Ubóstwo i wykluczenie społeczne jako współczesny problem europejski Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej

Czym według Was jest „ubóstwo”? Kogo określamy jako „ubogiego”?

Ubóstwo Ubóstwo określamy względem podstawowych potrzeb życiowych człowieka, związanych z jego strukturą biologiczną, których zaspokojenie decyduje o przeżyciu, a zależy w dużej mierze od posiadania pieniędzy lub innych dóbr materialnych. Kryteriami ubóstwa będą zatem: dostęp do wody pitnej, właściwe warunki sanitarne, wartościowa żywność, odpowiednia odzież, godne miejsce i warunki zamieszkania. „Ubóstwo” to stan osoby, w którym brakuje jej podstawowych dóbr, na skutek czego jej podstawowe potrzeby nie są zaspokojone.

Jak „mierzymy” ubóstwo? Sposób mierzenia ubóstwa jest zagadnieniem skomplikowanym ze względu na złożoność zjawiska. Generalnie, ubóstwo mierzone jest w ujęciu absolutnym lub względnym. W podejściu absolutnym ubogie są te rodziny, te osoby, które nie mają możliwości zaspokojenia potrzeb uznanych w danych warunkach za podstawowe, niezależnie od tego, na jakim poziomie żyją lepiej sytuowane warstwy społeczeństwa. W podejściu względnym (lub relatywnym) ubóstwo rozważane jest jako forma nierówności, nadmiernego dystansu miedzy poziomem życia poszczególnych grup społeczeństwa: ubogie są te osoby, rodziny, których poziom życia jest znacznie niższy niż pozostałych członków społeczeństwa.

Ustalanie poziomu ubóstwa w Polsce Przyjęta w Polsce ustawowa granica ubóstwa, czyli kwota, która uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego z systemu opieki społecznej, wyniosła w 2010 r. dla jednoosobowego gospodarstwa domowego: 477 zł, zaś dla czteroosobowego: 1404 zł (351 zł na osobę) Gospodarstwo domowe zostaje uznane za ubogie, jeśli poziom wydatków był niższy od wartości przyjętej za granicę ubóstwa. Poniżej ustawowej granicy ubóstwa w 2010 r. żyło w Polsce 7,3% osób w gospodarstwach domowych. Wśród nich najwięcej jest osób bezrobotnych, mieszkających na wsi, rolników, rencistów, utrzymujący się z pomocy społecznej. Utrzymało się też zjawisko częstszego zagrożenia ubóstwem ludzi młodych, w tym dzieci, głównie z rodzin wielodzietnych. W 2010 r. ok. 12% dzieci do lat 18 wchodziło w skład gospodarstw, w których poziom wydatków był niższy od ustawowej granicy ubóstwa. Dzieci i młodzież do lat 18 stanowiły ok. 1/3 populacji zagrożonej skrajnym ubóstwem. Źródła: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_ubostwo_w_polsce_2010.pdf http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_badanie_dochodow_i_warunkow_zycia_EU-SILC_2010r.pdf

Najbardziej zagrożoną ubóstwem grupą społeczną w Polsce są beneficjenci pomocy socjalnej, bezrobotni, pracujący nielegalnie oraz rolnicy. Najlepiej mają się przedsiębiorcy oraz… emeryci. Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_ubostwo_w_polsce-broszura.pdf

MPI Wskaźnik Wielowymiarowości Ubóstwa (Multidimensional Poverty Index - MPI) to skomplikowane narzędzie statystyczne za pomocą dziesięciu wskaźników analizuje trzy wymiary funkcjonowania gospodarstw domowych w krajach rozwijających się: zdrowie (umieralność dzieci i poziom żywienia), poziom edukacji (lata nauki i wiek jej podjęcia), poziom życia (elektryczność, warunki sanitarne, woda pitna, paliwo kuchenne, stan podłóg i posiadany majątek). MPI został opracowany na uniwersytecie oxfordzkim w 2010 roku i zastosowany po raz pierwszy w corocznym raporcie ONZ dotyczącym rozwoju na świecie (The 2010 United Nations Development Programme Human Development Report). Pod względem MPI, Polska znajduje się w grupie państw o bardzo wysokim stopniu rozwoju. Źródło: http://www.ophi.org.uk/policy/multidimensional-poverty-index/ http://en.wikipedia.org/wiki/Multidimensional_Poverty_Index http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_PO_Summary.pdf

Mimo że społeczeństwa Unii Europejskiej są uważane za zamożne, szacuje się, że ponad 82 miliony Europejczyków żyje na granicy ubóstwa – stanowi to 16,4 % populacji UE. Zgodnie z definicją przyjętą przez UE, ludzie żyjący w ubóstwie utrzymują się za mniej niż 60% mediany dochodów w danym kraju.

