Opracowanie mgr Alicja Dygoń-Wróbel Zrozumieć ADHD Opracowanie mgr Alicja Dygoń-Wróbel

Prezentacja zawiera: Terminologię Przyczyny ADHD Objawy W sferze ruchowej W sferze poznawczej W sferze emocjonalnej Główne cechy osobowości dziecka z ADHD Zasady postępowania wychowawczego Polecaną literaturę

wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), ADHD (Attention Deficit Hyperactiviti Disorder) –czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi lub zaburzenie hiperkinetyczne jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się : wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich, zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością”. (ICD-10 Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów)

Natomiast wg DSM–III R ( międzynarodowych klasyfikacji zaburzeń zdrowia) -, zaliczana jest do grupy zaburzeń związanych z zachowaniami destrukcyjnymi. Według cytowanej ICD –10 ADHD należy do „zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym”

- zespół nadpobudliwości psychoruchowej W ciągu ostatnich 30-40 lat lekarze, mając na myśli zespół objawów charakterystycznych dla nadpobudliwości psychoruchowej, posługiwali się różnymi określeniami. Z tego powodu można się spotkać w piśmiennictwie z wieloma terminami używanymi w odniesieniu do zespołu ADHD: - zespół nadpobudliwości psychoruchowej - zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi

- zespół hiperkinetyczny wieku dziecięcego - zespół nadruchliwości - zespół minimalnego uszkodzenia mózgu - zespół minimalnej dysfunkcji mózgu - zespół zaburzeń hiperkinetyczno – odruchowych - zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywnością - nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi - wczesnodziecięcy zespół psychoorganiczny - ZDUN – zespół deficytu uwagi i nadruchliwości

W polskim piśmiennictwie używa się obecnie dwu nazw: 1 W polskim piśmiennictwie  używa się obecnie dwu nazw: 1. amerykańskiej - Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, 2. europejskiej - Hyperkinetic Disorder, czyli zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne.

Przyczyny ADHD 1. Pozagenetyczne: Uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników w okresie okołoporodowym -picie alkoholu, palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, ekspozycja na wysokie stężenie ołowiu we wczesnym dzieciństwie. (20 – 30% przypadków dzieci z ADHD).

2. Genetyczne: ADHD może wystąpić na skutek zmian w obrębie materiału genetycznego - wystąpienia łamliwego chromosomu X albo mutacji genów.

Jak dowodzą badania u osób z nadpobudliwością niektóre obszary mózgu źle funkcjonują. Z zaburzeniem związane są: kora przedczołowa, część móżdżku, oraz co najmniej dwa zwoje nerwowe znajdujące się w głębi mózgu. Wymienione części układu nerwowego u dzieci z ADHD są mniejsze niż u zdrowych dzieci przyczyniając się do objawów choroby. Przyczyną są mutacje w obrębie kilku genów, które są zwykle bardzo aktywne w korze przedczołowej. (badania j. J. Gillis z University of Colorado, 1992)

Wg badań z lat 90 jeśli matka lub ojciec byli nadpobudliwymi dziećmi, to prawdopodobieństwo, że ich dziecko będzie nadpobudliwe istnieje w 50%.

3. Biochemiczne: Ostatnie badania dowodzą, że u dzieci z ADHD obniżony jest poziom DOPAMINY i NORADRENALINY – neuroprzekaźników odpowiedzialnych za przekazywanie informacji z jednej komórki nerwowej do drugiej. Dopaminę wydzielają neurony zlokalizowane w określonych obszarach w mózgu, a jej zadaniem jest HAMOWANIE bądź MODULOWANIE czynności neuronów związanych z emocjami i ruchem. U dzieci z ADHD wydzielanie dopaminy nie jest zrównoważone i dlatego tak trudno im skupić uwagę czy panować nad emocjami.

4. Opóźnione dojrzewanie struktur mózgowych: Tłumaczy to zmniejszanie się nasilenia występowania bądź ustępowanie objawów wraz z wiekiem u znacznej liczby chorych. Reasumując: ADHD ma podłoże biologiczne, to znaczy, że nie wynika z błędów wychowawczych.

Prawdopodobieństwo pojawienia się ADHD jest dziesięciokrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek. Przypuszczalnie dlatego, że są oni genetycznie bardziej podatni na zaburzenia układu nerwowego niż dziewczynki.

