Alternatywy dla uprzemysłowionych metod produkcji rolnej Konferencja: „Innowacyjna biotechnologia EM – Farming TM w rolnictwie i ogrodnictwie – poznaj dobrą żywność” Alternatywy dla uprzemysłowionych metod produkcji rolnej © Roman Włodarz Śląska Izba Rolnicza Częstochowa, 23 marca 2009 r.

Cytat z Moliera: „Najpierw żarcie, potem etyka” Konkluzja - ludzie głodni (także biedni konsumenci) nie poświęcą się - nie zaakceptują wysokich wymagań ochrony środowiska w produkcji rolnej i związanych z tym wyższych cen produktów rolnych Konkluzja - wszystkie dotychczasowe kryzysy rolne były rozwiązywane poprzez wzrost produkcji, dlatego świat potrzebuje dziś nowego układu zarządzania systemem żywnościowym. Każdy wzrost produkcji powoduje wzrost nieużyteczności społecznej.

Klasyfikacja rolnictwa współczesnego I - Konwencjonalne Ekstensywne – tradycyjne Intensywne – uprzemysłowione Proekologiczne Zintegrowane – rolnictwo organiczno – chemiczne II – Ekologiczne Biologiczne i Organiczno-Biologiczne (oparte na naturze ) Biodynamiczne (wykorzystanie oddziaływania planet )

Dominujące kierunki rozwoju rolnictwa w Unii Europejskiej W UE mają przewagę trzy (wg niektórych cztery) zasadnicze systemy rozwojowe rolnictwa [König i in. 1989, Borowiecki i Podleśny 1992, Kuś i Fotyma 1992, Sołtysiak 1993, Kośmicki 1993, Wieland i Marchlewski 1998]: rolnictwo konwencjonalne (wysokointensywne rolnictwo krajów uprzemysłowionych – skrajną odmianą tego rolnictwa jest rolnictwo typu high-tech-agriculture, które uważane jest często za czwarty, odrębny kierunek), rolnictwo integrowane, rolnictwo ekologiczne.

W wyniku produkcji rolniczej środowisko przyrodnicze ulega przekształceniom. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat gospodarkę rolna traktowano w kategoriach techniczno-ekonomicznych. Nie przywiązując należytej wagi do jej przyrodniczej podstawy. Produkcję rolniczą postrzegano w kategoriach nakłady- efekty. Doprowadziło to do wielu niekorzystnych zjawisk, poczynając od degradacji środowiska, a na produktach szkodliwych dla (zwierząt) zdrowia kończąc.

Uprzemysłowienie rolnictwa umożliwiało duży wzrost produkcji rolniczej Uprzemysłowienie rolnictwa umożliwiało duży wzrost produkcji rolniczej. Jednakże skutki chemizacji, specjalizacji i związanego z tym rozdzielania obszarów chowu zwierząt i gospodarki roślinności, a zatem skrajnego uproszczenia ekosystemów, stworzyły na wielu obszary bariery dla dalszego rozwoju gospodarki rolnej. Obserwacja skutków, jakie pociąga za sobą rolnictwo uprzemysłowione, skłania do szukania innych sposobów prowadzenia gospodarki rolnej jest maksymalne przybliżenie zabiegów agrotechnicznych do naturalnych procesów zachodzących w ekosystemie.

Rolnictwo uprzemysłowione to najczęściej rolnictwo monokulturowe. Pociąga to za sobą wiele niekorzystnych skutków, jak jałowienie gleby, zagrożenie pasożytami i chorobami, utrata przez glebę naturalnych właściwości fizycznych i chemicznych. Tych negatywnych skutków można w dużym stopniu uniknąć stosując racjonalny płodozmian.

Podstawowa przeszkodą w rozwijaniu rolnictwa alternatywnego dla metod przemysłowych jest rachunek ekonomiczny. Jednostkowe koszty produkcji w rolnictwie uprzemysłowionym są niższe niż w rolnictwie opartym na naturalnych procesach biologicznych. Jednocześnie w wielu krajach wysokim standardzie życia rośnie popyt na tzw. zdrową żywność, mimo jej wyższych cen. Dalszy wzrost cen na surowce energetyczne prawdopodobnie przybliży granicę opłacalności rolnictwa ekologicznego i uprzemysłowionego. Ze względu na brak własnej bazy surowców niezbędnych do produkcji nawozów mineralnych, niedobór ropy naftowej i gazu ziemnego i dużą energochłonność przemysłu azotowego, rozwój rolnictwa ekologicznego jest (może być?) jedyną alternatywą.

Zielona rewolucja po II wojnie światowej Wprowadzenie nowych gatunków zależnych od: Nawozów Nawadniania i melioracji Środków ochrony roślin Zabiegów agrotechnicznych Nowe praktyki wywołały wiele skutków dla środowiska i spowodowały wzrost kosztów produkcji, oraz wiele problemów społecznych i socjalnych.

