Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych ŻYWNOŚĆ CZY ENERGIA? Potencjał energetyczny rolnictwa Kazimierz Żmuda – Z-ca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych Warszawa, 2008 – 10 – 08 Kazimierz Żmuda - MRiRW - 2008-09-30

Żywność czy ENERGIA? Czy jest miejsce dla obu kierunków produkcji rolniczej? Zaspokojenie potrzeb żywnościowych, konsumpcja, zużycie na pasze, Zapewnienie ciągłości produkcji (cykliczne wznawianie produkcji), Zabezpieczenie surowców dla przemysłu, w tym produkcja biomasy na cele energetyczne. Kazimierz Żmuda - MRiRW - 2008-09-30

Rolnicza przestrzeń produkcyjna [tys. ha] Użytki rolne ogółem - 16 177 Grunty orne - 11 869 pod zasiewami - 11 456 ugorowane - 413 Trwałe użytki zielone - 3 271 łąki - 2 497 pastwiska - 774 Sady - 337 Pozostałe użytki rolne - 700 Źródło – dane GUS za 2007 r.

Zasiewy podstawowych ziemiopłodów w 2007 roku oraz kierunki zmian Wyszczególnienie Rok 2007 [tys. ha] Zmiana w stosunku do średniej z lat 1995-2006 [w %] Ogólna powierzchnia gruntów ornych 11456,1 -2% Zboża ogółem 8348,1 -1% Strączkowe jadalne 35,2 -14% Ziemniaki 549,4 -41% Przemysłowe ogółem 1066,6 28% - buraki cukrowe 247,4 -20% - rzepak i rzepik 796,8 57% Pastewne ogółem 1026,5 7% - w tym kukurydza na zielonkę 372,3 59% Pozostałe ogółem 430,3 1% - w tym warzywa 185,1 -13% Źródło: GUS, obliczenia własne MRiRW

PROGNOZA R0ZWOJU RYNKU ZBÓŻ Obecne zapotrzebowanie 26-27 mln ton/rok – prognozowane 28,5-29,0 mln ton/rok I. Wariant zakładający utrzymanie powierzchni zasiewów na poziomie odpowiadającym średniej z 10-ciu lat i wzroście plonów powierzchnia zasiewów w tys. ha 8 500 plony w tonach z ha 2,5 2,75 3 3,2 3,4 3,6 3,8 4 zbiory w tys. ton 21 250 23 375 25 500 27 200 28 900 30 600 32 300 34 000 II. Wariant zakładający wzrost plonów z jednoczesnym ograniczaniem areału zasiewów powierzchnia zasiewów w tys. ha 8 500 8 300 8 100 7 850 7 750 7 650 7 450 7 250 plon w tonach/ha 3,4 3,5 3,6 3,7 3,75 3,8 3,9 4 zbiory w tys. ton 28 900 29 050 29 160 29 045 29 063 29 070 29 055 29 000 Źródło: - prognozy własne MRiRW

Prognoza rozwoju krajowej produkcji rzepaku Wyszczególnienie Etap realizacji wyjściowy pośredni docelowy Powierzchnia uprawy (tys. ha) 550 - 650 750 - 850 1000- 1200 Plon (t/ha) 2,4 – 2,6 2,6 – 2,8 2,8 - 3,0 Zbiór (tys. ton) 1320-1690 1950-2380 2800 - 3600 Konumpcja (tys. t) 850 1100 Możliwość przeznaczenia na biodiesel (tys. t) 470-840 850-1280 1700-2500 Oceniano, że etap pośredni możliwy jest do osiągnięcia w latach 2009 – 2011 – osiągnięto go już w 2007 r. oraz powtórzono w 2008 r.. Termin osiągnięcia etapu docelowego, oznaczającego maksymalne wykorzystanie areału do produkcji rzepaku zależy od wielu czynników – zakłada się, że dojście do tego poziomu realne jest około 2015 roku. Źródło – prognozy MRiRW z 2003 r. sporządzone w oparciu o konsultacje z IUNG oraz AR w Bydgoszczy (skorygowane w 2007r. – wzrost zapotrzebowania na cele konsumpcyjne) Kazimierz Żmuda - MRiRW - 2008-09-30

Przeciętne plony zbóż i rzepaku w Polsce oraz innych krajach UE ZBOŻA tony z ha 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Belgium Netherlands Ireland France United Kingdom Germany Denmark Austria Luxembourg Slovenia Italy Sweden Hungary Czech Republic Slovakia Greece Spain Poland Bulgaria Romania Lithuania Portugal Latvia Estonia Cyprus RZEPAK tony z ha 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 Belgium Netherlands Germany Luxembourg France Hungary United Kingdom Denmark Ireland Austria Czech Republic Sweden Poland Slovenia Slovakia Latvia Lithuania Spain Estonia Italy Bulgaria Romania źródło - EUROSTAT

