Scenariusze rozwoju Wielkopolski 2020 i 2050 Problematyka przyszłości regionów. W poszukiwaniu nowego paradygmatu Warszawa, 24 kwietnia 2008 Scenariusze rozwoju Wielkopolski 2020 i 2050 Michał Beim Bogusz Modrzewski Adam Radzimski Waldemar Ratajczak Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Poznań

WIELKOPOLSKA to REGION O UTRWALONEJ TOŻSAMOŚCI Maior Polonia ≡ Polska Najstarsza ≡ Wielkopolska Znaczące wydarzenia historyczne: początek państwa Polskiego XIII w. pierwszy porozbiorowy król Polski – Przemysł II oraz inicjacja procesu scalania państwa. Poznań stolicą. XVIII w. praca organiczna – wykształcenie mechanizmów, które pozwoliły być Wielkopolsce regionem KONKURENCYJNYM w gospodarce i kulturze przy jednoczesnym zachowaniu TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ w warunkach pruskiej niewoli Początek XX w. odrodzenie się państwa polskiego – Powstanie Wielkopolskie – jedyne zwycięskie w historii Polski 1956 pierwszy w PRL bunt przeciwko zniewoleniu i zakłamaniu Czasy współczesne – jeden z 3 najlepiej rozwiniętych regionów Polski

Udział w poznaniu świata: Gaspar da GAMA (1440 – 1520?) ochrzczony przez Vasco da GAMĘ – poznaniak był w 1500 r. współodkrywcą Ameryki Południowej (dzisiejszej Brazylii).

II. KRÓTKA CHARAKTERYSYKA WIELKOPOLSKI Wielkopolska na tle kraju znajduje się w czołówce największych i najsilniejszych województw, posiada względnie korzystną sytuację demograficzną - oczekiwane trwanie życia (71,4 lat) powyżej średniej krajowej (70,9 lat), stanowi silny ośrodek akademicki w Poznaniu z dużą liczbą studiujących. Liczba osób z wyższym wykształceniem - 9,3 % (por. Strategia Rozwoju Województwa s. 35), jest głównym korytarzem komunikacyjnym wschód-zachód.

Tab.1. PKB w euro wg parytetu siły nabywczej. L.p. Region Lata 2001 2002 2003 2004 2005 1 Dolnośląskie 109,9% 111,9% 111,3% 110,5% 112,6% 2 Łódzkie 97,8% 99,0% 100,3% 99,8% 100,1% 3 Mazowieckie 169,7% 167,3% 168,9% 165,3% 172,7% 4 Małopolskie 91,2% 92,8% 93,4% 92,6% 93,0% 5 Śląskie 116,5% 118,0% 118,3% 121,9% 117,6% 6 Lubelskie 77,1% 76,4% 76,8% 75,2% 74,4% 7 Podkarpackie 76,0% 75,7% 75,3% 8 Świętokrzyskie 82,4% 83,6% 84,8% 83,8% 81,5% 9 Podlaskie 84,0% 82,5% 80,9% 80,7% 10 Wielkopolskie 115,0% 112,4% 113,8% 116,6% 11 Zachodniopomorskie 107,7% 106,3% 103,0% 100,7% 101,2% 12 Lubuskie 95,9% 95,2% 94,0% 96,9% 98,3% 13 Opolskie 88,5% 87,5% 86,2% 93,1% 90,3% 14 Kujawsko-Pomorskie 99,3% 98,8% 97,4% 95,1% 15 Warmińsko-Mazurskie 82,3% 82,7% 85,7% 84,2% 83,4% 16 Pomorskie 106,2% 108,2% 106,9% 105,9% 107,1%   POLSKA 100% Źródło: Eurostat 2006.

Ryc.1. Udział produkcji wyrobów nowych i zmodernizowanych w produkcji sprzedanej przemysłu w 2003 r. według województw Źródło: Chojnicki Z., Czyż T. 2006

Ryc.2. Potencjał ludności z wyższym wykształceniem. Źródło: Chojnicki Z., Czyż T. 2006

Wielkopolska na tle Europy posiada możliwości rozwoju współpracy z metropolią Berlina (spill-over), konkuruje z regionami podobnej rangi, np. ”Saksoński Trójkąt” Lipsk-Drezno-Chemnitz, położena jest na osi Paryż-Berlin-Warszawa-Moskwa jest laboratorium polityki spójności w latach 2007-2013 (i następnych?) - region o dużym potencjale konwergencji, PKB (PPP) na głowę mieszkańca Wielkopolski wynosi 55% PKB na głowę mieszkańca 27 krajów UE.