Objawy ADHD w sferze ruchowej: wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.), dziecko nie jest w stanie usiedzieć w miejscu; wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia; tiki

Objawy w sferze poznawczej trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych), brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania, wzmożony odruch orientacyjny, pochopność, znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność, pobieżność myślenia,

oraz przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań) w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom „poniżej spodziewanego”, zapominanie co było zadane do domu, krótki czas koncentracji trudności syntetyzowania w myśleniu, brak umiejętności planowania, pamięć krótkotrwała u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka,

Objawy w sferze emocjonalnej nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne, nieproporcjonalne do bodźców wzmożona ekspresja uczuć, zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia, wybuchy złości, agresji, impulsywność działania, bez przewidywania konsekwencji czynów brak kontroli emocji, motywacji,

Objawy nadpobudliwości zmniejszają się z wiekiem Objawy nadpobudliwości zmniejszają się z wiekiem. Najszybciej ustępuje nadruchliwość, wolniej poprawia się zdolność skupiania uwagi. W okresie dojrzewania objawy utrzymują się u około 70% chorych, a w wieku dorosłym u ok. 30%.

Główne cechy osobowości dziecka z ADHD dzieci te, przejawiają niedojrzałe zachowanie, nie przewidują konsekwencji swoich czynów i nie dokonują autorefleksji stale przeszkadzają, czasami sprawiają wrażenie nieobecnych, nie pracują na lekcjach, są nieposłuszne są uparte, wybuchowe, a w stosunku do otoczenia często werbalnie agresywne, często są uczestnikami bójek z rówieśnikami, znają reguły, ale mają problemy z ich zastosowaniem

Zachowania te nie są winą dziecka, ani też mającego trudności z tym uczniem nauczyciela, czy rodzica. Próg wrażliwości na bodźce dzieci z ADHD jest niższy niż próg dziecka przeciętnego. Dzieci te odbierają więcej bodźców niż przeciętne, oraz z większą siłą i adekwatnie do tej siły odpowiadają. Reagują więc na bodźce, których ich rówieśnicy nawet nie zarejestrowali ( rys.2. )

a, c – dla dziecka zdrowego to bodźce podprogowe, nie odczuwane Próg wrażliwości dziecka zdrowego - 1 Próg wrażliwości dziecka z ADHD a, b, c – bodźce a, c – dla dziecka zdrowego to bodźce podprogowe, nie odczuwane

niskie poszanowanie własnej godności, czasami depresję Dziecko nadpobudliwe często otrzymuje etykietkę ,,nieznośnego”. W konsekwencji dzieci z ADHD mają : niską samoocenę, niskie poszanowanie własnej godności, czasami depresję zwiększone ryzyko zachowań antyspołecznych w okresie dorastania i dorosłości, konfliktów z prawem, uzależnienia bądź popełnienia samobójstwa.

Pomoc dziecku z ADHD Pracę z nadpobudliwym dzieckiem należy zacząć od akceptacji jego odmienności oraz faktu, że nigdy nie będzie ono wymarzonym uczniem. Wychowanie dziecka nadpobudliwego jest dlatego takie trudne, że nie słyszy ono 50% tego co się do niego mówi, a z tego co usłyszy, tylko 50% zapamięta!!!

Należy więc: stworzyć spójne i zrozumiałe reguły postępowania i spokojnie je tłumaczyć dziecku – musi ono wyraźnie wiedzieć, jakie zachowania są niedopuszczalne i jakie za to grożą konsekwencje, po wystąpieniu konfliktu – przedyskutować go z dzieckiem w atmosferze spokoju i rzeczowości oraz z ukazaniem konsekwencji jego zachowań,

Ponadto: chwalić za każde pozytywne zachowanie oraz za każdy przejaw radzenia sobie z negatywnymi emocjami bez wybuchu złości, zamiast komunikatu czego ma nie robić np. ,,przestań się kręcić”, skuteczniej będzie mu powiedzieć co powinien zrobić np. ,,otwórz zeszyt, przepisz z tablicy notatkę” unikać agresji słownej, poniżania, ośmieszania czy gróźb gdyż to dodatkowo pobudza dziecko i prowadzi do reakcji nerwicowych albo do reakcji obronnych – arogancka postawa, kłamstwa, agresja

W klasie/na lekcji: uczeń z ADHD powinien siedzieć w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela z najspokojniejszym uczniem z klasy, tyłem do reszty, Nie powinien siedzieć koło okna – uczeń powinien mieć jak najmniej bodźców zewnętrznych, Na lekcji by okiełznać ruchliwość ucznia, należy poprosić go o np. zmazanie tablicy, przyniesienie/odniesienie pomocy szkolnych itp..Wówczas zmniejszymy niepożądaną nadruchliwość ucznia i pozwolimy mu poczuć się potrzebnym, ważnym i akceptowanym. Można ustalić że może się kręcić, machać nogami w ławce, natomiast nie wolno wychodzić z niej czy chodzić po klasie