Prognoza zapotrzebowania na surowce rolnicze do wytwarzania biokomponentów Zapotrzebowanie na: 2 008 2 010 2 020 Bioetanol tys. m3 288,77 463,37 805,75 Zboża (80% udział) tys. ton 688,24 1112,09 1933,80 Estry (do ON zużycie ogółem) tys. m3 356,16 648,46 1 127,76 Rzepak - 75 % potrzeb w tys. ton 747,94 1361,77 2368,30 Warunek biokomponenty w części dot. Narodowego Celu Wskaźnikowego wytwarzane są w oparciu o surowce krajowe (Wspólnotowe). Źródło – dane i obliczenia MRiRW Kazimierz Żmuda - MRiRW - 2008-09-30

Produkcja zbóż oraz ich rozdysponowanie na cele przemysłowe w latach 2004-2007 (tys. ton) Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 Produkcja zbóż w Polsce ogółem w tys. ton 29 600 26 800 21 800 27 000 Wykorzystanie zbóż na cele przemysłowe ogółem w tys. ton 1 181 1 255 1 340 1 380 - w tym: do produkcji alkoholu 399 569 644 422 Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania alkoholu do produkcji ogółem 1,3% 2,1% 3,0% 1,6% Udział % zbóż wykorzystywanych do wytwarzania alkoholu w zbożach przeznaczanych na cele przemysłowe ogółem 33,8% 45,4% 48,0% 30,6% Źródło: dane MRiRW oraz GUS

Produkcja alkoholu etylowego w procentach (surowce) – wg sprawozdań producentów Rok Zbożowy Melas/bur. winogron. Ziemniacz. Owoc. Inne OGÓŁEM 2004 72,7% 20,0% 0,0% 4,6% 2,8% 100% 2005 82,5% 10,2% 3,9% 0,1% 3,3% 2006 80,5% 13,1% 2,0% 4,4% 2007 71,1% 21,9% 2,7% 4,3% I kw.2008 66,2% 25,4% 3,4% 5,0% źródło - dane MRiRW

Prognoza zapotrzebowania na biomasę pochodzenia rolniczego dla celów elektroenergetycznych Zapotrzebowanie na biomasę pochodzenia rolniczego dla wytwórców energii elektrycznej Kazimierz Żmuda - MRiRW - 2008-09-30

Prognozowane docelowe zapotrzebowanie Prognoza dostępności gruntów ornych niezbędnych dla zabezpieczenia zapotrzebowania na biomasę do celów energetycznych Wyszczególnienie Wykorzystanie rok 2007 w tys. ha Prognozowane docelowe zapotrzebowanie Powierzchnia ugorowana i odłogowana 1 030   Zboża do wytwarzania bioetanolu 40 500 Rzepak do wytwarzania estrów 400 800 Wieloletnie uprawy energetyczne lub inne uprawy w tym: do produkcji biogazu rolniczego 10 700 Areał możliwy do przeznaczenia pod uprawy energetyczne w wyniku wzrostu plonów zbóż 1 000 Razem potencjał możliwy do wykorzystania pod uprawy energetyczne 2 480 2 000 źródło – analizy własne MRiRW

Możliwości produkcji biomasy na trwałych użytkach zielonych (po zabezpieczeniu potrzeb paszowych na obecnym poziomie produkcji zwierzęcej) Wyszczególnienie Potencjał produkcji biomasy [tys. t/rok] Poziom minimalny przy produkcji ekstensywnej Poziom maksymalny przy produkcji intensywny Łąki nie użytkowane 925 1 387 Łąki jednokośne 512 768 Łąki dwukośne 377 566 Pastwiska 464 697 Ogółem 2 278 3 418 Źródło: IMUZ

Możliwości produkcji biogazu z biomasy z trwałych użytków zielonych (tuz) Wyszczególnienie Potencjał biogazu tuz [tys. m3/rok] Poziom minimalny przy produkcji ekstensywnej Poziom maksymalny przy produkcji intensywny Łąki nie użytkowane 462 400 693 600 Łąki jednokośne 256 000 384 000 Łąki dwukośne 188 700 283 050 Pastwiska 232 200 348 300 Ogółem 1 139 300 1 708 950 Źródło: IMUZ

skup żywca - szacunek pozostałości poubojowych wyszczególnienie skup żywca w tys. ton pozostałości poubojowe w tys. ton bydło (0,4) 317 960 127 184 cielęta (0,3) 9 848 2 954 trzoda chlewna (0,2) 1 738 579 347 716 owce (0,4) 1 129 452 drób (0,2) 913 754 182 751 Razem (0,222) 2 981 270 661 057 źródło – GUS, szacunek własny

