DANIA WOBEC ARKTYCZNYCH WYZWAŃ Wrocław 24.11.2012 dr hab. Krzysztof KUBIAK profesor DSW

Północne Imperium

UNIA KALMARSKA 1397 - 1523

UNIA NORWESKO – DUŃSKA 1523 - 1814

PO ZERWANIU UNII DUŃSKO – NORWESKIEJ W 1814 ROKU PRZY DANII POZOSTAŁY TERYTORIA ZAMORSKIE: TRANQUEBAR I SERAMPORE W INDIACH (1620-1845), NIKOBARY (1754 – 1868), DUŃSKIE ZŁOTE WYBRZEŻE (1658 – 1850/64/85), DUŃSKIE WYSPY DZIEWICZE (1672-1917) ISLANDIA (NIEPODLEGŁA OD 1944 ROKU), WYSPY OWCZE, GRENLANDIA. TRZY OSTATNIE OBSZARY TO BYŁE DOMENY KORONY NORWESKIEJ NORWEGIA NATOMIAST POŁĄCZONA ZOSTAŁA UNIĄ ZE SZWECJĄ, KTÓRA PRZETRWAŁA DO 1905 ROKU.

GRENLANDIA – OSADNICTWO WIKIŃSKIE: 982 (Eryk Rudy) – 1541 (wymarcie ostatnich mieszkańców).

Ponowne osadnictwo rozpoczęło się w drugiej połowic XVIII wieku, głównie za sprawą łowców fok i wielorybników. Z czasem coraz większe grupy zaczęły zimować na Grenlandii, a w 1721 r. norweski pastor Hans Edge założył osadę, co zapoczątkowało stale wpływy duńskie..

W roku 1857 roku powstały na Grenlandii pierwsze organy samorządu na poziomie gmin i osiedli powstały, a uprawnienia rad gminnych i municypalnych rozszerzono w roku 1908.

W roku 1917 suwerenność Danii nad tą największą wyspą świata uznana została przez Stany Zjednoczone. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych roszczenia, oparte na argumentach historycznych, do wschodniej Grenlandii zaczęła zgłaszać Norwegia, a grupa norweskich polarników pod dowództwem Hallvarda Devolda (1898 – 1957) dokonała „prywatnej” okupacji niezamieszkałej wschodniej części wyspy. 10 lipca 1931 roku król Haakon VII proklamował rozciągnięcie norweskiej suwerenności na Ziemię Eryka Rudego (obszar znajdujący się między Carlsberg Fjord na południu i Bessel Fjord na północy). Wyznaczono nawet gubernatora, którym został znany badacz Arktyki Helge Ingstad (1899-2001).

Ekspedycja Devolda Niedoszły gubernator Ziemi Eryka Rudego

Sprawa ostatecznie rozstrzygnięta została przez Stały Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, który w 1933 roku przyznał sporne obszary Danii, potwierdzając tym samym jej suwerenności nad całą Grenlandią.

Podczas wojny na Grenlandii powstały, za zgodą lokalnej administracji, amerykańskie bazy wojskowe (w tym funkcjonująca do dziś Thule na północnym zachodzie wyspy), a Straż Wybrzeża odegrała istotna rolę w likwidacji niemieckiej obecności na wyspie. Podjęto też próby zakładania stacji meteorologicznych.

Kopalnia kryolitu Ivgvut 1940

US COAST GUARD CUTTER NORLAND, później izraelski MOAZ

Generalnie lata wojny przyniosły wzrost nastrojów separatystycznych, ale powołana w 1946 roku komisja lokalnego parlamentu (Landsrådet) zaleciła utrzymanie więzi z metropolią. W 1953 roku Grenlandia uzyskała status terytorium zamorskiego Danii i samorząd lokalny, a od 1979 roku posiada autonomię wewnętrzną.

23 lutego 1982 roku w referendum zapadła decyzja o wystąpieniu Grenlandii z EWG. Relacje z EWG, a obecnie UE reguluje odrębne porozumienie. W relacjach między Unią a Grenlandią najważniejsza jest umowa o rybołówstwie. Po raz pierwszy zawarto ją, w 1985 roku i od tamtego czasu była ona kilkukrotnie modyfikowana.

W sierpniu 2004 roku, amerykański sekretarz stanu Colin Powell, duński minister spraw zagranicznych Per Stig Meller i wicepremier lokalnego rządu grenlandzkiego Josef Motzfeld podpisali umowę, będącą de facto uzupełnieniem amerykańska – duńskiej umowy wojskowej z 1951 roku (1951 Danish-American Defence Agrement) o zapisy upodmiotawiające Grenlandię (rząd autonomiczny jest jej stroną) i umożliwiające modernizację bazy w Thule, tak by uczynić z niej element system obrony przeciwrakietowej.

CELE:

Dania jest silnie zdeterminowana, by uzyskać prawa do szelfu kontynentalnego, ciągnącego się od północnych wybrzeży Grenlandii ku biegunowi północnemu, i aby cel ten osiągnąć, przeznacza się stosunkowo duże środki na organizowanie kolejnych ekspedycji arktycznych i prowadzenie badań geologicznych, których wyniki mogą dostarczyć argumenty popierające roszczenia Danii (termin ich zgłoszenia przez Danię Komisji Granic Szelfu Kontynentalnego upływa w roku 2014).

GRZBIET MENDELEJEWA

Istotną składową duńskich interesów jest satysfakcjonujące rozstrzygnięcie kwestii przynależności państwowej wyspy Hans, gdyż rzutuje to na pozycję tego państwa w Cieśninie Davisa i Zatoce Baffina (mimo że z Kanadą zawarto umowę o delimitacji obszarów morskich w tych rejonach).

WYSPA HANSA

Ważnym elementem duńskich interesów jest ewentualne rozpoczęcie eksploatacji złóż ropy naftowej i gazu, zalegających na wschód od Grenlandii, mimo że większość wpływów z opłat koncesyjnych będzie otrzymywała grenlandzka autonomia (Dania zyskuje jednak możliwość dywersyfikacji dostaw).

31,4 mld baryłek

OGRANICZENIA:

Dania jest niewątpliwie najsłabszym uczestnikiem „arktycznej gry” Dania jest niewątpliwie najsłabszym uczestnikiem „arktycznej gry”. Składają się na to trzy główne przyczyny: - ograniczony – w porównaniu z innymi państwami arktycznymi – całościowy potencjał,

brak poczucia więzi europejskiej populacji z obszarami podbiegunowymi (czynnik ten słusznie nazwany przez Piotra Graczyka „świadomością arktyczną”), - silne dążenia niepodległościowe na Grenlandii, których urzeczywistnienie może doprowadzić do tego, że Dania przestanie być państwem arktycznym.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