Nauka Nauczanie ucznia nadpobudliwego jest bardzo trudne. Ze względu na zaburzenia uwagi i pamięci wymaga ono: wyróżniania najważniejszych informacji np. przez podkreślenie na tablicy, zaznaczanie podczas wypowiedzi sygnałem ,,uwaga, to ważne!” Ilustrowanie materiału schematami, korzystanie z pomocy wizualnych dla wzmocnienia przekazu ustnego, Natychmiastowe sprawdzanie poprawności wykonania zadania, Powtarzanie instrukcji tak często jak to potrzebne Nakłanianie uczniów do powtarzania instrukcji po jej usłyszeniu

Leczenie W polskich warunkach leczeniem ADHD zajmuje się lekarz pracujący w Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży. Bezpieczna farmakoterapia przynosi znaczne korzyści. Jednak nie zastąpi oddziaływań wychowawczych. Działa objawowo – nie przyczynowo. Po odstawieniu leków objawy wracają. Lekarstwa pomagają jednak w skupieniu uwagi podczas nauki, zapanowaniu nad potrzebą ruchu czy zmniejszeniu impulsywności.

Leki nie zastąpią wychowania i nauczania Leki nie zastąpią wychowania i nauczania! Praca z dzieckiem z nadpobudliwością wymaga od nas konsekwencji, dużej cierpliwości, zrozumienia istoty zaburzenia. ADHD to zespół objawów, za które nie możemy karać, z których czasami się wyrasta, ale które są i nie można ich wyeliminować. Można natomiast stwarzać dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie.

Polecana literatura: 1. Co się dzieje z moim dzieckiem Polecana literatura: 1. Co się dzieje z moim dzieckiem?: zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania / Sabine Pauli, Andrea Kisch. – Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop. 2004                                      2.  Dlaczego dzieci się wiercą?: zespół nadpobudliwości psychoruchowej: poradnik dla rodziców, wychowawców i nauczycieli / Ulrike Schafer. – Warszawa: Erda, 2001                                    3.  Dzieci i młodzież w kłopocie: poradnik nie tylko dla psychologów / Julian Elliott, Maurice Place. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2000                                                                       4. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo / Hanna Nartowska. – Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych , 1972            5. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym – program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenariusze zajęć / Renata Wiącek. – Kraków: Impuls, 2004                                 

6. Dziecko nadpobudliwe: program korekcji zachowań / Teresa Opolska, Elżbieta Potempska. – Wyd. 2. – Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, 1999                                                                         7. Jak zrozumieć problemy emocjonalne dziecka / Stanley Turecki, Sarah Wernick. – Warszawa: Amber, 1997      8.     Katowanie dzieci z uszkodzeniem mózgu: porażenie mózgowe, upośledzenie umysłowe, opóźnienie psychoruchowe, nadpobudliwość, zespół Downa, padaczka, autyzm / Keith Pennock. – Toruń: Booklinista, 1992                                                                                      9. Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej / Małgorzata Dąbrowska, Małgorzata Rozesłaniec. – Toruń: Adam Marszałek, 2004                                                                                          10. Nadpobudliwe i niespokojne dzieci w przedszkolu poradnik dla wychowawców i rodziców / Wolf-Wedigo Wolfram. – Kielce: Jedność, 2002                                                                              11. Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci: prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć: książka dla rodziców, nauczycieli i lekarzy / Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka. – Lublin: BiFolium, 1999                 

15. W świecie ADHD: nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych / Edward M. Hallowell, Jon J. Ratey. – Poznań: Media Rodzina, cop. 2004                                                  16. Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową: poradnik dla rodziców i nauczycieli / Paul Cooper, Katherine Ideus. – Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, 2001                                                                                                        12. Praca w przedszkolu z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo / Maria Wójcie, Urszula Dąbrowska. – Wyd. 2 uzup. – Kraków: Beseder, cop. 2003                                                                      13. Problemy psychologiczne dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej / pod red. Małgorzaty Święcickiej. – Warszawa: Emu, 2003                                                                     14. Trudności z koncentracją uwagi / Helmut Weyhreter. – Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop. 2002                       

Dziękuję za uwagę!