O współpracy nauczycieli z rodzicami czyli, zanim ocenisz, spróbuj zrozumieć...

O rodzicielskich oczekiwaniach... Zostanie rodzicem zmienia całe życie. Pojawia się „mały człowiek” mający swoje potrzeby i prawa, całkowicie zależny od swoich rodziców. Rodzice oczekując na narodziny dziecka zastanawiają się jak będzie wyglądało, jaki będzie miało charakter, zdolności... Mają wobec niego rozmaite plany i oczekiwania: - pragną aby było „idealne” - czasem oczekują tylko by było zdrowe i normalnie się rozwijało

Gdy rodzi się dziecko niepełnosprawne Dziecię na świat przyszło nieoczekiwanie, Zakwiliło smutnie, choć tak było chciane! Spojrzała nań matka, łzę dłonią otarła... Potem spojrzał ojciec i dech mu zaparło! Zrozumiało dziecię i to w jednej chwili. Że jego widokiem tak się przerazili „Matka się mnie boi! Ojciec mnie odpycha... Więc cóż ja mam począć istotka tak licha! O Boże kochany, daj Rodzicom siły, By się mnie -ich dziecka- nigdy nie wstydzili...” E. M. Minczakiewicz

Skala zjawiska (Dane statystyczne dotyczące potrzeby opieki psychologiczno-pedagogicznej małych dzieci 2010) *Dzieci przychodzące na świat z chorobami genetycznymi, metabolicznymi i sprzężonymi niepełnosprawnościami to 1,8 % populacji narodzin *Dzieci z ryzyka prenatalnego - 3,7% populacji narodzin *Dzieci z zaburzeniami rozwojowymi ujawniającymi się do ok. 3 r.ż. -2,5% populacji narodzin Łącznie 8% populacji narodzonych dzieci w 2010r (6% populacji w 2000r; 7,5% w 2009r) to dzieci wymagające wczesnej interwencji lub/i wspomagania rozwoju

Rodzice mogą dowiedzieć się o niepełnosprawności swojego dziecka: w momencie jego narodzin, w pierwszy latach życia lub w każdym innym momencie życia to jedna z najbardziej traumatycznych wiadomości, jakich można doświadczyć (J. Carr: „Dla kogoś, kto po raz pierwszy słyszy, że jego dziecko jest upośledzone, wiadomość ta może stanowić najcięższy wstrząs jakiego doznał w ciągu całego, pełnego doświadczeń życia”) informacja wyzwala zawsze bardzo silne, negatywne emocje zakłóceniu ulegają relacje między członkami rodziny Proces zmagania się z nową „jakością” rodzicielstwa dotyczy wszystkich rodzin niezależnie od rodzaju niepełnosprawności i czasu jej ujawnienia.

Przeżycia rodziców niepełnosprawnych dzieci ewoluują, są procesem, który można zawrzeć pomiędzy wielokrotnie stawianymi sobie pytaniami: od: dlaczego właśnie nas spotkało takie nieszczęście? do: co i jak możemy zrobić, aby pomóc? Pomiędzy tymi pytaniami/postawami są jeszcze etapy pośrednie. Proces akceptowania niepełnosprawności swojego dziecka jest etapowy, kieruje się zbadanymi i opisanymi prawidłowościami psychologicznymi

Okres szoku, wstrząsu emocjonalnego To bardzo trudny i bolesny czas dla rodziców. Początek żałoby, rodzice muszą bezpowrotnie pożegnać wcześniejszy obraz swojego dziecka. Dowiadują się, że ich rodzicielstwo będzie inne: - dominuje rozpacz, żal, strach, poczucie beznadziejności - pojawiają się niekontrolowane stany emocjonalne, stany nerwicowe (trudności ze snem, brak łaknienia, depresja...) - zaburzone zostają relacje z otoczeniem Rodzice bardzo potrzebują w tym okresie wsparcia. Dziecko może doświadczać negatywnych reakcji ze strony rodziców.

Okres kryzysu emocjonalnego (rozpaczy, depresji) Emocje rodziców nadal są negatywne i bardzo trudne, choć mniej intensywne w przeżywaniu: - nadal dominuje poczucie skrzywdzenia przez los, klęski życiowej, beznadziejności, lęku... - istniejące konflikty i napięcia powodują często ograniczenie relacji z dzieckiem do niezbędnych czynności pielęgnacyjnych Na tym etapie często występuje brak zaspokojenia emocjonalnych potrzeb dziecka. Rodzina jest w trudnym emocjonalnie położeniu, negatywne przeżycia są udziałem wszystkich jej członków, także rodzeństwa.

