Metody i formy nauczania Patrycja Stone

Metody nauczania - to sposoby pracy nauczyciela z uczniami, prowadzące do nabycia przez nich określonego zasobu wiedzy. Musi tutaj wystąpić sprzężenie zwrotne. Nauczyciel przekazuje w określony sposób nowe treści, a uczeń powinien je zrozumieć i przez to nabyć nowe doświadczenia.

Różni specjaliści dzielą metody na różne kategorie. Najbardziej popularne są jednak metody aktywizujące.

Burza mózgów - polega na zespołowym (pary, grupy lub cała klasa) wytwarzaniu jak największej ilości pomysłów rozwiązania problemu podanego przez nauczyciela po uzasadnieniu zajęcia się tym problemem. Nauczyciel zapisuje wszystkie sugestie, nie krytykuje uczniów. Po zebraniu pomysłów poddaje się je ocenie zespołu i wybiera najlepsze rozwiązanie problemu

Debata za i przeciw – metoda polegająca na analizie problemu i podejmowaniu decyzji. Zadaniem uczniów jest przytoczenie takich argumentów, które mogłyby przekonać ich przeciwników. Uczniowie pracują w dwóch grupach lub jako klasa i w określonym przez nauczyciela czasie podają argumenty za i argumenty przeciw. Argumenty te zapisywane są na tablicy lub plakacie.

Drama – polega na przyswajaniu treści kształcenia poprzez przeżycie, doświadczenie, zabawę. Dramę stosujemy do analizy konkretnych wydarzeń historycznych. Gra odbywa się tylko raz, bez prób czy scenariusza więc uczniowie działają spontanicznie, znajdują się w nieznanej dla siebie wcześniej sytuacji.

Drzewo decyzyjne – polega na graficznym zapisie procesu podejmowania decyzji dzięki czemu znajduje się różne rozwiązania danego problemu, zauważa się związki między rozwiązaniami i dostrzega się skutki przyjętego rozwiązania. Jak sama nazwa metody wskazuje należy zacząć od przygotowania schematu drzewa, w jego pień wpisać problem i jego możliwe rozwiązania, określić cele i wartości branych pod uwagę przez podejmujących decyzje. Rozwiązania wpisuje się w konary drzewa, podaje się również ich pozytywne i negatywne skutki.

CELE I WARTOŚCI Pozytywne Pozytywne SKUTKI Negatywne Negatywne Możliwe rozwiązania

Dyskusja – polega na wymianie zdań pomiędzy nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami. Zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odnoszą się do poglądów innych osób. Dyskusja może być ukierunkowana na: - wspólne rozwiązywanie problemu, która rozwija się spontanicznie - kształtowanie przekonań młodzieży – dotyczy zazwyczaj spraw osobistych, dlatego oceny uczniów i systemy ich wartości grają w niej decydującą rolę - uzupełnienie własnej wiedzy – najważniejsze jest dysponowanie bogatymi i pewnymi informacjami na dany temat

W celu oceny uzupełniana jest karta oceny dyskusji: Dyskusja punktowana metoda ta sprawdza wiedzę uczniów. Przed rozpoczęciem tego rodzaju dyskusji należy określić system punktowania, tzn. za co przyznawane są punkty dodatnie a za co ujemne oraz ilość punktów na daną ocenę. W celu oceny uzupełniana jest karta oceny dyskusji:

Punkty uzyskane przez ucznia KARTA OCENY DYSKUSJI SYSTEM PUNKTOWANIA Max. ilość punktów Uczniowie A B C PUNKTY DODATNIE Podanie faktu + 1 Skomentowanie faktu + 2 Podanie nowej informacji Zwrócenie uwagi na błąd Kultura zachowania podczas dyskusji UJEMNE Błędna wypowiedź 2 Wypowiedź nie na temat 1 Przeszkadzanie w trakcie dyskusji Brak udziału w dyskusji Punkty uzyskane przez ucznia

Metaplan – graficzny zapis przebiegu dyskusji w formie plakatu. Metoda ta umożliwia postawienie oceny określonej sytuacji oraz wskazuje możliwości rozwiązania określonego problemu. Przed rozpoczęciem dyskusji należy przygotować szary papier, kolorowe kartki, klej i flamastry, podzielić klasę na grupy. Zasadniczym etapem tej metody jest tworzenie plakatu przez przyklejanie karteczek z odpowiedziami na pytania: „Jak było?”, „Jak być powinno?” oraz „Dlaczego nie było tak, jak być powinno?”. Po zakończeniu tworzenia plakatu uczniowie prezentują swoje oraz zbierają wnioski ze wszystkich plakatów. Wypracowują wspólne rozwiązania, których realizacja doprowadzi do poprawy sytuacji.

