WYKŁAD VII Regionalne systemy ochrony mniejszości narodowych (opracował dr hab. Walenty Baluk, prof.) Literatura: J. Sozański, Ochrona mniejszości w systemie uniwersalnym, europejskim i wspólnotowym, Warszawa 2002; S. Pawlak, Ochrona mniejszości narodowych w Europie, Warszawa 2001

System ochrony mniejszości w ramach Rady Europy Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950 r.) Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych (1992 r.) Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych (1995 r.)

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950 r.) Art. 14 „Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, ... ”. Przestrzeganie postanowień Konwencji zapewniała: Europejska Komisja Praw Człowieka i Trybunał Europejski Praw Człowieka. Skargi do w/w organów mogą składać zarówno jednostki jak i grupy jednostek. Warunkiem jest uznanie przez państwo kompetencji Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Trybunału Praw Człowieka. W 1998 r. w ich miejsce powołano Trybunał Praw Człowieka. Jest on właściwym organem dotyczącym interpretacji i stosowania Konwencji. W jego skład wchodzą przedstawiciele każdego z państw członkowskich.

Tematyka mniejszościowa w RE w latach 1950 – 1990 Okres lat 1950-1960 - Z powodu obaw przed powielaniem problemów z zakresu polityki mniejszościowej w latach 50. nie doszło do utworzenia tzw. Europejskiego Biura ds. Mniejszości. - W 1957 r. Zgromadzenie Konsultacyjne poprosiło Komitet Prawny i Administracyjny o sporządzenie raportu w sprawie sytuacji prawnej mniejszości w państwach członkowskich RE. Komitet Ministrów nie poparł tej inicjatywy twierdząc, że publiczna debata na ten temat może przysporzyć więcej zła niż dobra. - W 1957 r. powołano Podkomitet Komitetu Prawnego i Administracyjnego, którego zadaniem miało być opracowanie studiów porównawczych na temat mniejszości zamieszkałych w państwach członkowskich. Dwa lata później Podkomitet przedstawił wyniki swoich badań, uznając ustawodawstwo mniejszościowe Austrii, Danii, Niemiec i Włoch za zadawalające. - W latach 60. Komitet Ministrów wstępnie zobowiązał się do opracowania osobnego protokołu do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, poświęconego wyłącznie prawom mniejszości lecz po 12 latach wycofał się z tej inicjatywy.

W latach 70. RE skoncentrowała się na badaniu położenia mniejszości narodowych m. in. w państwach nie należących do RE – ZSRR i Bułgarii, a także na opracowaniu pewnych grup praw mniejszości (kulturalnych i językowych). Prawa te nie wzbudzały tyle emocji co polityczne, zaś były niezbędne do zachowania przez mniejszości ich tożsamości. W 1978 r. wysunięto propozycję przygotowania europejskiej karty praw kulturalnych mniejszości narodowych. W 1981 r. Zgromadzenie Parlamentarne przyjęło rezolucję zalecającą opracowanie Karty języków mniejszościowych i regionalnych. Projekt wspomnianej Karty przedstawiono w 1988 r. - Na początku lat 90. przedstawiono tzw. raport Grisela, dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i grup etnicznych w państwach członkowskich RE. Raport ten stwierdził wielce zróżnicowanie i niekorzystne położenie grup mniejszościowych żyjących w Europie. Wskazał na konieczność intensyfikacji prac w dziedzinie ochrony mniejszości (opracowanie standardów międzynarodowych i wpływanie przez rekomendacje na ustawodawstwo krajowe).