Okres pozornego przystosowania się do sytuacji Rodzice podejmują nieracjonalne próby dostosowania się do sytuacji: -nie przyjmują do wiadomości niepełnosprawności dziecka -szukają nowych „cudownych” metod i lekarstw -szukają winnych niepełnosprawności dziecka -często nieadekwatnie wysokie oczekiwania przenoszą na zdrowe dzieci -nie pracują z niepełnosprawnym dzieckiem „bo i tak to nic nie da” To nadal bardzo trudny czas dla rodziny. Czasem na tym etapie rodzice pozostają przez długi czas, nierzadko to ostatni etap przystosowawczy. Niepełnosprawne dziecko często doświadcza sprzecznych komunikatów, bywa też „nękane” nieracjonalnymi formami terapii/leczenia.

Lew Tołstoj: „wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, natomiast każda rodzina dotknięta nieszczęściem jest nieszczęśliwa na swój sposób; oddaje istotę indywidualnego, niepowtarzalnego aktu przeżywania i sposobu psychicznego radzenia sobie z katastrofą, którą jest urodzenie się upośledzonego dziecka” Za: T. Gałkowski „Dzieci specjalnej troski. Psychologiczne aspekty rehabilitacji dzieci opóźnionych umysłowo” PWN, Warszawa 1972, s. 120

Akceptacja może być rzeczywista lub fałszywa: Akceptacja (z łac. acceptatio: dosł. przyjmowanie)- uznanie czegoś, aprobata, potwierdzenie czegoś, pogodzenie się z czymś czego nie można zmienić, uznanie czyichś cech postępowania za zgodne z oczekiwaniami. Akceptacja może być rzeczywista lub fałszywa: „Żaden rodzic nie odczuwa akceptacji wobec każdego zachowania dziecka (...) Niektórzy rodzice udają, że akceptują wiele zachowań dziecka, chcą na zewnątrz postępować w sposób akceptujący, wewnętrznie odczuwają brak akceptacji” (T. Gordon: Wychowanie bez porażek; W-wa 1991 s.27) O akceptacji dziecka

Okres konstruktywnego przystosowania się do sytuacji: Rodzice „godzą się” z faktem niepełnosprawności swojego dziecka: - zadają sobie pytania: co można zrobić? jak pomóc? jaka przyszłość czeka moje dziecko? (…) - współpracują ze sobą, z nauczycielami i specjalistami - podejmują proces wychowania, nauczania, rehabilitacji... - więzi emocjonalne umacniają się - dziecko nagradza rodziców przywiązaniem, sukcesami, zadowoleniem -zaczynają dominować pozytywne uczucia, nastawienie, oczekiwania... Jedynie rodzice, którzy osiągają ten etap -potrafią wyjść z kręgu negatywnych przeżyć, paraliżujących ich funkcjonowanie i naprawdę pomóc dziecku. Ta rodzina ma szanse na pełne, satysfakcjonujące życie.

Czynniki wpływające na poziom akceptacji: -stopień niepełnosprawności dziecka -poziom oczekiwań, wcześniej ukształtowany „obraz” dziecka -wiek, dojrzałość emocjonalna, cechy osobowościowe, tolerancja, rodziców -wsparcie społeczne i rodzinne -umiejętność zmiany planów/priorytetów życiowych -akcje społeczne, trendy, „moda”...

doświadczana w rodzinie. Dla dziecka miłość oznacza podarowany Najważniejszym czynnikiem warunkującym/umożliwiającym rozwój dziecka jest mądra miłość i akceptacja doświadczana w rodzinie. Dla dziecka miłość oznacza podarowany mu czas.

Największym nieprzyjacielem rodziny nie jest konflikt. Jest nim obojętność.

Rodzicielstwo zmienia całe życie. Może i powinno być źródłem satysfakcji i poczucia sensu. Jak to osiągnąć?

Teksty źródłowe: *T. Gordon „Wychowanie bez porażek. Rozwiązywanie konfliktów między rodzicami a dziećmi” IW PAX, Warszawa 1991 *T. Gałkowski „Dzieci specjalnej troski. Psychologiczne podstawy rehabilitacji dzieci opóźnionych umysłowo” PWN, Warszawa 1972 *J. Carr „Pomoc dziecku upośledzonemu” PZWL, Warszawa 1984 *M. Kościelska „Oblicza upośledzenia” PWN, Warszawa 1998 * E. M. Minczakiewicz : Jak pomóc w rozwoju dziecka z zespołem Downa : poradnik dla rodziców i wychowawców. Kraków : Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2001

Małgorzata Błotnicka Doradca metodyczny ds. kształcenia dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w Gliwickim Ośrodku Metodycznym, Gliwice, ul. Okrzei 20 Kontakt e-mail: blotnicka@gamil.com Dyżury metodyczne: Poniedziałki godz. 16-17:30 ZSZS w Gliwicach, ul. Dolnej Wsi74 Sala 13, parter