Intensyfikacja rolnictwa i jej skutki Ulepszanie gatunków Ulepszanie maszyn Nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych Pogarszanie stanu środowiska

Skutki intensyfikacji produkcji rolnej Emisje szkodliwych gazów Powstawanie i rozprzestrzenianie się pyłów i kurzu Toksyczne wycieki pestycydów Zanieczyszczenia wody i gleby Niszczenie bioróżnorodności Wprowadzanie obcych gatunków Zmiana krajobrazów rolniczych

Cechy rolnictwa tradycyjnego Maksymalizacja plonów Eksploatacja gleby i zwierząt aż do degradacji Wykorzystanie energii kopalin a nie energii słońca Skażenie środowiska Problematyczna (zła) przechowalnicza Produkcja średniej jakości biologicznej Niedostosowanie intensywności gospodarowania z warunkami produkcji i środowiska Prymat kalkulacji ekonomicznej Chemizacja – nawozy mineralne, biocydy, syntetyczne regulatory wzrostu Mechanizacja - zastępowanie pracy ludzkiej Sterowanie określonymi uprawami Problem jakości produkcji

Problem gospodarstw wielkoobszarowych Monokultury Intensyfikacja Nawodnienia Nawozy chemiczne Pestycydy Degradacja gleby ciężkim sprzętem rolniczym Problem odpadów z produkcji rolniczej (gnojowica) GMO Zanieczyszczenie gleby, wody i powietrza

Problem intensyfikacji Intensyfikacja - rolnictwa, ma na celu podniesienie wydajności, zmusza rolników zajmujących się uprawą do wręcz nadużywania środków produkcji, takich, jak maszyny rolnicze, nawadnianie, stosowanie chemikaliów rolniczych itd. Wady: Nadużywanie środków produkcji Zagęszczenie inwentarza Rozprzestrzenianie się chorób i szkodników Szybka degradacja gleby: ugniatanie oraz zniszczenie jej struktury, obniżanie żyzności, wzrost zawartości soli i kwasów, zanieczyszczenie chemikaliami, pestycydami oraz erozja. Przeciążenie ekosystemów i uszczuplanie zasobów naturalnych

Monokultura jako problem rolnictwa uprzemysłowionego Monokultura - system rolniczy polegający na wieloletnim uprawianiu na tym samym obszarze roślin jednego gatunku, roślin pokarmowych np. zbóż, trzciny cukrowej, roślin w uprawach specjalistycznych np. uprawy szklarniowe roślin przemysłowych np. bawełny, tytoniu. Wady: Zmiana krajobrazu rolniczego Szybka degradacja gleby Rozprzestrzenianie się chorób i szkodników Przeciążenie ekosystemów i uszczuplanie zasobów naturalnych

Alternatywa dla ROLNICTWA UPRZEMYSŁOWIONEGO Stosowanie nowoczesnych technik uprawy konieczność zastąpienia nakładów substancji chemicznych w praktykach uprawy jak: wprowadzenie międzyplonów, szczególnie z roślinami motylkowymi techniki uprawy wewnątrz rzędów   Płodozmian Preferowana ogólnie wytyczna przeciwko monokulturom i uprawom z tylko dwiema zmianami różnych roślin w ciągu roku. Wybór właściwego płodozmianu dostarcza substancji odżywczych i drastycznie redukuje ataki pasożytów i chorób, przełamując wznowienie aktywności tych organizmów pomiędzy uprawami.

Cechy rolnictwa ekologicznego Wysokie i trudno akceptowalne społecznie koszty produkcji Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Sterowanie całym gospodarstwem Programowa ochrona krajobrazu Produkcja wysokiej jakości biologicznej Dobra jakość przechowalnicza Specjalizacja dopuszczalna w ramach zasady prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa Obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna w stosunku do środowiska Plon optymalny Ograniczenie lub zaniechanie chemizacji Mechanizacja dostosowana do warunków glebowych , potrzeb roślin i zwierząt Ochrona gleby i wody Produkty najwyższej jakości

Alternatywy dla rolnictwa uprzemysłowionego - Metoda organiczno - biologiczna   Metodę organiczno - biologiczną  zainicjował Hans Muller - działacz społeczny w latach 30-tych w Szwajcarii. Teoretyczne podstawy sformułował niemiecki lekarz i mikrobiolog Hans Peter Rusch w latach  50-tych. Agrotechnika według tej metody ma na celu uzyskiwanie optymalnych plonów, o wysokiej jakości, bez zastosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin. Cel ten jest możliwy do osiągnięcia pod warunkiem otrzymania maksymalnej żyzności gleby. W gospodarstwie należy stosować właściwe następstwo roślin przy maksymalnie wydłużonym płodozmianie. Powinno się uprawiać rośliny na zielony nawóz  z uwzględnieniem motylkowych w plonie głównym oraz jako wsiewkę. Należy w pełni wykorzystać nawozy organiczne wytwarzane w gospodarstwie w tym gnojówkę i gnojowicę oraz właściwie uprawiać glebę  ograniczając orkę na rzecz spulchnienia gleby. W metodzie tej dopuszczalne jest stosowanie naturalnych minerałów. Glebę przed erozją chroni się poprzez ściółkowanie. Szkodniki i choroby zwalcza się stosując środki biologiczne, chwasty zwalcza się mechanicznie.

Alternatywy dla rolnictwa uprzemysłowionego - Metoda biodynamiczna Autorem metody jest Rudolf  Steiner (1861 - 1925) austriacki filozof  i  przyrodnik. Biodynamiczna koncepcja przyrody akcentuje ścisłą zależność Ziemia - Człowiek - Kosmos oraz zapewnia obecność „sił„ w materii. Utrzymując także, że za pośrednictwem określonych preparatów i działań człowiek może te siły aktywizować  w kierunku podwyższenia biologicznej jakości produktów rolniczych. Poza ogólnymi zasadami ekologicznego gospodarowania , jako podwyższania jakości gleby, nie stosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin, metodę biodynamiczną wyróżnia  stosownie preparatów biodynamicznych; krowieńca na glebę, krzemionki na rośliny oraz sześciu preparatów do dynamizowania kompostów. Drugim wyróżnikiem jest przekonanie o wpływie rytmów księżyca na wzrost i rozwój roślin. 

Alternatywy dla rolnictwa uprzemysłowionego Rolnictwo ekologiczne - z punktu widzenia ochrony zasobów naturalnych – najlepszy model rolnictwa. Nie powoduje degradacji środowiska, umożliwia produkcję żywności wysokiej jakości. Pozwoliłoby zagospodarować dużą część siły roboczej, która z terenów wiejskich powinna odejść. Obecnie wariant ten należy uznać za mało realny ze względu na brak odpowiedniego wsparcia finansowego państwa dla popierania takiego sposobu gospodarowania. Innym czynnikiem ograniczającym jest bariera cenowa dla polskiego konsumenta. Znacznej większości polskiego społeczeństwa po prostu nie stać na kupowanie droższej żywności ekologicznej.

Alternatywy dla rolnictwa uprzemysłowionego Rolnictwo integrowane - Jest to praktycznie jedyne rozwiązanie, jakie w najbliższej przyszłości należy propagować i wprowadzać. Stanowi kompromis między rolnictwem konwencjonalnym a ekologicznym. Pozwoli zachować bezpieczeństwo żywnościowe kraju oraz dostarczy żywności o zadowalających parametrach jakościowych, po umiarkowanych cenach, możliwych do zaakceptowanie przez konsumentów. Nie będzie powodowało degradacji środowiska, pozwoli zachować naturalny charakter obszarów wiejskich oraz będzie zasadniczo zgodne z wymogami ochrony środowiska.

Żeby państwa członkowskie UE i Polska mogły obrać kurs na rolnictwo społecznie zrównoważone wymagane są decyzje polityków. Jednak podejmowanie decyzji na poziomie danego państwa jest trudne, a takie decyzje słabną, w dobie globalizacji produkcji.

Ważnymi wymogami do spełnienia (rola państwa), bez których rozwój tego kierunku rolnictwa będzie utrudniony, pozostają: dochód rolnika, który powinien zapewniać mu godny standard życia w społeczności (parytet dochodów), propagowanie metod produkcji nie zagrażające zdrowiu ludzi i zwierząt, nie zagrażających środowisku i ochronie różnorodności biologicznej (oświata i doradztwo rolnicze), położenie nacisku na gospodarowanie (zarządzanie) zasobami nieodnawialnymi. Te ostatnie powinny być stopniowo zastępowane przez zasoby odnawialne, maksymalizowana powinna być również recyrkulacja zasobów nieodnawialnych.

GMO a rolnictwo uprzemysłowione Negatywne skutki rozpowszechniania upraw transgenicznych: rozwój monokultur, degradacja gleby, deforestacja, utrata bioróżnorodności, nadmierny połów ryb, wymuszanie tworzenia gospodarstw wielkoobszarowych.

GMO a rolnictwo uprzemysłowione GMO może, paradoksalnie, rozwiązać niektóre problemy związane z obciążeniem środowiska intensyfikacją produkcji rolnej. GMO już obecnie przyczyniło się do poprawy środowiska przyrodniczego w USA poprzez radykalne zmniejszenie dawek substancji czynnej pestycydów oraz odchodzenie od monokultury kukurydzianej

Dziękuję za uwagę