Generalplan Ost. Wysiedlenia i wypędzenia Polaków w latach 1939-45 Generalplan Ost. Wysiedlenia i wypędzenia Polaków w latach 1939-45 dr Joanna Lubecka OBEP IPN Kraków Generalplan Ost, czyli Plan Generalny Wschód przewidywał wysiedlenie i eksterminacje Słowian z Europy Środkowo-Wschodniej. Na ich miejscu miano osiedlić Niemców. Całość załączonego materiału opisuje działania prowadzone w ramach tego „planu”. Plan ten był pełnym, logicznym i wieloaspektowym opracowaniem celów i omówieniem ich realizacji. Zawierał narzędzia i instrumenty, którymi miano te cele zrealizować. Nie był tylko efektem wojennych planów Hitlera, lecz był realizacją ambicji większości Niemców. Ambicje te były z kolei efektem niemieckiej samoświadomości, ukształtowanej głównie po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r. Na kształt niemieckiego myślenia o Europie wpływała XIX wieczna filozofia (w tym tzw. filozofia rasy), historia (archeologia), antropologia. Warto pamiętać, że nazizm nie pojawił się w próżni. Był dobrze podbudowany ideologicznie i naukowo (raczej pseudo – naukowo, ale tego nie był w stanie zauważyć przeciętny Niemiec). Naród niemiecki, który w przeważającej większości popierał Hitlera, był również dobrze przygotowany do przyjęcia takich rozwiązań jak Plan Generalny Wschód, dzięki odpowiedniej propagandzie i edukacji.

„Herz verschließen gegen Mitleid” Zamknąć serca na współczucie z rozkazu Hitlera przed atakiem na Polskę 22.08.1939 Mimo iż Wehrmacht miał być izolowany od organizowania pozawojskowych akcji, czyli np. brutalnych pacyfikacji ludności cywilnej lub wykonywania masowych egzekucji, to jednak w rozkazie Hitlera przed atakiem na Polskę pojawiły się wyżej wymienione słowa. Wysiedlenia ludności często nadzorowane były przez Wehrmacht i również często były bardzo brutalne (krótki czas na spakowanie, ograniczenie zabieranego bagażu, złe warunki transportu, zastraszanie krzykiem i biciem).

Niemiecka wizja Europy Koniec XIX wieku kanclerz Bernhard von Bülow – „unseren Platz an der Sonne” („nasze miejsce pod słońcem”) Koncepcje geopolityczne (Ratzel, Haushofer, nawiązanie do Drang nach Osten – marsz na Wschód) „Blick nach dem Land im Osten” („spojrzenie na kraje wschodu”), „Lebensraum” („przestrzeń do życia”; Hitler, Mein Kampf) W 1871 r. Niemcy zostały zjednoczone pod przywództwem Prus. Nowo powstało państwo nosiło nazwę Rzeszy Niemieckiej i miało ogromne ambicje mocarstwowe (m.in. zdobyło kolonie w Afryce). Kanclerz Bernhardt von Bülow ( w latach 1900 – 1909), sformułował wtedy pojęcie „unseren Platz an der Sonne” (nasze miejsce pod słońcem), które sugerowało, że to miejsce, które zajmuje obecnie Rzesza Niemiecka, jest dla nie nieadekwatne i niewystarczające. Koncepcje polityków zostały wsparte przez naukowców, w tym również światowej sławy geopolityków. Friedrich Ratzel (druga połowa XIX wieku), niemiecki geograf, twórca koncepcji ekspansjonizmu, która m.in. zakładała: przestrzeń państwa rozszerza się wraz z rozwojem jego kultury; wzrost państwa powoduje rozwój idei, produkcji, handlu oraz aktywności misyjnej; wzrost państwa odbywa się poprzez pochłanianie innych małych jednostek. Karl Haushofer, niemiecki geograf, jego najważniejsze dzieła pochodzą z lat 20. i 30. XX wieku. Uważa się, iż dał najmocniejsze naukowe podwaliny pod ideę Generalnego Planu Wschodniego. Był twórcą pojęcia Lebensraum - czyli „przestrzeń życiowa”, którą zlokalizował w Europie Środkow-Wschodniej i Wschodniej. To te tereny miały być „skolonizowane” przez Niemców. W książce „Mein Kampf” Hitler wiele razu używał sformułowania „przestrzeń życiowa” i wyraźnie wskazywał, że przestrzeń ta leży na wschód od Niemiec („Blick nach dem Land im Osten”).

