Dojrzewanie - wzrastając ku dorosłości. Opracowanie: Justyna Kordowiecka – psycholog szkolny

Adolescencja Adolescencja z łac. adolescere, co znaczy wzrastanie ku dojrzałości – jest okresem przemian w życiu człowieka, które z dzieciństwa prowadzą go ku dorosłości. Okres ten obejmuje lata od około 10 do 20 r.ż. Jest to czas intensywnych przemian: biologicznych, psychologicznych i społecznych. Okres ten dzieli się na dwie fazy: wczesna adolescencja do ok. 16 r.ż (dorastanie) i późna adolescencja (młodzieńczość) 16-20r.ż.

Fizjologiczne przemiany (chłopcy) Wiek Pokwitanie cechują: 9-12 lat Brak oznak dojrzewania. 9-15 lat (średnio w 11 roku życia) • powiększenie się jąder i moszny • pojawiają się proste i cienkie włosy u podstawy członka 11-16 lat (średnio w 12 roku życia) • rozwój jąder i moszny • zwiększenie prącia • włosy łonowe stają się grubsze oraz ciemniejsze • struny głosowe rozrastają się- głos staje się niższy • gwałtowny przyrost wzrostu 12-18 lat (średnio w 14. roku życia) • intensywny skok wzrostu trwa • ramiona i klatka piersiowa poszerza się, sylwetka staje się bardziej umięśniona • członek powiększa się • pojawia się wyraźne owłosienie łonowe i pachowe • zaczyna się pojawiać zarost nad górną wargą, na policzkach, a także na brodzie • jądra zaczynają wytwarzać plemniki • pierwszy raz występuje wytrysk nasienia. 14-20 lat (średnio w 17 roku życia) • męska, umięśniona sylwetka • narządy płciowe oraz owłosienie łonowe osiągają wygląd jak u osoby dorosłej • często pojawia się owłosienie brzucha i klatki piersiowej • przyrost wysokości ciała zmniejsza się • zarost na twarzy staje się mocniejszy

Fizjologiczne przemiany (dziewczęta) Wiek Pokwitanie cechują: 8-12 lat Brak oznak dojrzewania. 8-14 lat (średnio w 11 roku życia) • przyrost wysokości i masy ciała • poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej • pojawienie się delikatnych włosów na skórze zewnętrznych części warg sromowych 9-15 lat (średnio w 12 roku życia) • przyrost wielkości ciała • piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze • otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji • powiększa się owłosienie łonowe- staje się grubsze i ciemniejsze • biodra poszerzają się • pojawia się także wydzielina z pochwy 10-16 lat (średnio w 13 roku życia) • pojawia się owłosienie pachowe • wyraźnie zarysowane piersi • otoczka brodawki sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu • owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta • wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować 12-19 lat (średnio w 15 roku życia) •sylwetka staje się kobieca • piersi w pełni rozwinięte • otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi • owłosienie łonowe ma kształt trójkąta • włosy łonowe stają się grube, gęste oraz skręcone • jajeczkowanie oraz miesiączkowanie występuje regularnie • osiągnięta zostaje też ostateczna wysokość ciała

Zmiany fizjologiczne a emocje Dostrzegane przez dorastających zmiany w ich wyglądzie wpływają na obraz własnej osoby i emocje. Zazwyczaj dominują uczucia ambiwalentne. Zmieniający się obraz samego siebie „zderza się” z wyidealizowanymi normami dotyczącym wyglądu i sprawności lansowanymi przez media. Zmiany wyglądu ciała są oceniane jako ważniejsze przez dziewczęta niż chłopców.

Wczesne dojrzewanie a emocje (dziewczęta) U wcześnie dojrzewających dziewczynek zaobserwowano większa liczbę osobistych problemów np.: zakłopotanie sylwetką, menstruacją, Częstsze występowanie objawów psychosomatycznych, Więcej konfliktów z rodzicami, otoczenie oczekuje od nich większej odpowiedzialności podczas gdy społecznie i intelektualnie są jeszcze dziećmi.

Wczesne dojrzewanie a emocje (chłopcy) Bardziej pewni siebie, swobodni, aktywni. Przez rówieśników jak i dorosłych są oceniani jako bardziej atrakcyjni.

Późne dojrzewania (chłopcy) W okresie życia, gdy siła i sprawność decydują o zajmowanej pozycji społecznej, niedorównywanie pod tym względem rówieśnikom jest boleśnie przeżywane i wyzwala brak wiary w siebie, poczucie osamotnienia, a także potrzebę podporządkowania się innym

Rozwój emocjonalny: Zwiększone pobudzenie emocjonalne, Labilność emocji, Lęki społeczne np. lęk przed niepowodzeniem, negatywną oceną ze strony rówieśników Ambiwalencja uczuć, Poczucie niepewności, zakłopotania.

Zmiany w zakresie czynności poznawczych Myślenie abstrakcyjne i logiczne, Zdolność do refleksji i autorefleksji, Zainteresowanie społeczne i polityczne, Krytycyzm, odrzucanie dotychczasowych autorytetów.