Jak sądzicie, czym jest „wykluczenie społeczne” Jak sądzicie, czym jest „wykluczenie społeczne”? Z czym kojarzy się Wam to sformułowanie?

Wykluczenie społeczne „Wykluczenie społeczne” określamy względem możliwości i warunków uczestnictwa osoby w życiu politycznym, kulturalnym i gospodarczym społeczeństwa. Kryteriami wykluczenia społecznego będzie zatem brak m.in.: a) dostępu do instytucji państwowych i politycznych, wpływu na podejmowane decyzje, brak postawy obywatelskiej, akceptacji we własnym środowisku (z różnych względów); b) dostępu do edukacji, sztuki, rozrywki, wypoczynku oraz informacji i mediów, jak również niezrozumienie wartości fundujących dane społeczeństwo; c) pracy i godnej płacy, możliwości korzystania z systemu zabezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, transportu czy dóbr publicznych, jak również do dóbr konsumpcyjnych. „Wykluczenie społeczne” to stan wyobcowania z życia wspólnoty - w jego wymiarach politycznym, kulturalnym czy gospodarczym.

Grupami społecznymi najbardziej narażonymi na wykluczenie społeczne są: długotrwale bezrobotni, osoby niepełnosprawne, osoby chore psychicznie, uzależnieni, opuszczający zakłady karne i poprawcze, kobiety samotnie wychowujące dzieci, ofiary patologii życia rodzinnego, osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych, starsze osoby samotne, bezdomni, dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych oraz wychowujące się poza rodziną, osoby będące imigrantami oraz członkowi mniejszości narodowych (np. członkowie społeczności romskiej). Źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Wykluczenie_spo%C5%82eczne

Oblicza wykluczenia społecznego w państwach UE problemy zdrowotne i ograniczony (często płatny) dostęp do usług medycznych utrudniony (drogi) dostęp do edukacji, wypoczynku oraz rozrywek wykluczenie finansowe i nadmierne zadłużenie praca i niska płaca nie gwarantujące likwidacji zagrożenia ubóstwem problemy z dostępem do mieszkań (zakup, wynajem), zwłaszcza dla młodych rodzin ograniczony dostęp do nowoczesnych technologii, np. internetu (tzw. wykluczenie cyfrowe) samotność i braku kontaktów z innymi ludźmi wykluczenie finansowe, np. brak dostępu do kredytów i usług finansowych ograniczony dostęp do informacji

Jaka jest relacja pomiędzy ubóstwem i wykluczeniem społecznym?

Ubóstwo    Wykluczenie społeczne Relacja pomiędzy ubóstwem i wykluczeniem społecznym jest przez badaczy odmiennie interpretowana. Biorąc pod uwagę przyjęte określenia, stwierdzamy, że zakres pojęcia „ubóstwo” jest węższy od „wykluczenia społecznego”. Tak rozumiane ubóstwo jest przyczyną wykluczenia z życia społeczeństwa. Ubóstwo    Wykluczenie społeczne Przykłady: a) Osobie bezdomnej, często zmieniającej miejsce pobytu, trudniej będzie brać udział w posiedzeniach np. Rady Osiedla, niż komuś, kto ma stałe miejsce zamieszkania. Z powodu swej bezdomności jest ona wykluczona poza obręb tych, którzy biorą udział w życiu samorządu lokalnego. b) Osobie długotrwale bezrobotnej trudno będzie zafundować sobie wymarzone wakacje np. w Paryżu czy nad morzem. Z powodu braku pracy jest wykluczona poza obręb osób korzystających z wypoczynku.

Tabela przedstawia porównanie ubóstwa i wykluczenia społecznego względem wybranych kryteriów.   UBÓSTWO WYKLUCZENIE SPOŁECZNE SYTUACJA brak dostępu do podstawowych dóbr i niezaspokojenie podstawowych potrzeb wyobcowanie z życia politycznego, kulturalnego i gospodarczego społeczeństwa CZEGO BRAKUJE pieniądze, żywność, mieszkanie, odzież, etc. wielowymiarowy brak relacji społecznych, takich, jak zaangażowanie, integracja czy władza PODZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA pionowy: stojący wyżej (bogatsi) i stojący niżej (biedniejsi) poziomy: grupy wewnątrz (włączeni) i na zewnątrz (wyłączeni) REMEDIUM stworzenie możliwości podjęcia pracy zarobkowej środki aktywizacyjne i integracyjne ANALIZA NAUKOWA ekonomia socjologia Na podstawie: http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/Biblioteka/2006.4.pdf

Ćwiczenie Proszę zaklasyfikować wypowiedź do stanu, o którym świadczy. „Od dwóch lat nie mogę znaleźć pracy, a warunki mojego życia katastrofalnie się pogorszyły, czasem nie mam co do garnka włożyć. Gdy nie znajduję pracy dorywczej, zbieram puszki i makulaturę. Po jakimś czasie, do jednego posiłku dziennie i pustego żołądka można się przyzwyczaić. ” (ubóstwo/ wykluczenie społeczne) „Po przebytej chorobie straciłam przyjaciół, nikt mnie nie odwiedza, nikt nie dzwoni, nikt nie zaprasza. Właściwie, siedzę w domu zupełnie sama”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne) „Znajomi często rozmawiają o tym, co przeczytali i obejrzeli w internecie, wspólnie śmieją z żartów tam znalezionych. W domu nie mam dostępu do sieci, więc wypadłem poza to towarzystwo”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne) „Na korytarzu naszej kamienicy jest tylko jedna łazienka, często tworzą się kolejki. Najgorzej jest rano. Na szczęście, na podwórzu jest sławojka. ” (ubóstwo /wykluczenie społeczne) „Nie radziłem sobie w życiu, po zamknięciu zakładu moje długi narastały, dlatego zostałem zmuszony do opuszczenia mieszkania. Dziś jestem bezdomny, nocuję na dworcach i w noclegowniach”. (ubóstwo /wykluczenie społeczne) „Mąż i ja pracujemy, jednak zarabiamy na tyle mało, że choć wystarcza na związanie końca z końcem, to o kredycie bankowym na własne mieszkania nie mamy co marzyć. Jednak do końca życia nie będziemy mieszkali u jego rodziców. Chcemy coś wynająć – to droższe, ale samodzielności jest większa.” (ubóstwo/ wykluczenie społeczne) „Nie jestem w stanie kupić dzieciom takich ubrań, o jakich marzą. Wszystko, co noszą, pochodzi z Caritasu, czasem z lumpeksu”. (ubóstwo /wykluczenie społeczne) „Nie sądzę, abym miał jakiś wpływ na decyzje, które podejmowane są przez władze gminy, Wiecie przecież, jak oni traktują emerytów!”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne) „Żadne z moich czworga dzieci nie chodzi do kina. Jeden bilet kosztuje 15 złotych, to razem daje 60 zł. A za co kupię chleb i masło?!”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)

Przyczyny ubóstwa i wykluczenia społecznego Osobiste lenistwo, niegospodarność, nieudolność, uzależnienia, nałogi i patologie, choroby, niepełnosprawność, brak wykształcenia i analfabetyzm, podeszły wiek, brak zabezpieczeń socjalnych, zaniżona samoocena (np. kompleksy), rozwiązłość seksualna. Pozaosobiste strukturalne bezrobocie, spadek realnych dochodów wielu grup zawodowych, klęski naturalne i katastrofy, ograniczanie i wadliwe rozdzielanie środków na pomoc społeczną, dyskryminujące wzorce kulturowe, nierówności społeczne, wojny, opresywny system polityczno-ekonomiczny, przestępczość, uchodźstwo, sąsiedztwo polityczne, przemoc, migracje (często nielegalne).