Generalplan Ost – podstawy filozoficzne Filozofia rasy – Gustaw Friedrich Klemm Friedrich Nietzsche – Übermenschen (nadczłowiek) Volkizm Odrzucenie chrześcijaństwa – rola okultyzmu Gustaw Friedrich Klemm – niemiecki historyk. W połowie XIX wieku wydał on 10 tomową Powszechną historię kultury, w której przy opisie ludów Europy, wymienia rasę nordycką (choć tak jej wprost nie nazywa). Jest to rasa lepsza fizycznie i psychicznie: „obdarzona silną wolą, dążeniem do panowania, samodzielnością, wolnością, aktywnością, pędem do poznania i badania, uporem i sceptycyzmem w poglądach. Są to ludy obdarzone wielką ruchliwością, praworządnością , wyzbyte są natomiast nietolerancji i tyranii”. Koncepcja Klemma kładła podwaliny pod tzw. filozofię rasy. Dodatkowym elementem ideologicznym, budującym nazizm był tzw. Volkizm (w języku niemieckim Volk oznacza zarówno naród jak i lud). Był to nurt odwołujący się do mistycznego związku człowieka z kosmosem i przyrodą. Wrogo nastawiony do industrializacji, nawołujący do życia zgodnego z naturą (najwyżej ceniono rolnictwo). Volkizm podkreślał związek charakteru narodowego, etnicznego z krajobrazem, w którym dany lud żyje. I tak, według volkistów Niemcy są ukształtowani przez surowy północnoeuropejski klimat, dlatego są ludem zahartowanym, wytrwałym, a równocześnie bogatym wewnętrznie, tak jak bogate są lasy, góry, jeziora, w których żyją. Żydzi zaś pochodzą z Bliskiego Wschodu, gdzie klimat jest jałowy, a więc i oni muszą być wewnętrznie jałowi i prymitywni. Ideologia nazistowska odrzucała chrześcijaństwo – większość twórców nazizmu, ideologów nazizmu był walczącymi antychrześcijanami i zwolennikami okultyzmu i magii. Czerpano przede wszystkim z kosmologii, alchemii i legend o mitycznych Ariach (stąd rasa aryjska)

Rasowa mapa Niemiec z 1930 r. Już na początku lat 30-tych (mimo, że Hitler doszedł do władzy w 1933 r.) instytuty naukowe opracowywały różnorodne materiały, służące często propagandzie, które wzmacniały nacjonalizm niemiecki i niechęć do innych ras i narodów. Powyżej mapa rasowa, a więc nie etniczna, lecz ukazująca pochodzenie rasowe mieszkańców Niemiec. Różowy kolor (jaśniejszy) oznacza rasę nordycką.

Hans F. K. Günthers „Rassenkunde des deutschen Volkes“ von 1930 Fragment z książki dotyczącej „wiedzy o rasach” . Rysunek przedstawia: z lewej strony przedstawiciela rasy nordyckiej, a z prawej przedstawiciela ludów wschodnio bałtyckich, a więc również pochodzenia germańskiego. Mimo to różnice w wyglądzie są znaczące.

Generalplan Ost – Rasa panów (Herrenvolk, Herrenrasse) Słowiańscy podludzie (Slavische Untermenschen) Plan pozostawienia przy życiu 4-5 mln Polaków Plany wobec Polaków były zdeterminowane przez istnienie „rasy panów”, która miała ostatecznie rządzić częścią świata. Słowianom przypisano w planie rolę podludzi. Ale nie chciano ich całkowitej eksterminacji – część z nich, zachowana przy życiu miała pełnić role służebne, niewolnicze wobec rasy panów. Przy życiu miało pozostać ok. 4-5 mln Polaków.

Generalplan Ost - cele Polityczne i militarne zabezpieczenie zdobytych terenów, poprzez masowe wysiedlenia i „zniemczenie” tych terytoriów; Ekspansję wielkiego kapitału niemieckiego, zabezpieczenie dla narodu niemieckiego złóż bogactw naturalnych oraz zapewnienie taniej siły roboczej Zapewnienie „źródeł” wyżywienia dla narodu niemieckiego

Generalsiedlungsplan (Generalny Plan Przesiedleńczy) Rozkaz Hitlera z 7 października 1939 r: „Zur Festigung deutschen Volkstums” („O wzmacnianiu niemieckości”) Rozkazy i plany z lat 1939-43 Cel germanizacja (Eindeutschung) => - wysiedlenie ludności polskiej - osiedlenie Niemców lub volksdeutschów - zamiana pozostałej ludności polskiej w „naród niewolników” Częścią składową Generalnego Planu Wschód był szczegółowy plan przesiedleńczy, którego celem była germanizacja poprzez wysiedlenie lub eksterminację miejscowej ludności oraz późniejszą germanizację tych terenów. Pierwszy z rozkazów Hitlera, który o tym mówił pochodził z 7 października 1939 r. (o wzmacnianiu niemieckości)

Mapa opracowana przez prof. Meyera Powyżej przykładowa mapa opracowana przez niemieckiego prof. Meyera, ukazująca tereny okupowanej Polski, które w pierwszej kolejności miały być „czysto niemieckie” (kolor żółty)

