Prof. dr hab. Zbigniew B. Gaś (wszelkie prawa zastrzeżone) WARTOŚCI I NORMY W WYCHOWANIU I PROFILAKTYCE

Podstawowe zagadnienia: Na czym polega istota wychowania? Jakie są zagrożenia dla wychowania? Po co jest profilaktyka? Jaka jest relacja między wychowaniem a profilaktyką Wartości jako podstawa wychowania i profilaktyki Czym są wartości? Co to są normy? Normy jako drogi realizacji wartości Wartości chrześcijańskie jako podstawa wychowania i profilaktyki Proces wprowadzania wychowanka w świat wartości i norm Warunki skutecznego wprowadzania w świat wartości i norm Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Kontrowersje wokół istoty wychowania „Trzeba jasno zdać sobie sprawę z tego, co to jest WYCHOWANIE i jak należy je przeprowadzać, bo obecnie panuje pod tym względem rozbieżność poglądów” Arystoteles Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wszelkie prawa zastrzeżone Wychowanie to proces wspomagania wychowanka w rozwoju, ukierunkowanym na osiąganie pełnej dojrzałości w czterech podstawowych sferach: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej. Tak rozumiany kontakt wychowawczy: angażuje dwie osoby: wychowawcę (np. rodzica, nauczyciela, duszpasterza, sąsiada, starszego kolegę) oraz wychowanka (w różnym wieku), pozostające w osobowej relacji, współdziałające w osiąganiu celów wychowawczych. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Istota wspomagania dziecka w rozwoju Świat wychowawcy Świat wychowanka ZMIANY ROZWO- JOWE OSOBA WYCH. UMIEJĘT- NOŚCI WYCH. WARUNKI DO ROZWOJU Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wszelkie prawa zastrzeżone Osoba wychowawcy świadomość siebie i swojego systemu wartości przeżywanie oraz okazywanie emocji i uczuć dostarczanie wychowankowi wzorców postaw i zachowań zainteresowanie ludźmi i sprawami społecznymi jasne zasady etyczne poczucie odpowiedzialności Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Umiejętności wychowawcy rozumienia wychowanka i okazywania mu tego zapewniania wychowankowi bezpieczeństwa w sytuacjach trudnych sprzyjania pozytywnemu działaniu i dokonywaniu zmian w zachowaniu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Warunki sprzyjające rozwojowi doświadczanie przez wychowanka zrozumienia i akceptacji poczucie więzi uczuciowych z wychowawcą otwartość we wzajemnych relacjach wzajemny szacunek wychowawcy i wychowanka świadomość granic w życiu i rozwoju dzielenie się odpowiedzialnością za osiąganie zmian w procesie wychowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Cele wychowania to osiąganie przez wychowanka: dojrzałości fizycznej – związanej nie tylko z naturalnymi procesami rozwoju fizycznego, ale również z nabywaniem wiedzy i umiejętności umożliwiających prowadzenie zdrowego stylu życia dojrzałości psychicznej – ukierunkowanej na osiąganie odpowiedzialności za siebie i swój stosunek do świata dojrzałości społecznej – polegającej na nabywaniu umiejętności prawidłowego wywiązywania się z pełnionych ról społecznych i systematycznego przygotowywania się do podejmowania nowych ról (związanych z cyklem życia) dojrzałości duchowej – obejmującej przede wszystkim posiadanie konstruktywnego i stabilnego systemu wartości oraz poczucia sensu istnienia Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wiodące przyczyny niskiej skuteczności działań wychowawczych deficyty w kompetencjach wychowawczych rodziców i nauczycieli osobiste ograniczenia wychowanka niekorzystne zjawiska i działania ogólnospołeczne Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wybrane zagrożenia dla dojrzewania fizycznego przeciążenie pracą intelektualną ograniczającą ruch i wysiłek fizyczny preferowanie pasywnych form spędzania czasu wolnego niewłaściwa dieta kult mięśni i siły fizycznej (u chłopców) kult zgrabnej sylwetki (u dziewcząt) kult farmakologii – chemia lekarstwem na wszystko Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wybrane zagrożenia dla dojrzewania psychicznego zacieranie granic w życiu i rozwoju (prawa a nie obowiązki) promowanie egocentryzmu („jestem najważniejszy na świecie”) akceptowanie