Ekonomiczne przyczyny ubóstwa i wykluczenia społecznego rozpad tradycyjnych form społecznych, np. rodziny trudna sytuacja gospodarcza kontynentu, kraju, regionu brak kapitału bądź sprzyjających warunków dla podjęcia działalności gospodarczej przestarzała technologia, generująca wysokie koszty produkcji i niską jakość wyrobu; niewłaściwy sposób produkcji rolnej, wydobycia i wykorzystania surowców wciąż odczuwalne skutki systemu komunistycznego w państwach Europy Środkowo-Wschodniej niski kapitał społeczny, brak międzyludzkiego zaufania brak lub niedorozwój infrastruktury (np. budynki, drogi, telefon, internet) błędnie prowadzona polityka ekonomiczna państwa lub UE, biurokratyzacja i korupcja, wysokie podatki konkurencja na rynku towarów i usług doraźny charakter pomocy socjalnej ideologie destruujące wzorce zachowań i ład społeczny przyczyny ubóstwa: praktyki biznesowe, zatrud­nienie, fair trade, konkurencyjność/uczciwość w handlu kapitał naturalny i jego wykorzystanie system prawny, demokracja migracje edukacja status kobiet instytucje, infrastruktura religia i kultura, wzorce zachowań wartości rodzinne wykorzystanie zasobów naturalnych, np. wycinka lasów, gaz ziemny Na podstawie: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Europie na przykładzie Wielkiej Brytanii Wydawać się może, że ubóstwo dotyka tylko najbiedniejsze kraje UE. Tymczasem jest to problem obecny także w najbogatszych państwach. Np. w Wielkiej Brytanii, w 2008 roku: 23 % populacji UK żyło w ubóstwie – 13,5 milionów osób. 31 % dzieci żyło w ubogich rodzinach - 4 miliony dzieci. 10,7 % osób dorosłych i 16,7% dzieci żyje w rodzinach, w których nikt nie pracuje. 18 emerytów i rencistów dotkniętych było ubóstwem – 2 miliony osób. Zagrożenie ubóstwem osób 65+ wynosi 27% w przypadku mężczyzn i 32% w przypadku kobiet. Jest ono wyższe niż unijna średnia wynosząca odpowiednio 16% i 22%. Ryzyko ubóstwa relatywnego dotyczy 19% brytyjskiego społeczeństwa, wobec unijnej średniej wynoszącej 16%. Źródła: Reporting poverty in the UK A practical guide for journalists, Revised edition 2009, strona 17; http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=757&langId=en (United Kingdom - Joint Report on Social Protection and Social Inclusion 2009)

…w województwie kujawsko-pomorskim

Szacuje się, że w województwie kujawsko pomorskim poniżej granicy ubóstwa przyjętej na poziomie minimum egzystencji żyło ok. 160 tys. osób (ok. 8 %). W sferze ubóstwa ustawowego żyło ok. 340 tys. mieszkańców województwa. Żadnych oszczędności nie miało 65 % rodzin mieszkających w miastach oraz 75 % rodzin na wsi. Na oszczędzanie może sobie pozwolić co 5 gospodarstwo (23 % gospodarstw domowych w miastach i 15 % na wsi). Co 20 gospodarstwo domowe zajmowało mieszkanie, w którym nie ma toalety (2 % w miastach, 9 % na wsi); 6 % gospodarstw nie miało łazienki, (4 % w miastach i 11 % na wsi), a w co setnym mieszkaniu nie było bieżącej wody (przede wszystkim na wsi — 3 %). W 10-11 % mieszkań znajdowały się niesprawne technicznie instalacje elektryczne, kanalizacyjne i wodociągowe, a 13 % mieszkań miało przeciekający dach, zawilgocone ściany, podłogi, fundamenty, butwiejące okna lub podłogi. Podłączenie do Internetu miało w województwie kujawsko pomorskim 42 % gospodarstw. Dostępu do Internetu w domu nie miała ponad połowa gospodarstw mieszkających w miastach (52 %) oraz bez mała 3/4 gospodarstw na wsi (72 %). W połowie 2008 r. komputer osobisty (stacjonarny lub przenośny-laptop) posiadała ponad połowa gospodarstw domowych (55 %). Źródło: http://www.kujawsko-pomorskie.pl/files/rzecznik/20091020_ankieta/ubostwo.pdf

Dziękuję za uwagę.