Ryc.3. Pilot RCI – rozkład indeksu konkurencyjności regionów Źródło: Opracowanie własne

Ryc.4. Pilot RESI – rozkład indeksu zrównoważonego wykorzystania środowiska Źródło: Opracowanie własne

II. PRZYSZŁOŚĆ WIELKOPOLSKI jako REGIONU EUROPY NIE ISTNIEJE TAKA NAUKA, KTÓRA POZWOLIŁABY CZŁOWIEKOWI UZMYSŁAWIAĆ SOBIE, JAK REALIZOWAĆ SWOJE ZAMIERZENIA John Stuart Mill (1800-1873) dlatego PRZYSZŁOŚCI NIKT NIE ZNA – TRZEBA JĄ ZATEM WYMYŚLIĆ

NAUKOWE SPOSOBY WYMYŚLANIA PRZYSZŁOŚCI REGIONU Ryc.5. Ekonomiczne teorie wzrostu regionalnego Źródło: Opracowanie własne

Ryc.6. Średni przyrost ludności w latach 2003-2015 MASST MAcroeconomic Sectoral, Social and Territorial Model Ryc.6. Średni przyrost ludności w latach 2003-2015 Źródło: Capello i inni. 2008

Ryc.7. Rola aglomeracji we wzroście regionalnym. MASST MAcroeconomic Sectoral, Social and Territorial Model Ryc.7. Rola aglomeracji we wzroście regionalnym. Źródło: Capello i inni. 2008

Zależność od ścieżki (Path dependency), a przewidywanie przyszłości regionu Stan regionu w czasie t, który jest przewidywalny w czasie t–1 nazywa się Zależnym od PRZESZŁOŚCI Stan regionu w czasie t, który jest przewidywalny na podstawie sekwencji stanów wcześniejszych występujących w okresach t–n jest ZALEŻNY OD ŚCIEŻKI Antonelli C. 1997

Ryc.8. Cykl życia trajektorii Źródło: Davice C. 2004 „Jako że każdemu, kto ma, będzie dane i będzie miał obfitość, ale temu, kto nie ma, będzie zabrane nawet to, co ma.” Św. Mateusz 25:29

Ryc.9. Monomorficzny proces ewolucyjny. Źródło:Poleszczuk J. 2004

Ryc.10. Proces ewolucyjny cyklu stabilnego. Źródło:Poleszczuk J. 2004

Ryc.11. Proces ewolucyjny w kierunku chaosu. Źródło:Poleszczuk J. 2004

Ryc.12. Ścieżka nowej ekonomii w kierunku uwarunkowań antropogenetycznych Źródło: Boyer R. 2004

III. Rozwój przez INNOWACJE Ryc.13. Kreacja regionu własnej aktywności innowacyjnej. Źródło: Opracowanie własne

INNOWACJA to – stosowanie wiedzy do wytwarzania nowej wiedzy. Wymaga: systematyczności wysiłku intelektualnego wysokiego stopnia organizacji decentralizacji różnorodności

Ryc.14. Regionalny System Innowacji Źródło: Wolf D.A. 2002

Klastry Wielkopolski - klaster motoryzacyjny (istniejący; pojazdy użytkowe: MAN, VW, Solaris, Groclin) - klaster meblarski (w trakcie tworzenia; różne typy produkcji: VOX, liczne małe i średnie przedsiębiorstwa ze Swarzędza) - klaster chemiczny (w trakcie tworzenia; różne gałęzie: Baiersdorf, Bridgestone-Stomil, GSK, Dramers, UNIA, ZCh Luboń) - klaster spożywczy (w trakcie przekształceń; głównie branża cukiernicza: Terravita, Jutrzenka, Millano, Kraft, Unilever, wielu innych małych i średnich przedsiębiorców) - klaster biotechnologiczny (potencjalny; silna baza naukowa, jednak obecnie niewiele przedsiębiorstw) - klaster bio-energetyczy (potencjalny, duże możliwości ze względu na dobrze rozwinięte różne gałęzie rolnictwa)

Ryc.15. Synergia programów ramowych 7PR i CIP oraz funduszy strukturalnych. Źródło: Bąkowski A. i inni. 2007

IV. Scenariusze rozwoju Wielkopolski ABC – Scenariusze 2007-2020 DEF – Scenariusze 2020-2050 2006 – Diagnoza 2006 2020 – Wizja i „diagnoza” 2020 Jeden – Diagnostyczne tło dla Scenariusza D – pole pomiędzy Scenariuszem A i B Dwa – Diagnostyczne tło dla Scenariusza E – pole pomiędzy Scenariuszem B i C Trzy – Diagnostyczne tło dla Scenariusza F – pole pomiędzy Scenariuszem C i A 2050 – Wizja 2050 Ryc.16. Struktura Nowej Futurologii. Źródło: Kukliński A. 2007