egoizmu („wszystko mi się należy”) samozadowolenie jako cel rozwoju (żyć przyjemnie a nie odpowiedzialnie) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wybrane zagrożenia dla dojrzewania społecznego osłabianie roli rodziny w życiu dziecka oderwanie ról społecznych od wieku życia dziecka zagrożenia dla funkcjonowania w rolach zawodowych deformowanie szeregu ról społecznych (np. kibic, biznesmen, dobroczyńca, lobbysta, autorytet moralny) podważanie autorytetów społecznych (rodziców, nauczycieli, duszpasterzy itp.) i wprowadzanie pseudo autorytetów Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wybrane zagrożenia dla dojrzewania duchowego redefinicja wartości np. WOLNOŚĆ -> samowola DOBRO/ZŁO -> mniejsze zło OTWARTOŚĆ -> bezkrytycyzm TOLERANCJA -> akceptacja dysfunkcji i patologii POSZANOWANIE ŻYCIA -> aborcja i eutanazja eliminowanie niektórych wartości np. TRADYCJA -> nowoczesność PATRIOTYZM -> europejskość NARÓD -> obywatel ograniczanie roli religijności i wprowadzanie laickości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Zachowanie dysfunkcjonalne dzieci i młodzieży sprzeczne z normami rozwojowymi zakłócające prawidłowy proces dojrzewania wywołujące dezakceptację społeczną wyzwalające reakcje osób znaczących Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Istota analizy zachowania dysfunkcjonalnego DLACZEGO? przyczyny teoria czynniki ryzyka i zabezp. PO CO? potrzeby rola rozw. wspieranie ucznia ZACHOWANIE DYSFUNKCJONALNE (np. picie alkoholu, palenie tytoniu, stosowanie przemocy, wagary) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wszelkie prawa zastrzeżone Profilaktyka to kompleksowa interwencja kompensująca niedostatki wychowania, obejmująca równolegle trzy nurty działania: wspomaganie dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Relacja między wychowaniem a profilaktyką WARTOŚCI I NORMY WYCHOWANIE PROFILAKTYKA Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wszelkie prawa zastrzeżone Wartości To wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich. Wartości obejmują więc zarówno elementy świata materialnego, jak i duchowego. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Hierarchia wartości (wg Maxa Schellera) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wszelkie prawa zastrzeżone Normy to powinności, nakazy i zakazy wskazujące sposoby i metody realizowania nadrzędnych wartości. Ze względu na realizowane wartości normy można podzielić na: teologiczne – gdzie nadrzędną wartością jest DOBRO, czyli wszelkie działania człowieka określa obowiązek czynienia dobra formalne – gdzie nadrzędną wartością jest OBOWIĄZEK, czyli właściwe działanie to bezwzględne realizowanie nakazów obowiązku Normy są podstawowym spoiwem każdej wspólnoty ludzkiej, porządkują życie społeczne, zapewniają ludziom poczucie bezpieczeństwa Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Rodzaje zachowań uwzględniających normy moralne (wg w. Tatarkiewicza) Podporządkowanie się ogólnej zasadzie obowiązującej w danym społeczeństwie (np. oddaj co pożyczyłeś) Bezpośrednie, nieuświadomione poczucie, że tak należy postąpić (np. ratowanie tonącego) Dokonanie bilansu zysków i strat (działania złożone i czasochłonne) WARTOŚCI Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wszelkie prawa zastrzeżone Wartości chrześcijańskie jako podstawa działań wychowawczych i profilaktycznych godność osoby świętość życia ludzkiego centralna rola rodziny opartej na małżeństwie znaczenie wykształcenia wolność myśli, słowa wolność głoszenia własnych poglądów wolność wyznawania religii ochrona prawna jednostek i grup współpraca wszystkich na rzecz wspólnego dobra praca pojmowana jako dobro osobiste i społeczne władza polityczna pojmowana jako służba, podporządkowana prawu i rozumowi, a ograniczona przez prawa osoby i narodów (Jan Paweł II: Wartości chrześcijańskie duchowym fundamentem Europy) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