DLACZEGO NIE BYŁO TAK JAK POWINNO PROBLEM JAK BYŁO JAK BYĆ POWINNO DLACZEGO NIE BYŁO TAK JAK POWINNO WNIOSKI

Metoda symulacji polega na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania. Może dotyczyć wydarzeń z przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. Podczas symulacji nie ma scenariusza ani reżysera, a uczniowie improwizują w trakcie gry.

Poker kryterialny – to gra dydaktyczna polegająca na rywalizacji uczniów w ramach ustalonych wcześniej reguł gry. Stanowi ona wprowadzenie do lekcji lub jej podsumowanie. Należy więc przygotować planszę do gry, zestaw kart na których umieszczone są hasła dotyczące tematu (każda grupa dostaje ten sam zestaw). Uczeń rozpoczynający grę wybiera ze swojego zestawu kartę z hasłem, które według niego jest najważniejsze i kładzie na planszy kryteriami pierwszorzędności. Każdy kolejny uczeń robi to samo.

Podobnie przebiega ustalenie drugorzędności i trzeciorzędności Podobnie przebiega ustalenie drugorzędności i trzeciorzędności. Podczas gry może nastąpić uzasadniona wymiana kart na poszczególnych polach planszy, grupa jednak musi zatwierdzić argumenty podane przez gracza dokonującego wymiany. Grę wygrywa uczeń, którego wszystkie karty, jako pierwsze znajdą się na planszy. Po zakończeniu przedstawiciele grup podają kryteria, które grupa uznała za pierwszorzędne, po czym zapisują je na tablicy.

Praca w grupach – metoda polegająca na aktywizacji wszystkich uczniów w pracy nad określonym zadaniem. Wszystkie grupy, podzielone według nauczyciela, samodzielnie lub przez losowanie, otrzymują to samo lub każda inne zadanie. Po zakończeniu opracowywania zadania grupy prezentują rozwiązanie reszcie klasy.

„Sześć myślących kapeluszy” - polega na twórczym rozwiązywaniu problemów. Uczniowie losują kolorowe karteczki, co stanowi podstawę do podziału na grupy (mogą być tylko dwie niebieskie kartki). Uczniowie wykonują kapelusze w określonym kolorze, dyskutują w grupach, po czym reprezentanci grup dyskutują na forum klasy. Osoba z niebieską kartką prowadzi dyskusję, zapisuje argumenty na tablicy. Kolory kapeluszy:

• NIEBIESKI (analiza procesu) – szef grupy, kieruje dyskusją, przyznaje głosy poszczególnym rozmówcom, podsumowuje dyskusję. • BIAŁY (fakty) – Co mogę powiedzieć na podstawie konkretnych danych? Opinie wydaje na podstawie faktów i liczb. Nie poddaje się emocjom. Używa rzeczowych i konkretnych argumentów.

• CZERWONY (emocje) – Co czuję w związku z określoną sprawą? Kierują się emocjami i intuicją. Wydaje opinie na podstawie tego, czy pomysł mu się podoba czy nie. Wyraża przypuszczenie. • ŻÓŁTY (optymizm) – Jakie wynikają z tego korzyści i jakie sukcesy można osiągnąć? Myśli konstruktywnie, nastawiony pozytywnie, widzi zalety i korzyści danego rozwiązania.

• ZIELONY (możliwości) – Jak można wykorzystać dany pomysł? Twórczo podchodzi do problemu, rozważa możliwości, pomysłowy. • CZARNY (pesymista) – Jakie występują niebezpieczeństwa? Pesymista, zauważa tylko wady, niedociągnięcia, trudności. Krytykuje wszystkie rozwiązania.

Oprócz metod aktywizujących wyróżniamy również metody podające, praktyczne oraz programowe.