- 1 X 1990 r. Zgromadzenie Parlamentarne przyjęło rekomendację dotyczącą praw mniejszości. Rekomendacja podkreśla potrzebę pełnej implementacji standardów wypracowanych w ramach KBWE, a ponadto wskazuje ogólne zasady ochrony mniejszości (minimum praw). Zgromadzenie Parlamentarne powołało Europejską Komisję „Demokracja przez Prawo”, zwanej także Komisją Wenecką. Zajęła się ona opracowaniem zbioru zasad dotyczących mniejszości oraz odrębnej konwencji dotyczącej ochrony praw mniejszości narodowych. - W 1993 r. podczas szczytu w Wiedniu przyjęto Deklarację Wiedeńską. Głowy państw i rządów wezwały Komitet Ministrów RE do niezwłocznego opracowania projektu otwartej dla wszystkich państw, nie tylko członków RE, konwencji o prawach mniejszości narodowych. - W listopadzie 1993 r. Komitet Ministrów RE utworzył Komitet ds. Ochrony Mniejszości Narodowych (w celu doraźnym). W jego skład weszli przedstawiciele Komitetu Praw Człowieka, Rady ds. Współpracy Kulturalnej przy RE. Komitetu RE ds. Mass Mediów, a także członkowie Komisji Weneckiej. Wysoki Komisarz KBWE ds. Mniejszości Narodowych oraz przedstawiciele Komisji Wspólnot Europejskich uczestniczyli w obradach jako obserwatorzy. Wynikiem prac było opracowanie projektu konwencji mniejszościowej. - Ramowa Konwencja o ochronie mniejszości narodowych została otwarta do podpisu w lutym 1995 r.

Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych Karta została otwarta do podpisu 5 XI 1992 r., natomiast weszła w życie 1 marca 1998 r. Karta wprowadza pojęcie języków regionalnych i mniejszościowych. Art. 1 „Języki regionalne lub mniejszościowe oznaczają te języki, które są: -   tradycyjnie używane na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa; -    różnią się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmują ani dialektów języka oficjalnego państwa, ani języka migrantów”. Cz. II Karty zawiera zasady ogólne: -    zobowiązanie państw do uznania tych języków; -    respektowania ich geograficznego występowania; -    popierania używania ich w mowie i piśmie, w życiu prywatnym i publicznym; -    wspierania edukacji w tych językach na wszystkich poziomach; -    prowadzenia nad nimi studiów; -    nauczania tych języków osoby zamieszkujące obszary występowania tych języków (za zgodą zainteresowanych); -    popieranie wymiany międzynarodowej w tym zakresie; - wspierania języków nie-terytorialnych.

Zasady ratyfikacji: a)  państwo ratyfikujące zobowiązuje się do stosowania zasad ogólnych z części II do wszystkich języków regionalnych i mniejszościowych; b) w odniesieniu do języków wyszczególnionych w chwili ratyfikacji państwa zobowiązują się do stosowania 3/5 ustępów spośród części III (przynajmniej 3 ust. z art. 8 (oświata) i art. 12 (działalność kulturalna) ora po jednym z art. 9 (władze sądowe), art. 10 (władze administracyjne), art. 11 (media), art. 13 (życie ekonomiczne i społeczne). Tworzą one próg minimum międzynarodowych zobowiązań państwa w dziedzinie językowej.

Art. 8 W sferze oświaty Strony zobowiązują się, w odniesieniu do terytorium, gdzie te języki są używane, bez szkody dla nauczania oficjalnego języka do udostępnienia oświaty: a) przedszkolnej w tych językach; b) podstawowej -// ; c) średniej - //-; d) zawodowej -//-; e) wyższej -//-; f) kursów dla dorosłych -//-. Oprócz tego stwierdzono, że w sferze oświaty państwa zobowiązują się bez szkody dla języka oficjalnego do: -  uzupełnienia nauki tych języków odpowiednimi zmianami w nauczaniu historii i kultury, uwzględniającymi specyficzne doświadczenia mniejszości lub społeczności regionalnych; - zapewnienia odpowiedniej ilości wykształconych nauczycieli niezbędnych do prowadzenia nauki tych języków; - powołania odpowiednich ciał nadzorujących to nauczanie i przedstawiających publicznie raporty o sytuacji w tej dziedzinie; - i inne.

