Ochrona pacjentów przed skutkami błędów medycznych Europejski Kongres Gospodarczy, 14-16 maja, Katowice Dorota M. Fal Doradca Zarządu PIU, Ekspert ubezpieczeń zdrowotnych i ochrony zdrowia

Błąd Błąd lekarski nie jest pojęciem kodeksowym, przepisy prawa nie definiują go, ani nie określają jego skutków prawnych Prof. M. Filar (prawnik): Lekarz popełnia błąd gdy: leczy nie tak jak powinien leczy choć nie powinien nie leczy choć powinien Prof. B. Popielski (lekarz): Błędem lekarskim jest postępowanie (działanie bądź zaniechanie) wbrew podstawowym, powszechnie uznawanym zasadom współczesnej (aktualnej) wiedzy lekarskiej . Błąd lekarski (błąd w sztuce lekarskiej) - jest działaniem niezgodnym z powszechnie przyjętymi zasadami wiedzy medycznej; Błąd lekarski to pojęcie tradycyjne, używane przez lekarzy i prawników, jak również samych poszkodowanych Błąd w sztuce medycznej (błąd medyczny, błąd lekarski, niepowodzenie w leczeniu) to postępowanie sprzeczne z powszechnie uznanymi zasadami wiedzy medycznej. Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej i z należytą starannością. Źródło: „Nowelizacja ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta okiem Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Lekarzy”, Jolanta Orłowska-Heitzman, Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej NIL

Modele odpowiedzialności Według Europejskiej Karty Praw Pacjenta, jednym z 14 praw pacjenta jest prawo do rekompensaty. Kompensacja szkód doznanych przez pacjentów w związku z leczeniem: Model odpowiedzialności deliktowej oparty o winę (OC). Model odpowiedzialności oderwany od winy (no fault liability) Systemy typu „no fault” istnieją w krajach nordyckich: w Szwecji (obowiązkowy system od 1997 r.), Finlandii (od 1987 r.), Norwegii (od 1988 r.), Danii (od 1992 r.), a także Nowej Zelandii, Francji, Belgii, Japonii i niektórych stanach w USA Dorota M. Fal

„No fault” w innych krajach Szwecja: Obowiązkowe ubezpieczenie dla wszystkich podmiotów organizujących i udzielających świadczenia zdrowotne Pacjent musi dowieść wysokiego prawdopodobieństwa związku doznanej szkody z przebytym leczeniem Składa oświadczenie o okolicznościach doznanej szkody Nanosi uwagi i przedstawia swoją opinię Zakład Ubezp. Pacjent Szpital ZU powołuje lekarza określonej specjalności w celu wydania opinii Ocenia czy nastąpiła szkoda i ustala wysokość odszkodowania Zakład Ubezp. Wydaje opinię Lekarz Pacjent ma możliwość odwołania do państwowej komisji (postępowanie pisemne) Komisja: 7 członków – sędzia zawodowy, lekarz ekspert, 2 reprezentantów stowarzyszeń medycznych oraz 1 zakładu ubezpieczeń Komisja wydaje niewiążącą rekomendację, zwykle akceptowaną przez ubezpieczyciela Źródło: na podstawie K. Bączyk-Rozwadowska, „Szwedzki model NFPI i francuski system kompensacji szkód medycznych”. Dorota M. Fal

Obecny stan prawny Ustawa o działalności leczniczej Art. 17 ust. 1 pkt. 4 Podmiot leczniczy jest obowiązany zawrzeć w zakresie określonym w art. 25 ust. 1 umowę ubezpieczenia: odpowiedzialności cywilnej, na rzecz pacjentów z tytułu zdarzeń medycznych określonych w przepisach o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta – w przypadku podmiotu leczniczego prowadzącego szpital. Art. 25 ust. 1. Umowa ubezpieczenia: OC obejmuje szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych z tytułu zdarzeń medycznych określonych w przepisach o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta obejmuje zdarzenia medyczne w rozumieniu tej ustawy, które miały miejsce w okresie ochrony ubezpieczeniowej. Dorota M. Fal