Globalizacja gospodarki Integracja międzynarodowa WSPÓŁCZESNE MEGATRENDY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I EUROPEJSKIEJ Globalizacja gospodarki Integracja międzynarodowa Zrównoważony rozwój – ekokapitalizm Zanik przewagi komparatywnej w gospodarce Nowa Strategia Lizbońska Wzrost liczby ludności i mobilności, starzenie się społeczeństw Gospodarka SAMOORGANIZUJĄCA SIĘ Toffler A. 1998, Drucker P.F. 1999, Thurow L.C. 1996

(1) Potęga decentralizacji ZASADY NOWEJ EKONOMII (1) Potęga decentralizacji (2) Zwiększające się zyski (Increasing Returns) (3) Powszechność a nie rzadkość (4) Niech wszystko będzie za darmo (5) To co dobre dla Sieci jest dobre dla jej użytkowników (6) Po sukcesie krok do tyłu (7) Przestrzeń zamiast miejsca (8) Żadnej harmonii – wszystko jest płynne (9) Technologia relacji niematerialnych (10) Możliwość jest ważniejsza od wydajności Kelly K. 2001

Ryc.17. Czynniki kreujące dobrobyt regionalny. Źródło: Sherman H.

Ryc.18. Model konceptualny rozwoju zrównoważonego Źródło: Opracowanie własne

Ryc.19. Nowe podejście do ochrony środowiska Źródło: Opracowanie własne

Ryc.20. Konceptualny model ekokapitalizmu. Źródło: Opracowanie własne

WSKAŹNIK ATRAKCYJNOŚCI REGIONU gdzie: Oi – ocena aktualnego stanu czynnika i-tego, Gi – waga i-tego czynnika, M – maksymalna możliwa ocena (wartość stała). Pozwala ocenić: Atrakcyjność otoczenia regionu (WAOR) Atrakcyjność czynników wewnętrznych regionu (WAWR)

WSKAŹNIK KONKURENCYJNOŚCI REGIONU

Diagnoza 2006 narastanie rozbieżności między ”rdzeniem” a resztą regionu (por. Strategia Rozwoju Województwa s. 28-30), nasilenie migracji – z innych regionów i za granicę, Regionalne Programy Operacyjne: zwiększenie realnej siły regionu, społeczne i przestrzenne dysproporcje w dostępie do usług teleinformatycznych, ”suburbanizacja zamiast urbanistyki” i dywersyfikacja rozwoju przestrzennego w obrębie regionu, rozkwit społecznej samoorganizacji i kryzys indywidualnej partycypacji

Wizja 2020 w kierunku równowagi demograficznej i migracyjnej, zagrożenie niekontrolowaną ekspansją miast (urban sprawl), wyzwanie metropolizacji i globalnej konkurencji miast dążenie do dywersyfikacji energetycznej, zielona energia, niwelowanie ”wykluczenia cyfrowego” – nierówności w dostępie do usług teleinformatycznych, budowa społeczeństwa obywatelskiego – rozwój III sektora na polu integracji społecznej i aktywności kulturalnej, przejście od rozwoju indukowanego przez fundusze strukturalne do rozwoju samoistnego,

Wizja 2050 ”Gospodarka oparta na doświadczeniu” (60+) odpowiedzią regionu na zaawansowany proces starzenia się społeczeństwa, nowe relacje w układzie UE – państwo – region: weryfikacja doktryny federalistycznej, wysoka zgodność struktury realnej i instytucjonalnej regionu – granice regionu zgodne z jego faktycznym zasięgiem, niewlowanie rozbieżności regionalnych. Wielkopolska zagłębiem ”zielonej energii” i centrum biotechnologii, usprawnienie komunikacji dzięki ”sieci sieci”, miasta – nośniki tożsamości i kultury w globalnej sieci

Przykład: Demografia Diagnoza 2006 potencjał demograficzny: społeczeństwo Wielkopolski jest młode (mediana wieku 2006 r. 35,4 lat; średnia krajowa 37 lat) a oczekiwanie życia długie (71,4 lat wobec 70,9 lat) niskie obciążenie demograficzne (spadek w l. 1996-2006), 65% osób w wieku produkcyjnym - podstawa wzrostu gospodarczego, migracje: korzystne saldo krajowe (w l. 2001-2006 0,7 promila), od 2006 r. fala emigracji do Europy Zachodniej, przyrost naturalny wciąż dodatni, ale reprodukcja bardzo zawężona (dzietność 1,37), szczególnie niekorzystna sytuacja wschodniej części regionu (Kalisz, Konin): mniej osób w wieku produkcyjnym, niższy przyrost naturalny, duże natężenie emigracji w 2006 r.