Art. 12. Działalność kulturalna i jej baza materialna Strony zobowiązują się do: a)  popierania form wypowiedzi oraz roztaczania opieki nad dostępem do prac w tych językach; b) popierania różnego rodzaju prac powstających w językach regionalnych i mniejszościowych oraz ich tłumaczenia; c)  popierania dostępu do prac tworzonych w in. językach poprzez ich tłumaczenie na j. regionalny i mniejszościowe; d) uwzględniania przez organa ds. kultury i oświaty w realizowanych przedsięwzięciach zróżnicowania językowego; e) popierania rozwiązań, w których organizacje zajmujące się sprawami kultury i oświaty posiadałyby pracowników z płynną znajomością języka mniejszościowego; f)  zachęcania reprezentantów takich środowisk do aktywności kulturalnej i oświatowej; g) zachęcania instytucji kulturalnych do wystawiania i in. form prezentacji dzieł w takich językach; h) wspierania badań służących rozwojowi różnych form (np. prawnej i biznesowej) tych języków.

Art. 9. Władze sądowe 1. Strony zobowiązują się do okręgów sądowych, w których liczba mieszkańców to uzasadnia do tego, żeby sądy prowadziły postępowanie na żądanie każdej ze stron w językach regionalnych lub mniejszościowych: a)      postępowania karne; b)      postępowania cywilne; c)      postępowanie w sprawach administracyjnych; d)      zobowiązują się do podjęcia kroków w celu zapewnienia tłumaczy w procesie sądowym; 2. Zobowiązują się do nie odmawiania uznania ważności dokumentów prawnych sporządzonych w języku regionalnym lub mniejszościowym. 3. Strony zobowiązują się do udostępnienia w językach regionalnych lub mniejszościowych najważniejszych tekstów ustaw dotyczących osób posługujących się tym językiem.

Art. 10. Władza administracyjna i służba publiczna 1. Strony zobowiązują się w jednostkach administracyjnych, gdzie występują owe grupy do zapewnienia: -         aby władze i urzędnicy posługiwały się tymi językami; -         aby osoby posługujące się tymi językami mogli składać w tych językach wnioski i otrzymywać odpowiedzi; -      aby osoby posługujące się tymi językami mogły składać w tych językach ze skutkiem prawnym wnioski; -         udostępnienie formularzy w wersjach językowych tych grup lub dwujęzycznych; -        zezwolenie władzom regionalnym na sporządzanie dokumentów w tych językach. 2. Strony zobowiązują się stworzyć lub zachęcać do używania języków regionalnych lub mniejszościowych w pracy organów władzy regionalnej lub lokalnej (Stosowania języków mniejszościowych jako pomocniczych). - w nazwach miejscowości obok nazw w języku oficjalnym do stosowania nazw w języku mniejszościowym. 3. Zezwolenie na wykorzystywanie tych języków przy wykonywaniu usług publicznych. 4. Szkolenia urzędników w tych językach. 5. Respektują prawo do nazwiska w brzmieniu języka ojczystego takich osób.

Art. 11. Media. 1. Strony zobowiązują się do: - zapewnienia utworzenia przynajmniej jednej stacji radiowej i telewizyjnej w językach regionalnych i mniejszościowych; - wydania odpowiednich przepisów zobowiązujących stacje nadawcze do oferowania programów w tych językach; - ułatwiania produkcji i dystrybucji materiałów audiowizualnych w językach regionalnych lub mniejszościowych; - ułatwiania utworzenia przynajmniej jednego tytułu prasowego; - subsydiowania takich mediów. 2. Strony zobowiązują się zagwarantować swobodny bezpośredni odbiór programów radia i telewizji nadawanych z sąsiednich krajów w języku identycznym lub podobnym.

Art. 13. Życie ekonomiczne i społeczne. 1. W odniesieniu do działalności społecznej i ekonomicznej usunięcie przepisów: -   zabraniających używania języków mniejszościowych i regionalnych w dokumentach, w szczególności w umowach o pracę i technicznych (instrukcje obsługi); -    zabraniających używania tych języków w procesie produkcyjnym. 2. Strony zobowiązują się do: -     używania tych języków przy sporządzeniu przekazów pieniężnych (czeków, weksli itp.) lub innych dokumentów finansowych; -        zachęcania posługiwania się tymi językami w życiu społecznym i gospodarczym; -        zakłady opieki społecznej przyjmowały i leczyły osób posługujących się językami regionalnymi; -         do sporządzenia w tych językach instrukcji bezpieczeństwa i praw konsumentów. Art. 14. Wspierać kontakty transgraniczne pomiędzy grupami posługującymi się tymi samymi lub podobnymi językami.