Ubezpieczenie OC Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) Według art. 822 §1 KC przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Pojęcie odszkodowania i zadośćuczynienia w rozumieniu Kodeksu Cywilnego: Art. 444. [Szkoda na osobie] § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. § 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Art. 445. [Zadośćuczynienie pieniężne] § 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Dorota M. Fal

Ubezpieczenie OC Zgodnie z art. 9 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (…) OC obejmuje szkody wyrządzone czynem niedozwolonym oraz wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Medyczne OC (w przeciwieństwie do np. samochodowego) nie obejmuje szkód wyrządzonych umyślnie lub powstałych w wyniku rażącego niedbalstwa. Zwyczajowo w OWU ubezpieczeń OC podmiotów leczniczych, lekarzy, pielęgniarek itd. wyłącza się z zakresu ochrony szkody: wyrządzone pracownikom ubezpieczonego, powstałe w związku z wypadkiem przy pracy lub będące następstwem choroby zawodowej, powstałe wskutek nie zabezpieczenia lub nienależytego zabezpieczenia preparatów lub substancji chemicznych, biologicznych lub radioaktywnych, środków odurzających lub substancji psychotropowych, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie normami;

Minimalna Suma Gwarancyjne Ubezpieczenie OC- sumy gwarancyjne Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą: Minimalna Suma Gwarancyjne Kto? 100 000 EUR na jedno zdarzenie 500 000 EUR na wszystkie Szpitalna działalność lecznicza polegająca na udzielaniu stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych 75 000 EUR na jedno zdarzenie 350 000 EUR na wszystkie Działalność lecznicza polegająca na udzielaniu stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne oraz udzielaniu ambulatoryjnych św. zdrowotnych Indywidualna praktyka lekarska w formie samozatrudnienia Grupowa praktyka lekarska w formie spółki jawnej, cywilnej, partnerskiej 30 000 EUR na jedno zdarzenie 150 000 EUR na wszystkie Pielęgniarki i położne wykonujące pracę w formie samozatrudnienia grupowa praktyka pielęgniarska lub położnicza w formie spółki jawnej, cywilnej, partnerskiej Dorota M. Fal

Ocena aktualnego stanu Wcześniej: Odpowiedzialność z tytułu OC: Skomplikowane procesy, w których konieczne jest ustalenie: - winy personelu medycznego - adekwatnego związku przyczynowego. Problem opiniowania i biegłych. Przewlekłość Obecnie: Dodatkowo od 1 stycznia 2012 r. odpowiedzialność z tytułu zdarzeń medycznych (system „no fault). - Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 28.04.2011 Głównym założeniem wprowadzenia ustawy jest przyspieszenie i obniżenie kosztów dochodzenia procesu rozpatrywania roszczeń

Zdarzenia medyczne Zdarzenie medyczne: zakażenie pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pacjenta albo śmierć pacjenta będące następstwem niezgodnej z aktualną wiedzą medyczną: diagnozy, jeśli spowodowała ona niewłaściwe leczenie albo opóźniła właściwe leczenie, przyczyniając się do rozwoju choroby, leczenia, w tym wykonania zabiegu operacyjnego, zastosowania produktu leczniczego lub wyrobu medycznego. Wojewódzkie komisje ds. orzekania o zdarzeniach medycznych – 16 członków, w tym: 8 członków posiadających wyższe wykształcenie w dziedzinie nauk medycznych, którzy wykonują zawód medyczny przez okres co najmniej 5 lat. 8 członków posiadających wyższe wykształcenie w dziedzinie nauk prawnych, którzy przez okres co najmniej 5 lat byli zatrudnienie na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa. Główne cechy: Przyspieszony tryb dochodzenia odszkodowań przed specjalnie powołanymi w tym celu komisjami wojewódzkimi; Komisje orzekają w składach 4-osobowych w terminie maks. 4 miesięcy od złożenia wniosku; Brak konieczności udowadniania błędu, a jedynie dowiedzenie doznanej szkody; Ograniczona kwota roszczenia: Max 100 000 PLN w przypadku zakażenia, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta; Max 300 000 PLN w przypadku śmierci pacjenta; Do kwietnia 2012 r. do komisji wpłynęło zaledwie kilkanaście wniosków, a większość została odrzucona z powodów formalnych. * * Źródło: za portalem RynekZdrowia.pl, „Komisje ds. zdarzeń medycznych nie przyśpieszą, nie odciążą, tylko zdublują pracę sądów”, 18 kwietnia 2012 r. Dorota M. Fal