Rozwój społeczny – związki rówieśnicze Okres dojrzewania to czas tworzenia związków rówieśniczych. Wzrasta rola grupy. Funkcje grupy: a) Zastępowanie rodziny – w grupie dorastający czuje się bezpiecznie i ma określony status. b) Stabilizacja osobowości – w okresie gwałtownych przemian grupa wpływa stabilizująco na osobowość jej członków. c) Wzbudzanie poczucia własnej wartości – przyjęcie do grupy staje się źródłem poczucia własnej wartości. d) Określenie standardów zachowania dotyczących sposobu spędzania wolnego czasu, stylu bycia, wyglądu e) Rozwijanie kompetencji społecznych

Rozwój społeczny – związki z dorosłymi Zmiana stosunku do rodziców. Obszary konfliktowe między dorastającymi a rodzicami: Kontrola ze strony rodziców – a potrzeba swobody ze strony rodziców Odpowiedzialność dorosłych – a dzielenie się nią z dorastającym Przykładanie przez rodziców dużej wagi do nauki – a poświęceniem czasu na inne aktywności przez dorastających.

Kształtowanie się tożsamości Kryzys tożsamości – młody człowiek dokonuje refleksji nad sobą, poszukuje odpowiedzi na pytanie „kim jestem?” Młody człowiek szuka własnej, niepowtarzalnej drogi życiowej dotyczącej kariery zawodowej, pełnienia ról społecznych, poszukiwanie wartości uniwersalnych.

Dojrzałość uczuciowa W tym wieku następuje rozwój uczuć wyższych (ma to związek z myśleniem abstrakcyjnym), do których zalicza się uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne.

Rozbudowa związków interpersonalnych Na wiek młodzieńczy przypada rozbudowa związków z innymi ludźmi nie tylko z rówieśnikami. Na znaczeniu zyskują związki przyjaźni.

Potrzeby seksualne Wraz z dojrzewaniem płciowym rozwija się potrzeba seksualna. Napięcie seksualne jest redukowane w dostępny sposób najczęściej przez masturbację. Pierwsza miłość oraz pierwsze doświadczenia seksualne.

Średni wiek inicjacji seksualnej (wg raportu Seksualność Polaków 2011 Z . Izdebskiego) Chłopcy: Dziewczęta: 1997 – 18,4 l. 2001 – 18,3 l. 2005 – 18,1 l. 2011 – 18,1 l. 1997 – 19,3 l. 2001 – 19, 1 l. 2005 – 18,8 l. 2011 - 18,7 l.

Jak rodzic może pomóc nastolatkowi przejść przez okres wczesnej adolescencji? Znajdź wspólny czas na przebywanie ze sobą, by nastolatek mógł odczuwać więź z rodziną. Bądź obecny– nastolatek nie zawsze potrafi zwierzać się rodzicom ze swoich problemów, dlatego nie należy go zbytnio naciskać, lecz zapewnić o swojej gotowości do rozmowy. „Jeśli nie chcesz teraz ze mną o tym rozmawiać – w porządku, ale wiedz, że jeśli będziesz chciał/a mi o tym powiedzieć – jestem”.

Jak rodzic może pomóc nastolatkowi przejść przez okres wczesnej adolescencji? Rozmawiaj o zmianach zachodzących w jego ciele i życiu. Dziel się swoimi doświadczeniami okresu dorastania. Dorastanie to dobry czas by poruszyć z nastolatkiem temat: czym jest dla niego kobiecość i męskość, uczyć odpowiedzialności za siebie i za innych. Im bardziej seksualność będzie tematem tabu w rodzinie, tym większe prawdopodobieństwo, że nastolatek będzie czerpał wiedzę na jej temat z innych źródeł, które mogą przedstawiać ją w wypaczony sposób.

Jak rodzic może pomóc nastolatkowi przejść przez okres wczesnej adolescencji? Nie bagatelizuj problemów nastolatka, lecz dawaj do zrozumienia, że można je rozwiązać, dziel się swoim doświadczeniem. Gdy chcemy, by nastolatek unikał tego, co może nie być dla niego dobre – rozmawiaj otwarcie, podkreślaj, że zależy nam na nim, na jego bezpieczeństwie, zdrowiu. Puste zakazy „Bo ja tak mówię” będą tylko wzbudzały większy opór i chęć przeciwstawienia się woli rodziców. Nastolatek powinien czuć, że jest dla rodziców ważny i że jest przez nich poważnie traktowany.

Jak rodzic może pomóc nastolatkowi przejść przez okres wczesnej adolescencji? Ucz współczucia i empatii. Na przykre słowa nie reaguj złością, lecz mów o swoich uczuciach. „Sprawiasz mi przykrość mówiąc do mnie tym tonem/w ten sposób. Wrócimy do tego tematu, gdy opadną nadmierne emocje”. Nie krytykuj jego osoby lecz jego niewłaściwe zachowanie. Nastolatek jest bardzo wrażliwy na krytykę i łatwo go zranić.

Jak rodzic może pomóc nastolatkowi przejść przez okres wczesnej adolescencji? Zapoznaj się z ulubionymi książkami, filmami, programami TV, ulubioną muzyką, by nastolatek wiedział, że się nim interesujemy i że jesteśmy na bieżąco z tym, co jest dla niego ważne. Dzięki temu znajdujemy wspólny język, tematy rozmów, budujemy więź. Ustal jasne zasady obowiązujące w domu, m.in. dotyczące podziału obowiązków, czasu przeznaczanego na naukę i rozrywkę, określonej godziny powrotu do domu ze spotkań ze znajomymi i informowania rodziców o ewentualnym spóźnieniu, by nie musieli się martwić. Nie wygłaszaj wykładów ani nie zwracaj się jak do malucha. Traktuj dziecko jak partnera. Tłumacz w sposób prosty, zrozumiały.

Bibliografia Obuchowska I., (2000), Adolescencja, w: Harwas – Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka, T.2., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Gurian M., (2005), Zrozumieć nastolatka, Wydawnictwo Rebis