Stosowanie Karty (art. 15-16) państwa-strony zobowiązane są do: -  przedstawienia Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy raportów (pierwszy w ciągu roku, a następne trzech) o ich polityce wobec języków mniejszościowych; -   podanie ich do wiadomości publicznej; -   przedstawienia raportów w formie podanej przez Komitet Ministrów. Raporty przedstawione Sekretarzowi Generalnemu bada Komitet Ekspertów. W skład Komitetu wchodzi jeden człowiek każdej ze stron powołany przez Komitet Ministrów z listy osób o najwyższym autorytecie moralnym i kompetencjach. Członkowie są powoływani na okres 6 lat z możliwością ponownego wyboru. Na podstawie raportów przedkładanych przez państwa, a także uwag organów lub stowarzyszeń w państwie-stronie Komitet Ekspertów przygotowuje swój raport, który przedkłada Komitetowi Ministrów (z uwzględnieniem ewentualnych zaleceń państwu lub grupie państw). Sekretarz Generalny sporządza dla Zgromadzenia Parlamentarnego dwuletni szczegółowy raport na temat stosowania Kart.   Żadne z postanowień Karty nie może być wykorzystywane wbrew prawu międzynarodowemu, a w tym przede wszystkim zasadzie suwerenności i integralności terytorialnej państw (art. 5).

Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych Tekst Konwencji był otwarty do podpisania 1 lutego 1995 r., natomiast wszedł w życie 1 lutego 1998 r. Cz. I i II zawierają zasady ogólne, będące podstawą szczegółowych rozwiązań. Osoby należące do mniejszości mają prawo do: -    swobodnego określenia swojej przynależności narodowej; -    korzystania z praw i wolności indywidualnie i zbiorowo; -  swobodnego używania swego języka w życiu prywatnym i publicznym oraz do używania nazwisk w brzmieniu języka ojczystego, umieszczenia napisów prywatnych w ich języku ojczystym; -    tworzenia własnych placówek edukacyjnych; -    posiadania, otrzymywania i przekazywania informacji w swoim języku ojczystym; - prawo nauki języka ojczystego i nauki w języku ojczystym (na wszystkich szczeblach); - utrzymywania swobodnych i pokojowych kontaktów.

Państwa mają obowiązek: - zakazać dyskryminację z powodu przynależności do mniejszości; - zapewnienia równości pomiędzy większością a mniejszością we wszystkich sferach życia społecznego; - obowiązek państw stron do utrzymania i tworzenia warunków niezbędnych do zachowania tożsamości; -   zaniechać działań na rzecz asymilacji; -   do rozwijania i szerzenia wiedzy o mniejszościach; - do umieszczenia w rejonach, gdzie tradycyjnie zamieszkują mniejszości (w razie potrzeby) nazw ulic i miejscowości także w językach mniejszości.

Cz. III. Przy korzystaniu z zasad wynikających z Konwencji osoby należące do mniejszości zobowiązane są do respektowania konstytucji i innych ustaw obowiązujących w ich krajach oraz prawa innych – zwłaszcza większości lub innych mniejszości (art. 20). Cz. IV. (Zasady nadzoru) Kontrolę powierzono Komitetowi Ministrów, głównemu organowi politycznemu RE. Komitet Ministrów powołuje Komitet doradczy-znanych ekspertów. Dla państw nie będących członkami RE zostanie stworzony odpowiedni tryb nadzoru. W ciągu jednego roku po wejściu w życie Konwencji państwa przekazują Sekretarzowi Generalnemu informację o prawach i środkach wprowadzenia w życie zobowiązań. Następnie informacje są przekazywane okresowo. Sekretarz Generalny RE przekazuje ową informację Komitetowi Ministrów. Ten ostatni organ może osobiście poprosić państwo o przedstawienie mu raportu na temat wykonania postanowień konwencji.

Ochrona mniejszości w ramach OBWE ► Akt końcowy KBWE w Helsinkach (1975 r.) „Państwa uczestniczące, na których terytorium znajdują się mniejszości narodowe, będą szanować prawo osób, należących do takich mniejszości, do równości wobec prawa, dadzą im pełną możliwość rzeczywistego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności i w ten sposób będą chronić ich uzasadnione interesy w tej dziedzinie”. ►Wiedeńskie Spotkanie KBWE (1986-1989) Dokument końcowy zobowiązał państwa do: -   zapewnienia ochrony praw człowieka i podstawowych wolności osób należących do mniejszości narodowych na ich terytorium; -   nie dyskryminowania mniejszości i sprzyjania realizacji ich prawowitych interesów w dziedzinie praw człowieka i podstawowych wolności; -    popierania tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej mniejszości; - równouprawnienia mniejszości z innymi i zapewnienia im korzystania z przysługujących praw;

Dokument Spotkania Kopenhaskiego Konferencji w sprawie ludzkiego wymiaru (1990 r.) W dokumencie postanowiono, że: - mniejszości mogą korzystać z przysługujących praw jednostkowo i grupowo; -  prawa mniejszości stanowią integralną część praw człowieka; - korzystanie z praw przez mniejszość powinno przebiegać w warunkach pełnej równości i bez dyskryminacji; -  przynależność do mniejszości jest sprawą indywidualnego wyboru; - mniejszości mają prawo swobodnego rozwijania swej tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej lub religijnej- bez jakichkolwiek prób asymilacji wbrew ich woli.

Pkt. 32 / mniejszości mają prawo do: 1)  posługiwania się językiem ojczystym w życiu prywatnym i publicznym; 2)  tworzenia i utrzymywania własnych instytucji, organizacji lub stowarzyszeń; 3) wyznawania i praktykowania swej religii i nauczania religii w swym języku ojczystym; 4) ustanowienia i utrzymywania niezakłóconych kontaktów wewnątrz i nazewnątrz grupy; 5) dostępu do informacji w swym języku ojczystym, jej rozpowszechniania i wymiany; Pkt. 33./ Zobowiązania państw w zakresie mniejszości: 1) ochrona tożsamości mniejszości na ich terytorium; 2) dążenia państw do stwarzania możliwości nauczania osób należących do mniejszości ich języka lub w ich języku oraz posługiwanie się nim wobec władz publicznych - tam gdzie jest to możliwe i konieczne; 3) szanowanie praw osób należących do mniejszości w zakresie skutecznego uczestnictwa w sprawach publicznych; 4) uznania potrzeby współpracy międzynarodowej w dziedzinie praw człowieka.

Paryska Karta Nowej Europy (efekt przyjęcia Dokumentu Spotkania Kopenhaskiego) Paryska Karta została podpisana przez szefów państw i rządów w listopadzie 1990 r. Ten ważny dokument zawierał zobowiązanie wszystkich państw Europy, Azji Środkowej i Ameryki Północnej do kierowania się fundamentalnymi wartościami, w odniesieniu nie tylko do stosunków między państwami, lecz również do podstawowych zasad organizacji społeczeństwa w ramach państwa: że będą one opierały się na respektowaniu praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości narodowych, na rządach prawa, demokracji i gospodarce rynkowej.

Dokument Helsiński „Wyzwania czasu przemian” z 1992 r. Na mocy tego dokumentu powołano instytucje Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych. Celem mandatu Wysokiego Komisarza jest zapobieganie konfliktom spowodowanym zamieszkiwaniem w państwie członkowskim OBWE mniejszości narodowych (etnicznych, językowych, religijnych) przez działania dyplomatyczne o charakterze poufnym i bezstronnym. Sprawy wiążą się z problemami, które stanowią samo sedno egzystencji państw: stosunkiem między regionami i centrum, kwestiami granicznymi, jak również istotą integralności terytorialnej państwa.