Fazy przemieszczania się ludności polskiej: ucieczki, dzikie wysiedlenia, planowe wysiedlenia Z inicjatywy lokalnych władz niemieckich Ok. 30 – 40 tys. Polaków Do końca listopada 1939 r. Dzikie wysiedlenia skończyły się wraz z zorganizowaniem w pełni nowych władz niemieckich. Same niemieckie władze okupacyjne traktowały je jako wykroczenia i łamanie prawa. Stąd objęły one stosunkowo małą liczbę Polaków

Wysiedlenia planowe Z terenów II Rzeczpospolitej wcielonych do Niemiec (Kraj Warty, Pomorze – Gdańsk, Śląsk) planowano wysiedlić 8 mln ludzi= 80% ludności; ostatecznie wysiedlono 50% W pierwszej kolejności wysiedlano Żydów i Polaków nie pochodzących z tych ziem Polska pod okupacją niemiecką została podzielona na terytoria wcielone do Rzeszy, tj. Kraj Warty, Pomorze – Gdańsk, Śląsk, oraz Generalne Gubernatorstwo (na czele z gubernatorem Hansem Frankiem). Z ziem wcielonych do Rzeszy masowo wysiedlano Polaków – miały to być tereny „czyste rasowo”

Wysiedlenia ludności polskiej z terenów wcielonych do Rzeszy Na mapie widać skalę wysiedleń – najwięcej z Kraju Warty (Wrathegau). Uważano, że należy wysiedlić wszystkich Polaków, gdyż są oni elementem obcym rasowo i nie nadają się do zniemczenia.

Wysiedlenia planowe – Kraj Warty Do końca 1939 r. przesiedlono do GG 87 883 osób Do końca 1940 r. ponad 250 000 osób W 1941 r. nasilono politykę wysiedlania Żydów z Kraju Warty Z samego Poznania przesiedlono do GG ok. 70 000 osób Setki tysięcy ludzi wysiedlono jako robotników przymusowych w głąb Rzeszy Departament planowania wysiedleń obliczył, że na ziemie wcielone do Rzeszy powinno przybyć 100 tys. osadników niemieckich. Każdy z nich powinien otrzymać gospodarstwo 29 ha ziemi. Niemcy, którzy mieli zasiedlić te tereny pochodzili z Europy Wschodniej (Kazachstanu, Ukrainy, krajów bałtyckich), ale również z obu Ameryk i Afryki.

Wysiedlenia planowe- Pomorze Mniejsza skala wysiedleń 120 - 170 tys. Polaków wysiedlono Na to miejsce przybyło ok. 120 tys. Niemców Wysiedlenia z Pomorza nie były aż tak spektakularne jak z Kraj Warty. Uważano, że część Polaków można zgermanizować.

Wysiedlenia z Zamojszczyzny od listopada 1942 do sierpnia 1943 100-110 tys. Polaków, w tym 30 tys. dzieci Polaków podzielono na kategorie: Osoby zdatne do zniemczenia Osoby zdatne do pracy przymusowej Osoby powyżej 60 roku życia i dzieci poniżej 14 Osoby przeznaczone do eksterminacji (21%) Wysiedlenia z Zamojszczyzny, realizowane w ramach Planu Generalnego Wschód, stały się swego rodzaju „laboratorium” SS. Testowano tam wielkie przesiedlenia i eksterminację w krótkim czasie, które miały objąć miliony Słowian z Europy Środkowo-Wschodniej. Tragizmu tej operacji dodaje fakt, iż 30% wysiedlonych to małe dzieci, które w większości rozdzielono z rodzicami. Większość z nich nie przeżyła tej operacji. Zginęły one w obozach lub w czasie transportu z zimna, głodu, braku opieki. Część dzieci skierowano do obozów koncentracyjnych. 4,5 tys. dzieci odebrano rodzicom i przeznaczono do germanizacji. Na miejsce wysiedlonych sprowadzono osadników niemieckich.

Wywózki na roboty przymusowe, wcielanie do Wehrmachtu Różowe słupki oznaczają wywózki na roboty przymusowe do Rzeszy, żółte wywózki na inne tereny. Na dalszych slajdach zamieszczone są dokładne dane liczbowe.

Pobór Polaków do Wehrmachtu 250 tys. byłych obywateli II Rzeczpospolitej Ponad 100 tys. mężczyzn pochodzenia polskiego Przysłowiowy już „dziadek w Wehrmachcie” nie był na ziemiach zachodnich (w czasie okupacji wcielonych do Rzeszy) niczym nadzwyczajnym. Niemcy robili z tych ziem obowiązkowy pobór do wojska. Z oczywistych względów nie mieli z tym problemów Niemcy, zamieszkujący przed wybuchem II wojny terytoria II Rzeczpospolitej (tzw. mniejszość niemiecka), również część Kaszubów i Ślązaków bardziej utożsamiająca się z kulturą niemiecką zaciągała się do Wehrmachtu bez przymusu. Ale równie spora część wcielana była przymusem. Niektórzy mężczyźni nie chcąc walczyć w niemieckiej armii, ukrywali się przez dłuższy czas lub uciekali do innych części okupowanej Polski.