4 kroki wprowadzania wychowanka w świat wartości Rozpoznawanie wartości Rozumienie wartości Akceptowanie wartości Respektowanie wartości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Krok 1 – rozpoznawanie wartości istotą tego kroku jest nabywanie umiejętności rozpoznawania tego, co jest wartością i odróżniania od tego, co nie jest wartością. dokonuje się głównie przez obserwację zachowań osób znaczących, a więc przede wszystkim: rodziców, nauczycieli, rówieśników, autorytetów społecznych itp. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Krok 2 – rozumienie wartości istotą tego kroku jest rozumowa analiza istoty danej wartości, z możliwością dokonania bilansu zysków i strat dokonuje się głównie w drodze intelektualnej obróbki własnych doświadczeń i obserwacji świata zewnętrznego Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Krok 3 – akceptowanie wartości istotą tego kroku jest przyjęcie, że wartości praktykowane przez innych są szansą na godne życie i uzyskanie poczucia przynależności do grupy dokonuje się głównie w drodze doświadczania wzmocnień zewnętrznych za przyjmowanie wartości obowiązujących w danej grupie społecznej Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Krok 4 – respektowanie wartości istotą tego kroku jest przyjęcie wartości jako podstawy norm przestrzeganych we własnym zachowaniu dokonuje się głównie w drodze doświadczania wewnętrznych wzmocnień za prowadzenie osobiście satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego stylu życia Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Warunki skutecznego wprowadzania wychowanka w świat wartości: Oparcie się na rodzinie Współpraca wszystkich wychowawców Wychowawca jako wzór osobowy Wychowanek jako osoba Czytelne dla wychowanka granice Konstruktywna grupa rówieśnicza Doświadczenia społeczne wzmacniające prawidłowy system wartości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Oparcie się na rodzinie dostarcza wzorców zapewnia oparcie w poszukiwaniu i budowaniu systemu wartości przez pozytywne więzi ułatwia korektę wartości przez wewnętrzne relacje rodzinne utwierdza w dokonywanych wyborach Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Współpraca wszystkich wychowawców zapewnia jednolity system wartości wdraża i egzekwuje spójne normy zachowań gwarantuje wymianę informacji umożliwiających podejmowanie działań korekcyjnych daje wychowankowi oparcie w różnych sytuacjach życiowych chroni przed manipulacją Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wychowawca jako wzór osobowy styl życia oparty na konstruktywnym i stabilnym systemie wartości czytelne dla wychowanka normy zachowania zgodność deklaracji z praktyką życiową nieustające samodoskonalenie Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Wszelkie prawa zastrzeżone Wychowanek jako osoba jest wartością samą w sobie (dlatego, że jest, a nie jaki jest) ma prawo do szacunku i godności osobistej ma potencjały, aby ciągle stawać się doskonalszym człowiekiem ma prawo do błędu i szansę jego naprawiania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Czytelne dla wychowanka granice jasne rozróżnianie dobra i zła czytelne prawa i obowiązki - dostosowane do wieku życia i poziomu dojrzałości zrozumiałe dla wychowanka i realistyczne konsekwencje naruszania granic jednoznaczne rozgraniczenie między akceptacją osoby wychowanka i oceną jego zachowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Konstruktywna grupa rówieśnicza preferująca społecznie akceptowane wartości przestrzegająca obowiązujące normy zachowania wspierająca w pozytywnych działaniach dająca konstruktywne oparcie w rozwiązywaniu kryzysów w wartościowaniu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

Doświadczenia społeczne wzmacniające prawidłowy system wartości wzmacnianie konstruktywnego systemu wartości i przestrzegania norm postępowania stosowanie sankcji za naruszanie norm postępowania tworzenie warunków do działania prospołecznego tworzenie środowiska sprzyjającego korekcie systemu wartości i norm zachowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

do osobistych refleksji Dziękuję za uwagę i zapraszam do osobistych refleksji Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone