„Wartości i normy w wychowaniu i profilaktyce” Powrót do źródła Mariola Pierzchała – Doradca metodyczny ds. wychowania, profilaktyki, wychowania do życia w rodzinie Miejskiego Ośrodka Doradztwa Metodycznego w Białymstoku

POWRÓT DO ŹRÓDŁA Czym jest to „źródło” dla każdego z nas? „Urzeczywistnianie wartości jest bogactwem osobowym człowieka i stanowi warunek ubogacania drugiego, a wspieranie tej umiejętności przez wychowanie stanowi jedno z najdonioślejszych zadań nauczyciela – wychowawcy” K.Chałas

Wartości wypełniają nasze źródło. „Żadna prawdziwa doskonałość na tym świecie nie da się oddzielić od właściwego życia” David Starr Jordan Wartości wypełniają nasze źródło. Czy tak jest?

Czy wartości są potrzebne w procesie wychowania? „Nie ma wychowania bez wartości. Wychowanie bez wartości staje się pustym dzwonem, który nawet mimo silnego rozkołysania nie wyda oczekiwanych dźwięków” Krystyna Chałas

Wartości- fundamentem wychowania We współczesnym świecie, pełnym sprzecznych ze sobą teorii i światopoglądów, młodzi ludzie szczególnie potrzebują wartości, aby życie ich i innych ludzi nie straciło ludzkiego charakteru. Wartości chronią człowieka przed iluzją łatwego szczęścia, łatwego życia Dają wskazówki, co robić, by nie wpaść w pułapkę zagrażającą rozwojowi i prawidłowemu funkcjonowaniu (uzależnienia, sekty itp..) Wartości są więc fundamentem wychowania

Życie człowieka to proces realizowania wartości „Wychowanie jest skuteczne, gdy prowadzi do spotkania, w wyniku którego wychowanek aktem woli coś przyjmuje. Tym czymś są właśnie wartości”. Proces wychowawczy jako proces realizacji wartości

Koniecznym staje się więc powrót do wartości naczelnych nie tylko w programach wychowawczych, ale w języku i metodach ich realizacji np. ukazywanie wartości na konkretnych przykładach. Oznacza to również powrót wychowawców do używania z pełną odpowiedzialnością „wielkich słów” oznaczających wartości.

Wartości jako cele ogólne (naczelne) wychowania Ideał wychowawczy jako zbiór wartości w które chcemy wprowadzać wychowanka Każda wartość może być celem wychowania Pamiętajmy przy okazji o tym, że nie każdy cel zasługuje na miano wartościowego. Warto więc jeszcze raz przeanalizować cele naszej działalności wychowawczej i profilaktycznej

Definicja wartości wg J.Szczepańskiego To dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisując mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

Co to są wartości Wartość to to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa, Co jest godne pożądania, Co łączy się z pozytywnymi przeżyciami (satysfakcją)

Potrzeba wychowania ku wartościom Pomoc w odkrywaniu wartości – to wychowawca pomaga wychowankowi w odkrywaniu wartości i w ten sposób daje mu możliwość kierowania swoim życiem i rozwojem Demaskowanie antywartości czyli eliminowanie zagrożeń wynikających z przyjmowania za wartości takich zasad postępowania, które wartościami nie są np. „dobry nastrój, życie na luzie- jako „wartość” Przywracanie właściwego sensu wartościom np. wolność nie oznacza samowoli, tolerancja nie oznacza akceptacji wszystkiego, w tym patologii Promowanie wartości, przede wszystkim własnym przykładem

Hierarchia wartości wg Maxa Schelera estetyczne Dążenie do świętości, osobowa relacja z Bogiem prawne Prawda, dobro, piękno, miłość, sprawiedliwość poznawcze Prawo do życia Zdrowie Siły życiowe

System wartości To rangowo uporządkowany system pewnych ideałów lub wartości w kategoriach ich ważności. To spójny, klarowny i czytelny zbiór wartości ułożonych hierarchicznie (ważna, ważniejsza, najważniejsza) Stanowi podstawę dokonywania wyborów i rozwiązywania konfliktów

System wartości ogólnoludzkich Godność Prawda Dobro Życie Sprawiedliwość Pokój rodzina

System wartości chrześcijańskich (za Prof. Z.Gasiem) Godność osoby Świętość życia ludzkiego Centralna rola rodziny opartej na małżeństwie Wykształcenie Wolność myśli i słowa Wolność głoszenia własnych poglądów Wolność wyznawania religii Ochrona prawna jednostek i grup Współpraca Praca pojmowana jako dobro społeczne Władza polityczna pojmowana jako służba

Skutki zaniedbania rozwoju własnej osobowości wg Maslova (tzw Skutki zaniedbania rozwoju własnej osobowości wg Maslova (tzw. metapatologie) Każda wartość ma swoje przeciwieństwo. Człowiek może więc oscylować między wartością lub jej przeciwieństwem. Gdy nie pracuje nad swoim rozwojem, objawiającym się wchodzeniem w świat wartości, tym samym przejmuje (samoistnie)- antywartość. A to prowadzi do powstawania pewnych cech, które blokują rozwój. Objawiają się one w zachowaniu człowieka, jego emocjach, postawach i aktywności jako cechy charakterologiczne Utrudniają rozwój i współżycie międzyludzkie

Życie zgodnie z wartościami daje nam nieprawdopodobną siłę, poczucie pewności, spokój wewnętrzny, spójność. Jeśli jest inaczej – nie unikniemy cierpienia (przykłady w tabeli poniżej) Wartość Antywartość Formy metapatologii Prawda Zakłamanie Brak zaufania, nieufność i podejrzliwość, cynizm, sceptycyzm Dobro Zło albo miernota Skrajny egoizm, niechęć i nienawiść w stosunku do innych, zaprzeczanie wartościom życia Piękno Brzydota Wulgaryzm, utrata smaku estetycznego, zmęczenie, nieumiejętność odprężania, poczucie zmęczenia Żywotność (pełnia energii) Martwota Zanik inicjatywy, brak zaangażowania w cokolwiek, nuda, utrata zainteresowań, brak ochoty do działania

Co to są normy? Powinny wypływać z wartości. Inaczej skąd dziecko będzie wiedziało, jak realizować wartości w swoim życiu Są drogą do wartości To powinności, nakazy, zakazy, sposoby i metody realizacji wartości

Rodzaje norm: Zgodność norm moralnych i prawnych, daje szansę prawidłowego rozwoju osobowego

Funkcje norm: Regulacyjna (regulują postępowanie- do pewnych zachowań zachęcają, nakłaniają, innych- zakazują) Kształtująca (są mechanizmem kształtowania określonych wzorców zachowań, nadają realny kształt wartościom, kształtują świadomość moralną, prawną i społeczną) Zabezpieczająca (zabezpieczają osiągnięcie celów osobistych i pozaosobistych, chronią interesy jednostki, grupy także przyrody, ludzkości) Chroniąca (chronią w sytuacjach „pokusy”, chronią [przed metapatologiami)

Jak konstruować normy? Wypływające z wartości Sformułowane pozytywnie (powinny wskazywać na to, jak dziecko powinno się zachowywać) Dostosowane do możliwości dzieci Realistyczne Czytelne Stałe Obowiązujące wszystkich (także dorosłych) Spisane, dostępne

Konsekwencje –ściany powstrzymujące niewłaściwe zachowania Nie respektowanie normy, wygaszanie zachowań niepożądanych Przestrzeganie norm, wzmocnienie pożądanego zachowania u dziecka

Jakie powinny być konsekwencje? Związane z normą Spójne Możliwe do wyegzekwowania Natychmiastowe Adekwatne do czynu

Kroki wprowadzania w świat wartości Dostrzeganie Rozpoznanie Zrozumienie Zaakceptowanie Respektowanie

Wprowadzanie w świat wartości Człowiek odkrywa, co jest dla niego ważne, pożądane, cenne Następnie odkrywa, na czym ta wartość polega, by móc ją realizować w swoim życiu. Wartości mogą być (i są) odwzorowywane, kopiowane (np. od dorosłych). Aby tak się stało wcześniej muszą być odkryte i rozpoznane. Rozróżnianie tego, co jest właściwe, a co nie- jest długim procesem trwającym od wczesnego dzieciństwa do dorosłości. Akceptacja normy jest oparta na przekonaniu o jej słuszności. To prowadzi do uświadomienia faktu, że człowiek może stanowić o sobie, i swoim postępowaniu, że może być odpowiedzialnym za swoje wybory. Respektowanie normy następuje wtedy, gdy staje się ona źródłem jego motywacji i prowadzi wychowanka do podejmowania samodzielnych decyzji, wyborów.

Warunki skutecznego wprowadzania w świat wartości Silne, oparte na miłości więzi rodzinne, silna więź z wychowawcą Spójny, klarowny system wartości u wszystkich wychowawców, z którymi styka się dziecko Czytelny dla wychowanka wzór osobowy wychowawcy, czytelny przekaz wartości w sferze deklaratywnej i wykonawczej Jasne dla wychowanka granice i zrozumiałe konsekwencje wynikające z naruszenia granic Czynny udział wychowanka – gotowość, motywacja Konstruktywna grupa rówieśnicza Doświadczanie społecznych wzmocnień prawidłowego systemu wartości

Nosicielem wartości jest człowiek. Każdy z nas może nim być, jeżeli wartościowe okażą się nasze czyny.

Kodek Wartości Rodziny…. Każda rodzina może skonstruować swój własny system wartości w formie np. plakatu Może on obejmować takie wartości jak: uczciwość, wytrwałość, współczucie, dobrowolne pomaganie, dzielenie się z innymi, odpowiedzialność, trzeźwość wyrażona zerem tolerancji dla alkoholu i narkotyków, rzetelna praca, obowiązek przed przyjemnością, uprzejmość, szacunek dla starszych, otwartość i szczerość w każdej sytuacji, aktywność fizyczna, zdobywanie wiedzy, niezawodność i punktualność……………. itd.

Szkolny Kodeks Wartości Uzgodniony z rodzicami i uczniami Stanowiący fundament oddziaływań wychowawczych i profilaktycznych szkoły Czy w naszej szkole jest taki kodeks?

Wychowawca –źródłem wartości i norm dla wychowanka Osobowość: Kamieniem węgielnym bycia wychowawcą jest potencjał jego osobowości Wiedza (wiem, co powinno być zrobione) Umiejętności (umiem to zrobić)

Dziecięcy system wartości Rafał Ryszka

Skąd mam wiedzieć, co to są wartości – pokaż mi je wszystkie.

Skąd mam wiedzieć, jak bronić swoich wartości – pokaż mi, jak się to robi.

Jak mam rozróżnić dobre wartości od fałszywych – naucz mnie odróżniać je od siebie

Skąd mam wiedzieć, co jest ważne – pokaż mi, co jest najważniejsze

Skąd mam wiedzieć, co to jest „system wartości” – pomóż mi zebrać to, co ważne, w co warto wierzyć, czego warto bronić, co warto przyjąć za własne

Skąd mam wiedzieć, że nie wszystko, co mówią inni jest prawdą – przynajmniej ty mnie nie okłamuj

Skąd mam wiedzieć, że wartości nabywa się od najmłodszych lat, a nie dopiero jak dorosnę – pokazuj mi wartości od urodzenia, a nie czekaj na właściwy moment

Skąd mam wiedzieć, że pieniądze, sława, pośpiech to fałszywa droga – przecież pozwalasz mi słuchać bez przerwy, że to jest najważniejsze w życiu.

Skąd mam wiedzieć, że to, co dobre jest „zwyczajne”: mama i tata, uczciwość, przyjaźń, szacunek, prawda – przecież nikt tego głośno nie mówi, a ty każesz mi się tego domyślać

Skąd mam wiedzieć, że wartości, to nie rzeczy – przecież i dla ciebie jest coraz ważniejsze tylko to, co masz

Skąd mam wiedzieć, że z wiekiem wartości dojrzewają – przecież tobie tak trudno wyrosnąć z błahych i niesłusznych ocen i przyzwyczajeń

Skąd mogę wiedzieć, że i czas jest wartością – masz go przecież tak mało dla mnie

Skąd mam wiedzieć, że inni mają (i mogą mieć) swoje zasady i trzeba je szanować – przecież cały czas się upierasz, że tylko twoje zasady są jedynie słuszne i najważniejsze

Skąd mam wiedzieć, że tak ważne w życiu jest słuchanie, cierpliwość, szacunek – przecież ty mnie w ogólne nie słuchasz i ignorujesz

Skąd mam wiedzieć, że złego przykładu nie dają mi „inni”, tylko TY Skąd mam wiedzieć, że złego przykładu nie dają mi „inni”, tylko TY. A jeśli od CIEBIE nauczę się dobrych zasad- co obchodzi mnie zły przykład „Innych”

Przecież tego, co najważniejsze w życiu nie nauczę się z książek, oglądając telewizję, słuchając piosenek czy słuchając wszystkich dorosłych – tylko obserwując CIEBIE

Niezastąpiona rola rodziny w wychowaniu ku wartościom Więzi i relacje rodzinne oparte na miłości Własny przykład Zafascynowanie dziecka życiem w prawdzie i miłości

Podstawowa zasada: słowa poparte przykładami Jeśli to, co rodzic głosi (normy, zasady), nie jest poparte przykładem – nie będzie miało wpływu na kształtowanie dziecka albo będzie miało wpływ przeciwny Dziecko i tak uczy się zasad i wartości faktycznie wyznawanych przez rodziców Jeśli to co robimy stoi w opozycji do tego, co deklarujemy, dziecko raczej będzie nas naśladować niż słuchać