Do metod podających należą: - opis - opowiadanie - rozmowa nauczająca

Opis – metoda polegająca na słownym przedstawieniu elementów określonego tematu. Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z określonymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami w formie ich słownego opisu. Jej skuteczność zależy jedynie od tego czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów.

Rozmowa nauczająca (pogadanka) – polega na rozmowie nauczyciela z uczniem. Różnica pomiędzy pogadanką a rozmową polega na tym, że w pogadance nauczyciel zna odpowiedzi na wszystkie zadawane uczniom pytania. W zależności jaką rolę spełnia, pogadanka może być:

- utrwalająca – operuje materiałem przyswojonym uprzednio - wstępna – przygotowuje uczniów do pracy, do poznania czegoś nowego - przedstawiająca nowe wiadomości – aktywizuje uczniów, aby nowe treści przekazywane przez nauczyciela zostały w pełni zrozumiałe, powiązane z doświadczeniami i zapamiętane - utrwalająca – operuje materiałem przyswojonym uprzednio

Do metod praktycznych należą: - metoda projektu - portfolio

Metoda projektu – polega na samodzielnej i aktywnej pracy uczniów przy wykonywaniu zadania obejmującego określoną część materiału. Ma charakter interdyscyplinarny. Należy wyznaczyć grupy zadaniowe, każdej z nich przydzielić zadanie, określić materiały i źródła z których mogą korzystać.

Portfolio (teczka) – polega na gromadzeniu przez ucznia materiałów, które dokumentują jego pracę nad określonym tematem

Do metod podających zaliczamy pracę z podręcznikiem

Praca z podręcznikiem - źródłem wiedzy ucznia jest słowo drukowane. Podręczniki, lektura popularnonaukowa i czasopisma są nie tylko źródłem nowych wiadomości, ale również dają uczniom możliwość utrwalenia, poszerzenia i pogłębienia zdobytej na lekcji wiedzy.

Wincenty Okoń proponuje dość prosty podział na trzy kategorie: słowne, oglądowe i praktyczne

Metody słowne oglądowe praktyczne Treści Metody słowne oglądowe praktyczne Źródło słowo obiekt oglądowy zajęcia praktyczne Nauczyciel przekazuje wiedzę słowem pokazem instruktażem Uczniowie przyswajają wiadomości słuchając obserwując pracując

Do metody słownej zaliczył: - pogadankę - opis - opowiadanie - wykład - dyskusję

A do metody praktycznej: Do metody oglądowej: - pokaz - techniczne środki dydaktyczne A do metody praktycznej: - prace techniczne

L.J. Lerner i M.N. Skatkin wyróżniają następujące metody:

Metoda objaśniająco-poglądowa (reprodukcyjna), która ćwiczy i daje wiedzę, ale nie rozwija twórczego myślenia • pokaz • wykład • lektura • audycja radiowa i telewizyjna

Metoda problemowa – obejmuje ona: • wykład • obserwację • pracę z książką • eksperyment

Metoda częściowo poszukująca – zapewnia aktywny udział w niektórych fazach badania • samodzielna praca uczniów • pogadanka • projektowanie

O skuteczności pracy metodyczno - wychowawczej decydują nie tylko stosowane metody ale również formy organizacyjne. Wyróżniamy następujące formy pracy: praca indywidualna praca zbiorowa praca grupowa

Praca indywidualna : uczeń realizuje swoje zadania niezależnie od współtowarzyszy korzysta pośrednio (wykonuje zadania według polecenia) lub bezpośrednio (gdy pyta o coś) z pomocy nauczyciela najczęściej wykorzystywana przy wprowadzeniu nowego materiału

Praca zbiorowa : wymaga aktywności i samodzielności uczniów wytwarza więzi społeczne w klasie wykorzystywana podczas nauczania problemowego

Praca grupowa : zwiększa wydajność pracy uczniów umożliwia powstanie więzi między uczniami przyzwyczaja do odpowiedzialności , partnerstwa i podporządkowania się

Bibliografia: „Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Wincenty Okoń; Żak (1995) „Podstawy dydaktyki ogólnej”, Czesław Kupisiewicz; PWN (1988) „Uczymy się nauczać”, Richard I. Arends; Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne (1994)