Wysoki Komisarz pełni dwojaką misję: - wnosi wkład w rozwiązanie poszczególnych problemów międzyetnicznych, powstrzymując tym samym eskalację konfliktów; -  ostrzega kraje członkowskie, poprzez wystosowanie "wczesnego ostrzeżenia", kiedy istnieje zagrożenie nie opanowania konfliktu. Mandat Wysokiego Komisarza nie określa go bezpośrednio jako: -    instrumentu ludzkiego wymiaru OBWE; -    obrońcy praw osób należących do mniejszości. Specjalne znaczenie w działalności Wysokiego Komisarza ma więc określenie stosunku pomiędzy napięciami społecznymi a naruszeniami praw człowieka, w tym mniejszości narodowych. Źródłem napięć może być systematyczne nierespektowanie i naruszanie praw pewnych grup lub jednostek. W tym sensie zapobieganie konfliktom i wymiar ludzki są ze sobą ściśle powiązane.

Mandat Wysokiego Komisarza zawiera wiele ważnych elementów innowacyjnych: -   możliwość zaangażowania we wczesnym stadium konfliktu strony trzeciej zewnętrznej wobec konfliktu; -    zaangażowanie zależy wyłącznie od uznania trzeciej strony (nie jest wymagana zgoda Wysokiej Rady, ani też zgoda kraju, którego sprawa dotyczy); -    strona trzecia ma rozległe kompetencje, w tym prawo wjazdu do państwa uczestniczącego bez jego formalnego przyzwolenia lub poparcia innych państw uczestniczących; -     niezależność; - możliwość wczesnego ostrzegania w sprawach mniejszościowych.

Wysoki Komisarz ma prawo do: - otrzymywania od stron, których sprawa dotyczy bezpośrednich informacji; -   wspomagać dialog, zaufanie i współpracę między stronami; -  zbierania i wykorzystywania informacji z każdego źródła (rządy, partie, stowarzyszenia, mniejszości, organizację pozarządowe, media i pojedyncze osoby) z wyjątkiem osób i organizacji zamieszanych w stosowanie lub tolerowanie terroru; - regularnych wizyt w krajach, w których występują problemy mniejszościowe; - przedłożenia rządowi, którego sprawa dotyczy, raportu z zaleceniami (zalecenia nie są wiążące).

Zasady w oparciu o które działa Urząd Wysokiego Komisarza: - bezstronność; - poufność; współpraca. Zgodnie z paragrafem 2 i 3 mandatu Wysokiego Komisarza jest "instrumentem zapobiegania konfliktom w możliwie najwcześniejszym stadium", który zapewni "wczesne ostrzeganie" i, gdy będzie to wskazane, "wczesne reagowanie" w możliwie najwcześniejszym stadium napięć dotyczących kwestii mniejszości narodowych, napięć, które nie wyszły jeszcze poza stadium wczesnego ostrzegania, lecz zdaniem Wysokiego Komisarza, potencjalnie mogą przekształcić się w konflikt w regionie KBWE, oddziałujący na pokój, stabilność lub stosunki między Państwami uczestniczącymi, co wymagałoby uwagi i działania Rady i KWP" (Komitet Wysokich Przedstawicieli obecnie Wysoka Rada lub Stała Rada). Wysoki Komisarz jest powoływany na wniosek Komitetu Wysokich Przedstawicieli przez Radę na okres 3 lat (możliwa jedna reelekcja). Korzysta z usług Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka w Warszawie.

Implementacja standardów OBWE Instrumenty ogólne (struktury polityczne) Instytucje KBWE powołane na mocy Paryskiej Karty: -   Radę Ministrów Spraw Zagranicznych (zbiera się dwa razy do roku); -   Komitet Wysokich Przedstawicieli (organ wykonawczy w stosunku do Rady); -   Sekretariat (obsługa Rady, Komitetu i Przewodniczącego). Na jego czele stoi mianowany na trzy lata Sekretarz Generalny; -   Centrum Zapobiegania Konfliktom; -   Biuro Wolnych Wyborów (później przemianowane na Biuro Praw Człowieka i Instytucji Demokratycznych w Warszawie); -   Zgromadzenie Parlamentarne (Madryt – kwiecień 1991 r.). Przyjmuje rezolucje i rekomendacje dotyczące kwestii związanych z ludzkim wymiarem; - Urzędującego Przewodniczącego OBWE (minister spraw zagranicznych kraju sprawującego przewodnictwo), dodatkowo wspierany przez swego poprzednika i sukcesora (tworzą tzw. trójkę), którzy kierują politycznymi pracami. Inicjowanie działań OBWE w sferze politycznej, w tym ludzkiego wymiaru. Informuje Stałą Radę o ewentualnym łamaniu praw człowieka w zakresie zobowiązań OBWE.

