Aleksandra Piąta i Filip Kopczyński Henryk Dietel Aleksandra Piąta i Filip Kopczyński

Dietel, znany jako właściciel pierwszej przędzalni wełny czesankowej w Sosnowcu, przybył wraz z żoną z Saksonii pod koniec XIX wieku. Wykorzystując sprzyjające warunki gospodarcze oraz przygraniczne położenie tego miejsca, uruchamia swoją fabrykę, która staje się jednym z czołowych zakładów działających na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. W okresie zaborów Królestwo Polskie graniczyło z Niemcami i Austro-Węgrami, co niewątpliwie był czynnikiem stymulującym rozwój gospodarczy i handel na tym terenie. Również sam Dietel znacznie przyczynił się do przeobrażeń w charakterze tego miejsca, które najpierw funkcjonowało jako wieś, następnie jako osada przemysłowa, a od 1902 r. Sosnowiec uzyskał prawa miejskie. Był też właścicielem neobarokowego pałacu urządzonego z przepychem i wyrafinowanym smakiem, otoczonego neoromantycznym parkiem. W swojej rozległej działalności nie zapomniał również o edukacji, stąd dotąd nowe na tym terenie inicjatywy jak rozwój szkolnictwa. Początkowo utworzona w 1889 r. Szkoła Aleksandryjska z sześcioma oddziałami, a w 1894 r. siedmioklasowa średnia Szkoła Realna, mająca status placówki rządowej z rosyjskim językiem wykładowym. Dietel stworzył też lokum dla kadry pracowniczej, a dla młodzieży uczącej się internat. Oprócz tego był współfundatorem obu cerkwi powstałych na terenie Sosnowca oraz pomysłodawcą stworzenia w jednej z hal fabrycznych kościoła ewangelicko-augsburskiego. Faktem godnym odnotowania jest to, że jego żona Klara, była dla niego dużym wsparciem i utwierdzała go w jego rozległych poczynaniach. Sama zajmowała się ogrodnictwem, co stało się też wizytówką rodu oraz organizowaniem przyjęć, ale nie stroniła też od innych domowych prac. Na wystawie jest przedstawiony jej portret oraz wspólne zdjęcie małżonków.

Heinrich Dietel (Przekierowano z Henryk Diet) Heinrich Dietel (ur. 15 marca 1839 r. w Greizu w Turyngii, zm. 27 czerwca 1911 r.) - niemiecki przemysłowiec branży włókienniczej, o największym - obok Schoenów - wkładzie w rozwój Sosnowca. Urodził się jako syn Heinricha Gottloba - właściciela przędzalni w Wilkau i Johanny Wilhelminy z domu Merbold. Kształcił się w Stanach Zjednoczonych, następnie praktykował w Czechach, Saksonii i Wirtembergii. W 1877 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Technicznym w Dreźnie. W 1878 r ożenił się z Klarą Jacob, z którą jeszcze tego samego roku przybył do Sosnowca. Przystąpił tu od razu do budowy w Pogoni pierwszej w Królestwie Kongresowym przędzalni czesankowej. Odtąd jego dalsze losy nierozerwalnie wiążą się z działalnością w tym mieście, w którym też został pochowany. Spoczywa w swoim mauzoleum na cmentarzu ewangelickim w Sosnowcu.

Cerkiew Myśl o budowie, po raz pierwszy pojawiła się w 1887 r. Zorganizowano składkę wśród sosnowieckich i łódzkich przemysłowców - ludzi tak zasłużonych dla rozwoju Sosnowca, jak: Schoenowie, Heinrich Dietel, Gamper, Kunitzy i in. - przeważnie ewangelików bądź żydów, którym zależało na dobrych układach z rosyjską władzą. Działkę otrzymano bezpłatnie od Kolei warszawsko-wiedeńskiej. 15 sierpnia 1888 r. położono kamień węgielny, a już 28 listopada roku następnego, świątynia została poświęcona przez biskupa lubelskiego Flawiana. Patronkami nowej cerkwi zostały: Wiera, Nadieżda i Liubow', córki św. Zofii, męczennice z czasów Hadriana. Budowa przebiegła bardzo szybko, co odbiło się na jakości budynku. Nabożeństwa odprawiali pierwotnie księża z sąsiednich parafii na Maczkach, w Olkuszu i w Częstochowie. Ale już w kwietniu 1890 r. nowa cerkiew otrzymała pierwszego proboszcza - Joanna Wasiliewicza Lewickiego (z Kalwarii w Podlaskiem). 16 maju 1890 r. arcybiskup warszawsko-chełmski. Leontij potwierdził powstanie samodzielnej parafii przy cerkwi pw. św. Wiery, Nadjeżdy, Ljubwi i ich matki Zofii, do której przynależał powiat będziński, sztab tutejszej straży granicznej i urzędnicy celni. Obok powstał dom parafialny. siedziba duchownego i osobny domek dla starosty cerkiewnego. Dziś cerkiew należy do parafii Świętych Wiery, Nadziei i Lubowi w Sosnowcu w diecezji łódzko-poznańskiej, a obejmuje województwo śląskie i wschodnią część woj. opolskiego. Obecnym proboszczem jest ks. mitrat Sergiusz Dziewiatowski

Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy nieistniejąca obecnie cerkiew w Sosnowcu, znajdowała się na obecnej ul. Parkowej. Jednym z fundatorów cerkwi był Henryk Dietel. Po 1918 została zamieniona na katolicki kościół św. Jakuba. Została zburzona w 1938 roku. Według artykułu opublikowanego regionalnej gazecie "Torpeda" decyzja o jej zniszczeniu zapadła po wizycie gen. Składkowskiego w Sosnowcu. Premier miał określić wzniesioną w stylu neobizantyjskim cerkiew jako "pięść imperializmu rosyjskiego grożącą Polsce". Świątynię zniszczono mimo protestów rzymskokatolickiego dziekana będzińskiego, ks. Franciszka Goli, który porównał działalność władz polskich do prowadzonych przez bolszewików prześladowań Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego

Kościół Ewangelicko-Augsburski Historia zagłębiowskiego ewangelicyzmu zaczęła się trochę wcześniej. Już od początku XIX wieku do Będzina przyjeżdżał okazyjnie ks. Weber z Tarnowskich Gór, który objął opieką duszpasterską przebywających tam górników. Zmiana nastąpiła w 1840 roku, gdy utworzona w Będzinie oficjalny filiał, podlegający parafii w Wieluniu. Przez następne lata wielokrotnie zmieniano przynależność owego filiału. od Wielunia przez Kielce aż po Piotrków Trybunalski. Zmieniła się też siedziba filiału. po kilku latach z Będzina przeniósł się do pobliskiej Dąbrowy Górniczej, gdzie po latach odprawiania nabożeństw w mieszkaniach prywatnych, szkołach czy salach w 1900 roku poświęcono nowy kościół filialny. Ostatnia zmiana organizacyjna miała miejsce w 1921 roku, gdy całe Zagłębie Dąbrowskie połączono w samodzielną parafię z siedzibą w Sosnowcu. W samym Sosnowcu Kościół ewangelicki rozwijał się niezależnie od filiału będzińsko-dąbrowskiego swoją własną drogą. Jego powstanie, rozwój i istnienie było związane z osobą przemysłowca Henryka Dietla (1839-1911). Po zdobyciu wykształcenia i doświadczenia zawodowego przybył w 1878 roku wraz z żoną z Saksonii do Sosnowca i stał się po czasie jednym z najbogatszych ludzi ówczesnego Królestwa Polskiego. W Sosnowcu założył jedyną wówczas w Rosji przędzalnię wełny czesankowej, a jej korzystne ceny na skutek wojny celnej Rosji z Zachodem uczyniły go wkrótce czołową postacią miasta i regionu. Mimo ogromu bogactwa Dietel nie zapomniał jednak o wierze i współwyznawcach. Z własnych środków założył ewangelicką szkołę kantoratową, ufundował gimnazjum, ogród botaniczny, łożył na wiele przedsięwzięć charytatywnych i publicznych. Stał się też fundatorem kościoła ewangelickiego w Sosnowcu dla całej zagłębiowskiej społeczności ewangelickiej. Budowa sosnowieckiego kościoła rozpoczęła się od przebudowy starej hali fabrycznej na salę modlitwy dla coraz liczniejszej społeczności ewangelików. Działo się to w 1880 roku. W 1888 roku salę przebudowano i powstał budynek spełniający w pełni rolę kościoła. Ostateczny wygląd i wystrój wnętrza kościół zawdzięcza przebudowie z 1910 r. Oprócz wybudowania kościoła Henryk Dietel zatroszczył się też o duszpasterza dla sosnowieckich ewangelików. W 1878 roku sprowadził do Sosnowca ks. Eugeniusza Ernesta Uthke, który został mianowany kapelanem rodziny Dietlów, a zarazem pełnił wszystkie posługi duszpasterskie dla zagłębiowskich ewangelików i był nauczycielem sosnowieckiego gimnazjum.

Park Dietla Park Dietla (potocznie zwany "Park Żeromskiego") - park miejski w Sosnowcu, założony po 1890 r. przez Heinricha Dietla, jako część kompleksu łącznie z Pałacem Dietla. Był ciekawym przykładem kompozycji neoromantycznej - były w nim sztuczne groty, jeziora, wzgórza. Centralnym punktem parku było wzgórze z położoną na nim rzymsko-dorycką świątynią dumania. W roku 1945 park został parkiem miejskim, otwartym ogólnodostępnie Z czasem zburzono otaczające go mury. Od tego czasu park i jego zabudowa podlegały stałej dewastacji. Sama świątynia dumania (zwana także świątynią Sybilli) została zniszczona w roku 1970. Park został dodatkowo w części zniszczony również w wyniku przebudowy, a zwłaszcza ulokowanej tam w roku 1972 hali sportowej oraz w 1977 krytej pływalni. Park zajmuje obszar 5,5 ha (2005).

Sosnowiecka Szkoła Realna Sosnowiecka Szkoła Realna ufundowana w 1894 r. przez Heinricha Dietla pierwsza szkoła średnia w Sosnowcu. Działalność szkoły zainaugurowano 29 października 1894 r. w obecności przedstawiciela Imperium Rosyjskiego (pod którego zaborem znajdował się Sosnowiec) i licznie zgromadzonych ludzi. Szkoła pomieściła się w Pogoni, początkowo w odpowiednio przystosowanym budynku fabrycznym. Dla jej uczniów Heinrich Dietel zorganizował, w porozumieniu z dyrekcją kolei, dojazd specjalnym pociągiem. Ciągły wzrost uczniów i rozwój szkoły pod względem programowym skłonił Heinricha Dietla do ufundowania okazałego gmachu na jej potrzeby. Został on wzniesiony w Pogoni pomiędzy 1895 a 1898 r. według projektu Antoniego Jasieńczyka-Jabłońskiego w stylu neorenesansu północnego. Uroczyste otwarcie nowego budynku miało miejsce 3 grudnia 1898 r. Finansowana przez Dietlów Sosnowiecka Szkoła Realna działała do 1915 r. Prymat cara narzucał formę kształcenia ukierunkowaną na rusyfikację, co jednak nie umniejsza tej ogromnej zasługi Heinricha Dietla dla sosnowieckiej oświaty.

Pałac Dietla Pałac Dietla - neobarokowy pałac Heinricha Dietela, położony w Sosnowcu przy ulicy Żeromskiego 2.Pierwsze plany budynku powstają w latach 80. XIX wieku, a sygnowane były przez Waligórskiego. Ostateczny projekt powstał w 1890 roku. Około roku 1900, wraz z pracami wykończeniowymi pałacu, powstaje założenie parkowe otoczone murem, z oranżerią i elementami małej architektury. Pałac wchodził w skład zespołu patronackiego, wraz z parkiem, zabudową dawnej fabryki, osiedlem robotniczym, a także kościołem ewangelickim. Jako rezydencja rodowa Dietlów pałac funkcjonował do roku 1945. W styczniu tegoż roku zajęty został przez komendaturę radziecką NKWD miasta na jej potrzeby. Wówczas wiele fragmentów pałacu oraz wyposażenie zostało zniszczonych. Do 1997 roku siedziba Szkoły Muzycznej. Od 1997 budynek znalazł się w rękach prywatnych. Od tego samego roku rozpoczęły się prace związane z renowacją budynku. Wnętrza pałacu zachowały część oryginalnego wyposażenia. Reprezentacyjne sale usytuowane zostały na pierwszym piętrze. Obiekt jest cennym zabytkiem ze względu na stan zachowania wnętrz: neorokokowa sala balowa, neobarokowa jadalnia i gabinet, eklektyczny pokój fajkowy i gabinet secesyjny, a przede wszystkim bogato zdobiona, efektownie wykonana łazienka, którego bogate wyposażenie zachowało się prawie bez zmian.

Mauzoleum Po śmierci Heinricha Dietla, wybudowano dla niego (oraz jego rodziny) okazałe mauzoleum. Jest ono budowlą murowaną, wolno stojącą, usytuowaną centralnie po środku cmentarza. Wybudowane na rzucie koła z potężnych bloków kamiennych z detalem rzeźbiarskim. Zostało wzniesione z tufu wulkanicznego. Mauzoleum otoczone jest niskim murem, na rzucie prostokąta. Autorem projektu, wzorowanego na antycznych rzymskich grobowcach, jest architekt Józef Pomian-Pomianowski. W krypcie kaplicy spoczęły doczesne szczątki Heinricha Dietela i jego żony Klary z domu Jacob. Pod koniec II wojny światowej, radziecki żołnierz wchodząc do podziemi mauzoleum, przewrócił stojące tam popiersie Heinricha Dietela pozbawiając go nosa. Obiekt, tak jak i cały teren cmentarza ewangelickiego w Sosnowcu, był bezkarnie dewastowany i rozkradany. Na początku XXI wieku, z mauzoleum wykradziono lichtarze, skradziono mosiężne detale z drzwi oraz zerwano miedziane obróbki blacharskie i pokrycie dachowe. Pierwszym konkretnym przedsięwzięciem renowacyjnym było dokonanie przez parafię w 2008 r. wpisanie obiektu do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego. Już rok później (2009) udało się dokonać naprawy pokrycia dachu, co zabezpieczyło mauzoleum przed zaciekami do wnętrza. Parafia opracowała jednocześnie plany renowacji obiektu

K O N I E C