Dostępność słomy na cele energetyczne w poszczególnych województwach [w tys. ton] POLSKA = 4 866 tys. ton 170 566 312 113 1 019 160 147 -131 -455 -41 257 -607 341 587 456 737 MAŁOPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE LUBELSKIE MAZOWIECKIE ŁÓDZKIE ŚLĄSKIE OPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE Źródło: IUNG Kazimierz Żmuda - MRiRW - 2008-09-30

Wnioski Do celów energetycznych w pierwszej kolejności powinny być wykorzystane: produkty uboczne rolnictwa w tym wymagające utylizacji jak np. odchody zwierzęce, pozostałości z przetwórstwa rolno-spożywczego, itp. Utylizacja wspomnianych surowców w biogazowaniach oraz produkcja biogazu wydaje się być bardziej właściwą drogą realizacji celów związanych z ochroną środowiska od: obecnie realizowanego współspalania biomasy, realizacji NCW w UE w oparciu o import biokomponentów lub biomasy do ich wytwarzania. Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można ograniczać się do stanu obecnego. Szacunek rolniczego potencjału energetycznego winien uwzględniać warunki agroklimatyczne oraz potencjał plonotwórczy umożliwiający realny wzrost plonów roślin uprawnych, a w konsekwencji określić obszar użytków rolnych, jaki może być uwolniony pod inne cele niż produkcja żywności.

Podstawowe warunki sukcesu – czyli wykorzystania OZE na miarę potrzeb i potencjału OZE w tym również pochodzenia rolniczego muszą być opłacalne dla wszystkich ogniw rynku energii: rolnika -producenta biomasy, wytwórcy energii oraz odbiorcy - konsumenta energii, a także dla ogniw pośredniczących o ile takowe wystąpią. Lokalne wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii – logistyka, koszty transportu; Uznanie mini (mikro) energetyki opartej na odnawialnych źródłach energii za pełnoprawny podmiot działający na rynku energetycznym; Zalety mikroenergetyki są trudne do przecenienia, zwłaszcza w krajach uzależnionych od importu istotnych ilości konwencjonalnych nośników energii.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Kazimierz Żmuda - MRiRW - 2008-09-30 Wykorzystanie prezentacji, w całości lub części, wyłącznie po uzyskaniu zgody autora (lub właściwego departamentu MRiRW), z podaniem źródła Kazimierz Żmuda - MRiRW - 2008-09-30

Potencjał energetyczny zawarty w gnojowicy i oborniku Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również odchody zwierzęce. Przykładowo jedna sztuka duża (SD) inwentarza żywego w ciągu doby wytwarza 50-55 kg gnojowicy. Wydajność gnojowicy jako surowca energetycznego zależy od koncentracji suchej masy i zawartości substancji organicznych. Przeciętnie z 1 m3 gnojowicy bydlęcej można uzyskać około 25 m3 biogazu, a z gnojowicy świńskiej 26 m3. Szacuje się, że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 35-38 mln m3 gnojowicy, z której co najmniej 30 % może być surowcem uzupełniającym do wytwarzania biogazu. Pomijamy tutaj możliwość wykorzystania w tym celu obornika, zwłaszcza z ferm drobiu.

Potencjał energetyczny zawarty w produktach ubocznych rolnictwa Według badań Instytutu Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, realnie dostępny potencjał surowcowy produkcji biogazu, zawarty w produktach ubocznych rolnictwa i pozostałościach przemysłu rolno – spożywczego, wynosi odpowiednio: z produktów ubocznych produkcji rolnej – około 1 540 mln m3; z produktów ubocznych przetwórstwa rolno-spożywczego - około100 mln m3

Wniosek Łącznie z surowców ubocznych i pozostałości roślinnych przemysłu rolno – spożywczego możemy wytworzyć około 1 700 mln m3 biogazu rocznie. W Polsce zużywa się rocznie około 14 000 mln m3 gazu ziemnego, w tym odbiorcy indywidualni z terenów wiejskich wykorzystują około 500 mln m3 gazu. Szacowana ilość biogazu po oczyszczeniu mogłaby pokryć około 10 % zapotrzebowania kraju na biogaz lub w całości zaspokoić potrzeby odbiorców z terenów wiejskich oraz dostarczyć dodatkowo 125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys. MWhc (energii cieplnej).