Ubezpieczenie jest w tym systemie tylko instrumentem. Historia prac nad ustawą Ewolucja projektu 1. Konsultacje społeczne i międzyresortowe dot. projektu ustawy z 3 września 2010 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta: brak jasności co do rodzaju ubezpieczenia odwołanie się do błędu medycznego w uzasadnieniu założono 231 spraw rocznie i spadek ilości spraw sądowych o 70 proc. 2. Prace w parlamencie od X.2010 do IV.2011: Zakres wprowadzonych poprawek skutkował m.in. zmianą nazwy ustawy. Błąd medyczny zastąpiono terminem „zdarzenie medyczne”, który nie pociąga za sobą konieczności określania winnego. wprowadzenie maks. sumy ubezpieczenia dla wszystkich zdarzeń Wejście ustawy w życie 1 stycznia 2012 uruchomiło falę medialnej krytyki oraz lawinę interpelacji poselskich, z których zdecydowana większość dotyczy wysokich kosztów nowego ubezpieczenia. Co dalej? W projekcie założeń z marca 2012 r. zmian w ustawie o działalności leczniczej Ministerstwo Zdrowia zaproponowało zniesienie obligatoryjności ubezpieczenia z tytułu zdarzeń medycznych. Sprzeciwia się temu Komisja Nadzoru Finansowego, a sprawę ostatecznie rozstrzygnie Rada Ministrów (decyzja zapadnie 2 maja). Potencjalne zniesienie obowiązkowości tego ubezpieczenia oznacza jedynie przeniesienie odpowiedzialności bezpośrednio na szpital. Ubezpieczenie jest w tym systemie tylko instrumentem. Dorota M. Fal

Zdarzenia medyczne – wysokość wypłat Sposób ustalania wysokości odszkodowania jest szczegółowo regulowany Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 10 lutego 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu oraz warunków ustalania wysokości świadczenia w przypadku zdarzenia medycznego W przypadku zakażenia, rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciała pacjenta, maksymalna kwota świadczenia nie może przekroczyć 100 tys. zł : W przypadku śmierci wysokość świadczenia nie może przekroczyć 300.000 zł, przy czym wysokość: zadośćuczynienia maksymalnie 100.000 zł odszkodowania maksymalnie 200.000 zł Dorota M. Fal

Bezpieczeństwo epidemiczne w placówkach medycznych WZW C – 2.178 (2010 r.) Szacunkowa liczba osób zakażonych to ok.730 tys. osób 80 % zarejestrowanych przypadków ma związek z wykonywaniem interwencji medycznych W 2010 roku do powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych w Polsce zgłoszono 304 ogniska epidemiczne w placówkach medycznych Zakażeniu w tych ogniskach uległy ogółem 3063 osoby, w tym 2806 pacjentów i 257 osób personelu Stan sanitarny placówek GIS (2010 r.) 24,1 % szpitali – niedostateczny stan sanitarny, 10,5 % stacji pogotowia – niedostateczny stan sanitarny, 5,9 % ZOL, ZOP – niedostateczny stan sanitarny, 5,7 % sanatoriów – niedostateczny stan sanitarny,