Instrumenty wyspecjalizowane: I. Konferencja przeglądowa (follow-up) – przewidziana Aktem końcowym. Obecnie odbywają się co dwa lata. Zajmują się implementacją standardów, problematyką operacyjną i wypracowaniem nowych zobowiązań na cały obszarze OBWE.   II. „Spotkania implementacyjne na temat ludzkiego wymiaru” spotkania na szczeblu ekspertów. Odbywają się na zmianę z konferencjami przeglądowymi. Dokumenty końcowe takich spotkań mają charakter opinii bądź zaleceń. III. Biuro Praw Człowieka i Instytucji Demokratycznych. -   ma służyć monitorowaniu implementacji zobowiązań OBWE w sferze ludzkiego wymiaru; -   występować jako clearing house dla informacji na temat operacyjnych aspektów działalności w zakresie ludzkiego wymiaru; - wspierać działalność OBWE oraz wysiłki państw w zakresie ludzkiego wymiaru, w tym wzmacniania instytucji demokratycznych.

IV. Droga dyplomatyczna (instrument wiedeński z 1989 r.). Model nadzoru oparty m. in. na przekazywaniu i wymianie informacji kanałami dyplomatycznymi, organizowaniu spotkań w celu przedyskutowania konkretnego problemu oraz wnoszeniu najbardziej palących spraw na forum konferencji w sprawie tzw. "ludzkiego wymiaru KBWE". 1) rząd może domagać się odpowiedzi od in. rządu na postawione pytanie w sprawach praw człowieka; 2) z inicjatywy jednego rządu może dojść do spotkania z przedstawicielami in. rządu (który musi wyrazić zgodę) na temat praw człowieka; 3) rząd zainteresowany w pewnej kwestii może kanałami dyplomatycznymi poinformować inne rządy o przebiegu rozmów; 4) rząd może przedstawić informację o powodach swego zaniepokojenia sprawami praw człowieka w innym państwie na wszystkich spotkaniach KBWE.

V. Misję ekspertów (instrument moskiewski z 1991 r.). - lista ekspertów (musi zawierać co najmniej 45 nazwisk, każde państwo może zaproponować nie więcej niż trzech ekspertów. Eksperci sprawują swoje funkcję od 3 do 6 lat. Państwo uczestniczące może poprosić o pomoc misję KBWE, składającą się maksimum z 3 ekspertów, wybieranych przez to państwo z listy. Misja może wykonywać swe zadania m. in. przez prowadzenie mediacji, sprawowanie funkcji doradczych, tajne dochodzenie, sprawowanie kontroli nad wykonaniem postanowień KBWE. Państwo jest zobowiązane do przedstawienia ekspertom wszelkich możliwych informacji. Misja w ciągu 3 tygodni powinna przedstawić państwu swoje uwagi wraz z opisem akcji, jaką podjęła lub jaką zamierza podjąć. Wyniki obserwacji są przekazywane wszystkim państwom. Procedura może być zainicjowana przez państwo lub grupę państw stron w stosunku do innego państwa KBWE. Jeśli państwo, którego to dotyczy zgodzi się postępowanie toczy się w trybie normalnym. Jeśli misja nie zostanie ustalona w terminie lub problem nie został rozwiązany, wtedy za wsparciem 5 państw KBWE zostanie utworzona 3 osobowa grupa sprawozdawców. Fakt ten jest notyfikowany państwu o które chodzi, a także innym uczestnikom (jednego sprawozdawcę wybierają państwa inicjujące procedurę, drugiego państwo o które chodzi, zaś trzeciego już wybrani wcześniej sprawozdawcy).

powołał instytucje Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych. VI. Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych (instrument helsiński z 1992 r.)   powołał instytucje Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych.