Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu Zarządzanie wiedzą jako strategia budowania niematerialnych zasobów organizacji pracujących dla  wsi i rolnictwa Mieczysław Adamowicz Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Centralna Biblioteka Rolnicza 16.09.2005 r.

Cechy gospodarki ery postprzemysłowej: Podstawowym czynnikiem produkcji staje się wiedza i informacja, Spada znacznie tradycyjnych dziedzin przemysłu, a rośnie potęga sektora usług, Następuje rozwój firm ponadnarodowych oraz rozwijają się nowe formy prowadzenia biznesu w małej skali, Nowoczesne firmy rezygnują ze struktur scentralizowanych na rzecz spłaszczonych, elastycznych, ale o skomplikowanych układach zależności, Spada znaczenie klasycznych linii produkcyjnych, Rozszerzają się obszary zastosowania zarządzania na takie dziedziny jak edukacja, lecznictwo, administracja itp. Stopniowo zwycięża pogląd, że zysk jest środkiem a nie celem działania, Wysokiej jakości towary i usługi dostarczane są dla indywidualnych klientów, Obok menedżerów w znacznej mierze kapitałem dysponują pozostali pracownicy firm, Pracownicy stają się najcenniejszym zasobem uczących się organizacji.

Pojęcie wiedzy W ujęciu szerokim jest to wszelki zbiór informacji i poglądów, przekonań, wierzeń itp., którym przypisuje się jakąkolwiek wartość poznawczą lub praktyczną (Kondratowicz - Pozorska 2003). W węższym znaczeniu jest to ogół informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością ich wykorzystania. W społeczeństwach współczesnych na taką wiedzę składa się głównie wiedza naukowa i jej rozpowszechnianie. Istnieje szereg sposobów podziału wiedzy. Jednym z nich jest podział na wiedzę skodyfikowaną (jawną) i wiedzę ukrytą (cichą). Ta pierwsza ma charakter udokumentowany, zapisany w różnych nośnikach i formach przekazu, natomiast druga pozostaje głównie w umysłach ludzi bądź w sieciach organizacyjnych.

Ze względu na przekazywane treści, sposób ich przedstawiania i możliwość wykorzystania w teorii zarządzania wiedzę dzieli się na cztery grupy (komponenty): wiedza typu know-what, czyli wiedza o faktach przedstawianych na ogół w formie liczb, zestawień i raportów, wiedza ma tu w zasadzie charakter informacji, wiedza typu know-why, ma charakter wiedzy naukowej o zasadach i prawidłowościach zjawisk. Ten rodzaj wiedzy leży u podstaw postępu technicznego i technologicznego, udoskonalania produktów i procesów produkcyjnych w różnych dziedzinach gospodarki. Powstaje ona głównie w uczelniach, instytucjach, innowacyjnych placówkach badawczo-naukowych i laboratoriach. wiedza typu know-how, dotyczy umiejętności i zdolności do wykonywania różnych działań, tworzona jest głownie przez edukację. Może mieć formę wiedzy naukowej, technicznej i organizacyjnej. Rozprzestrzenia się przez system gromadzenia i udostępniania, poprzez wewnętrzne i zewnętrzne systemy i sieci komunikacji. wiedza know-who, to wiedza o tym, kto posiada zdolności i umiejętności w określonej dziedzinie i sposób dostępu do różnych źródeł wiedzy. Ma istotne znaczenie dla pracy managerów i skuteczności bieżącego zarządzania organizacją.

Wiedza jako czynnik produkcji jest przedmiotem zainteresowania zarówno ekonomii jak też nauk o zarządzaniu. Bezpośrednio odnosi się do funkcjonowania przedsiębiorstwa jako podmiotu gospodarującego. Odnosi się także do organizacji publicznych i pozarządowych. Kiedy zmieniają się rynki, eksplodują nowe technologie, mnożą się konkurenci, a produkty starzeją się prawie w ciągu nocy, przedsiębiorstwami mającymi sukcesy są te, które konsekwentnie tworzą nową wiedzę, rozpowszechniają ją szeroko w całej organizacji i szybko przekształcają w nowe technologie i produkty. Takie przedsiębiorstwo określa się jako „przedsiębiorstwo kreowane przez wiedzę”, którego jedynym biznesem są systematyczne innowacje” (Nonaka 1991)

Wiedza a tworzenie wartości Pojęcie wartości jest szerokie a teorie wartości zwracają uwagę na różne jej źródła i aspekty. Na wartość można patrzeć z punktu widzenia konsumenta i nabywcy, a także producenta i właściciela. Wartość ma też swój wymiar społeczny. Wartość przedsiębiorstw może być wyrażona w sensie księgowym, co zgodnie z ustawą o rachunkowości stanowi różnicę między ceną nabycia lub zorganizowania a wartością posiadanych aktywów. Wartość rynkowa firmy często jest jednak inna od wartości księgowej, gdyż wyznaczona jest przez konkurencję i zdolność do generowania zysków. O wartości rynkowej przedsiębiorstwa decyduje dziś mniej kapitał rzeczowy niż kapitał intelektualny, wartość reprezentowana przez pracowników, ich wiedza i umiejętności oraz sprawność organizacyjna przedsiębiorstwa.

Aktywa – zasoby niematerialne przedsiębiorstwa: Ludzie, pracownicy – wiedza, umiejętności Powiązania z klientami i partnerami na rynku Własność intelektualna – znaki handlowe, marki, licencje, patenty, prawa wyłączności, prawa autorskie Zasoby organizacyjne – stosowane procesy, procedury, zasady postępowania Zasady relacyjne – umowy, alianse, powiązania z innymi podmiotami

Kapitał intelektualny jako podstawowy składnik niematerialnych zasobów organizacji Wydaje się, że niematerialne zasoby przedsiębiorstwa, a szerzej także regionu czy kraju, tworzą dwa rodzaje kapitału - kapitał intelektualny oraz drugi mający główne swoje umocowanie w kulturze - kapitał społeczny. Na kapitał intelektualny składają się co najmniej trzy komponenty: kapitał ludzki, kapitał strukturalny lub organizacyjny, kapitał relacyjny. Kapitał ludzki może być określony jako ogół wiedzy, umiejętności, kompetencji, zręczności intelektualnej, innowacyjności, zdolności i energii witalnej poszczególnych pracowników, którzy wykorzystują te wszystkie cechy w wykonywaniu zadań lub realizacji stawianych celów. Wykorzystanie kompetencji i zdolności intelektualnych może być wzmacniane przez motywację.

Mapa kreacji kapitału intelektualnego obejmująca sześć faz (Edvinson): misja – potrzeba ujawnienia istnienia kapitału intelektualnego, pomiar – stworzenie zestawu zbilansowanych mierników, stworzenie stanowiska analityka kapitału intelektualnego, wstępne dostosowanie pomiaru kapitału intelektualnego do obowiązującego systemu rachunkowości organizacji, przywództwo – przestawienie się kierownictwa z analizowania przeszłości na nawigacje w kierunku przyszłości w kategoriach rozwoju i odnowy, technologia informatyczna – określenie technologii, która winna zwiększyć przejrzystość oraz możliwości kompilacji wiedzy i systemów komunikacyjnych do rozpowszechnienia władzy, kapitalizacja – wykorzystanie złożonych technologii organizacyjnych, np. systemów zarządzania bazami danych oraz wykorzystania własności intelektualnej do kreacji kapitału intelektualnego, dbałość o przyszłość – polegająca na podtrzymywaniu stałego rozwoju i odnowy między innymi poprzez podtrzymywanie innowacyjności.

Kapitał intelektualny może być mierzony jako różnica między wartością rynkową a wartością księgową wyrażoną jako skorygowana wartość akcji udziałowców. Kapitał intelektualny i kapitał finansowy tworzą wspólnie wartość rynkową. W skład kapitału intelektualnego zaliczono trzy grupy zasobów (Skrzypek 2002): kapitał klientów, bazę klientów, relacje z klientami, potencjał klientów; kapitał organizacyjny, kapitał procesowy, kulturę i innowacyjność; kapitał ludzki, wartość wyjściową, wartość relacji, wartość potencjału.

Rola kapitału społecznego w tworzeniu kapitału intelektualnego Wszelkie działania ekonomiczne umocowane są w życiu społecznym. Umocowanie to przejawia się zarówno w układzie wewnętrznym, jak też w kontaktach z otoczeniem. Rodzaj i jakość relacji z innymi podmiotami wpływa na efekty gospodarowania i korzyści jakie odnosi organizacja. Sieć relacji, jakie dana organizacja utrzymuje z innymi, stanowi swoisty zasób przedsiębiorstwa dostarczający dodatkowej wartości ekonomicznej. Wielu badaczy twierdzi, że kapitał społeczny organizacji umożliwia i przyspiesza rozwój kapitału intelektualnego. Niektórzy twierdzą, że jest on po części składnikiem tego kapitału. Poszczególne elementy tego kapitału wpływają na warunki potrzebne dla wymiany i kombinowania wiedzy.

Zarządzanie wiedzą jako strategia budowania niematerialnych zasobów organizacji Wiedza będąc ważnym elementem potencjału strategicznego organizacji staje się aktywem podlegającym procesom zarządzania. Tak jak sama istota wiedzy i powiązanego z nią kapitału intelektualnego, zarządzanie wiedzą jest procesem złożonym, niejednoznacznym i nie do końca rozpracowanym pod względem metodycznym. Zarządzanie wiedzą prowadzi do osiągania korzyści przez organizację oraz bardziej sprawnego i efektywnego realizowania jej misji i celów strategicznych. Zarządzanie wiedzą można uznać jako zasadniczą zmianę zarządzania organizacją polegającą na efektywnym wykorzystaniu wszelkich zasobów innych niż rzeczowe i finansowe, czyli na wykorzystaniu zasobów niematerialnych a głównie kapitału intelektualnego. Racjonalne wykorzystanie tego kapitału jest możliwe tylko przy wykorzystaniu odpowiednich narzędzi i form zarządzania.

Na całość zarządzania wiedzą składają się trzy główne procesy: generowanie wiedzy poprzez zdobywanie jej z zewnątrz, zorganizowanie odpowiedniej komórki organizacyjnej lub zespołu ludzi, spotkań ludzi o różnych punktach widzenia, adaptacja do zmian w otoczeniu i tworzenie nieformalnych sieci społecznych, kodyfikowanie i koordynacja wiedzy mająca na celu ujawnienie wiedzy ukrytej, udostępnianie jej dla potrzeb nauczania i stosowania w działaniu. Kategoryzacja wiedzy umożliwia wbudowanie jej w reguły i procedury. Koordynowanie wiedzy prowadzi do ujednolicenia i upowszechnienia wiedzy, transfer wiedzy odbywający się poprzez pozyskanie odpowiednich ludzi i stworzenie im warunków dla wymiany informacji, przekazywania, absorpcji i wykorzystania wiedzy.

W badaniach pilotażowych problematyki zarządzania wiedzą proponowanych przez Wawrzyniaka skoncentrowano się na następujących działaniach: pozyskanie wiedzy z otoczenia, wykorzystanie wiedzy w organizacji, szacowanie aktywów wiedzy w organizacji, utrzymywanie i rozwijanie aktywów wiedzy, sprzedaż wiedzy w formie nowych produktów, usług i technologii.

G. Probsta, S. Rauba i K. Romhardt wyróżniają sześć podstawowych procesów związanych z zarządzaniem wiedzą: Pozyskiwanie wiedzy Rozwijanie wiedzy Dzielenie się wiedzą i jej rozpowszechnianie Wykorzystywanie wiedzy Zachowywanie wiedzy Lokalizowanie wiedzy

Strategia Lizbońska szybkie przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy, w tym rozwój społeczeństwa informacyjnego, badań i innowacji oraz kształcenie odpowiednich kwalifikacji i umiejętności; liberalizacja i integracja tych rynków i sektorów, których wspólny rynek de facto nie objął: telekomunikacja, energetyka, transport, poczta, a także usługi finansowe oraz całość rynku usług; rozwój przedsiębiorczości: deregulacja i lepsze wsparcie ze strony administracji (likwidacja barier administracyjno-prawnych), łatwiejszy dostęp do kapitału i technologii, ograniczanie zakłócającej konkurencję pomocy publicznej, tworzenie równego pola konkurencji; wzrost zatrudnienia i zmiana modelu społecznego: wzrost aktywności zawodowej, uelastycznienie rynku pracy, poprawa edukacji, unowocześnienie systemu zabezpieczeń społecznych, ograniczanie biedy i wykluczenia społecznego; dbałość o trwałe fundamenty rozwoju i środowisko naturalne: ograniczanie zmian klimatycznych, zachowanie zasobów naturalnych.

E-Europa - społeczeństwo informacyjne dla wszystkich eEurope - An Information Society for All, ma na celu: wprowadzenie mieszkańców Europy w fazę cywilizacji cyfrowej we wszystkich sferach aktywności społeczno-zawodowej, tworzenie Europy konkurencyjnej w stosunku do reszty świata, gotowej do finansowania i wdrażania nowych idei, zapewnienie, aby zachodzące procesy uwzględniały uwarunkowania społeczne, gospodarcze i kulturalne poszczególnych krajów, pogłębiały zaufanie i wzmacniały jedność społeczeństw.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 z elementami prognozy do roku 2020 Narodowa Strategia Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich 2004 – 2006 Strategia Państwa dla Młodzieży na lata 2003-2012 Indeks Gospodarki Wiedzy dla Polski – Polska 2025

Opracowana przez Radę Ministrów długofalowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju „Polska 2025” przyjęła następujące zadania strategiczne dla Polski: Uznanie nauki za wiodący czynnik rozwoju kraju oraz prowadzenie aktywnej polityki naukowej, edukacyjnej i technologicznej – wyrażającej się we wzroście nakładów na naukę. Stworzenie systemu innowacyjnego obejmującego placówki badawcze, uniwersytety i podmioty gospodarcze oraz agencje państwowe – poprzez stworzenie mechanizmów pobudzających zainteresowanie podmiotów zainteresowanych nauką, doradztwem i ich finansowaniem. Poprawa statusu nauki w odbiorze społecznym i jej osiągnięć w rozwiązywaniu problemów gospodarczych i społecznych oraz twórcze włączenie w cywilizacyjny rozwój Europy.