Sądy Sprawy o szkody wyrządzone w placówkach ochrony zdrowia (2010)* Sądy rejonowe Sądy okręgowe wpływ: 247 524 załatwiono: 280 502 uwzględniono w całości lub części: 60 147 zawarto ugodę: 3 16 oddalono: 85 179 zwrot lub odrzucenie pozwu/wniosku: 49 57 pozostało nierozpatrzonych na okres następny: 301 1044 * Za: Marcin Mikos, „Stan przestrzegania praw pacjenta” Dorota M. Fal

Zarządzanie ryzykiem – studium przypadku W 2001 r. szpital uniwersytetu Michigan postanowił wprowadzić program zarządzania ryzykiem w celu zmniejszenia ilości roszczeń pacjentów. Do wykonania tego zadania zatrudnił Richarda Boothman, adwokata z dwudziestoletnim doświadczeniem w reprezentowaniu szpitali przed sądami. Bazując na jego doświadczeniu wprowadzono (bez żadnych zewnętrznych konsultantów) program zarządzania ryzykiem oparty na „zdrowym rozsądku” (common sense), który opierał się na trzech podstawowych zasadach: Będziemy odszkodowania wypłacać szybko i w uczciwej wysokości, jeśli niewłaściwa opieka doprowadziła do szkody. Będziemy z całą stanowczością bronić działań uzasadnionych medycznie. Zredukujemy ilość szkód (a tym samym roszczeń) ucząc się na błędach. Efekty: 1. Spadek czasu łącznego, średniego czas spędzonego w sądach z 20,5 miesięcy do 9,5. 2. Spadek wartości rezerw na wypłatę odszkodowań o 2/3 3. Spadek kosztów prowadzenia procesów o ponad połowę. Dorota M. Fal

Dziękuję Dorota M. Fal, Doradca Zarządu PIU, Ekspert ubezpieczeń zdrowotnych i ochrony zdrowia, d.fal@piu.org.pl Dorota M. Fal

Jak stworzyć TUW? Zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej stworzenie TUW wymaga: Zgromadzenia kapitału gwarancyjnego w wysokości minimum 1,725 mln euro (ok. 7,5 mln zł), którego nie można wykorzystać na żadne inne cele. Uwaga: Kapitał gwarancyjny w przypadku TUW może wynieść 0 zł przy spełnieniu określonych wymagań, m.in.: statut przewiduje możliwość pobrania dodatkowych składek lub redukcji świadczeń TUW nie prowadzi ubezpieczeń OC, chyba że jest ono związane z głównym ryzykiem i jest objęte tą samą umową ubezpieczenia, przynajmniej 50% zbioru składki przypisanej w ostatnim roku pochodzi od członków uprawnionych do głosowania na walnym zgromadzeniu. Stworzenia funduszu organizacyjnego na utworzenie administracji zakładu ubezpieczeń, który z pewnością może być również liczony w milionach złotych. Utrzymywania marginesu wypłacalności , wynoszącym w minimalnym wariancie 18% wartości składek lub 26% odszkodowań . Stworzenia b. szczegółowego planu działalności określonego w art. 92-93 ustawy o dz. ub. Zatrudnienia aktuariusza (w Polsce jest obecnie 220 bardzo poszukiwanych na rynku aktuariuszy) W Polsce funkcjonuje obecnie 8 towarzystw ubezpieczeniowych w formie TUW Dorota M. Fal

Rzecznik odpowiedzialności zawodowej lekarzy NROZ 2010 2011 Odwołania 37 - Prośba o wyłączenie OROZ 100 143 Przejęcie spraw z urzędu (sprawy zakończone i w toku) 19 85 Zażalenia na przewlekłość 63 47 Inne sprawy 150 206 Prolongaty 322 277 Rozprawy przed NSL 68 73 Razem 759 831 OROZ 2010 2011 Pozostało 1987 2081 Wpływ 2585 2991 Prowadzono 4572 5072 Zakończono 2491 3407 1665 Ad. Zakończono: odmowa wszczęcia 819 1176 umorzono 1247 1429 wnioski o ukaranie 239 332