacji wśród klientów banku pojawić może się zjawisko owczego pędu, gdy klienci wierząc w plotkę zaczynają wyciągać złożone w nim oszczędności. Rezultatem takiego działania jest wyprowadzenie pieniędzy z banku i doprowadzenie go do upadłości.

Poprawne ocenianie Ocenianie ma pomóc uczniowi poprzez: poznanie własnych możliwości rozwój psychospołeczny budowanie właściwej motywacji kształtowanie zainteresowań nabywanie wiedzy Poznanie własnych możliwości – poddając się ocenianiu uczeń dowiaduje się, jaki posiada zakres wiedzy z danej dziedziny, jakie musi nabyć umiejętności i co jeszcze powinien zrobić, aby podnieść swój poziom wiedzy. Wystawiając ocenę cyfrową, nauczyciel informuje, jakie miejsce w skali 1-6 uczeń zajmuje pod względem posiadanych umiejętności i wiadomości. Ta informacja jest rzetelna przy jednoczesnym stosowaniu komentarza do oceny cyfrowej i przy założeniu, że uczeń zna kryteria ocen na dany poziom. Rozwój psychospołeczny – ocena ma wpływ na określenie siebie w stosunku do innych osób w tej samej grupie społecznej. Uczeń otrzymujący ocenę słowną i cyfrową kontroluje swój status ucznia w grupie rówieśniczej i może zmieniać go, sterując swoim procesem uczenia się, podnosząc kwalifikacje i kompetencje. Tym samym może przejść do grupy społecznej o wyższym statusie uczniowskim. Ocena może jednak spowodować obniżanie się lub podnoszenie statusu – w zależności od poczucia sprawiedliwego oceniania. Takie poczucie może zapewnić uczniowi właściwy komentarz nauczyciela, uzasadniający ocenę i wskazujący właściwy i pożądany kierunek edukacyjnego działania. Wyjaśnienie przez nauczyciela zasadności wystawionej oceny ma niewątpliwie wpływ na wszechstronny rozwój ucznia. Rozwijają się głównie wskaźniki sfery psychicznej tj.: spostrzeganie, analiza dedukcji, logiczne myślenie, pamięć, orientacja itp. Musi jednak dziecko mieć świadomość, że jest w stanie sprostać takim wymaganiom i wie, co w tym zakresie powinno zrobić. Nadzieja na poprawę oceny może i powinna działać mobilizująco na zaangażowanie ucznia w naukę. Budowanie właściwej motywacji. Ocenianie może być i prawdopodobnie jest istotnym czynnikiem motywacyjnym. Wystawienie i skomentowanie oceny przyczynia się do wzbudzenia nadziei, że może być lepiej przy spełnieniu określonych przez nauczyciela warunków oraz że poziom wiedzy, umiejętności i postaw plasuje się w adekwatnym miejscu skali ocen szkolnych. Motywacja do nauki oparta jest zawsze na poczuciu zadowolenia i nadziei werbalizowanej przez osobę znaczącą i kompetentną czyli nauczyciela. Nieznaczący i niekompetentny, bez autorytetu nauczyciel nie będzie pozytywnie wpływał na motywację uczniów do nauki, do samorozwoju, do autokreacji. Kształtowanie zainteresowań. Odpowiedni komentarz do oceny, zachęcający ucznia do pracy nad własna karierą, może mieć decydujący wpływ na ukierunkowanie, rozwój i utwierdzenie zainteresowań związanych z danym przedmiotem, obszarem edukacyjnym. Ocena może niestety także zniechęcić ucznia do nauki, do doskonalenia wiedzy i umiejętności. Nabywanie wiedzy. Stan wiedzy i umiejętności musi być co jakiś czas sprawdzany i oceniany, aby uczeń zdawał sobie sprawę z własnych możliwości predyspozycji oraz by mógł podnosić poziom swoich kwalifikacji i kompetencji w danym zakresie (Kosińska 2000). Te wszystkie warunki i cele oceniania będą spełnione, jeśli nauczyciel właściwie zrozumie proces oceniania, rzetelnie zbierze informacje o drodze edukacyjnej dziecka, a przede wszystkim jasno, precyzyjnie przekaże uczniowie informacje zwrotne, umożliwiające orientację we własnych możliwościach i postępach. Traktowanie oceny jako mechanizmu przymusu, nagradzania i karania kończy się zwykle zniechęceniem ucznia do nauki, do dbałości o własny wszechstronny i wielokierunkowy rozwój. Może się także skończyć negatywnym ocenianiem pracy nauczyciela przez rodziców i uczniów oraz porażką dydaktyczno-wychowawczą nauczyciela (Kosińska 2000).

Podsumowanie Kontrolowanie i ocenianie postępów ucznia jest niezbywalnym elementem procesu edukacyjnego. Poprawne ocenianie zakłada przede wszystkim jasne określenie kryteriów oceny, precyzyjne przekazanie uczniowi informacji zwrotnej, umożliwiające orientację we własnych możliwościach i postępach. Ocena spełnia następujące funkcje: dydaktyczną, (informacyjną), wychowawczą (motywacyjną), społeczną. Z.Jaworski (1968) określił, iż ocena ucznia z każdego przedmiotu powinna spełniać trzy funkcje: dydaktyczną (informacyjną, sterującą) – ocena ma być miernikiem wyników pracy ucznia, określać, na jakim poziomie występuje wiedza, umiejętności i postawy ucznia, jakie są w nich luki, co należy uzupełnić w przyszłości. wychowawczą (motywującą, aktywizującą) – poprzez ocenianie nauczyciel wpływa na sferę emocjonalną, wychowuje poprzez kształtowanie właściwych i pożądanych postaw i nastawień, rozwija zainteresowania nauką, pobudza wolę do samodzielnej pracy i brania odpowiedzialności za swój proces edukacyjny. społeczną – wskazuje miejsce ucznia w grupie społecznej (np. klasie). Ocena daje informację o tym, jaką pozycję w kategorii ucznia dobrego osiąga konkretne dziecko, jaka jest obecna sytuacja i jakie mogą być prognozy (przewidywania) na przyszłość.

Bibliografia (red.) Kruszewski K. (2005), Sztuka nauczania – Czynności nauczyciela, PWN, Warszawa. Kirkpatrick D. L. (2001), Ocena efektywności szkoleń, Studio Emka, Warszawa. Niemierko B. (2002), Ocenianie w szkole bez tajemnic, WSiP, Warszawa. Ostrowski K. (2008), Ocenianie szkolne w pracy pedagogicznej nauczyciela, Wyd. Edukacyjne Akapit, Toruń.