Robotnicy przymusowi Z terenów Generalnego Gubernatorstwa wywieziono około 1,3 miliona osób z ziem wcielonych do Niemiec około 600-700 tysięcy ze wschodnich terenów Rzeczypospolitej- szacunkowe dane to 300-600 tysięcy osób Dane dotyczące GG i ziem wcielonych do Rzeszy są bardzo wiarygodne. Najbardziej rozbieżne i niedokładne są dane dotyczące terenów wschodnich Rzeczpospolitej, stąd taka duża rozbieżność liczb.

Wywózki na roboty przymusowe Zdjęcia propagandowe zachęcające Polaków do dobrowolnego zgłaszania się na wyjazd na roboty przymusowe. Na pierwszym plakacie oprócz zdjęć uśmiechniętych i szczęśliwych młodych ludzi wyjeżdżających do Niemiec, zamieszczono również fragmenty rzekomych listów z Niemiec, opisujące idyllyczny wręcz żywot robotników rolnych w Niemczech. Zdjęcie obok przedstawia gospodarza niemieckiego rozdzielającego pracę swoim robotnikom z Europy Wschodniej. To również zdjęcie wykorzystywane propagandowo.

Akcja osiedlania Niemców (Einduetschung) Cholmeraktion Niemiecka mapa przedstawiająca akcję przesiedlania ludności niemieckiej i volksdeutschów z Lubelszczyzny i osiedlanie ich w Kraju Warty, skąd wcześniej wysiedlono Polaków do GG.

Kinderraub (Rabunek dzieci) Uprowadzanie dzieci – udział Wehrmachtu Mowa Himmlera do esesmanów w Poznaniu, 4 października 1943 r.: …Nie interesuje nas los Rosjan czy Czechów. Z tych narodów weźmiemy każdego, kto ma „dobrą krew”, przede wszystkim dzieci, które zostaną wychowane u nas. Ogromnym niezbadanym szczegółowo do dziś aspektem okupacji niemieckiej jest „rabunek” dzieci, uprowadzenia dzieci. Każdy żołnierz Wehrmachtu i każdy niemiecki urzędnik miał być uważny i obserwować na ulicy polskie dzieci, które ewentualnie nadawałyby się do zniemczenia. Himmler w swoim rozkazie z 4 października 1943 r. powiedział wprost, że dzieci „dobrej krwi” mogą zostać wychowane jak dzieci niemieckie. Szacuje się, że co najmniej 200 tys. dzieci uprowadzono z Polski do Niemiec. Wróciło tylko 10%.

Kinderraub (Rabunek dzieci) Wioski dziecięce – selekcja rasowa Rola Lebensborn (Źródło życia) braunen Schwestern der SS (brunatne siostry SS) Heu – Aktion 1944, przeprowadzona przez Grupę Armii Środek (rabunek 40-50 tys. polskich dzieci w wieku 10-13 lat) Do Polski wróciło jedynie 10% dzieci Po odebraniu dziecka rodzicom, zawożono je do tzw. wiosek dziecięcych, gdzie lekarze (a raczej pseudo – lekarze) dokonywali selekcji rasowej – a więc badali dzieci pod kątem wyglądu (najbardziej pożądany był aryjski wygląd, a więc włosy blond i jasne oczy) i rozwoju zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Dzieci były zazwyczaj w wieku 4-7 lat. W organizacji zwanej Lebensborn (źródło życia), zakwalifikowane do zniemczenia dzieci były odpowiednio przygotowywane, a więc uczono ich niemieckiego, robiono wszystko, aby szybko zapomniały o swoich polskich, biologicznych rodzicach (najczęściej opowiadano o rodzicach przerażające historie, np., że są kryminalistami, prostytutkami itd.). W organizacji tej pracowało wiele kobiet, często pielęgniarek, które należały do SS – stąd dzieci mówiły o „brunatnych, brązowych siostrach SS”. Z czasem oddawane były niemieckim rodzicom, którzy sami nie mogli mieć dzieci. Dzieci te germanizowały się bardzo szybko. Heu Aktion była przeprowadzona w Polsce i na Ukrainie i dotyczyła rabunku starszych dzieci (10-13 lat). Po niemiecku „Heu” znaczy „siano”. Taki kryptonim miała ta akcja.

Według orzeczenia Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze z 1946: tzw. łapanki uliczne, praca niewolnicza, wysiedlenia ludności, celowe burzenie miast, wsi oraz osiedli Uznane zostały za zbrodnie