Przykład: Demografia Wizja 2020 SCENARIUSZ OPTYMISTYCZNY powolny, systematyczny wzrost dzietności (1,7-1,8 w 2020 r.) Wielkopolska nadal atrakcyjnym celem migracji z innych regionów (saldo 0,5 promila lub więcej), powrót dużej części emigrantów SCENARIUSZ REALISTYCZNY niewielki wzrost dzietności do poziomu 1,5-1,6 dziecka na kobietę odczuwalny wpływ „drugiego przejścia demograficznego”: spadek wielkości gospodarstw domowych, szczególnie w miastach, napływ z innych regionów Polski (do 0,5 promila), możliwy nieznaczny wzrost imigracji, większość emigrantów pozostaje zagranicą, SCENARIUSZ PESYMISTYCZNY reprodukcja nadal bardzo zawężona (1,3-1,4 dziecka na kobietę) zahamowanie napływu z innych regionów i brak migracji powrotnych z Europy zachodniej, pogarszanie sytuacji ludnościowej szczególnie we wschodniej części regionu

Przykład: Demografia Wizja 2050 SCENARIUSZ OPTYMISTYCZNY „gospodarka oparta na doświadczeniu” (60+): wykorzystanie kapitału doświadczenia starszych pracowników, szczególnie w usługach wyższego rzędu (aktywna strategia wobec starości), ograniczony wpływ obciążenia demograficznego na system emerytalny dzięki efektom polityki prorodzinnej wcześniejszych lat (do 2020 roku), SCENARIUSZ REALISTYCZNY częściowe wykorzystanie kapitału doświadczenia (grupa 60+), głównie w Poznaniu i bezpośrednim sąsiedztwie (strategia aktywna), możliwy konflikt pokoleń z generacją wchodzącą na rynek pracy, w 2006 r. było w Wielkopolsce 403 tys. osób powyżej 65 lat (w większości emerytów) i 589 tys. osób w wieku 20-29 lat. W 2050 większość z nich będzie liczyć od 64 do 73 lat i w dużej mierze będzie wciąż aktywna zawodowo. SCENARIUSZ PESYMISTYCZNY niewykorzystanie kapitału doświadczenia pracowników, bierna strategia wobec starości (głównie świadczenia socjalne, opieka zdrowotna). niewydolność systemu emerytalnego.

Tab.2. Czynniki oceny sytuacji strategicznej regionu Wielkopolskiego (1) Dziedzina Czynnik Charakter Demografia Reprodukcja ludności wewnętrzny Obciążenie demograficzne Edukacja Edukacja kulturalna Jakość nauczania (edukacja praktyczna) Ekonomia Emigracja zarobkowa/kulturowa Samoorganizacja społeczna Ekonomia/kultura Otwartość na asymilację kapitału kreatywnego Gospodarka Konkurencyjność i innowacyjność Historia Tożsamość lokalna Infrastruktura Informatyzacja społeczności Infrastruktura komunalna Gospodarka ściekowa Gospodarka wodna Społeczeństwo Wykluczenie społeczne Telekomunikacja Telefonia i internet Transport Podział zadań przewozowych Urbanistyka Klimat inwestycyjny Planowanie przestrzenne/rewitalizacja Jakość przestrzeni publicznych Uwarunkowania instytucjonalne Integralność regionu Fundusze strukturalne Źródło: Opracowanie własne

Tab.2. Czynniki oceny sytuacji strategicznej regionu Wielkopolskiego (2) Dziedzina Czynnik Charakter Demografia Migracje zewnętrzny Ekonomia Kryzys energetyczny Infrastruktura Dostępność w sieci miast kluczowych Infrastruktura komunalna energetyka Kultura Globalna unifikacja kultury Prawo Jakość prawodawstwa planistycznego Transport Uwarunkowania techniczne Urbanistyka Globalna konkurencja miast Uwarunkowania instytucjonalne Polityka spójności Źródło: Opracowanie własne

Ryc.21. Strategiczna tablica rozwoju Wielkopolski. Źródło: Opracowanie własne

Ryc.22. Centra i obszary nowoczesnej gospodarki. Źródło: Opracowanie własne

1848

Wielkopolska jest nie tylko regionem w którym wzrost gospodarczy występuje, ale jest także lokomotywą rozwoju dla SAMEJ SIEBIE

Dziękujemy za uwagę